TE WAKA MAORI.

Waka Maori, Volume 12, Issue 22, 7 November 1876, Page 285

TE WAKA MAORI.

He mea kapi mai tenei reta no te Niu Tirani Taima nupepa, he mea tuhi na te Rev. Mohi Turei, o Waiapu, mo te whakakorenga o te Waka Maori:— KI A TE KAI TUHI O TE NIU TIRANI TAIMA. E hoa,—Ka inoi atu au ki a koe kia pai mai koe ki tenei reta kia taia ki to nupepa, no te mea lie tikanga nui raw a ia ki a matou ki nga JVraori. Kua rongo au kua pakaru te TVciJca 3£aori nupepa. E hoa ma, katahi te mate kino ko tenei, ka pakaru lioki te waka whai kai e ora ai te iwi Maori nui tonu o enei motu o Niu Tirani; ara ko te waka e rongo pono ai ki nga korero katoa—-ara kaore tahi he kupu nukarau i roto, patipati ranei. I timata mai taku kite i te "Waha Maori i te tau 1863, tae noa mai ki tenei tau 1576, hore rawa au i kite i tetahi kupu tito noa i roto i ana korero whakaatu me ana kupu tohutohu. Inaianei ka rongo au kua pakaru te Waka, e ui ana au, He aha rate take i tukitukia ai? Kowai ranei te tangata nana te kupu tuatahi kia tukitukia ? Otira kei te mohio ano au ki nga tangata na ratou nei i "whakahau kia tukitukia. I mohio ai au, na te Wananga i whakaatu i runga i te ahua o ana korero. Tetahi take i rongo ai au, mo te moni a te Kawanatanga e pau ana mo te mahinga o te he maumau noa iho no te moni. Ehara tera ite kupu marama ki taku whakaaro. lie maha ke ra nga moni e pau ana i nga mea hanga noa iho, a ko tenei moni iti rawa, hei tino tikanga e tika ai te iwi Maori, ka hakua. Na te Walca matou nga Maori i rongo ai ki nga korero o to matou motu, ki nga korero ano hoki o era atu motu o te ao nei. X mua i nga wa ote whawhai, i haere tonu i te motu nga karere a nga iwi whawhai korero ai " kua mano tini nga hoia kua mate," a whakahau haere ana ki nga iwi e noho tarewa ana te whakaaro kia whakatika ratou kia uru kite whawhai; otira i marama rawa atu te tohutohu a te Waha Maori, i whakaatu pono i nga tikanga katoa—na reira tonu i marie ai nga whakaaro o nga iwi whakaaro kite tutu. A, i muri mai nei i whakarongo tonu nga iwi o te motu nei ki ana tohutohu mo te kai waipiro kia mutu, a rongo tonu etahi, ina hoki ra kua nui haere te mahi Kuru Temepara. Me tana tohe tonu kia mutu nga tangi nui, maumau taonga, ino nga tupapaku, a rongo tonu etahi, kua iti haere iho ano te tangi tupapaku. Na te mahi, tetahi wahi, mete ako tika ate Waha ka marama a runga ote rangi; engari no te putanga mai o te Wananga ka tukupu ano te kapua pouri i te paewai o te rangi i runga i tana akoranga kino. Ko te kupu nui ite wharangi tuatahi o te Waha, "ko te Tika, ko te Pono, to te Aroha," koia ano kei era kupu, tika tonu hoki, pono tonu, aroha tonu. Koia au i mea ai, kaua e tukitukia. to matou Waha —kei te uru tahi hoki nga Maori ki roto o tena nupepa, ara kite hoatu moni. Tera te tokomaha o nga iwi Maori e tangi nui ki to ratou waka. te Waha Maori. E mohio ana au he taonga nui ia kite whakaaro a toku iwi,aNgatiporou—he iwi nui ia, he iwi toa, a i runga i to ratou whakaaro Hui ki a Ta Tanara Makarini, te tangata e kangaia ana

« whakakinoa tonutia ana e te Wananga, ara i runga i to ratou whakaaro ki a ia ka piri pono ratou kite Pakeha, ka maringi o ratou toto i te wa o te riri kite kapai i te mana ote Bakeha i tenei motu-—a ko te tttu tenei ki a matou, e tango nei koutou i te meu e iSka trai ai matou, he iti Tawa hoki a koutou moni i pan i runga i taua mea. Tera pea lie nui atu o a JEowtou moni e pau i runga i te o te Waka a tona wa mar ire e pau ai. Kowai i hua ai e kore koe e mea mai ki a Ngatiporou a muri ake nei hei malii i au mahi? Ina hoki e tohe tonu ana te Wananga me ana kai awhina kia tupu mai he raruTaru. Kim rongo au e kiia ana e whakaaro ana te Hihana kia haere ia kia kite i taku iwi, i a Ngatiporou. Me haere ia ki reira, ama tatou e titiro atu me he mea ka tafea ranei e ia te whakawai i tena iwi pera me ia e whakawai nei i a Ngatikahungunu. Kua kiia i roto i te Whare Paremete, e nga kaihapai i te Wananga, ko tena nupepa hei nupepa arahi i a matou, i nga Maori, hei ako hoki i a matou. Ko au e ki ana, e kore e tau te whakaaro o nga Maori ki runga ki tena nupepa, kaore ratou e whakapono ana ki ana korero. He tamaiti ia na tetahi wehenga ote iwi Maori, ara ko tera kei Nepia nei, a he kowhetewhete tonu hoki tana mahi mo a ratou mate anake ano —e hara ia ite nupepa ote iwi Maori nui tonu. Kxria tenei etahi o ona he. Ko tana whakahua noa i te reta ingoa ke, ka kiia na tetahi tangata Maori ke atu. Ko tana whakakino noa atu ite ingoa o etahi atu tangata. Ko te ngau tuara. Ko te kanga, ko te kohukohu, ko te tawai. Ko te korero kino mo te Kawanatanga. Ko te ako he i nga Maori. Ko te tito korero. Ko te kaupare ke i nga Maori kia kaua e whakarongo ki nga akoranga ate Kawanatanga. Ko te ako atu ki nga Maori kia haere kia kimihia he "ture hou" ia te Kuini. Ko te kohukohu kite Aitua rawa. Ko te tini noa iho o ana korero taki mate mo nga iwi Maori. He iwi hohoro hoki te Maori kite whakarongo ki nga akoranga e rite ana ki a ratou nei mahara—ara ki enei tu kupu a te Wananga, " kaua e whakarongo atu ki nga akoranga ate Kawanatanga; purua o koutou taringa," pur a tonu hoki nga Maori. Ki taku mohio kite noho tonu aua kai-tuhi hei mahi i te Wananga, e kore e roa nga Maori te raruraru ai. Ka pera me "Waikato i whakarongo nei ki nga akoranga kino ate tangata. Koia au ka ki atu nei, waiho te Waka Maori kia ora ana; kaua e tukitukia. Kite tukitukia rawatia e koutou, he kuku tenei na koutou i te ihu o te Maori kei hongi atu ki te kakara o a koutou tikariga pai; he kopare i nga kanohi o nga Maori kei kite atu i nga tikanga; he puru i nga taringa kei rongo atu. * Na to hoa, Mohi Tueei. "Werengitana, Oketopa 21.