2

G.—3

hoki, titiro hoki ko te whenua katoa i hokona 37,774,160 nga eka hauuga te whenua i whakatapua mo nga Maori, me te 51,000 i kapea ki waho ote hoko, haunga hoki a Bangitoto me Euapuke; hui katoa nga utu £27,417 15s. heoti ano te moni i roto o tenei i hoatu mo taua whenua i hokona nei c te Keepa, c £2,000. O. — Te Hokonga o Te Whakaraupo. Notemea he wahi nui o Hakaroa haunga ia te wahi i te Wiwi i mau ki nga ringa o nga Maori i te tau 1849 a kia riro ai a Te Whakaraupo hei wahi wahapu mo nga pakeha c noho ana ki Katapere, i tika kia whakaritea kia hokona te whenua i nga Maori mo taua mea. A tonoa ana etc Kawanatanga a Matara kite whakaoti i taua hoko. Na tenei i riro ai taua whenua i Akuhata 1849 mo nga moni c £200, Eahuitia ana c 859 eka mo nga Maori. S. — Te Sokonga o Rapaki. I hokona tenei whenua i Hepeteina 1849 mo nga moni c £300 i whakatapua hoki 1,361 eka mo nga tang.ita Maori i noho ki reira. Ko te takiwa i roto o tenei hoko, ko tera whenua katoa c takoto ana kite Eawhiti ote hokonga oTe "Whakaraupo, kite Kawhiti hoki o tetehi Eaina c haere ana i runga i nga maunga o Akaroa timata i Waikakahi kei Waihora haere tonu ai Pohutupa kei te Eawhiti ote "Wahapu o Akaroa. I meatia ano kia hokona te toenga o nga take Maori ki Akaroa engari ki hai i taea i runga i te pakeke o nga tangata no ratou, i niahara hoki ratou tera c hoki mai te kai whakahaere a nga Wiwi nana nei i hoko tetahi wahi o te whenua c tata ana ki Akaroa ka utua ki a ratou te tahi utu nui noa atu, mo o ratou whenua i toe i te hoko. /.— Te Hoko a Hamilton. I whakapaua ki roto o tenei hokonga nga tikanga katoa i takoto tarewa ki Akaroa kihai nei i whakaaetia c nga Maori kia whakaotia i te tau 1849 ko nga tikanga i wbakatuturutia he moni £150, no muri ka whakanuia kite £200, me tetehi whenua Eahui hoki 1,200 eka i wahia kia toru nga pihi c 400 eka 1 roto o te pihi kotahi hei mahinga hei nohoanga mo nga tangata no ratou te whenua; I whakaotia rawatia paitia hoki tenei mea c Mr. J. W. Hamilton i te marama o Tihema 1856. Ko te utu katoa i hoatu ki nga Maori mo o ratou take ki Akaroa c tae ana kite £700 ; otira ki waho o tenei i riro ano ki a ratou i te Nanto-Bordelaise Company ara i nga Wiwi i te tau 1838 etehi taonga i rite kite £234 te utu mo tetahi pihi whenua c tata ana ki Akaroa. J. — Te Sokonga o Otakou. I te 31 o Hurae, 1844, ka hokona c te Whakaminenga o Niu Tierni, na tetahi tangata i whakaturia c te Kawanatanga o Niu Tireni i whakahaere, tetehi whenua 400,000 nga eka kei Otakou, ko nga moni hei utu £2,400, hei wahi nohoanga tangata mo "New Edinburgh," ko taua whenua katoa i rohea c nga maunga kei te taha whakararo o te Wahapu o Otakou, tae atu ki Tokata, i te Tonga ko nga maunga o Maungaatua me Kaihiku te rohe kite Eato. E toru nga wchenga ki waho o tenei pihi whenua mo nga Maori ara i Pukekura (Otago Heads), i Taieri, i te Karoro, hui katoa nga eka i roto o cnei pihi c toru c 9,615 ; kotahi eka hoki i whakatapua mo ratou ki Pukekura i roto i to pihi i whakatapua c te Whakaminenga o Niu Tireni, hei Tunga Whare Whakamarama. Na haunga enei whenua whakatapu mo te katoa i whakaritea i reira i maharatia ano i taua wa kia whakaritea etahi whenua Eahui tuturu mo nga Maori i runga i te tikanga o nga vvhakanohoanga heke i era atu wahi ate WTiakaminenga o Niu Tireni; Ko enei nga kupu ate Haimona te tangata nana i whakahaere te Hoko i tana pukapuka i tuhia ite rua o Hepetema, 1844 : —" Ko taku tikauga mo nga wheuua Eahui mo nga Maori i whakahaerea c au i runga i taku tino mohio ko te tikanga i era atu hoko i waho ke i te mohiotanga o nga tangata Maori; a i runga ite tono a Kanara Wairaweke i waiho eau tetahi whakantenga rahui ara te tekau i roto i nga whenua katoa c hokona ana c te Whakaminenga c Niu Tireni, kia whakaritea c te Kawana. kahore i tino whakariteritea tetahi mea i runga i tenei ki nga Maori c au." I runga i te whakariteritenga a te Whakaminenga o Niu Tireni, me te Huihuinga o Otakou i te tau 1847, ko te nohoanga ki New Edinburgh kia 144,600 eka, to wahanga whaka-te-kautanga o tenei 14,460 eka. Engari i runga i nga tikanga ote hoko ate Whakaminenga kite Huihuinga kihai rawa i taea te wehe i tetahi wahi o te 144,600 eka hei whenua tapu mo nga Maori; engari i tika kia whakatapua he whenua mo nga Maori i roto o te Poraka, ko te nui o te whenua kua whakaaturia i runga ake nei; he nui nga kupu hei whakakaha i tenei tikanga whakatapu whenua, ka kitea ana tirohia nga pukapuka i whakatakotoria kite aroaro ote Pareinete me nga pukapuka ate Whakaminenga o Niu Tireni i taua wa. K. — Sokonga o Murihiku. Ko te wahi whenua i uru ki roto o tenei Poraka, ko te taha katoa kite tonga o tenei motu ote Waipounamu kei te taha hoki kite tonga o nga hoko ate Kepa raua ko Haimona. Ko nga whakahaere mo te hoko i oti i te 17 o Akuhata, 1853, mo nga moni £2,700, i muri o te main nui i runga o te nekenga o te tono a nga Maori notemea kua nohoia etahi wahi o te whenua c te Pakeha, ko aua Pakeha i whakamatau kite arahi ke i nga Maori kia kaua c hoko i o ratou whenua kite Kawanatanga i runga ota ratou hoatu ite moni nui hei reti i nga whenua. Ite nui o tenei mea kia mutu ai tenei he no reira ka whakaarohia he tino mea nui te hohorotanga ote rironga ote whenua. Ko nga wahi Eahui mo nga Maori i wehea i nga kainga o whakaaturia ana i muri nei, kei roto o nga rohe ote Hoko. Ara ko Tuturau, Omani, Oue, Aparima, Oraka, Kawakaputaputa, me Onetota. L. — Rakiura. • Ko tenei motu i hokona i nga Maori i te 29th o Hune, 1864, mo nga moni c £6,000, i peneitia te utunga:—E £2,000 i te Hokonga ; c £2,000 me pupuri c te Kawanatanga i runga i te moni hua £160 i te tau, ko te moni hua me utu i nga tau ki etahi Maori, a ko te £2,000 whakainutunga me whaka ka pau hei hoko whenua i roto o Southland Porowini hei whaakako me etehi atu mea mo nga Maori. Tetahi pihi whenua pai kei te Takiwa o Hokonui, te nui c 2,000 eka kua hokona hei whakamana i nga tikanga kua korerotia nei. Ko tenei whenua kua retia kite tangata mo nga tau c rua te kau ma