25

G—l

kupu mo te hoatu, a hei whakaaro i nga mea pouri ote Takutai. Kotahi te mea i tumau, e kore rawa tetahi mea e taea ki te kore he ture hou, inahoki ko te mana o mua kua whakakorea. I runga i tenei korero, ahakoa he roa, heoi ano ta maua e korero ai ko nga mea kua pahure : a e tono atu ana maua ki a koe, e Te Kawana, kia whakaae mai koe kia tukua atu ki a koe, amuri tata nei a maua whakaaro e pehea ranei te putanga mai i runga i aua ture amuri ake nei. E awangawanga ana maua mo te putanga mai ote maramatanga. I Hanuere i whakawhiti nga katipa mau pu i Waingongoro ki te hanga haere, ma roto o Parihaka, i te ara kua kore nei e puta i runga i te whakakore o nga tangata torutoru noa e whakahoa riri mai ana (me te whakama o a tatou tangata). I taua wa ano, ka rapurapu maua ki nga kupu hoatu hei whakaritenga, a nga pouritanga hei whakaaro, kua oti nei taua rapurapu ; kua puta te ara i tetahi pito ki tetahi pito. Ko te tino Rahui kua makatia ki te whenua kua kitea i runga i te raina tapahi atu i roto i te ngaherehere, timata i Stratford tae ki Opunake, tetahi mania momona e pai ana hei nohoanga. Kua tapahia nga raina hei hono atu i tenei raina ki Waimate Mania. E ruritia houtia ana te Mania kia puare te whenua mo te nohoiinga tangata ate koanga e haere ake nei. A tae noa ki tenei wra oti haere te mahi, a kahore i nui te whakakore : a ahakoa me mahi haere i runga i te ata mahi marire, me te tupato, e ki atu ana maua ki a koe, e Te Kawana, katahi ano ka kitea o muri mai ano o te whawhai tuatahi, e nga tangata Maori, tenei te Kawanatanga mana e ata whakarite a ratou kareme i runga i te atawhai atu, otira kua puta tona kupu ko ia tonu te upoko. E tukua atu ana enei mea katoa i runga i te whakamoemiti ki a koe, e Te Kawana. William Eox. (Te Pokiha). Eeancis Dillon Bell. (Te Peee) Whare o Te Paremete, Poneke, 14 o Hurae, 1880.

TUATOEU O TE KOEEBO. I tukua ki nga Whare e rua o te Paremete i runga i te tono a Te Kawana. Kia His Excellency Kawana Sir Hercules George Robert Robinson, G.C.M G., &C. Kia pai mai e Te Kawana, — I te Tuarua o a maua korero, i whakamatau maua ki te taki haere i nga mea nana i whakaputa te raruraru kua roa nei te haere i te Takutai ki te Hauauru, a ki te whakakite i tona tikanga i tona nui. Heoi ano te mea o toe ana kia maua, e Te Kawana, ko te ki atu i ta maua e whakaaro ai me mahi. A kia ata marama ta maua mahi, ko te kupu tuatahi, ko te ki atu, he aha nga mea e kiia ana kia taea. E whakaaro ana maua kia rua. Ko te mahi i runga i te tika ki nga Tangata Maori; otira me haere tonu te noho o nga Pakeha ite koroni nei. Kahore e whakaarohia te tikanga e kore e whakaae ki enei mea. I. H.E AHA TE TIKANGA 0 TENEI KUPU " Te TIKA KI NGA TANGATA MaOBI." Ko te mahi a etahi tangata ko te rere atu i tetahi tikanga ki tetahi, rere ke rawa atu a era pea etahi iki i tera tau me haere tonu ki Parihaka inaianei; ite mutunga ota ratou korero i o maua kupu tuarua era ratou e ki, ko te mea tika ko te whakahoki i te whenua katoa. Kahore rawa maua i whakaputa kupu penei, kupu whakahe mo te taunga mai o te Rongomau a i runga i te whakaaro era pea a koe, e Te Kawana, e hoha rawa me ki atu maua me whakaae koe kia tukua atu e maua to maua whakaaro mo te tikanga o tenei mea " Te Tika ki nga Tangata Maori." (1.) Nga Panuitanga o te 2 o Hepetema, 1865. Ko te mea hei timatanga ko te rapu i te ahua pehea ranei o nga Iwi o te Takutai ki te Hauauru i raro o te tikanga riro i te rau o to patu. I penei te ahua o te riro i te rau o te patu, a he nui te rereke i enei tu mea o mua atu " Tenei te mea nei te Kawana i runga i te mana kua whakataua ki a ia i raro i nga tikanga o te Ture Whakanohonoho Tangata o Niu Tireni, i runga i te whakaae i te whakahau a te Runanga Minita, ka whakarite hei kainga pai mo te noho o nga tangata haere mai, nga whenua (i te Takutai ki te Hauauru) a e ki ana, ko aua whenua e matea ana mo nga tikanga o taua ture, a i runga i ona tikanga, ka pupuru ka tango i taua whenua mo taua mea ; a tenei ano te ki nei, ko te whenua o nga tangata katoa o taua wahi e whakahoa mai ana, ahakoa e mau ana i runga i te tikangaMaori i te karauua karaati ranei, e kore e tangohia, engari ko nga wahi anake e tau ai te pai mo te kainga katoa, a ka hoatu he utu mo te whenua e tangohia nei. A tenei ano ko nga hoariri katoa o aua kainga e tere te haere mai, te whakauru ki raro ki te Mana o Te Kuini, era e ea ratou ki te whenua ka karauna karaatitia ma ratou. I whakaputaia mai tenei Panuitanga i runga i tetahi Panuitanga i kiia ko te " Panuitanga o te Rongomau" i tukua i taua ra ano, a ko nga kupu enei: — O roto o nga whenua i Taranaki kua riro i te rau o te patu, a i Ngatiruanui hoki era e whakahokia e Te Kawana inaianei nga wahi e ea ai nga tangata Maori, ki era e whakaae ana ki te noho ki runga ki te whenua, a me tuku atu i raro i te Karauna karaati, a me noho ratou i raro i te tiakanga o te Ture. Ko enei Panuitanga e rua he whakaae ki nga kupu o te Panuitanga o te 17 o Tihema, 1864. " Ko nga whenua o nga tangata i piri kia Te Kuini ka whakamana kia ratou : a ko era tangata kua tahuri mai hei hoariri, a e whakaae nei kia riro ratou ki raro o te maru o Te Kuini, ka whakahokia he whenua ma ratou ko o ratou whanau. a ki era katoa kua noho, a ka mau tonu ki te rongomau me te whakahoa mai; e whakaae ana Te Kawana, ka whakamanaia to ratou noho pai ki o ratou whenua." Ko te tikanga o enei Panuitanga ko ia tenei: ko te whenua ote hoariri kua riro ite rau ote patu, ko te whenua o nga tangata Maori whakahoa mai e tiakina tonutia kia ratou. _—G. 1.