TE AO KATOA.

Pipiwharauroa, Issue 16, 1 June 1899, Page 1 (Supplement)

TE AO KATOA.

RONGOMAITAWHITI. Kahore ano kia mutu noa te whawhai a nga Marikena me nga Piripaini.— I te marenatanga o te tama a tetahi tangata tino rangatira atu o Amerika, ki tetahi wahine rangatira ano hoki, he nui nga mahi ahuareka i whakakitea. I roto i te whare hakari rangona ana nga manu reo reka o te ngahere nui e waiata ana i roto i te ran rakau, me te putiputi. Te utu o te rini aroha a tana tangata ki tana wahine e ! Ta te ngakau whakapehapeha taana kawenga. Ka nui te puhaehae o nga pakeha o etahi wahi 0 Amerika, ki nga mangumangu, E 6 nga mangumangu i kitea kua taronatia. E ki ana nga pakeha tera e tahuri mai nga mangumangu ki te patu i a ratou. — I tetahi tau ake neika puta mai nga waea o Awhenka, he whakaatu mote kohurutanga o tetahi mihinare raua ko taana wahine me a raua tamariki wahine tokorua. Otira kite ki a etahi pakeha o tauawhenuaki ta ratou mohio kaore nga tamariki i patuaengari kei tetahi pa mangumangu e noho whakarau ana. Kua puta te knpu kia kimihia ana tamariki. I whakawakia tetahi tangata Maori i Poihakena, mo runga i tona haereere noaiho i te taone kaore he mahi, otira i tukua ia i runga 1 tana ki, na te kore tonu ona e whiwhi mahi i kore ai ia e mahi. Tona ingoa ko Taare Domain Paora. I te ahiahi tuatahi tonu o te unga atu o Reweti Kohere ki Poihakena ka kite ia i taua tangata i te tiriti. I ki mai ia kia ia, ko tana mahi he “ pononga no te pakeha,”ko tona iwi ko Ngatiwhatua. Kei te tu tetahi hui a nga mana nunui katoa o te ao nei ki Horana. Te ingoa o taua whakarninenga ko Te Hui Rangimarie. Te take o tenei hui he rapu tikanga e kore ai te whawhai i te ao. Kua tukua ma te Komihana e whakatau te whawhai i Hamoa, kati inaianei kua mutu te riri engari kei te tatari nga taha e rua kite whakataunga a te Komihana. E £BO tonu te oranga o te kingi o Hamoa. E kiia ana he tangata whakapono a Mataawha. Ko tetahi o nga manuao o te Kuini ko te Royalist kua hoki ki Ingarangi: ko te hokinga tenei e mutu tonu atu ai tana mahi whawhai. I a te Royalist e whakaputa ana ki waho o Apia ka poroporoaki ia ki era atu manuao, me ratou hoki ki a ia, mete tangi ano nga peene. RONGOMAITATA. Kua tae te tono a te Kawanatanga kia Kingi Mahuta, kia noho ia ki te Whare o Runga. Kei te whiriwhiri tonu te ngakau o te Kingi, o nga Maori o Waikato. Te nuinga o nga tamariki o te Kura Maori i Tekao e haere ana ma te waewae ia ra, i ia ra, mo nga macro

e2O tekau macro ite haerenga atu tekau macro i te hokinga mai. Kaore pea he tamariki o etahi atu kura i penei me enei tamariki te kaha. - “ Tera tetahi Maori no Aotearoa he tino kai tautoko i te Hahi Karaitiana, he akonga na Te Whiti i mua. I tetahi pakeha e taunu ana i taua tangata mo tona karakia hou, no te mea ko taua karakia kua kitea te he inaianei, a heoi ano nga tangata e whakapono ana ko nga wahine me nga tamariki, ka whakahokia atu ete Maori “ Ae, na enei ra ra koe i korero pena ai, mehemea ana kaore te karakia e taunutia na e koe, ko koe ano nahei tina maku 1 tenei ra.” I tino hinga te Pakeha ite Maori. tenei e tika ana hei pouritanga ma nga tangata katoa, ara te tere tonu o te ngaro haere o te iwi Maori o tenei koroni. ” - Mataura EnsHn. I te matenga o tetahi tamaiti Maori i runga i te whakahaere a te tohunga, uiuia ana e te ture te take o tona matenga, a i kitea kaore he he o taua tohunga, heoi ano tana i whangai ai he “ katoroaira. ” Kia tupato rawa nga tohunga maori inaianei. 0 ts Kuini e 40 nga rangatira maori i pohiritia e te Kawana ki tana hakari i tona whare i Akarana. Kite rongo hai nga ra whakamu tunga o Hune tu ai te Paremata. I tahaetia e tetahi pakeha e Hohepa Maea o Poneke etahi moni, a eke ana ki te tima a rere ana ki Monoti Whitio i Amerika kite Tonga. Otira 1 waeatia atu ki a hopukina e nga pirihimana o reira ite unga atu ote tima. I haere atu ra ano 1 konei te pirihimana nana i whakahoki mai taua tangata. Ite uiuinga tukuna ana ma te Hupirimi Kooti e whakawa. I mea a Maea ehara i a ia nga reta i kitea i muri i tona omanga. Te tino kupu aua reta he whaka atu na Maea na nga mahi petipeti ia i mate ai, i tahuri ai ia ki te whanako. I poroporoaki iho ia ki ona hoa, i mea e haere ana ia ki te whenua e kore ai ia e taea atu e te ture. He karaka taua tangata. E rua nga pirihimana kua tukua ma te Hupirimi Kooti e whakawa, mo taraua tahaetanga i nga moni a raua herehere. No Nepia tetahi o aua tangata no Otautahi tetahi. Kua tangohia te raihana roia a Tieriko ( Mr Jellicoe ) mo nga marama e torn, mo tona tawai i a Tiati Eruera. Kua whakataua e te Tino Kaiwhakawa te tauwhainga ate Kawatanga mete Hinota ote Hahi o Ingarangi, mo te whenua kura i Porirua. Kaore i whakaaetia te tono a nga taha e rua, engari i mea to kaiwhakawa he nui noa atu te moni kua takoto inaianei hei hanga mo tetahi kura kia rite ki nga take i tapaea ai te whenua. Kaati kua hoki ano ki nga kaitiaki o te whenua te whakahaere. Pai atu mehemea i whakaturia he taangata ke hei kai-whakahaere no te mea kua kitea te kaha-kore o nga kaiwhakahaere tawhito. Nga tino take ote hui oTe Tiriti o Waitangi i tu i tenei tau ko,

i. Te tono tangata ki Ingarangi, kite kawe i nga mate o te Maori kite aroaro o te Kuini. ( Tera ano e puta he kupu ma matou mo tenei whakaaro. -- Etita ). 2. He kohi moai mo te haere. 3. He whakatikatika i te Pire Poari. 4. He to. tangata kia haere kite whakaatu i a ratou take ki nga takiwa Maori. NGA KAIPUKE PAKARU. Kei te ruku etahi pakeha i nga taonga o roto ia te “ Tahimania, ” te tima i pakarn kite Mahia i te tan 1897. Ko ta ratou tino whai kia kitea e ratou etahi taonga koura, hiriwa. He maha ano nga mea kua tasa e ratou. E kiia ana kai te tu pai tonu tana kaipuke i te take o te moana. Ko tetahi korero kia whakarewangia tana kaipuke. He aroha te pakarutanga o te ‘ Loch Sloy he kaipuke hera, ki tetahi motu iti i Ahitereiria. E 30 nga tangata i mate, e wha ano nga morehu, tokotoru o tana hunga tokowha i tas whakauaua ki te kainga'ote kaitiaki ote whare-raiti, ko tetahi o ratou i whakarerea, no muri ka kitea kua mate. Ko Nikora te kapene o tana kaipuke, he tino tangata Karaitiana. Kotahi te kaipuke ite nui o te kohu u ana ki uta i Timaru. I tetahi tain ake nei e torn raws, nga kaipuke i pae ki Timaru i te marangai kotahi. I te rerenga mai o te “ Mavis ”, e 20 ano tana, i Akarana ki Poneke, paea ana ete marangai ki te Mahia, otira kaore i pakaru ice waimarie ki te u ki tetahi wahi kirikiri poto nei. No muri ka toia e te Weka kite moana, a ka paretetia ki Nepia hanga ai ite takere. He waha ano no te punua kite haere i te Moana-nui-a-Kiwa. Ko tetahi o nga tima tino nui o te ‘ Uniana ’ ko Tekapo e 2439 tana i pakaru ki tetahi wahi e tata ana ki Poihakena. E rima tima i whakamatau kite to kore raw a i panuku, a hokona ana mo te £2OO. He nui te marangai i te wiki tuarua o Mei. I a te Takapuna e whakatapoko ana kite wahapu o Poneke ka akina e te ngaru pakaru katoa nga poti, kotahi te heramana i whiua kite moana a ngaro tonu atu. Whano tata ka mate hold te mete tuatahi. I ringihia ete Rotorua raua ko te Haupiri he hinu hei whakamarino i te moana. Ko te Ohau, he tima no te Uniana e 740 tana i totohu a kahore rawa he morehu o nga tangata. I rere mai i Kereimauta ki Otakou. I hiahia ano te kapene kite ahu ma te taha o te Waipounamu kite tonga ma te taha ruru otira ite meneti whakamutunga ka kumea ete mate kia haere ma te tai rawhiti. Te kitenga whakamutunga i a te Ohau i waho 0 Wairau e riri ana kite hau kite marangai. 1 te kaha ote ngaru eke ana kite tihi ote turnera. I wehi pea te kapene kite huri kei huripoki. I haere he tima kite kimi haere i a te Ohau a kore rawa i kitea. It 28 o nga ra

i tangi katoa nga kaipuke mo te Ohau, ara i tohu mate te tare a nga kara. Kua kitea etahi maramara o te Ohau ki Porangahau, me tona ingoa i mnga i nga poai. —• I te haerenga mai o te Paris he tima nui rawa atu, i Ingarangi, ki Amerika, ka u ki runga ki tetahi toka ki te taha whakararo o Ingarangi, a pakaru tonu atu. E 400 nga pahihi i ora katoa. Ko tenei ano te toka i tutuki ai a te Mohikena ( Mohegan) i tera tau. I te whakawhiti nga mai o te Perthshire i Poihaksna, he tima nui ka 45 nga ra ki te moana a kaore ano ki a u mai. I mea te taugata kua mate otira kua rua rawa ona kitenga e nga kaipuke hera. I whati tona kuruu. He maha nga tima kei te rapu a kaore ano kia kitea. He utu nui ma te tima kite. Na te kaipuke hera i mau mai he reta na tetahi tamaiti he pahihi he mea mai ki tona koka kei awangawanga tera ratou e u ora mai. Hei tera tuhinga mohiotia ai te oranga te matenga ranei o te Perthshire. NGA TUPAPAKU. Kanui te tangi o Waikato mo te matenga OTII Tavvhiao, he iramutu no Mahuta, he mokopuna na Tawhiao. No tera marama ka mate te wahine a te Hapuku ki Heretaunga. I tata pea ki te too ona tau. Kua mate a te Pokuru tetahi o nga kawana o Niu Tireni, ki Ingarangi. I kitea te nuinga ona moni e £so tonu. Ko tana tino whakaro mo N. Tireni, njawahi titohea me nga wahi pungapunga, tera ano e taea te mahi hei tupuranga kai a ko tetahi take ora mo tenei koroni ko te hinu whsnua; Ko te 61 tenei o nga tau ote matenga oTe Matenga. No Mei 12th 1838, ka mate ia ki Pararaata. No te 28 o nga ra o Mei ka mate a Karaitiana te Amaru ki Uawa. He tino rangatira ia no tona iwi. Ko nga korero mo te matenga o Mrs. Thornton kei te tinana o “ Te Pipiwharauroa. ” “KUi! KUI! WHITIWHiTiORA! ” Nga Etitta o ! Te Pipi ’ ko Rev. Perere A. Peneti, Nelson, me Reweti T. Mokena Kohere, Te Rau, Gisborne. Ki te hiahia te tangata ki te pepa me tono kia raua. Kei a koe te whakaro mo te rahi o tau aroha. Ko te hiahia he whakaako ito maua iwi. Ki a aroha kati ma maua ko te mahi i te pepa; kaua e tukua ma te tangata e utu he pepa mau; ehara tena ite whakaaro rangatira. Me tuku mai ite poohi nooti. He whakatauki na te pakeha, “ Reading makes a full man,” ara ma te korero pukapuka ka ranea ai ( nga whakaro o ) te tangata.