TE HUI A TE MINITA MAORI A TE HIANA I PUTIKI, I WHANGANUI.

Wananga, Volume 5, Issue 30, 27 July 1878, Page 371

TE HUI A TE MINITA MAORI A TE HIANA I PUTIKI, I WHANGANUI.

I haere a te Hiana te Minita Maori ki Whanganui, he mea hoki i kiia e o reira Maori kia haere atu aia ki reira. Ko Karaitiana Takamoana, ko Hone Pihama ma ana hoa. Ahe tokomaha nga Maori i hui kite whare korero i Putiki. Ahakoa he tokomaha nga Maori o Whanganui i ngaro atu ki to kuinga o te awa o Whanganui, he tiui ano nga Maori i korero kia te Hiana. Ka hui te tangata, ka tu ko Mete Kingi. K'i mea, haere mai ete Minita Maori, lie mea hoki kua tae koe kite nuku o nga Motu nei, a kua pai nga Maori ki a korua tikanga ko Kawana Kcrei. A kua tino whakaae nga Maori ki ana tikanga. A c pai ana a Whanganui kia kite ia te Iliana, a kia kite ano hoki ia Karaitiana Takamoana raua ka Hone Pihama. Ka mea a Haimona Hiroti, haere mai e te Hiotia ka pai koe kia haere kia kite i te tini iwi o nga Motu nei, ka pai icia haere mai ko.e ki konei, no te mea kahore kau o konei he. He pai kau i enei ra, aka pai kia korero tatou. .Ka mea a te Mawae : E lie ana i a au nga tini mahi liou ate Fakeha. Ho Maori ahau, a ko aku mea e pai ai ko o iuua mea. A kahore kau pea he pai o nga mea liou nei kite iwi Maori. Katene : Haere mai e te Hiana, ho Minita Maori koe no te tai kite marangai, a kahore kau he kitekite atu a o konei tangata ia koe. A kua tae mai Dei koe, kia roa iho to noho kia roa ai te korero ma matou kia koe. Hoani Mete: Ka pai kia kitea mai koe, kua tata hoki nga ra o te Paremata. Aka maliia nei hoki nga mahi liou kite awa o Whanganui. E mea ana aia, kia kaua he mahi hou kite awa o Whauganui, i te takutai Jki Putiki. He mea hoki na te waipuke i aami mai he rakau hei wahie ma te Maori ki Putiki. A tetalii kupu ana, kia kaua e whakaae noa te Kawanatanga kite kupu tono ruuri ate t.-nijL-ata kotahi, kia wailio ma te tokomaha te tono mo te ruuri ka whakaae ai te Kawanatanga, kahore anp. mea atu kia pa te Kawanatanga kite mahi ruuri v/henua, ite mea

mana ano e utu tana kai ruuri mo ana ,A.£.TBflfk ana ano hokr-jaia, kia rapurapua nga nua i iokona i mua, kia ki tea ai te mea e lie an-, me mahi kia tika. Utiku.: Haere mai e te Apiha o te Kawanatongi, kite mea e kaha ana koe kia kore atu i a koenga T t ore kinoji te Kawanatanga tawhito, haere mai. E mea anaia, kaua he hoko whenua, kaua he riihi, he inokete,.kaiia-he ruoci, Kua kite aia i te korero o nga Tari kaa tu i tiga liolu noi, he mabi ta auaTari i nga he o nga whenna riro lie i .mtxa, a e mea ana aia ka pai ano kia ta tetabi Tari pera i- Whanganui nei, kite mea ka tu wawetaua tu Taxi i Wliangaoui ka pai, kite mea ka roa, he kino kei muri, no te mea he tangata ahua riri aia i nga \va ona e riri ai. Katene : ka mea aia, ae, e pai ana nga kupu a Utiku, e he ana ano hoki i a ia nga mahi hoko whenna, raeteruuri whenua. _Mete Kingi : Ko te whenua rahui i Patiki,*raai ano i to Piriti e te Kongutu o te awa, ate awai Kaitoke, ate pou ate Mawae. E pai ana kia mahia te awa o Wbariganui kia hohonu. Otira kaua te waka haere kite hii itfa e utu. A kia kohi noa te Maori ite wahie paketai ote awa. E kiia ana, na te Kawanatanga te whentia .i te tukutai, otira e ki ana ratou te Maori, na ratou tana whenua. E kii ana nga Maori o Whanganui, 'kia tu tetahi Tari ma ratou, kia pera rne teTari i Nepia, e kiia aria hoki, e utu ana te Kawanatanga i taua Tari i Nepia. Kb te utu mo te whenua e kiia nei, ko te " Whanganui Poraka," he kotahi ano mano pauna inoni, a e arauamu tonu aua nga Maori ki taua utu. He nui hoki no to whenua he iti no te moni. Kahore kau lie mea a te Maori kite utu, otira kite mea ka kitca nga eka o taua whenna, penei ka mohiotia nga utu tika ino taua whenua e puta kia ralou, mei hokona kite utu rite. Kite mea e kore e utua aia, ka rapu tonu ana tamariki kite utu mo aua eka kia puta kia ratou. Wihari Turoa : E mea ana tetahi o tatou i korero nei, kia mutu te ruuri whenua, otira e mea ana aia, kahore kau lie whenua i toe, e ruuri ai te tangata. Ite mea'lioki, e kaika ana te hoko whenua ate iwi. Elmrai tePalteb'a hoiio te he, na nga kai tuku whenua ate Maori le he. A korr-ro nna aiaki tana whenua i Waipaknra, Te Hinna (Minita Maori) : E pai ana koutou kia karanga i au. E tika ana te kii mona, kihai nei itae waive mai ki Whanganui, otira, kahore kau ona mangere. Ite wa ona i tu ai hei Minita Maori, aia i mea ai, kia kite aia i nga walii katoa onga motu nei, a kia kite aia i nga iwi katoa. Kia tu raws ake te Paremata kua kite aia i aua tini iwi. Na reira aia i mea ai, e hara ite he nbtia, aia i roa nei, kihai aia i tae wawe mai ki Whanganui. E pai ana kia tae mai aia ki Whanganui nei, hei mntungti mo tana haere, i te {mea e tata ana a Whauganui kij Poneke. A tetahi, e kiia ana he iwi pai te iwi o Whangatmi. Mana e ata rapurapu a ratou kupu, a kia ahiahr aiska ftorero ai ano kia ratou. Karaitiana Takamoana : Tena koutou e te iwi, me Mete Kingi. E kore-aia e utu i nga kupu a te iwi, ite mea kahore kau ona mohio ki etahi o nga tikanga i kiia e'te iwi. He iwi uoho pai a Whauganui, ahe pai a&ake'tA ratou mahi kite Kawanatanga. E hara aia ite tangrtk pai tonu kite Kawanatanga-, otira he iwi pai a.Whtfr nganui, a kua tae mai hoki nga tohu pai a te Kuim Itfa ratou, ki aia, kahore kau. He iwi pai hoki a ratou hoa Pakeha kia ratou. Ako te mahi ana ite Paremata h 6 mahi ma te iwi Maori anake, na reira aia i kore ai e hoahoa atu kia Te Makarini, i t- mea kahore hoki.aja i mea, e tika ana aTe Makarini. I pai alir a Whatt£ffm:i kia Te Makarini a koia ko Knraitiana i mea e m*rhfti gat's ana nga Maori eTe Makarini. E toru Paremata i mua, a na Te Makarini ana thema i It Bt aua mema i pai atu kite kupu uta. P&kfelia map r ko aua Pakeha te- taonga a : •r • ■«ma sua 'Paikeha- i tie- mai--"'iri r -'lcr : ttiiAi-Hm. A i tuhituhi hoki ratou i o ratou ingoa ki to

|gf < U,!f^SKB ) S: 11 i. lire «no ~1» " p£iikete "ma ia matou/) iHS! taß « J?B°*** t«Tirili o Waitanei, * Attijci taua a k* ~te apJba a Kuitri, a y _, °® tangata aia no le ia tangata o mua. T. . '** . tu taonga, ara nes Pafceij* ki nga - , u P M » * * tahcn -ano ana tangata na ratott nei itae ?'*?* **keha, ka whakalie ki ana Pakeha, a tu ana tangata, a haere ana ki Waitara pata xr—kanoroia.ipa ki tera. Ano ka he te mahi ka mahia ano he mahi hou ma ratou, ata ana he karalu a hem ma ratou, a inoi ana ratou ki a ratou atua kia patuate Fuobfty ng& P&keha i tikins n©i © ratoo, i tonon mai nei eraton ana Pakeha ki nga Motu nrei noho ai. A i meaaia e be: ana tana ta mahi a haere ana aia kite taha kia TeKuipi. Aka whitu neiona tau itu ai ite Paremata 's .V mo t0 Maori, ako tona ra tenei. A korero ana a Karaitiauu i ana tikanga mahi i mahi ai i te Paremata. Aka oe» aia, .ano etahi o nga korero a nga iwi nei, mete mea e rite ana ki nga korero ate Whiti. (Mete Kingi .Kahorekauhe mana o te Whiti e man ana i a au.) Ka mea a Karaitiana, whakarongo mai. E kore>ahau e pai a kia mutu ra ano te ta o te Whiti. Kakaite hui i te kai, a ka mutu te kai, ka noho noa iho te iwi a ahiahi noa. Ko te 8o to taima o te ahiahi ka tu ano te hui. Ka mea ata a teHiana, he patai ano a koutou, kia kotahi ai tku atu atu i a koutou patai katoa. Haimona Hinoti: lie hoko noa iho te Maori ite paura me penei mete Pakeha e hoko Tore kore nei. ' Katene: Ae, ame tu he Tari Maori ki Wbanganui, a 2? e Minita Maori ki nga mahi i mahia e nga KomitiMaori. Ama nga Maori mohio e whakawa nga whenua Maori, a me to ano he whare ma te Maori i te .Paremata, ame tu he Kawana Maori. Te Hiana (Minita Maori) : Ka pai aijp kia karanga koutou i au, a a pai ana ano hoki kia haere mai ahan ki Whanganui jiei, kia rongo ahau ki a koutou korero, kaiore ana wehi kite tini, a kite nui o a ratou kupu patai kia ia, kia whakina te pai mete kino ki a ia, he mea hoki ko.te ora kei te whaaki nui a te iwi i a te iwi mea i mahara ai. Aki tana mohio kite tikanga o a ratou kupu e kl ana ratou, he iwi turoro ratou, a kua tono ratou i te tohu&ga rongoa ia ratou kia ora. A kua tae mai nei hoki aia, a kua whangaia ratou eia kite rongoa. Otiia kia mahars ratou, ko tetahi take o te rongoa pai, he ahua anuanu no te rongoa ana kainga e te turoro, aka menemene te paparinga o te tangata kai i te rongoa pai. A ka mea atu aia Ida ratou, ata. whakarongo pai mai ki a au ata kai marire koutou i te rongpa ka hoatu nei e au kiakoutou, he mea hpki, te take i hoatu ai taua rongoa kia fcoutou, he mea naku, kia wawe ai to koutou mate - turoro te ora. E ui ana koutou kite paura, kia hokona noatia e koutou. E mea ana aia, e pai ana pea kiakiia kia ahua noi ake te paura a ratou e hoko ai, i te mea e ahua nuku ake ana te maha o te paura i etahi wahi e hoko nei i enei Motu. Mana e rapurapu taua tikanga, a'ka whaaki ai e ia kia Mete Kingi. Tetahi kupu, he mea kia tu he Kawana Maori mo nga -Maori, kahore e tino marama taua tono ki a ia. He nui noa atu nga tau kua pahure nei, i huihui ai ratou i Waikato, a i tu ai ia ratou he Kawana, a kiia ana taua Kawana hei Kingi, a ko te otioga o tera! ko Waitara, ako te Pakeha i patna, a he wljawhai i roa te kawenga, ahe whenua te ntn. E mea ana aia, kaati he Kawana mo te Maori. Ko te Minita mo te taha Maori te Kawana mo nga Maori, a keiaiatetikanga mo te pai mo te iwi Maori. A koia ko te Hiana te Minita Maon, a he Kawana aia e kore aia e Baiki* tuono he Kawana hou, ara, ka pouri aia kite mea ka tu ano hie atua lion- aka ahu ke te aro ote iwi ki nga atoa titotito. kau.a te iwi. Ko te tino ora mo te iwi Maori kojjh'iaahi kotahi kite iwi Pakeha. Ako te korero mo i»rKawaoa-Maori e kiia nei, he mea kia noho moke te sCapri iie Pakeha, na reira «ia i mea ai, ekore aia e pai

ki taua tono, a e kore aia e mea, hei take uiui taua tono mo-ana-mahara. Ako te tono t> tonoa nei, kia ta ano he whare mo te Maori ana haere te Maori kite Paremata ka ata rapua tena eia. He whare ano te whare manuwhiri Maori ana baere te Maori kite Paremata, ahe whare pai taua whare, a ki to mea he iti taua whare penei, me hanga ano tetahi whare, kia o aite manuwhiri Maori. A ko te kupu e. tono nei etahi Maori, kia rohea he whenua rahui i nga whenua i hokona e te Kawanatanga ma nga Maori he kupu tino nui taua kupu, he tini ona kawei e rapurapua ai taua patai. Ka penei atu aia kite iwi o Whanganui mo analcupu i korero ai kia Kahungunu i te tau 1873 1 te wa i taua ai aia e taua iwi kia mahia eia a jatou whenua, kia tika ai. I mea atu aia ki taua iwi, ka mahi aia 1 nga wheaua i riro he i te Pakeha noa iho, a e kore aia e mahi i nga whenua i hokona ete Kawanatanga. I te mea, ko te Paremata'o Nui Tireni te wahi i korerotia ai nga mea i mahia ete Kawanatanga. Koia aia i mea atu ai kia ratou, kite mea, he kupu ta koutou mo te Kawanatanga. Kawea taua kupu kite Paremata aka ata rapurapua ta koutou kupu. ka ata whakawakia e te Paremata. E kore te Kawanatanga e wehi ana kitea te ha, a ki tie mea ka kitea te he o te Kawanatanga, ka utua taua he. E kore rawa e tika kia tonoa, ko ia hei whakawa i nga he, no te mea he tangata aia no te Paremata, a ko te Paremata te Tumuaki o ana mahi e mahi nei. Otiia ka ki atu aia kia ratou, kite mea ka tukua ake a koutou kupu kite Paremata, ka ata rapua taua kupu ete Paremata. Ko etahi o nga kupu i uia nei, he kupu iti etahi, he kupu nui etahi. Ako nga kupu iti ana e utu wawe ai. .A mo te kupu a Hoani Miha e tono nei mo te whenua i tua atu o Waitotara,.e kiia nei na tana whaea, me tuku taua kupu kia Meiha Paraone, i te mea koia te apiha o taua takiwa. E korero ana ate Mawae kite £SOO rioni mo te whenua i hokona, a e kiia nei ko "Te Whanganui Poraka."_ Katahi nei ano aia ka rongo ki taua kupu mo aua moni. A - ki te mea he tika ta ratou kupu eki nei kua hoatu aua moni kia Te Makarini, penei kei aia ano aua moni, ara kei te Kawanatanga. Me haere mai aTe Mawae raua ko Mete Kingi kia Te Hiana, kia tuhituhia a raua kupu mo aua moni, kia m.ahia ai te tikanga mo aua moni e Te Hiana ana tae aia ki Poneke. Ako te kupu e kiia nei, ka mahi te Hapa Pooti kite awa o Whanganui, a ma reira e raru ai te whenua rahui i Putiki. No tera tau na tera Paremata i mea, kia nama moni te Hapa Pooti hei mahi i te awa o Whanganui kiahohonu a e hara i te mea i mahia mo Whanganui anake taua'tu mahi he tini noa atu nga awa i peratia he kupu mo aua awa, a e toru pea tekau nga awa i kiia kia peratia. A ki tana rnohio ki ta 1e Hiana, hei pai mote awa o Whanganui taua mahi e kore e kino te awa aua mahia kia hohonu: Ma reira hoki ka tini ai he kaipuke rere mai ki taua wahi, a e nui ai te mahi hokokoko e puta nui ai he taonga ma te iwi. Kua kite ratou ite mahi ate rerewe, e nui haere nei i te rerewe te utu mo to whenua, a ka pera ano hoki te utu o te whenua, i nga awa e mahia ana kia hohonu. Eki ana koutou, e rua a koutou mea e whakahe ai, a ko te tuatahi, ko te utu mo te poti rere atu, a mo te poti rere mai i nga awa. E mea ana aia aTe Hiana, kahore he poti a nga Maori o Whanganui. He waka ano ia a koutou, a e kore era e utu. Kahore he mea ate P&keha kia utu te waka, a kite tono te Pakeha kia utu te waka, ; mana ma te Hiana e utu te utu mo te waka. Tetahi take ko te wahie paketai e kohikohia nei i te aaminga mai ate waipuke. E kore tera e ahaaha, ite mea ka kohikohi ano te Maori i aua wahie. Ahakoa mahi te Hapa Pooti, ka waipuke ano te waipuke o te awa i Whanganui, a ka kohi ano te Maori i nga wahie e tere mai ana i aua waipuke. He kupu ntii te kupu i kiia nei mo nga tau ran ga hii ika. Ka korero aia aTe Hiana i nga tikanga o aua tauranga ika, ki ta te Tiriti o Waitangi i mea ai. Ko ,te take epaai te Pakeha ~ki ona whenua, e pa ana ki nga whenua o uta anake, a e kore te

-wahi e ngaromia ana e te tai e kiia e te Pakeha noa iho Dana tera -wheiaua. A e kii ana te tahi ktipu ote Tlriti o "Wailangi, e kore etika taua kupu, ki etahi wahi o a te Mpori whenua. He mea hoki ko te mana Kingi o te whenua, i tukua e nga iwi Maori kia te Kuini, a i whakaae a te Kuini, maca e tiaki nga whenua a te Maori, me 0 raton'tacranga ika ; A kola aia i mea ai, kite mea ka lie aiua mea i kiianei e te Kuini, ma te Maori era, he mea p»i k?a uiuia ana mea a ka mahi hoki a Te Hiana, hei tautoko_ i ta te Maori mea, kia puta tika nga mea kite Maori, i whakaaetia ma te Maori aua mea. A kite mea k'a tirpatana ete Hapa Pooti nga mahi kite awa i lyhanganm, a kite mea ka he nga mea i kiia ete Kuini, ma te Maori era, penei, ka korero aia a Te Hiana kite Hapa Pooti. Kahore he mea ate Hapa Pooti kia mahi he ana Pakeha ki nga Maori. A e ki mai ana etahi o nga tangata i korero »ei, a tokotoru ratou. Kia whakaatu a Te Hirna, kia whakamutua te mahi hoko whenua, te mabi rouri whenua. mete mahi mokete whenua. A Icotc hi taogata i mea, kahore me hoko noa iho te tangata 1 ana whenua, ki ana Pakeha i pai ai. A eui ana ate Hiana ko te kupu tika, kci tehea. Ko te Vupu tika ranei, kei te mea e hobo ana, kei te haiiga whakahe rauei i te hoko ?. He kupu take kore te kupu e kiia nei kia inutu te mokete, i te mea e ki ana te Ture ote tau 1873, kia mutu pu te mokete. Aki te mea kua inahi mokete te Maori i muri iho o te tau 1873, he malii take kore, kahore he tikanga o taua mokete. Ako te kupu mo te hoko whenua kia mutu. He ui mai koia fa koutou kia mutu te marena ate tangata kite wahine, a kia kiia he Ture kia mutu ai te whanau mai o te taaiarika fie mea hoki nana na te Hiana, e kore e mutu ia ia te marena, whai hoki ekore aco e mutu te mahi hoko whenua. He tohe hoki no te Maori kite hoko i ana whenua, ako tana i kite ai, i mohio ai, he iwi tohe te maori kite boko i ana whenua. Ako te kupu mo nga mahi ruuri ■whenua, ko nga whenua katoa i pa ai a Whanganui e mahi a, ara, aua whenua kite mahi ruuri i enei ra. Ae ki mai ana etahi o koutou, he mea pai kia hoko koutou i a koutou, ki a koutou Pakeha e pai ai. A kite mea ka penatia te mahi, e kore e roa, ka pau katoa a koutou ■whenua, e kore e toe te eka kotahi, a ma reira koutou ka kiia he iwi rawakore, a ka mahi noa iho koutou i te mahi, Lei rapu i te mahi e ora ai koutou. Ko te tino tikanga pai, nee hoko te hoko, otiia me Ture rawa ano te hoko kia tika ai. £ mohio ana ia kite kupu, kia kaua e hoko, no te mea he nui noa atu nga hoko he, a he nui noa atu nga boko whenua i raru ai te Maori, he mea hoki, ko nga Ture in ga ra o aua hoko, he Ture he. E kore e inutu i a ia, ara kahore he kaha ona kite whakamutu i te hoko whenua, otiia ka mahia he Ture kia tika ai te mahi hoko whenua. Ate mahi tuatahi, me inahi he Ture kia tu ai he Kooti whakawa i nga whenua Maori. He mea hoki, na te taha Pakeha anake i whakawa nga whenua Maori i nga tau kua pahure nei. A i mea ano aia ate Hiana, ko tana kupu i mohio ai ma te Maori ano c whakawa ana whenua, a kia mutu te rapurapu whakawa a nga Maori, ka haere atu ai te Pakeha Tiati kite whakaatu i nga inahi e tatu tika ai Dga tikanga o te whenua ki nga Maori no ratou te whenua. Amo te mahi ruuri, e mea ana aia,, e kore e pai ma te liunga tokorua, tokotoru ranei e kite ruuri. A me pera ano hoki te tikanga mo te ho' o. ma te Ivooti c ki, mehemea, hetokomaha eki ana mo ruri te whenua, a me tcuira te Maori ki ta te Pakeha inahi, ma te tokomaha e whakaae te mahi ka kiia kia mahia tr.r.a mahi. Ina hoki na te kupu ate tokomaha a nga Mema oto Paremata, aia aTe Hiana itu ai hei Miuita Maori. -V tem-i ta >u kupu. kia marama ai taku tikanga e korero nei. Mi-heuiea lie ■whenua te whenua, a kua whakawakia. a kotahi tekau nga tangata no ratou nga ingoa i te Karaati mo taua whenua, a o ratou tokorua ranei, tokotoru ranei. c pai ana kite hoko i taua whenua, a ko te tokomaha kahore e pii kite lioko, penei ka kite Kooti kia kaua taua whenua e hokona. Ahakoa, e puta ano te hiahia a taua tokotoru e kii nei kia

hoko, no te raea ka tono ratou kia wehea a ratou hea, a ka hokona e ratou, koia aia a Te Hiana i mea ai, e kore e aka to Ture, meliemea, kahore he kupu a taua Ture, hei whakaae kia hoko te tangata i taria whenua. He to.no take kore to tono e tonoa nei, ki aia, kia whakaae atu a Te Hiana, kia whakamutua eia e Te Hiana te hoko wlienua. Otira, he mea pai ano kia mahia he kupu e tika ai nga hoko whenua. Mehemea e penei pu ana te mohio & te Maori mete mohio a te Pakeha, ka mea atu aia ki nga Maori, na koutou ano a koutou mohio, a ma koutou ano te whakaaro ki a koutou taonga. Tena kotenei, kahore sno te Maori i penei noa te mohio mete Pakeha, kite tikanga o nga Ture, a he reo ke te reo a te Maori, a na nga katwhakamaori i mahi nga mahi korero ote hoko. Koia aia a Hiana i mea ai, me mahi he tikanga kia tika ai te mahi hoko whenua ate Maori. A kia mohio pu ai te Maori, i te wa e tuhituhia ai o ratou ingoa ki nga pukapuka, ahe pukapuka tino hoko ravra atu taua tuhituhi ingoa, i nga whenua rawa atu ma te Pakeha ranei, ma te Kawanatanga ranei, a kia pupuri ano hoki te Maori i etahi whenua hei nohoanga mo ratou. Ama reira e of.i pai ai te mahi e ma hia ana kite hoko whenua kite Kawanatanga, ama te tokomaha o te Maori te kupu kite Ruuri ranei, kite hoko ranei i nga whenua. He kupu ana kupu e korero nei mo te Ture hou ka mahia e te Paremata mea-ake nei tu, e hare ana kupu i te kupu 1110 nga Ture o enei ra. A tetahi kupa a koutou e tono nei, kia whakaniutua e ahau eTe Hiana, nga mahi a nga kai Hoko whenua. Ae ki ana koutou, he penei aua kai hoko wheuua mete manu Pakeha e kiia nei he Peihana, ae ki ana koutou me pupulii aua kai hoko, he Peihana e puhia ana. A e tono ana koutou kia tangohia e ahau uga moni a aua kai hoko, kia inutu ai te mahi he a aua kai hoko, kite mea ka tangohia e ahau, nga moni a aua kai hoko; penei, e mahi he ana ahau ki ta te Ture 1 kii ai, aka toia ahau kite whare herehere. E mahi he ana ano pea aua kai hok:>, otira e kore e tika kia puhia a Peihanatia ratou, kite mea ka puhia te manu Peihana, hei kai tera, kite mea Ka puhia te kai hoko whenna, penei ka uiuia taua mahi e nga Pirihimana, a tera pea e kiia kia taronatia tetahi tangata hei utu 1110 taua he. E riterite ana te Pakeha ki aia tangata ake ano. Ahe tikanga ano te tikanga i kiia ai, ma aia tangata, ma aia tangata ake auo te whakaaro o ana moni o mahia ai ranei, e maumaua ai, ranei ana moni. He tika ano pea, e mahi he ana etahi tangata i a ratou moni, no te mea, lie taa ngata kino kei te iwi Pakeha, a he tangata kino ano hoki kei te iwi Maori. A aliakoa, he ara watea noa atu te ara e tae ai te Maori kite tari o te kai hoko whenua, ahakoa he ara whanui taua ara, e kore te Maori e haere i taua ara, ma to Paparakauhe atu tc ara e tae ai te Maori kite tari ote kai hoko whenua. Ahe nui noa atu nga he, he nui noa atu uga raru, he nui noa atu nga mate e tupuake ana i te kai waipiro. E inea ana aia aTe Hiana, ka mahia eia tetahi Ture, a ko to tikanga o taua Tmv, me penei, ki te inea ka ki a .Mete Kingi ranei, tetahi atu vangatira Maori ranei, kia kaua tc waipiro e kawea ki tona kainga, penei ina taua Ture a Te Hiana, e kore ai e tae te waipiro ki nga kainira c kino ana ki to waipiro. A inn aia rangatira,*"<> i.i r.uiiiga, o ia kainga. e kore ai ranei, c whakaae ranei 1c waipiro ki tona kainga. E kore taua Tare c l.i to whenua katoa, otiia ma aia kainga, ma aia Lainii'.i tikanga kite waipiro, kia kore ai ranei, kia tiawea .".I vc.in.-i ki 'ina kainga. A lunci hoki touei kupu a koutou. ana koutou kia wkakaactia te kupu nei. i-ia 1: • Komlli Mao;:, e wha:.:.l:aen; he Ture, hoi Tuie 111 a ni'-v-i j.i:i'>ri, a 111 a te I'.ax-maia e whakaae ana Ture kia inara :>i. H kore te Paremata e takaki i tu Ture, e kii nei. kia i.olano Paremata, a kia kotahi ano Ture n:o te whenna katoa, kite mea ka kiia te mana, ma nga Korniti Maori e mahi lie Tuie ma nga Maori, penei, e kore e taea nga inarama e toru, kua puea tc kino, a kua tu he tc iwi Id aia ano kite iwi. I te men, ka mahi tcnei Komiti i tana Ture, a ka mahi tera Komiti i tana Tnro, a , ki tc mea ka liaere te iwi a tetahi Komiti kite Takiwa a

tetahi Koiniti, a he mea boki ho Ture ke ta tetahi ta tetahi, ka kuare nga tangata o tenei ki nga Ture o tera > a na tana mohio kore aia i he ai ki nga Ture o te Takiwa, ke, a ka he ana Ture i aia, ma reira e tupu ai te he kino. A ka mea atu nei aia a Te Hiana kia ratou, he mea hoki, kua nui noa atu ana mr.lii ma te iwi lvlaori, ko te ora mo te iwi Maori, pe_ iwi kotahi te Maori kite Pakehn. A ako te Maori i aia kia rite ai aia kite Pakeha. A .<i mea ka whakaaetia nga Komiti e kiia nei, ma reira te iwi e raru ai. He iwi kotalii te Pakeha, a tc.«ci t3 whakatauki pepeha a te Pakeha, " wehßwehea, a ma reira e rulii ai,' ate tikanga o taua pepeha. e penei aim, wehe wehea te iwi o to hoa riri kia tini nga puninga, ma reira c mate ai i a koe. A tenei ano hoki tenei korero purakau a te Pakeha, a lie kupu pepeha whakatauki ano tona, ka tata laua kaumatua kite mate, ka ki atu aia ki tana whahau, i muri i aw, me nolio repine tonu koutou, kaua e wehewehea ta koutou inahi me ta koutou noho. kei mate koutou. Aka ki atu taua koroheke ki tana taua Ariki, tikiua atu he rakau wita, ara rakau nonobi. raaua mai ki au, ka tae mai aua rakau ki taua kaumatua, ka mahia eia aua rakau hei paiere, a herea ana, aua rakau. a ka mea atu aia ki ana tainariki, tena whati a te pupu rakau nsi,ka mahia e aua tamariki katoa kia whati ia iv.ton, a kihai noa ake taua paiere rakau nonohi i whati. A k;i mea atu ano te koroheke ki tana potiki tena wetekia £nga*herehere ote paiere rakau na ka wetekia ka oti, ka ki atu te koroheke ra, tena whatiwhatia nga rakau na, ka whatiia e taua tamaiti iti, ka mea atu te koroheke ra, i te wa e putiki ana nga rakau na, e kore e whati, no te mea na te tini o aua rakau iti ratou i kaha ai, tena i te wa e takoto motuhake ana aua rakau, he kore noa iho te kalia. a whatiwhati kau ite ringa ote taraaiti potiki. Ete wlianau, ka pena hoki koutou, kite noho ropine koutou e kore koutou e taea, kite noho wehewehe koutou hei mate tena e ngaro ai koutou.

Kahore ana a te Hiana mea atu, kahore he pai o etahi o nga mahi a nga Komiti Maori. lie nui te pai o etahi o a ratou mahi, he mea hoki e uiui ana e aua Komiti, i nga he o etahi ■wahi o nga motu nei, a e tukua maianangakoreroap.ua Komiti ki aia kia Te Tliana. A e whakapai atu ana aia ate Hiana ki aua Komiti mo a ratou tuku kupu mai jki aia. a ka titiro pai atu aia ki aua korero. Ina hoki a Whanganui, ki te mea ka kii te Komiti i nga kupu kite Kawanatanga, e kore e-ngaro noa a:a kupu, ka ata tirohia ano e. te Kawanatanga. Ako te kupu mutunga ko te Tari Maori. Aka ui atu aia kia Mete Kingi. Ko te Tari e tono nei koutou, he Tari pera me ta Te Riihi eki nei i tana panui. [Mete Kingi : Ae.] Te Hiana : Ka mea atu a Te Hiana, e hara i te Kawanatanga taua panui. Na te Paremats nga Tiati otira e hara ite Faremata itu ai nga roia. He tini ona tau aTe Hiana i mahi ai i nga mahi a Karaitiana Takamoana i Heretaunga, a kahore he hereni kotahi a te Kawanatanga i ntu ai ki aia kia Te Hiaria mo tana mahi. He mea hoki he pai kia kaua aia e noho i reira ki ta te Kawanatanga i mohio ai, kite mea e rapu ana koutou ite roia, ma koutou ano e utu te roia. Na Te Riihi taua panui, a na Te Riihi te mahi i enei ra. i nga mahi ia Te Hiana i mua. He mea atu tana, ite wa ona i tae ai ki Nepic, ko te mate o te Maori he Roia kore hei ako tika i te Maori, i te mea ko te Pakeha te Kai-whakamaori mete Roia ana hoko te Maori i ana whenua kite Pakeha. A e xere kc ana te tikanga kite Pakeha, he roia ta tetahi ta tetahi. He Pakeha pai, ahe Pakeha tika aTe Riihi a kite pai te Maori ka tu ia Te Riihi te Tari Maori i "Wairarapa, a i Whanganui ano hoki, a ma koutou ano ma te Maori aia e utu. E kore aia e korero mo nga kupu tono whenua, me tuhituhi era kite pukapuka ka homai ai ki aia, kia maua eia ki Poneke. Aka mea atu nei aia. I ki tana kupu he rongoa ahua kawa tana rongoa, otiia hei pai mo ratou i hoatu ai taua rongoa nei. He mea pea, ka whakaae noa etahi atu Pakeha ki a ratou tono, a e kore e mana. Ahe tangata aia aTe Hiana, kua 13 tau ona e mahi ana i te mahi ma nga Maori, a .kahore kau ana whenua i hoko ai mana ake, a kite mea ka ui te Maori ki aia ka mahi tonu aia kia ora to Maori, a kite mea ka ahu ke ratou, na pea te'tangata e whakaae ki a ratou rfcono katoa, a e kore e mana. Tena koutou. : Ka mea a Mete Kingi :He pai kau nga kupu aTe Hiana, -a e kore tekupu kotahi a Te Hiana e takahia eia.