TE KARETI I TE AUTE.

Wananga, Volume 4, Issue 48, 1 December 1877, Page 472

TE KARETI I TE AUTE.

Ko te roanga enei o nga Korero me nga patai, a te Komiti o te Runanga Ariki o te Paremata, mo te Kareti i Te Aute. 106, Me mohio atu ranei e au to kupu e penei mai ana, e tint, whakakore ana nu'a kai tiaki e> taua u-liemia, kia kon- e maket'tia tana wln.-:u;;i. ahakoa makt.-tt.-tia nnitia. aliak<.a. whe welaa kia tini mra paamn i;i t. tana wli"una'.-' K uii.tK.<.h<- ahan ak<-. Kahore aim aha:; i mohi.. ma. kni :•<-;, a t- It- makc-te te whenua t .i::irata. pe.nei n. _• t;- Ant.- : 11. ;■-r.-u;nira nri. I l '7. Jl-'.i--, ■!>■'< A>!,nii-<i !'■!•. Ka v, hakahe ram-i ko--, ki :■ i:.. a ka it m a ki if i \>. i kia ti;ki;a mai a ratal; j.uka r.nka tikanv.-'. u ■■ t ■ ivt i a ratm:. m-« tma whernm ".' kt. ahan e whaKaii -. kaiu.;-.; ahan e iimnm k: ;•• whakaaro a ;ikn hoakaitiaki nm t--na patai. 108. Ml- I'nio p.-a t- aiiau kia whakina mai oki- ;.; tak.i pena ai k'ic? He meakoki nalai, ku te tangata nol.o tika ki tana wheima. te mea e tino rapna. kaua i te nui muni anake te mea e man aakitia mo tana wht-nna, k: te iiie-a ka retia taua whenua. ki t>- mahi Alcihana ranei. kite tono kan ranei a t-- iwi. pen.-:, ka neho i<ga tangata k; taua whenua, a kite mea e kore ratou t- ntu. in.- whakawa te nnitunpa. lie mahi uliaknwa am. aku.o etahi whenua aku i tiaki ai, a na t'.' whakawa te mutun<ra. lie main whakawa ano akn, t> etahi whenua ak:: I tiaki ai a na te whakawa i riro mai ai ujja moni reti nm te wh.jmia. lU'.t. 1f,,,,.,m1.?. K<ii,,,.,' Kahore rawa htokomaha Paki-ha e tmho tar a ana i tana wahi. i r.ira motii nei rant-i. e pai. a e tika ta niton noin>. mete uti: tika i nira r.tu reti mo tana whonn i ? Kite mea ka tnkna ki tt- ret; Aki'nana, • • m a ana ahan. ka riro te r.-ti i :..■ tangata nana te kt;pu me nga moni reti i m:i ake : e: -. hoa, a, ahakua lutua taua tangata. ka riro i aia te reti e te whenua.

- 110. Honorable Te Eruera.j Me mahi pea, ko te utu retf me utu 1 mua akeote taue noho ai te Kai-reti i te whenua? Ae pea, e pen a ano. 111. Te Tiamana.'] E mea ana ahau. na te iwi mo raton tana whenua nga hipi e haere ana i taua whenua, ia nei ? Ae. 112. A kite mea ka he aua hipi i nga tangata reti i te whenua, peuei e kore aua Pakeha reti e raru i nga Kaitiaki, mo te ngaronga o aua hipi ? E kore. . 113. Honorable Kanara Pereti.] Kite mea ka mania te reti mo taua whenua, a e kore e mahia kite ritenga o te Akihana, tena ranei e riri te iwi nui tonu o Ahuriri ? ki «Be tu nei hei Kai-tiaki mo taua whenua, fcahore kau aku Boaharahara ki tena whakaaro mo te iwi nui o Ahuriri. E mahi rapurapu ana matou ko aku hoa Kai-tiaki, i te tika anake kia puta mo taua whenua, a kahore kau a matou mahara atu ki a te tangata e korero ai mo ta ratou mahi. 114. Te Tiamana~\ E mea ana tetahi wahi o te Pitihaha, ko nga tamariki o tetahi hapu, otiia, e kore ahau e mohio ko tehea hapu ranei, e ki ana na ratou i tuku taua whenua (mo te kura) kahore e akooa kite kura ? I tera wa, kua tino kapi te kura i te tamariki. 115. Otiia, no te mea na ratou i tuku te 1,700 eka whenua mo te kura, koia ratou i mea ai me ako a ratou tamariki ? He tini nga tau i watea ai (aua kura mo a ratou tamariki kia haere ki taua kora, a kihai i tonoa a ratou tamariki ki taua kura. Ano ka kite ratou i nga tamariki o nga kaainga ke noa atu e akona ana ki taua kura, katahi ratou ka mea, ae, ano, he pai koi taua kura mo a ratou tamariki. Otiia kua kore he wahi mo ratou i enei ra, i te mea hoki kua kapi te kura, a kia watea ra ano i etahi tamariki kia hoki ki o ratou kainga, ka tika ai te tamaiti hou kia haere atu ki taua kura. Kahore rawa nei he tamaiti taane o Ahuriri nei, i kiia kia kaua aia e tukua ki taua kura. 116. Honorable Kanara Pereti.~\ E kiia ana e te korero kua korerotia, ko ratou ko nga kai tiaki, kihai i mahi tika i ta ratou tiaki i te whenua e kiia nei, no te mea, kihai i mahia he whare kura, a na reira i kore ai e tonoa a ratou tamariki e nga Maori ki taua kura ? E kore ahau e mohio, me pehea ranei he kupu utu aku mo ena patai. 117. He aha te take i kore ai he kura, koia na taku patai ? He kore moni hei utu mo te mahinga mo te whare kura e tu ai. A e kore hoki e tu noa te kura, ma te moni ra ano. ka oti ai te ruahi. Otiia, he hiahia rawa ano na matou na nga kai tiaki, koia i nama ai he moni e matou, hei utu, kia oti ai he whare kura. A ko aua moni nama, kua utu e matou. 118. Honorable KajpaiP. Perci/ta."} E kiia ana te take i kore ai e tonoa nga tamariki ilaori e"a ratou maatua kite kura, he mea, e tonotonoa ana aua tamariki i te kura ki te mahi paruauru V lie mea pea tena i nga ra i mua atu oku i tu ai hei kai tiaki, ka IS tau oku e tu ana hei kai tiaki. i te wa i haere mai ai a Pihopa Aperahamaki konei. 110. Honorable Ho,i/'ana G. R.~\ E ahua mea ana ahau, ko etahi o ana kura nei, e kiia ana, hei kura ako i nga tamariki kite mahi. E kore ranei koe e ako mai ia matou kia nK>l)totia ai e matou nga tikanga o taua kura ? E mea ana ahau he pera taua kura nei. mete kura i Otaki. a he kura e akona ai nga tamariki ki nga mahi katoa. 120. Kahore ano koe i rongo noa i te kupu amu amu mo taua kura. on e tuna koe hei kai tiaki ? Kahore. 121. H'tnombb: K<rp:»c Pcreti.~l Kahore ranei o mahara, ko te mahi, ma kouton ko o hoa kai tiaki, he titiro pai i taua whenua mo te kura, kia puta ai he ahua pai kite iwi i tauaTakiwa? Heoi ano ta nga kai tiaki e kite nei, ma ratou e rapu he tino tangata mohio hei whakahaere i taua whenua, a ko ana korero, ko a taua kai whakahaere kia akona ia tau, ia tau kia matau. E mea ana ahau, kahore he whenua tiaki o nga motu katoa nei, i penei te pai 0 te whakahaere mete whenua i To Aute. E o\ea ana ahau, kahore he whenua, i kore he moni hei mabi, a i penei te puta o nga mahi pai i te mahi e kitea nei i Te Aute. 1 tetahi takiwa i kiia kia Tekau ma rimaPauna moni, nga

utu e tika ana mo te reti tau oTe Ant©. A i «nei re-« kua ana £2BOO, nga mom hei utu mo te reti i te tau kotahi, penei, na nga kai tiaki i puta ai enei nui Jci tana wbenua. 122. E mea ana ahau, i kake ai pea te utu o taua wbenua, he tini haere no te Pakeha noho tata i reira. A kia tae ki nga tau e rua te kau e haere ake nei, kua tiuo nni noa atu te utn tau o taua whenua. E kiia ana, ko on eka. o taua wheuua, e tae ana kite 7000- Ako te utu tan mo tereti i te eka kotahi e tae anaki to £5? Kahoreano abau, i maharahara noa kite utu tika, e retia ai tana whenua, he mea hoki e kore e tika kia hokona taua whenua. 123 Honorabio Te Eruera.'] Otira, ko te utu reti ote tau mo te whenua, kei te ahua o nga utu e hokona ai taua whenua, aua utu reti mo te tau te mohiotia ai ? E kore ahau e mohio kite utu e riro tika ai taua whenua kite hoko. 124. Mehemea ko te utu mo taua whenua e tae ana ki te £35,000, penei e 8 pauna i te rau pauna o aua mano te utu tika mo te rite ite tau? ae pea. E kore ranei te Komiti nei e pai kia korero ahau. He mohio noku kite reo Maori, koia ahau i mea ai, ko te Pitihana e rapurapua nei ona tikanga e te Komiti nei, i mania i te tua-tabi ki te reo Pakeha, ano ruuri iho i whaka-maoritia ai kite reo Maori. E rongo ana ahau he tokomaha nga tangata i tuhituhi i a ratou ingoa ki taua Pitihana, i tuhituhi kuare, kihai ratou i mohio kite tikanga ote Pitihana i tuhia nei e ratou o ratou ingoa. E hara te Pitihana nei i te Pitihana totika, e kore hoki te Maori e mohio kite mahi korero timatanga i a ratou Pitihana, e penei me tenei Pitihana. E mea ana ano ahau kia kiia ano he kupa maku. E mea aaa ahau, me tino uiui nga tikanga o taua Pitihana nei, i te mea hoki, ka ahua pa taua Pitihana ki nga mahi a nga Kai-tiaki, whaihoki, ka pa ano ki nga mahi e mahi nei aTe Wirernu ki taua kura i Te Ante. He tini nga tau i whakahaere ai a Te Wiremu i taua kura, ahe pai tana wlia.ka\iacr<_-, aki te mea e kore e maxama taua mea nei, ka mutu te mahi a Te Wiremu i taua kura. A ma reira e utu ai nga Kai-tiaki i nga moni e £2OO, e £3OO. ranei i te tau mo tetahi Kai-ako, a hei Kai-whaka-haere i taua kura. Aki te mea e kore e kitea he tangata pai mo taua kura, penei. e kore pea e kiia he kura mo reira i nga tau e rua. 125. Te 2 uimana.'j, E hara i te mea utu a Te Wiremu e mahi nei aia i te kura '? Ae, he mahi utu k«jre ta Te Wiremu ite kura nei. E hara ahau ite mea i haere mai ahau ki konei kite korero amuamu, otiia ki taku titiro, e ahua he ana kia peneitia he kupu whakahe kite Pitihana mo te tangata i rua tekau ma rima nei ona tau e ako uta kore aua aia i taua kura. Ahe Pitihana mahi take kore taua Pitihana. E mea ana ahau. he kupu naku mo Te Wirernu, me tino rapurapu e te Runanga nei nga tikanga o taua Pitihana. E kore hoki e oti i te Mahita o tana kura, nga mahi katoa o to kura, ana kahore he hoa raooa ia Te Wiremu hei tautoko i nga mahi. E mea ana ahau, he Pitihana he rawa atu nga tikanga o taua Pitiiiana.

TfR-ii, 18 o Hepetema. KoTs ll.\ii:o?.A Wif.emu, Minita o te Ilaahi i uiuia i tenei ra. 126. T>: Tiama.rta.~l Kiia uiai e koo e Te Wiremn tc ■vrahi e nohoia nei e koo i cuei ra ? kei Te Aute i Ahuriri. 127. Ko koe kei te wliiihahaere i te kura i Te Aute? Ao. 128. Kua kite koe i te Pitihana a Tc Hapuku ma? Koa kite ahau- He mea taa ki Te Wananga, kite rco Maori, kite reo Pakeha. 129. Tena ranei koe e moliio i to korerotanga i tana Pitihana, he mea tuhituhi taua Pitihana i te tua-tahi ki tc rco Maori ranei, kite reo Pakeha ranei ? laui korero ai i taua Pitihana i Te Waxan'GA, i mea ahau, he meatuhitahi

kite reo Pakeha i te toa-tahi, ano muri i whakamaoritia ai kite reo Maori. 130. Honorable Kanara Pereti.'] He penei oti te tikanga © o kupu e ki mai na, na reira i kore ai e tu a mana taua Pitihana, a mei mabia kite reo Maori ite tua-tahi e ahua mana ? He pono. 131. He mea mohio kau ten a e to wbakaaro ? Ae. 132. Te Tiamana.'] E mohio ana ranei koe i te wa i tuhituhi ai nga Maori i ratou ingoa ki tana Pitihana, kua kite ranei ana Maori i nga korero o taua Pitihana ? He tokomaha o ana Maori i ki mai ki ana, kahore ratou i kite i tana Pitihana. 133. He mea nau ki etahi o nga tan gat a no ratou nga ingoa e man ana i tana Pitihana ? (a hoatu ana te Pitihana kn kite aia.) Ae, kotahi ingoa ote tangata e man nei, i ki mai ki an, kihai aia i tuhituhi i tona ingoa ki taua Pitihana nei. 134. Ko wai tona ingoa ? Ko Tanata te Maruhaere, rana ko Paora Ropiha, iki mai ki au, kahore he Pitihana i tnkua hei titiro ma raua. Ano muri ote tuhituhinga o nga ingoa, i mahia ai nga korero o te Pitihana, ko Raniera Patauhinu, te tangata tua-tahi aku i kite ai mo taua Pitihana. E man nei tona iogoa, (a na Te Wiremu i tohu kite Komiti te ingoa o Raniera Putauhinu e mau ana ite Pitihana.) 135. He tangata mana aia i nga iwi Maori i Heretaunga ? Ae, i tona hapu ano. A koia tetahi o nga tangata no ratou te whanua i Te Aute nei i mua. £Na Te Tiamana,~\ I tohutohu kite Komiti, ko nga ingoa i te timatanga o te Pitihana, i tuhituhia ki to te Pakeha ahua reta o tona ingoa Pakeha.] Ka korero ano te Kai-whaaki korero. Ko te ingoa oTe Hapuku, te ingoa tua-tahi i te Pitihana nei, [a mo nga ingoa ite timatanga ote Pitihana,] ako te ingoa oTe Hapuku, e mau ana i nga ingoa apiti mai ano kite Pitihana, koia i kiia ai, no mua nga ingoa i tuhituhia ai, a no muri tc Pitihana i mahia ai. 136. Me korero mai e koe nga tikanga katoa o Te Aute, no te mea, e ui uia ana ana tini tikanga o taua whenua e Te Komiti nei ? Me korero e ahau, a e rua, e toru ranei npoko korero e korero ai au i aua tikanga. Ako te kupu tuatahi aku kite Komiti nei, me ki e ahau te take i haere mai ai ahau ki konei. Ka wha ranei ka rima ranei tau o tenei tu mahi e mahia ana. Ako te mana o taku ingoa e kiia kinotia ana e etabi tangata, a kua kite ahau i nga Eukapuka i taia kite Nupepa Te Haku Pei Herora, e kii ino ana ki au. Otiia kahore kau aku aha aha atu ki aua korero, he mea hoki i rongo ahau kite tangata nana aua korero. He kupu aku kopu e ki nei. mo tetahi o aua puka puka. He kupu mai na tetahi o i>ga Pakeha na ratou taua Nupepa a Te Teri Terekarawhe i kawea taua reta kia taia ki ta ratou Nupepa. A i mea atu ratou kia Te Rata, ka taia taua reta e ratou, kite mea ia ka tuhi tuhi aia i tana ingoa ki taua reta, kia mohio ai te iwi, nana na Te Rata aua whakaaro. A kihai aia i pai kia tuhi tuhia tana ingoa ki taua reta. A tukua ana kite Nupepa Te Haku Pei Herora, a taia ana ki taua Nupepa. Koia ahau i mea ai, e kore ahau e aha aha atu ki aua kororo. Ano ka rongo ahau, kua tae mai Te Pitihana ki Te Runanga nei, a he whakahe moku te tikanga o taua Pitihana, a i kiia na nga Maori o te Takiwa o Ahuriri, a he mea panui taua Pitihana ki nga Pakeha me nga Maori, o nga motu katoa nei, ki Te "Wahakga Nupepa, koia ahau i mea ai me mahi he mahi e puta tika ai ahau me aku mahi, a kia motu ranei taku mahi e mahi nei ahau i enei tau e toru nei te kau, i enei motu. A koia te take o taku reta ki tenei Komiti, he mea naka, kia tino rapn rapua nga tikanga ote mahi, i mahia nei kite whenua iTe Aute. A e mea ata ana ano ahau, kanui nga kupu whakapai mai a nga Maori ki au. No te 5 o Akuhata, i tu ai ta matou korero ko cga Maori iTe Aute. A kahore kau he kupu i taua hui mo te whenua ite Aute. Heoi ano te kupu i kiia i tana hui, i mea na nga Maori kite kore o nga tamariki e haere ki taua knra. I i tae ano ahau kite hui ite Hauke

ite 8 o nga ra. He mea unga ahau e nga Rangatira Maori kia haere ahau ki taua hui, a kahore kau he kupu a taua hui mo Te Aute. Te take i kiia ai enei kupu e ahau, he mea hoki na Te " Wananga " te take o te Pitihana i mahia ai, na nga kupu i kiia ete hui ite Hauke, i te 8, mete 9 o nga ra o Akuhata. No te 9 o nga ra o Akuhata, i korero ai taua hui i a ratou kupu mo te Kooti Whakawa "Whenua Maori. Ako Renata Kawepo, e mau nei ano tona ingoaki te Pitihana, i korero, a i ahua tu a riri aia, a i mea e whakahe aia kia tu he Kooti Kawanatanga, a i mea aia, me haehae nga Karauna Karaati, a tahuri mai ana aia ki au 3 ka mea. E tu nei aTe Wiremu, e pai ana ahau kia tu mai aia, kia rongo i aku korero. He tangata Kawanatanga aia. Aka peia aia iTe Aute, aka riro ano ia matou. Haere mai ana tetahi o nga Rangatira Maori ki au ka mea, kaua koe e aha aha atu ki aia, kaua ana kupu e utua. A i roa taku tuunga pukutanga i reira, a he tokomaha nga Maori i utu i nga kupu a Renata, otiia kahore ratou i kii mo nga kupu mo Te Aute. Atu ana ano a Renata ka mea. I korero ahau mo te kura iTe Aute, a kahore kau he kupu a etahi o Ngati-whatuiapiti hei tautoko i aku kupu, ano ratou taua whenua i mua. A ka tu a Renata: Pukututu. He tangata aia no Te Ante, korero ana aia mo te hui itu i tera tau. He hui i kiia e Te Hapuku. he nua na Te Hapukukiahui hui nga tangata no ratou taua whenua a Te Aute i mua, kia kite tahi matou ia maton. A i taua wa. i tono a Te Hapuku kia hoatu he muni k; :Ja. I mea hoki aia e kore aku taitaraariki e haere kite kura. a kite mea e kore ratou e haere ki te kura, penei, me hr-tnai etahi o nga moni utu tau o taua whenua kite kor-.ii■• -v. I utua e ahau te korero aTe Hapuku, i ki atu ahau ki aia, mo tana kupu pera ano ki au, i nga tau kua pahure uoa atu, a i mea atu ahau, he ■ ->* tiaki kau ahau mo Te Aute, a e kore e tika kia tuku :..;»,i ahau kia ratou. Mea atu ana ahau, he kore no : -u <* tino tono i a ratou tamariki kia haere kite kura, a < .mra taua whenua ite mea i kiia hei whenua e puta ai ht ucni ma nga koroheke, otiia he kainga i kiia hei mahiku... n..i nga tamariki, a me haere nga tamariki ki reira, mea e mahi nui ana taua kura. Ka ui tetahi o nga tangu,... i taua hui, mo nga tamariki o nga kainga ke noa atu c haere mai ana ki taua kura. A i mea aia, no te mea uaTe Kawanatanga i tuku te whenua mo te kura. e pai ana kia mahia nga mea o taua wahi o te whenua ma ratou, otiia i mahara aia, no te mea kahore nga tamariki i haere kite kura, me hoinai etahi o nga moni utu tau o Te Aute kia ratcu, hei moni ahua rite kite moni utu reti mo te tau. A korero atu ana ahau ki taua hui, mea atu ana ahau, i te wa i tuhituhia ai e ratou, o ratou ingoa kite puka-puka tuku ite whenua iTe Aute mo te kura. I mea mai a Fihopa Herewini ki au kia tino whakamaramatia e ahau taua mahi kia ratou, aki te mea he kupu ta te tangata cwhakahe ana ki taua mahi i aua ra, hei reira ka korero ai taua tangata. Ai ui ano i reira, mehemea c pai ana ratou kia haere mai nga tamariki o etahi atu Takiwa ki taua kura iTe Aute. A i tonoa auo te kupu, mehcuiea e pai ana ratou kia haere mai nga Tamariki o nga uiotu ote moana ki Hawaiki. Ako te kupu mai a laua Maori i aua ra, me haere mai te tamariki, i te uiea lioki ma te tokomaha ka ngahau ai. 137. I tae ano a Te Hapuku ki taua Hui?— a Te Hapuku i tae kite Hui tuatahi a Kawana Kerei raua ko Pihopa Herewini. I tae ano ia ki tetahi hui i muri iho no te mea nana i tohutohu tetahi wahi o te rohe o to whenua ki au. A kotahi o nga Maori i tae kite hui e kiia nei e Renata Pukututu,i tahuri atu kia Te "Waaka Eewharewha, ai ui atu ki aia. He tika nga kupu ra, ka mea atu aTe Waaka. Ac. A kahore ano he kupukupu ate tangata ki aua tikanga i rongo ai ahua, o aua ra mai r3. ano, a tae noa mai ki enei ra, ka tekau ma rua marama ka pahure o aua kupu nei i kiia ai. 138. Honorable Kanara Pcrcti.~] Kokoe te tino Tumuaki o te kura? —Ae. 139. A e mahi utu kore ana koe i taua kura ?—Ae. He

nga tau e 30 kua pahure nei, kahore ano, he utu ki au mo taku mabi ako. E mea aua ahua kia marama i au aku kapu i korero nei. Mo te hui i Te Hauke, i kite ahau ka tata te mutu o taua hui. Koia ahau i mea atu ai kia Heuare Matua, te Tiamana o taua hui, kia korero ahau ki taua hui, kia utua e ahau nga kupu a Te Hapuku raua ko Benata, A korero ana ahau i aku kupu i korero ai abac kia Te Hapuku i inua, i mea ahau, kei nga kai Tiaki te tikinga ®.Te Aute. A c kore e tika kia tuku moni ahau k.'a ratou ki nga Maori r ma Te Paremata ranei, ma nga kai Tiaki ra ano e whakaae. Ka raea a Renata, kahore te kupu a Te Wireruu i pai, hei aha ma tatou i titiro ai ki "n_;a kai Tiaki ranei, kite tangata ko atu ranei. He mea tuku te whenua kia Te Wiremu. a ki tana matua, a ko Te Pihcpa tetahi. A ka mea a Te Hapuku. E tika aua to kupu e Eenata, ko Te Wiremu anake taku i mohio ai ki Te Aut•_>. I mea hoki taku iwi kite Minita ma ratou, a mea atu ana ahau ko Te Wiremu anake taku e whakaae ai, a i hoatu e matou te whenua ki aia. I mea atu ahau kia Te Hapuku. e mahara pu aua ahau ki o kupu, a i tana kupu kia u taku pupnri i te whenua. He knpu ke ano tetahi kupu i puta ia Te Hapuku i taua wa. E hara i te mea e pa ana ki to mea e uia nei i t-> Komiti nei. otiia kite mea c pai ana te Komiti ka korero ano ahau i tenci. 140. Te Tl*xm<iiut .] Haere ano au korero e Te Wiremu kite ahua a tau «■ pai ai, kia rongo ai hoki matou i nsra mea katou ~t —He kupu nana mo Tc Mira, i ki hoki aia. kite titanga o tana i tono ai. I mea atu ahau, be kai Tiaki kau ahau tno te mira, a na ratou ahau i tu ai hei kai Tiaki. A i mea tonu ahau, ko nga utu e puta ana i nga mabi a te mira, me utu aua moni hei lioko mea hei ngaki i te whenua, kia mohio ai nga tamariki kite a'nu whenua ma ratou. Otiia kite tohe ratou kia tukua aua moni kia ratou, kahore kau he take oku e punuri ai i ana moni. 141. Kei te whenue i Te Aute taua mira '?—Kahore kei tetahi whenua e tata mai ana ki Te Aute. A haere ana ahau ki waho o te whare. A hacre mai ana tetahi o nga Maori, ka mea mai ki au, kei maharahara koe ki mza korero o te hui uei. I mea ratou, e Te Wiremu e pouri ana matou, mo matou i tono nei kia haere mai koe ki :>: hui nei. Mei mohio matou, tena e kiia e te bui n> i he kupu whakahe mou, penei e kore matou e tone m. koe kia haere mai. A kahore aku rongo mo taua mea uei. i tinea kite Ilatarei i muri iho o taua hui. a i t;.':a ra ka hacre mai a Ratiiera Putauhinu, a e maun u tona itr_',,a k: te Pitibana, ki taku whare, a ni-a mai ana aia ki au. ke : ingoa o etahi o nga tangata i tae ki taua hui kua tnhituhia ki taua Pitihana mo Te Aute. A tonoa an. l , ahau kia korero mai aia i nga take o taua Pitihana. Ka mea mai aia. e kore e tika kia korero ahau ki a ko". Ka mea atu ahau, Ueaha, kahore he korero i korerotia i te hui. ka mea mai ai, kahore kau he kupu, heoi ano nga korero. ko nga korero i a koe ano i reira. Ka ui atu ahau. i peheatia i puta ai enei tikanga? Ka mea mai aia. No te aonga ake o te ra, ka tae mai tc reta, i tukua mai i Xepi*. me nga pukapuka, kua oti te mabi marire, hei mea kia tika ai te tuhituhi o nga ingoa o nga tangata. a ko te ii-a o taua reta, he reta ano i tukua mai, na i'e Witcnu; Kerehi taua reta hoa o taua pukapuka, no te tari a Henar.Rata aia a Te Kerehi, i mea taua reta kia Ilenare Matua. kia tono aia i nga tangata kia tuhi i a ratou ingoa ki taua pukapuka, a i mea taua reta, hei muri, ka mania !:e Pitihana i Xepia, ka hoatu ai taua pukapuka i nga ingoa hei hoa mo te Pitihana. A ka tae mai to kupu ki au kia haere ahau kia kite i nga Maori i Te Hauke, a kia karakia ahau kia ratou i te Ratapu, a haere ana ahau, kite karakia ia ratou. A no uiua atu raoci o te karakia, no muri iho ranei, e wareware ana ahau kite wa, i ki mai ai te tini o aua Maori ki au, i te wa i tuhituhi ai ratou a ratou ingoa. i whakahe a Tarnati te Maruhaere kia ratou, no te mea e tuhituhi ana ratou i a ratou ingoa i te wa o ratou ki ano i kite noa i nga tikanjea o te Pitihana. A ko Paora Xikihcre, ko Paora Ropiha, kc Te Harawira.Te Tatere (tetahi

o nga tiuo rangatira o taua Takiwa) i reira, me etahi atu. Ka mea aia, he tini noa atu oga take o Dga korero i korero ai tatou i te hui nei, a e tuhituhi nei koutou i a koutou ingoa ki _te Pitihana, kihai nei oua tikanga, i mahia a te nui, a kihai he kupu a te hui nei i takoto, E whakahe rawa ana ahau ki tena tu mahi. Aka mea ano aia, mei puta he hiahia ma tatou, kia Pitihana tatou, penei. hei mua. me ata korero e tatou taua tikanga i te aroaro aTe Wiremu. Ai te Eatapu i muri iho i tae ahau ki Omahu. Ako Noa Iluke tetahi o nga tino tangata o taua takiwa i whakaae ki nga kupu a etahi atu o tc iwi, a i penei ano hoki aia, i mea ahau kia korero ra ano nga tangata ua ratou whenua i mua, ka korero ai etahi atu A i mea ahau, he tono taua mea uei na aua tangata kite Paremata, kia utu rnoni koe kia ratou. A i mea ano aia. mei kiia he kupu .vhakaako i nga tikanga o te Piuhana, penei, e ahuahua kau. nei ra. kahcre kan lie akoaKo mo taua Pitihana. A i tae ahau i muri ihc o tenei £_i te Pa o Tareha. a. i mea tetahi o nga whanaunga a Karaitiana, he tuhituhi ano i noho' i nga pukapuka e tuintuhia ai tc ingoa o nga tangata. a i mea a Tareli3. kahore kau he tuhituhi o aua pukapuku. Ano muri iho <> tem-i. i taia ai taua Pitihana kite Perehi. A i tae ahau ki Patangata, a korerotia ana taua Pitihana i reira. Naku pea hi nei i korero taua Pitihana ki nga Maori, he tono hoki na ratou kia korerotia e ahau kia ratou. A kata ana ii._ 4. nga Ma.'ii. ka mea mai ki au. e Te Wiremu. na koutou k<> v hoa I'akeha a koutou whakahe. a ko uga kupu ena a 0 j:ea tautoh.-. ko u hoa Pakeha o tino hoa tautohe. Mei ki to Pitihana ki nga moni, penei. ka mea matou. na te Maori Uu.\. ano te kupu tono aTe Hapuku ki a koe. (A korero ana a Te Wiremu i etaiii o nga ingoa o nga Maori i reira.) A ha<_-r- mai ana tetahi Maori ki taku whare, kua kite :a>ki aia i tetahi o nga kupu o taua Pitihana. a i '." hj? a '" i K( -teket'.- ai i tana kitenga i taua Pitihana i roto 1 hj: \\ ananga. a nana i tohutohu tetahi whakaaro, i te m-.-a e hara i:. ■.■..; akaaio na tc Maori. IK- mea kia wehewehca a rat..u whenua kia it!, a ka ixti ui aua wh.-nua ki tc tikanga i\ t: ::-.-ikote Akiliana. A i mea ano aia. e tiuo m>"-H a:::; tak - : rnahia kia Tc Rata, kia wehewehea i-i.i nga \vn.-m:.i. ;-.ai ua:: rkn:. c retia t.ei « ia i Te Ante, a ka tuku a: • : i m.i ret:.; k: t. I ikanga makete A k ihana. kia m:i ;■[ he ; ' : ' ; *■■''■ :; -" a;:.. -.-.■;. •:.!;:' k< a mnt«'U. p' :;• ; . :n i ;-'-ira pea e ;> : " '• ■•■ ■>■ - : ■■•■■ •-■■• :•:.:.: a n-a Kai-tiakl i :■■ w::. n-.a iTe A'-.: .