RONGOMAITATA.

Pipiwharauroa, Issue 19, 1 September 1899, Page 1 (Supplement)

RONGOMAITATA.

I te 22 o nga ra o Akuhata, ka tae mai a Hauiti mete Whanauaruaki Turanganui nei kite kawe 1 ’ mai i te mate o Karaitiana Te Amaru; i neke atu taua ope ite rau. Kua mate noa atu a Karaitiana, engari kei te mau tonu te pouritanga o tona wehenga atu i tona iwi. Mehemea pea a Karaitiana i kawea ki te takuta pakeha e kore e mate, e kore e tangi tona iwi i enei ra. I tae nga tamariki o te kura o Whangarae ki Whakatu, ki Brightwater, ki Motueka; i haere ratou kite waiata haere. Nui atu te whakamihi o nga pakeha kia ratou, mo te pai mo te mohio ki te waiata, korero, ate pakeha. I mahia ano e ratou etahi o nga mahi a te Maori, ara te haka, me era atu mahi. I to ratou po ki Whakatu, ka tu a Hoani Te Rama, to ratou kaumatua, he koroua moko, kite whaikorero kite tini ote pakeha. I puta ano te whakamihi a te pakeha ki nga Kai-whaka-ako o nga tamariki, i whakarerea e enei wahine o raua kainga, matua, haere ana ki tenei kainga mokemoke noho ai, na te aroha ra i kawe ki reira, kite whakaako i enei tamariki maori. Ka puta atu hoki ta matou whakapai, whakamihi mo to raua kaha kite ako, mo ta raua mahi. Kei te haere tetahi hawhe - kaihe ko Rawei te ingoa, ki nga taone nunui o Niu Tireni nei kauwhau haere ai; i tae ano hoki ia ki Ingarangi me era wahi. ; E ki ana ia, ko te tikanga 0 tana mahi he rapu moni mo te Hahi Maori; ko te korero a te pakeha, e rapu moni ana ia man a ano. E 80 katoa nga kura Maori a te Kawanatanga, haunga nga kura nunui pera me Te Aute; ko nga tamariki e haere ana ki enei kura katoa e 2972. Nga moni e pau ana ate Kawanatanga ia tauia tau ess. rod. He hawhekaihe te kai-whakaako o te kura o Taumarere, Ngapuhi, ko Mrs. Tautari te ingca. Te kura nui atu ko Rangitukia, Waiapu, e 87 nga tamariki, to muri mai ko Rakaumanga, Waikato, e 86 nga tamariki, te tuatoru ko Tokaanu, Taupo, e 79 nga tamariki. 1 te whakamatautauranga a Te Popa i tenei tau kitea ana ko Rangitukia kei runga o nga kura katoa, e 314.9 maaka ma te tamaiti kotahi i puta. Ikia Te Popa katahi ano enei maaka ka taea o te timatanga mai ra ano o nga kura Maori. Ko nga ingoa enei o nga kura tuatahi kotahi tekau: (1) Rangitukia (Ngati Porou), (2) Wharekahika (Ngati Porou), (3) Omanaia (Ngapuhi), (4) Omarumutu (Te Whakatohea), (5) Tokomaru (Ngati Porou), (6) Ranana (Te Arawa), (7) Tikitiki (Ngati Porou), (8) Waiomatatini (Ngati Porou), (9) Te Araroa (Ngati Porou), (10) Pukepoto (Te Rarawa).

: Hei te wiki tuarua pea o Oketopa mutu ai te Paremete, a kaore ano kia mahia tetahi tikanga kotahi mo te iwi Maori. Kua kokirihia te pitihana kia whakataua te Pire Poari mo te Tai Rawhiti, i te tomuri rawa pea e kore e taea e te Whare te whakahaere taua pire i tenei tau. No te Kawanatanga te he kite whakaroa ; kua ngakau kore noa i nga mahi kumekume ate Maiori. He ki na te Kawanatanga kanui to ratou aroha ki nga Maori whenuakore, engari kei te hoko tonu ratou i nga toenga whenua o te Maori ; he aroha tipua. Nga whenua Maori i Te Aotearoa kua riro i te Kawanatanga, mutu atu i a Maehe 1898 e 7,101,832 eka, nga eka i riro i te tau 1898-9 e 402,578, hui katoa e 7,504,410 eka. Te utu katoa o enei whenua e £1, 904,257 3s. 4d. Ka ngaro te whenua ! Ko nga moni i hokona ai kei hea ra ? Kua kitea e te Maori te kino o te Kooti, kaati me aha tatou ? Ki te whakapai i nga whenua papatipu e kore e reka te mahi, ka wehi kei moumou noa te mahi, ka riro ke atu pea te whenua i raua tangata, i nga tangata matau ranei. He kore no o tatou mema kaore e tono kia hanga he ture hei whakaea i te moni a te tangata, i pau ki runga i te whenua papatipu ina riro taua whenua he tangata ke, a kia kore hoki e araia te mahi a te tangata i nga whenua papatipu etu kino ana. Ma tenei e kore ai e roa kua pai,nga whenua papatipu, kua whiwhi mahi te iwi Maori, kua whiwhi oranga hoki. Ina noa te pire ngawari, e whai ke nei ngatitaua kite Mana Motuhake kite Pire Poari. Hei te 6 o nga ra o Tihema pea tu ai te pooti o nga mema pakeha. Ka tu te hui o te Kotahitanga o Te Aute i tenei tau ki Papawai, hei te wiki tuarua pea o Tihema. Kua riro te Rev. Perere Peneti raua ko tona hoa ki Taranaki mahi ai, ara ki te whakaako i nga tangata o reira. Ma te Kaharawa korua e whakakaha. RON6OMAIMATE. I etahi tamariki pakeha tnkorua e takaro ana i roto i tetahi poka kiriki: i i Kaiapoi ka horongia, kotahi te mea i nehna. Ko te mea i puta i oma ki te tiki tangata hei whakaora i tona hca. Taea rawatia ake taua tamaiti kua hemo, engari na te mohio o nga tangata kite mahi i hoki mai ai. Ipa tetahi tino hau kino ki etahi o nga moutere o Weehi Inia, i Amerika, e 5,000 nga tangata i mate; 100,000 nga tangata tane, wahine, tamariki, kua pakaru katoa nga whare, a kei waho noa iho e noho ana inaianei. Ko nga kai kua mate katoa, a tera pea ma te mate-kale patu etahi atu mano. I Poata Riko e 200 nga tangata i mate kite moana, ko ng a . kaipuke i paea katoatia ki uta. I Monotiheret e

e 74 nga tangata i mate, ko nga whare karakia pakaru katoa. Tenei ake ano te nuinga o nga tupapaku. Ko etahi o nga taone i mongamonga noa i te hail. Katahi te whenua whakarihariha. I etahi hoia e mahi ana i tetahi 0 nga pa tiaki o Poneke i te Mahanga ka paku te pu katene, e tom nga tangata i mate rawa, ko etahi i whara. Ko tetahi nui noa atu nga ra i takoto ai i te hohipera katahi ano ka hoki mai nga whakaaro. Nui atu te tangata i hui kite tanumanga. Kotahi mano nga tangata i hui ki Tamutu, te Waipounamu, kite tangi ki a Haapa Taiaroa, he tamaiti na te Honore W. K. Taiaroa, o te Whare o Runga. I mate mai a Haapa ki • Wharekauri, e kiia ana naana ano ia i pupuhi kite pu ; i hahua mai a mauria rnai ana ki Tamutu nehu ai. He tino tangata a Haapa e mohiotia ana ki Heretaunga ka ahu whakarunga atu. E te hoa kino ana, whakaaroha ana tou matenga. I kohurutia tetahi pakeha ki Niutaone, Poneke, ko Whakuha tona ingoa. Kua whakapaea te tangata mete wahine o te whare i noho ai taua tangata. I mohiotia i haurangi aua tangata, no te po ka rongoa-atu e etahi, e riri ana, no te ata ka kitea a Whakuha kua mate 1 roto i tetahi o nga ruma. I kai waipiro nga heramana tokotoru o tetahi kaipuke i Poneke, a te tino haurangitanga. Ka tata tonu te rere to ratou kaipuke, ka hoki kite wapu ; rokohanga atu e mahi ana tetahi o nga heramana he Kariki, i tana mahi, kaore ona haurangi, he tangata rangimarie. Katahi ka pokea te Kariki e nga haurangi nei, ko tona rerenga ki te kokonga o te tima tu ai, mete whakatupato ano i nga haurangi, otira kaore i rongo, rere tonu atu kite patu i ta ratou tangata. Ko te maunga o te Kariki nei kite oka, ka tapatapahia nga tangata haurangi nei, tokotoru kei te hohipera e takoto ana inaianei. I te whakawakanga ka kite kapene mete mete, mehemea ko raua taua Kariki ka mau ano raua kite oka, i te kawenga a te hemanawa, a te mate. Koia nei etahi o nga hua o te waipiro, he whakarite i te tangata i hangaia nei kia rite kite Atua te ahua, kia rite kite rewera. Kua tae mai te whakaatu o te matenga o Timi Rana, he rangatira no Heretaunga; o Hori Te Roi o Te Whakaki, Wairoa, he kaumatua i u tonu kite pupuri i te whakapono, i arai hoki i nga mahi poropiti teka; o Te Hapimana Tunupaura, he tino rangatira no te Wairoa, he tangata marae, he kai-tautoko i nga mahi o te whakapono. No te 23 o Akuhata ka mate a Rihara Turi (‘Bob’ Jury) ki Wairarapa : e pouri ana matou mo te hoa. Tera e tangi nga tamariki o Te Aute i mohio kia ia i Te Aute, he tangata pai, haangu,mateoha. He maha ano nga whakaatu kua kite

matou mo nga tangata kua tupapakutia i roto i te hara, ahakoa kei te titiro tonu nga kanohi. Kata hi, ano .te parekura whakaharahara, mo konei ia nga tangihanga nunui. ~ Otira kei te mohio matou kei te tangi nga anahera o te rangi, kei te whakamoemiti nga toa o te reinga o te pouritanga. .g; ; RONGOMAITAWHITI. ' Q Kua mate te pouaru tino rangatira atu o te ao nei. I puta mai ki a ia, ia ra, ia ra, /’ISOO. E 20,000,000 ona moni i wiraia iho e ia mo nga mahi aroha, ko te toenga ki ona whanaunga. Tona ingoa ko Baroness Maurice Hirsch. “Kahore hoki he mea i mauria mai e tatou ki te ao, a he mea marama noa tenei e kore e ahei te mau atu e tatou tetahi mea. ” Kua tata tonu te riri a Ingarangi me Taranawara; kei te whakariterite nga taha e rua mo te whawhai. Kua haere mai nga hoia o Ingarangi, e haere ana hoki etahi hoia o Ahitereiria Hei te whawhaitanga pea haere ai etahi o Niu Tireni nei. Te roa o Taranawara e 700 macro te whanui e 400; e tata ana taua whenua ki Keepa Koroni, Awherika. Ite whawhaitanga o taua whenua ki nga Hum, mate ana i nga Hum, na Ingarangi ka ora, otira i enei ra kanui te kino ki Ingarangi. Ko nga tangata 0 Ingarangi i reira, kaore he reo i te Paremete 1 nga mahi ranei o te Koroni. ; Na reira ka tonoa e Ingarangi Ida rite tonu nga ture. Kaore a Taranawara i whakaae. Te ingoa 0 nga tangata o Taranawara he “ Poa,” i heke mai taua iwi i Horana, te whenua o te Tatimana. He iwi kaha ki te riri, he karu ki te pupuhi. Tera pea a Ingarangi e raruraru i te tuatahi, hei a ia ano ia te papa i te mutunga. “ God save the Queen. ” Hei tera nama nga korero o te whakawakanga o Tereiwhu—te tangata tint) rongonui atu 1 te ao inaianei. I tera Apiti i puta tetahi korero mo te pakarutanga ote Stella. Ite whakawhitinga mai o taua tima i Ingarangi ki Parani, ka pa ki te toka, ka titorehia, totohu tonu atu i roto i nga meneti 15. He nui te kohu i taua ra, a e kaha ana hold te haere ate tima. Ite urunga o te wai ki roto i nga paera ka paku. E 80 nga tangata i mate, ko nga morehu i eke ki nga poti; i te tino kino ote po kotahi te poti i tahuri, a mate katoa nga tangata. Ite kaipuke e heke ana ka panga e te mete tona wahine kite moana me te poito hei whakarewa, ko ia i tu tonu ki runga i te kaipuke, ka ora tona wahine ka mate ia. Ko tetahi minita i karanga kite Atua ;ko tetahi wahine reo reka i waiata, * “ Rest in the Lord,” (Whakawhirlnaki ki a Ihovva.) : ■ >ii i .: ■,