13

G.—4

Mo runga mo te wahi whakamutunga o te waea nei i penei mai nga kupu a Wiremu ki ahau, i runga ano i te oati, i tona tuunga kite whaaki kupu i toku aroaro, it te wa i noho ai ahau kite uiui, i muri i te huihuinga ki Waitotara i te 28 o nga ra o Tihema, i tutaki ia ki a Te Kira ki waho i te hotera a i ki atu ia ki a Te Kira kua riro mai i a ia, i a Wiremu, te haki, a i ki atu a Te Kira ki a ia " Kanui tona koa mo tona rongonga kua riro mai te haki," ara i ahua penei nga kupu a Te Kira ki a ia. I ki a Te Kira, i runga ano i te oati, he tino teka rawa atu tenei korero a Wiremu, a kahore rawa hoki ia i mohio kua riro i a Wiremu te haki a nga Maori tae noa kite wa i tae atu ai te waea a Kirihiti ki aia i Poneke. Ite 7 o nga ra o Hanuere, 1881, ka tuhia c Kirihiti tenei reta ki a Te Kira :—■ " E Pα,— " Patea, Hanuere 7, 1881. " Mo runga mo taku waea mo Wiremu, i pohehe pea ahau ki nga kupu o roto o to waea i patu mai ki ahau i Waitotara, me te tikanga o kupu ki ahau i nga korerorerotanga o mua atu. Ano ki ahau i penei te tikanga c tino hiahia ana koe kia puta tonu atu ki nga Maori te moni o te haki i tuhia nei c koe ki runga ki tenei Peeke. Mci kaua taku pohehe kua kore ahau c patu atu i taku waea ki a koe mo runga mo taua mea. Heoi ano. " Kia E. H. Kira, Poneke." "Na H. P Kieihiti. Kahore aTe Kira i tuhi kupu whakahoki mo tenei reta. Nui rawa atu te manawapa me te raruraru i pa mai ki nga Maori i te korenga o Wiremu c whakautu mai i te waea a Kauika, i muri iho hoki i to ratou mohiotanga kite rangatira o te peeke kua wahia ta ratou haki c Wiremu, a haere ana a Wiremu Kauika raua ko tetahi, ko etahi tokorua ranei o nga tangata o te karaati ki Patea kia Wiremu mo taua moni, kite patai hoki he aha te take ki kore ai ia c hoki mai me te moni. To raua (? ratou) taenga atu kite whare o Wiremu ka kiia mai etc wahine a Wiremu kei te mate a Wiremu, kei runga i tana moenga c takoto ana, a c kore c ahei kia kite i te tangata mo runga mo nga tikanga mahi. Heoi i te riringa o Kauika tukua ana ia c te wahine kia tomo atu kite ruuma i a Wiremu. I tenei korerotanga o Kauika ki a Wiremu i tono a Kauika kia utua mai te moni c Wiremu, a i ki tuturu mai a Wiremu mana c man iho te moni ki Waitotara ate wa tonu c ahua ora ake ai tona mate. (Tirohia nga kupu whakaatu a Kauika i roto i Pukapuka 1., Wharangi 84, &c.) I waenganui o tenei me nga ra o waenganui o Hanuere, 1881, kotahi c rua ranei nga kitenga, korerotanga hoki o Wiremu me nga Maori, otiia kahore taua mea i oti. Ko te tohe tonu a nga Maori me hoatu tonu te moni ki a ratou. I enei korerotanga a ratou katahi ano a Wiremu ka ki he nama a nga Maori ki a ia, ki a Wiremu me ana Tama ako aua nama nui atu i nga moni o te haki. Ko te tohe a nga Maori kahore a ratou nama, me ta ratou tohe ano kia utua atu c Wiremu te moni ki a ratou. Ite tatanga kite pau o nga ra o Hanuere, 1881, ka patu waea ka tuhi reta hoki a Uru Te Angina kite Kawanatanga whakahe mo te mahi a Wiremu, ara ki atu kite Kawanatanga kei te puritia c Wiremu ta ratou moni. Ite29 o nga ra o Hanuere, 1881, ka patua mai c ia tenei waea : — " Xi a E. Kira, Tan Maori, Poneke. " Waitotara, Hanuere 29, 1881. " Kua puritia atu c Wiremu ta matou moni. Tonoa ia c koe kia utua mai te moni ki a matou inaianei. Utua mai tenei waea. " Übu Te Angina." I tuhi reta mai ano hoki a Uru ki a Te Eooretana, te Minitia mo te Taha Maori, i taua ra ano, tono kia awhina atu te Kawanatanga i nga Maori kite tohe kia utua mai ta ratou moni c Wiremu. Kihai te Kawanatanga i whakaae kia whai tikanga mo runga mo taua mea, a i penei te kupu a te Kawanatanga i runga i te mea i ata hoatu te haki ki nga Maori kahore he tikanga c pa mai ki runga kite Kawanatanga, a mehemea he whakaaro to nga Maori kia whakapono ratou ki a Wiremu (kua mutu nei tona tv apiha Kawanatanga i taua wa) a kia hoatu hoki i ta ratou haki ki a ia, na ratou ake ano tera tikanga, ai te putahga ote raruraru na ratou ake ano te take o tera raruraru. E whakaatu ana i roto i nga pukapuka o taua wa ra ano a tae noa mai kite tuunga o te Paremete, kua pahure ake nei he pitihana tonu te mahi a nga Maori kite Kawanatanga kia whakaorangia kia awhinatia atu hoki ratou i runga i taua mea. (Tirohia nga Pitihana, nga Eipoata a nga Komici me etahi atu mea i roto i te paihere pukakuka Kawanatanga.) He maha ano hoki nga taenga o Uru Te Angina raua ko Kauika ki Poneke, a i korero raua kite Minita mo te Taha Maori, a i o raua korerotanga katoa ko te kupu tonu ki a raua c kore te Kawanatanga c whakaae c pa mai ana tetahi he ahua tikanga ke atu ranei o taua mea ki runga kite Kawanatanga a c kore hoki te Kawanatanga c ahei kite whai tikanga mo runga i taua mea. Ite marama o Hurae, 1885, ka puta tenei ripoata ate Komiti mo nga Mea Maori "Me uiui c te Kawanatanga mehemea kei te nui nga take c tika ai kia kawea tenei keehi kite Ture, i runga i te tikanga hara hiwiri, kirimina ranei, a mehemea kei te nui nga take me awhina te Kawanatanga i nga Maori kite kimi ora mo ratou." I te marama o Maehe, 1881, ka tukua c nga Maori taua keehi ki a Anaru Takena, he tangata c mahi roia ana i Whanganui, a i te 19 o nga ra o taua marama ano ka tuhia tenei pukapuka c Takena ki a Wiremu :—■ " E hoa,— " Whanganui, Maehe 19, 1881. " Kua whakahaua mai ahau c Uru Te Angina, c Matanganui, c Piki Kotuku, c Wahiawa, c Wiremu Kauika, c Hakaraia Te Nawiri hoki, kia tono atu ki a koe kia utua nga moni c £5,441 i tangohia c koe i roto i nga moni hoko o Kaitangiwhenua, ko aua moni nei ma nga Maori c man nei nga ingoa i runga ake nei. Kua whakahaua mai ano hoki ahau kia ki penei atu kite kore aua moni c utua mai a te Wenerei te 23 o nga , ra o te marama nei me nga moni c 45/-, utu mo te whakahaerenga o te keehi, ka whakahaerea tonutia he keehi he tikanga hoki mou i raro i te Ture Hiwiri me te Ture Kirimina, a c kore c puta tetahi atu kupu whakaatu ki a kae. " Heoi ano, " Xi a W Wiremu, Patea." " Na A. Takena Ko te reta whakautu mai tenei a Wiremu mo ta Takena: —