G.—l

36

taringa, a whakarorea ana ko te awangawanga o nga tangata e hiahia ki te noho i te whenua me te mohio nana ake. Otira, e kore e tatu ite hanga kau i nga tikanga mo nga Rahui. Ito maua whakaaro me whakamana tenei mahi, te mahi i nga whenua katoa o te Karauna i waenganui o Hangatahua awa me Waingongoro, i te ara e kore ai e puta mai nga raruraru hou, a hei whakanoho i nga tangata ki runga ki te whenua. Kahore e ahei te Koroni te waiho, i runga i nga raruraru kua puta nei, ai te maumau moni, ma te Rana Poati o Taranaki e mahi i tana e hiahia ai. Tae ki tenei wa kua waiho te Poati i a ia hei mahi i nga mea e tonoa ana e te Kawanatanga : Otira, ehara tenei i te ture a ki te puta tetahi whakaaro ke, era pea e puta etahi kino rawa o roto. Inahoki, ite kianga ate Parani ki te Poati kia panuitia te hoko o Waimate Mania, whakarongo tonu': a i tona kianga kia whakakorea, whakakore tonu. Otira, kahore i paingia e ratou, a kahore i paingia e ratou, a kahore te Poati i whakaae ki te whakaputa i tetahi kupu whakahe ite Kawanatanga i runga ite tikanga. Kahore o ratou mana ki te whakatika ki te whakakore " i tenei mahi o te Kawanatanga mo te katoa." Era i pehea me iki ratou kaua e whakakorea te hoko. Kahore maua e kite i te tika o te whakahe i te Paremete mo te tango atu ano ki aia te mana whakariterite o tenei wahi ote whenua ote Karauna. Kua nui noa atu nga moni kua pau (a era ano e pau etahi), hei whakarite mo nga mahi i puta i muri roa mai i te whakaputanga o nga ture. Te Ture whenua me te Ture Whakahaere i nga tikanga moni, a kahore i mohiotia e te tangata i taua wa. Ma te Koroni ranei e rapu i tenei, nga moni hei whakatuturu ite Rongomau, a ina mutu nga raruraru i runga i ona moni nui, nga moni e puta mai ana i roto; a ko te whakariterite i te noho ote tangata me waiho ki te Rana Poati ote kainga ? He mea taimaha enei, a e mea ana maua heoi ano ta maua mahi ko te whakaatu ki a koe, e Te Kawrana, me te whakaaro era rapua he tikanga mona ite wahi tika. A tenei ano, ko te Ture Whenua o Taranaki o tetahi taha, he raina kau e rere tika ana ki uta, timata ite awa o Patea, ako te Ture Whenua o Poneke kei tetahi taha. E kaha ana ta maua ki, i runga i nga tikanga mo te whakariterite, ko te whenua o waenganui o taua raina me te awa o Waitotara, me tango atu ki waho o te Ture whenua o Poneke, a me tuku atu kia kotahi te ture. A ma te peheatanga ma tena te tikanga ki te whenua riro i te rau o te patu i te Takutai tae ki Hangatahua awa. 111. Nga mahi hei Mahinga ma Te Pahemete. Me te mea he mahi whakakore tenei i runga i te raruraru hei whakakore i te tikanga o te whakaniahinga a Te Paremete. Otira, ko te pono tenei, he mea ngawari i te timatanga, a inaianei kua whiwhiwhiwhi noa i te tohe roa, i te whakakore haere i nga ture, a inaianei maumau te whakaaro era e oti i runga ite hanga i tetahi ture hou. E mohio ana maua, e kore e ahei te hanga i tetahi ture e tika ai te mahi o nga mea katoa ; oti rawa te ture, ka kitea kua tukua ki roto ki taua ture nga mea kahore i hiahiatia, ame te kape ki waho nga tikanga pai hei mahi. Kahore e ahei te aha, engari kia nui te whakamana i te Kawanatanga hei mahi. Na konei i korero ai maua i nga korero iti. Era i pai rawa kia maua ki te tuku kau atu i a maua whakaaoro, me te mahara e kore e whakakorea mai, a kua ngawari te mahi mau, eTe Kawana. I whakaaro maua, ko te mea tika ko te taki haere i te nui haere o tenei raruraru, a ki te whakanui i nga korero hei whakatika i tenei mea puta kotahi mai, a ko te mea tika, ko te whakaatu marire i nga raina nui hei ara haere kia mohiotea ai te nui o te mea hei whakaritenga ma tatou ; a ka waiho ki te Kawanatanga te whakaaro. A, inaianei kei te kawekawe haere noa tenei mea. No aoake nei i tukua atu ai ta maua Korero Tuarua, a kua puta ohorere mai tetahi mahi hou o tenei raruraru —tetahi tikanga kahore rawa i kitea i mua —e tuku atu nei aTe Whiti i ona tangata iiarai ia ra kia hopukina hei herehere, me te kore rawa ratou e aha mai, a kahore rawa ratou i ahua riri mai. Tenei tetahi waea e rua nga ra ote tuhinga " Katahi ka oti taku korero roa ki tetahi Maori o Parihaka: eki ana a ia, e hoki ana aia ki Parihaka, kia hopukia aiai te taiepa ina oti ona ake mahi. Ko nga kupu aTe Whiti me haere katoa nga tangata o Parihaka ki te taiepa kia hopukia, ko raua ko Tohu me noho ki te tiaki i nga wahine i nga tamariki: a kahore nga Pakeha i mohio noa ki nga mahi a Te Whiti." Kua rangona ranei te penei i mua? E kore rawa e kaha nga Ture o te Paremete ki te mahi i tenei tu mea. Kahore i kiia ma te Komihana te mana ki te whakariterite nga kereme, a e whakaputa karauna karaati i runga i tona tikanga ake. He maha no nga mahi e tau ana ki runga ki te mahi Kawanatanga. Engari ko te mea tika rawa, me waiho ki nga Minita te mahi whakatuturu, a ka whakahoki kupu ki te Paremete mo ta ratou i mahi ai. Inahoki te whenua (62,000 eka), i whakahokia e Ta Hori Kerei he mea he rawa te tuku atu i nga karauna karaati ki te mea ka waiho amuri nga tangata i hoatu ai te whenua hei hoa whawhai mo tatou. Ehara ite mea ko te ture te mea e matea ana, kahore engari ko te whakariterite. Ka ki tonu atu maua inaianei, maumau tatari noa kia ata whakaae mai nga hoa oTe Whiti, he maha nga tangata Maori kua piri mai kia tatou, aka nui haere iia ra. Iki atu maua ki a koe, eTe Kawana ko tetahi o nga mahi tuatahi mau, ko tenei. Ko te mahi e mahia e koe me mahi i runga ite mana ote Karauna; a e pena ana ona mana inaianei. Ko te mea tika rawa ko te whakatakoto 1 nga raina ki te whenua : I kiia e kore e tukua kia ruritia nga Rahui Hono ; otira. i tapahia nga raina, a he raina whanui, ma roto anohoki ite ngaherehere, a kua tata te ruri ano ote Mania te oti. Ki te mahia mariretia ki te maro haere i nga wahi katoa, e kore e rahi ake te raruraru i puta i Waitara i te raruraru kua puta i te Mania. Ko nga tikanga o muri nei nga tikanga e tohutohu atu ana maua me whakarite, me whakamana i runga i te nui o te Tikanga:— 1. Me whakarite nga whakatau a te Kooti, a te Kawanatanga. 2. Me whakariterite nga ahua o nga Rahui. 3. Me ruri nga rohe o waho me nga rohe o nga Hapu ki nga Rahui. 4. Me tuku he karauna karaati i runga i te tikanga Tarati ma nga Iwi, ki nga Hapu iti a ki nga tangata takitahi. 5. Wehewehea nga Rahui ma ia tangata ina whakaae nga Rangatira me nga tangata. 6. Tukua rawatia atu te mana o te whenua i kiia nei e Ta Hori Kerei kia whakahokia. Otira i runga i te tikanga o te Rongomau.