9

G.—4,

I te 20 o nga ra o Tihema, 1880, ka haere atu a Te Kira i Poneke ki Patea me nga pukapuka whakahaere utunga moni. Ko tana haere he whakaoti i te hoko ki nga Maori i reira. Ko te tangata i tonoa c Te Kira hei Kai-whakamaori mona ki reira ko Taare Warihi (Charles Wallace), ate whakaotinga ote hoko. I tona taenga ki Patea ka patua atu te waea aTe Kira ki a Wiremu iTe Hawera kia haere mai. I tona tuunga kite aroaro o te Komiti mo nga mea Maori ite tau 1886 i tatakuna katoatia c Te Kira nga mahi i whakahaerea c ia (Tirohia ana korero i Nama 16, 18 me Nama 19.) Mo runga mo nga kupu i tuhia eia ki roto ki tana pukapuka (diary) ko nga kupu enei aTe Kira " Naku ake ano tenei whakaaro. I whakaaro hoki ahau i runga ite mea c whai tikanga ana a Wiremu ki runga ki nga mea katoa c pa ana ki runga kite whenua, a i runga hoki i tana ki c tata ana kite £3,000 nga moni hei utunga atu ki a ia, ko te tikanga me patu waea atu ki a ia i Hawera kia haere mai." I runga i te ngaronga atu o Uru Te Angina raua ko Hakaraia, etahi o nga tangata o te karaati, kihai i taea eTe Kira te whakaoti te hoko i Patea. I Pakaraka a Uru Te Angina i taua wa, he kainga Maori c ono macro te tawhiti atu i Waitotara, a na te mate kore ana ia i ahei te haere ki Patea. Ko Hakaraia kua riro ke ki runga ote awa o Whanganui. Whakaritea ana eTe Kira ko Wiremu c haere ki a Hakaraia ame awhina hoki a Wiremu iaiaki te whakaoti ite hoko. Ko te moni utu i whakaritea mo Wiremu c £50, a i utua atu taua moni c Te Kira ki a ia i Patea i te 23 o nga ra o Tihema. No te 25 o nga ra o Tihema ka hoki mai a Wiremu ki Patea me Hakaraia, otiia i te kore o Uru Te Angina c ahei te haere ki Patea, i te tino nui rawa o tona mate, kiia ana c Te Kira me kawe ki Pakaraka whakaoti ai ite hoko. Na reira ite27 o nga ra o Tihema ka haere ia ki reira. Eokohanga atu eia kua tae ki reira a Kanara Maketanara, a Taikana me etahi atu eki ana he nama a nga Maori ki a ratou, a i tono ratou kia utua atu c Te Kira nga nama ki a ratou, i roto i nga moni toenga ote hoko ote whenua c utua ana ki nga Maori. Kihai aTe Kira i whakaae ki enei kereeme, a maumau noa iho taua ra, kihai hoki i oti te mahi i haere ai aTe Kira. Ite ahiahi ka whakaritea c Te Kira raua ko Wiremu ki nga Maori kia haere ratou ki Waitotara i te aonga ake, i te ata tonu, ki reira whakaoti ai. Ite ata tonu ote2B o nga ra o Tihema ka haria a Uru Te Angina ki Waitotara a hui ana nga tangata katoa o nga taha c rua o te hoko ki roto ki tetahi o nga ruma ote hoteera i reira kite whakaoti ite hoko. Ko enei anake nga tangata i reira, ara ko Te Kira, ko Taare Warihi (Kai-whakamaori), ko Wiremu Wiremu, me tana tama me E. H. Wiremu, me nga tangata hoki o te Karauna karaati, ara nga tangata kei roto nei o ratou ingoa i te Pukapuka Whakamaharatanga Take Paanga c mau ana. Ka whakaaria i reira c Te Kira nga pukapuka whakaatu utunga moni me te kaute tuatahi kua kiia i runga ake nei, c whakaatu ana ko nga moni toenga hei utunga ki nga Maori c £5,411 0 7 Ko aua pukapuka whakaatu utunga moni me te kaute na Wiremu i Whakamaori i whakamarama hoki ki nga Maori, a i muri i ta ratou korerorerotanga ki ana nga Maori c tika ana nga moni toenga c whakaatu ra i roto i te kaute. Katahi ka tuhia eTe Kira ara ka whakakina te pukapuka whakahaere utunga moni nei ano a haina ana a ia Maori a ia Maori i tona ingoa ki taua pukapuka. I runga ite whakahau a Te Kira tuhia ana c Te Warihi tetahi pukapuka ano, i te reo Maori, whakahaere i te utunga o nga moni, a i haina ano hoki a ia Maori a ia Maori i tona ingoa ki tenei pukapuka, ara rihiiti. Ko nga kai-titiro i to ratou hainatanga ko Wiremu Wiremu, ko tana tama ko Eaniera, ko Te Warihi hoki. (Tirohia nga pukapuka whakahaere utunga moni, te kaute me nga rihiiti i runga ite paihere pukapuka Kawanatanga.) Kiia ana c nga Maori me hoatu eTe Kira he haki (cheque) mo aua moni ki to ratou rangatira ki a Uru Te Angina. Katahi ka tuhia eTe Kira te haki (cheque) Ko tenei c mau i raro iho nei te kape o taua haki. Ko nga kupu i tuhia kite mangumangu whero ko nga kupu ena he mea perehi ki runga kite haki ara ko nga kupu perehi tuturu ake o te haki: — " Kawanatanga nui tonu o Niu Tireni. " Kaute Kawanatanga. " Tihema 28, 1880. " Xi te Rangatira o te Peeke o Niu Tireni i " Carlyle. " UTUA Nama 302 hi a Uru Te Angina me etahi atu te tangata ranei nana i mau atu tenei (haki) nga moni c rima mano c wha rau kotahi tekau ma tahi pauna c whitu kapa. " Eihaei Hone Kiea, ".£5,411 0 7 "Heretari. " Kai-utu moni o raro iho i te Tumuaki Kai-utu moni." (Tirohia te haki (cheque) tuatahi i roto i nga mea whakaatu.) Ko tenei haki i hoatu eTe Kira ki a Uru Te Angina, a i muri tata ano i tana hoatutanga i te haki ka puta a Te Kira ki waho i te ruuma me te mau i nga pukapuka whakahaere utunga moni me nga rihiiti me etahi atu mea hoki kua whakahuatia i runga ake nei. Me ki penei ake ahau i konei itewai tv ai tenei huihuinga kahore a Wiremu i tuku kereme pehea pehea ranei mana ki nga Maori, a kei te mohio tuturu ahau i whakapakea nga Maori kia whakaaro ai ratou kua ea katoa a ratou nama ki a Wiremu ratou ko ana tama me etahi atu i nga moni iputa ra ki nga ringaringa o Wiremu i mua atu i te tino whakaotinga ote hoko, ara ko a ratou moni nama katoa kei roto i nga moni c £5,612 4 5 i kiia i runga ake nei, a ko nga moni i roto i te haki i utua, atu ra ki a Uru Te Angina ma ratou motuhake ake era, hei tuhanga ki nga tangata whai take ki aua moni. Me ki penei ano hoki ahau itewa i waenganui i te putanga o te whakatau a te Kooti i te 17 o nga ra o Hepetema, 1880, me te whakaotinga mutunga o te hoko, i te 28 o nga ra o Tihema, 1880, nui atu i te toru marama, kahore rawa a Wiremu, a " Wiremu me ana Tama," ranei i whakaputa kereeme namaki nga Maori, kahore hoki ratou i whakahaere tikanga pehea pehea ranei mo te whakarite kaute ki nga Maori, kite whakahaere tikanga ranei hei here i te moni i roto i te ringa o te Kawanatanga. I muri i te putanga o Te Kira ki waho o te ruuma ka korerotia to tikanga wahi i te haki, tuha hoki i nga moni. Kahore he peeke moni i Waitotara c ahei ai te wahi i taua haki i reira ko ta peeke tata mai kei Patea, tekau ma whitu pea macro te tawhiti atu. Ite nui rawa ote mate o Uru Te Angina kihai ia i ahei te haere ki Patea, a i runga ano i ta ratou korerorerotauga whakaae ana a 2—Gh 4.