Te Reo Maori.

Kopara, Issue 89, 30 July 1921, Page 3

Te Reo Maori.

Na R. T. K. NA Paratene Ngata tetahi reta kua taia e Te Kopara i whakapuakina ai e ia etahi kupu tika mo te ahua oto tatou reo oto te Maori. I amuamu ia mo te takakino o nga tamariki ite reo Maori. E hiahia ana au kite tautoko i nga kupu a Paratene Ngata a kite whakaputa hold i oku whakaaro, ehara ano ia au i te tohunga. e tika ai kia whavvha atu ki tenei take. He reo tangi reka te reo Maori he reo ngawari. . Kaore aku whakahe mo te korero o nga taitamariki ite reo pakeha —he hua tena no nga kura no te ahuatanga o enei

ra. Ko te tangata e whakahe ana kei ‘korero nga tamariki i te reo Ingirihi e whakahe ana ia kite ra kei rere mai ite rawhiti. He reo kaha te reo Ingarihi, ko tona whanuitanga kei nga topito e wha ote ao. Ko te huarahi tena hei kawe i te Maori ki nga marae tapu o te pakeha, ki ona matauranga huhua ki ana mahi, ki nga wahi katoa ote ao. Ko te mohio tika kite reo Ingarihi he tohu tena no te rangatira, he tohu e kore nei e taea e te moni te tango atu te hotnai ranei. Ma ton reo koe ka mohiotia ai. Kaore e taea, kaore hoki e tika, te riri i te reo Ingarihi i enei ra engari kia tika te korero, kia rangatira, kaua te reo o nga tutua. Kei te haere mai nga ra e ngaro ai te reo Maori, e mate ai, engari me mate rangatira kaua e mate poriro. Kua oti i a Te Wiremu Hapata, Atirikona o Waiapu, te urupa mo te reo Maori, ko tana pukapuka—koia nei hei kore takotoranga mo nga koiwi o taua reo. Ko te tino take i kino ai te reo Maori he kore e ata whakaakona i nga kura, e ata whakaakona ranei e nga matua ki a ratou tamariki. I motinitia e te Kotahitanga 0 Te Aute kia ata whakaakona te reo Maori ki nga kura Maori otira kaore whakamanaia taua motini. Ko te reo Ingarihi te mea tino nui e whakaakona ana ki nga kura pakeha aki nga kura Maori hoki tena ko to taua nei reo kua whakatapua kei whakaakona ki nga kura Maori. He mea nui te reo hei paihere i te iwi, hei whakaako i nga tamariki kia piri-pono ki nga tikanga Maori. He mea whakama rawa ki a au te kore o te tamaiti Maori e mohio ki tona reo ake ; pai ke atu te he o te korero pakeha i te he ote korero Maori. Kua rongo au, engari kaore ano kia kite, whakatapu ai etahi Maori i a ratou tamariki kei korero i to ratou reo ake. He mea tipua rawa tenei ara kia kaua te tamaiti Maori e ako e korero i tona reo ake. He tokomaha nga tamariki Maori kua tae ki nga kura kahore ano kia mohio kite reo o ratou matua aki ta ratou whakaaro pea kei te rawe ratou, ko te ratou kuaretanga kite reo Maori he tohu tera no to ratou pakehatanga. Ko tenei tu tamariki e whakapiki nei 1 o ratou arero, e whakakihi nei ite reo Maori. Ko te reo Ingarihi i kiia e te Maori “he reo kihi.” Ehara te reo Maori ite reo kihi. E whakahuatia ana te reta tme te reta wh ate Maori e etahi tangata kia rite kite t mete fate pakeha, ara e whakakihitia ana. Ehara te whare ite fare, te whawhai ranei ite fafai. Kaore te ea te Maori i rite kite eo te Ingarihi. Ehara Aotearoa i Aotiaroa, Te Araroa i Ti Araroa, Tokomaru

i Tokomeru, Kara Kawa i Koko, Maori i Meori. Anuanu atu ki aau tenei tu reo, he reo wbakahi. Kua rongo ano au i etahi tamariki Maori e waiata ana e himene ana whakapakeha ai te ahua o ratou reo. He wehi tonu. Anei ano tetahi he o a tatou tamariki, ko te whakaotinga o etahi kupu, he rite tonu ki a ratou, ara: patutia (patua), kaitia (kainga), hovomitia (horomia), werotia (werohia), panatia (pana), taotia (taona). Kua waihotia he tia he whakamutunga mo nga kupu. He tino takakino tenei ite reo Maori. Ko te mate he kore e ata whakaakona, he waiho ma nga tamariki ano e waihanga he reo mo ratou. Tenei ano tetahi tino he ko te tatau i te tangata : kotahi, e rua, e torn, e wha. Kia penei ke : tokotahi, tokorua, tokotoru, tokowha. Mo te kuri, mo te poaka mo era atu mea, te kotahi, te rua. Kei te ha tenei : E hia nga tangata ? Engari, Tokohia nga tangata ? Mehemea mo te tangata te kupu timataria te tatau kite toko. He tokomaha nga tangata, he maha nga kuri. He tokomaha nga kaumatua kei te kuare tonu ki tenei ture o te reo Maori. He tino reo no te tamariki tenei na, A Hoani me Hori, a Rangi me Papa. Kei te he te me, a ako ana tenei ki te tikanga ote reo Ingarihi ara kite kupu and. Kia penei ke te tikanga, A Hoani raua ko Hori, a Rangi raua ko Papa. Mo te kuri mo te kau me era atu mea te me, mo te tangata raua, ratou ranei. Ko te mea ia e tino takakino nei i te reo Maori, e whakaporiro nei, ko te whakauru i te kupu pakeha me he mea he kupu ano ta te Maori. He nui nga kupu pakeha kei te pohehetia ete Maori he kupu Maori. Eki ana ko te waiata : E pa ra e te mini i raro He homai aroha. He kupu Ingarihi te mini (wind), kite Maori he kau. Na te pakeha tonu te waiata nei i tito, na Paratene Ngata raua ko Te Kooti Rikirangi, ehara i te tamariki, e kiia nei a ko te tamariki anake kei te takakino i te reo Maori. Tenei ano tetahi o a raua waiata : Ko te rite i ahau ko Mahu tonga e rauna i te ao He maero au, he kahu kake i te warn, Kei te matuku e hu ana i te repoHu, Na, ko te rauna (round) he kupu Ingarihi, ko te kupu Maori tika ko te kuri. Me ata whakatutira marika etahi o a raua kupu pakeha, ka tapiri atu ai ite kupu pakeha mete kupu Maori e tika ana :

Kati ake i konei nga kupu awhekaihe a nga kaumatua o te Iwi Maori. He kupu whakamutunga maku mo nga ingoa o a tatou tamariki. He mea tonu te ingoa hei tatai i te tangata. Tapaia ko nga ingoa Maori mo te Maori, hei nga ingoa e paingia ete tamaiti a te wa e mohio ai ia Id te pai Id te kino, kaua hei nga ingoa e waihotia hei take tawai ma ona hoa, hei take whakama mona. Ina noa etahi ingoa ataahua mo te tamariki, ko Rangi, ko Kongo, ko Tu, ko Mihi, ko Te Ao, ko Rito, ko Pua, ko Tai, ko Rau, ko Moana, ko Puoro, ko Puea me tona nui noa atu. Whakarongo koa ki tenei rarangi ingoa: Rangihaeata, Te Rauparaha, Karetai, Tainui, Taiaroa, Potatau, Takamoana, Pomare, Tomoana, Kahakura, Kakatarau, Turoa, Taitoko, Taipari, Tupaea, Parata, Morenga, Waharoa, Amohau, Nga

Rangi-katitia, Rangimatemoana, Patuone, Tuhaere, Rangiuia, mete nui atu ote ingoa ataahua. Maeneene ana te pa mai ki te taringa, tau ana, rangatira ana. Pai ke atu enei ingoa n ga ingoa o enei ra, ara, Hohepa, Paraone, Hapakuku, Hemi Poaka, Pera te Kuri, Te O-Hikarete, Heni Poti, Eru Mutu, Tu Hanarete, Rana Kooti. Piri Karokaro, Tame Huti, Piri Pakaru, mete huhua noa iho ote whakahaehae.

miki ( whakananu [ whakahanumi mix rukauta tupato look out putiputi puawai pretty-pretty poti ngeru pussy toma urupa tomb raiti rama light tariana toa stallion tame toa “ Tommy” kiki whana kick kamapu pupuhi, piki come up tawa tihi, pourewa tower miraka wai-u milk lapu tu, mutu stop peti moenga bed kawara taupoki cover puru aumoana blue iaro kowbai yellow rori huarahi, ara road keti kuwaha gate naihi maripi, oka knife ko kaheru hoe koma karau comb karaihe whakaata. glass toa tatau, whatitoka door wini matapihi window peke pukoro bag hata moka halter.