TAKUTA RIWINGITONE.

Waka Maori, Volume 10, Issue 5, 10 March 1874, Page 56

TAKUTA RIWINGITONE.

He roanga no te Waka o Pepuere 24, 1874. E tika ana kia whakaaturia e matou ko tenei korero mo Takuta Riwingitone, me ona haerenga me ona oraititanga, he mea kohikohi mai no tana pukapuka kua taia e ia o ana haerenga me tetahi atu pukapuka iti marire hoki he mea tana Waata ratou ko Eaka ko Taira, he pakeha ta pukapuka kei Banana, a kua whakahuatia taua pukapuka, tona ingoa, ko " Riwingitone raua ko Tanare." Ko te Rev. Rawiri Riwingitone, te mihinere kaihaere i Awherika, i whanau ki Paranataia, lie kainga kei te tahataha o te awa e huaina ana ko te Karaire, e tutata anaki te taonekiKaraahikou i Kotarani,i te tau 1817. Hetamaianate tangata raw akore ano,engari he rongo tika. He uri ia no etahi tangata rongo tika o te iwi e noho ana kite taha ki nga maunga, te taha Nota, o Kotarani. Ko tona tupuna, he tangata mahi paamu i Oruwha, tetahi o nga inoutere e huaina ana ko nga Heperitihi, kei te taha hauauru o Kotarani, a i w>.anau te papa o Takuta Riwingitone ki reira. Ko ana kupu enei mo tona tupuna kei nga korero tirnatanga i roto i tona pukapuka o ana haerenga, ara: —"l mohio rawa taku tupuna kite korero i nga tikanga katoa o te kawai o ana tupuna katoa tae atu kite ono whakatupuranga i mua atu i a ia; a heoi taku e whakahi ana o aua korero tukanga iho, ko tetahi tangata (tupuna ona) rawakore o taua moutere. He tangata ia i nui haere tona rongo mo tona matauranga nui me tona ahua tika. E korerotia ana, i tona matenga ka karangatia e ia ona tamariki katoa ki tona taha, ka ki, ' Na, i taku oranga kua kimi katoa au i roto i te kawai o oku tupuna, a kaore rawa ano au kia kite i te tangata he i roto i o tatou tupuna, kaore kia kotahi noa nei. Heoi, kite whai koutou, a koutou tamariki ranei, ki nga tikanga he, akuanei ia e hara ite mea no roto i o koutou toto; e hara tena ite mea no koutou: Ko taku kupu poroaki tenei ki a koutou :—Kia tika !'" A, i rite a Takuta Riwingitone ki ona tupuna—he tangata tika ia. No te kitenga ka kite tona tupuna e kore e or a ona tamariki maha i tona paamu paku i te moutere ra, katahi ka whiti mai kite tuawhenua ki Kotarani, kanoho ki Paranataia. Ko ona tamariki tane i riro hei karaka, kai-tuhituhi nei, kite mira katene, whatu kahu, e tu ana i taua kainga i te tahataha o te awa purotu o te Karaire, i te taha ki runga atu o Karaahikou. Ko nga teina me nga tuakana ote papa o

Takuta Eiwingitone i riro katoa heihoia, i te whawhai whakamutunga ki a Paraani, ara ki o "Wiwi ; a i puta to ratou rongo toa ki reira. Ko te papa o Eiwingitone i noho tonu i te kainga, lie toa hokohoko ti tana (e inumia nei) ite wahi tutata ki taua mira katene. I mate ia i_a Pepuere i te tan 1856, i te takiwa, ki ta Takuta Eiwingitone iki ai, ara : —" Ite taha ki raro ahau o Tamupo (kei Awherika) i taua takiwa, e hoki mai ana a hau; a heoi taku i wawata ai i reira ai, ko te noho i te taha o te ahi o taku papa korero ai ki aku haerenga i te nuku o te whenua." Ka tae nga tau o Eawiri Eiwingitone kite kotahi te kau, ka mea ona matua kia tukua ia kite mahi moni, hei whakarawaka i te oranga mo ratou, he rawakore hoki no ratou. Na, ko etahi atu tamariki pera me ia te rahi e kura ana, ko ia, ko te tamaiti i waiho liei tangata rongo nui kite toro haere whenua, e mahi oranga ana mo ratou ko ona matua kite mira katene. I taua takiwa he nui rawa atu tona hiahia kite korero pukapuka kia taea eia he matauranga nui; kaore hoki ia i whai whakaaro ki etahi atu tikanga. Ki hai ia i whakaaro kite mahi uaua e mahi nei ia, i hui katoa ona whakaaro kite matauranga, ara kia whiwhi pukapuka ia. Ko etahi o nga moni utu o tona mahi, i te wiki tuatahi i mahi ai ia, i waiho e ia hei hoko i tetahi pukapuka ako i a ia ki to reo tawhito o Eoma; a eki ana ko ia ano: —" I tohe tonu au kite ako i taua reo, i roto i nga tau maha i muri iho, i tetahi kura tuwhera i nga ahiahi, tiniata i te waru haere kite tekau o nga haora. Ka hoki mai kite whare ka mahi tonu kite korero i aua pukapuka taea noa te weheruatanga, haere ake kite ata hoki; ma te mea ka rere mai taku whaea ka kapohia atu te pukapuka i aku ringa, katahi ka mutu, ka moe au. Ite oho o nga haora ote ata ka hoki au kite mira mahi ai, ka mahi tonu i reira taea noatia te waru haora ote ahiahi, te haora mo te kura. He takiwa iti anake mo te parakuihi mo te tina i hapa i te mahi." Ko tenei tohe nui kia taea he matauranga, i roto i nga raruraru huhua e mate ai te whakaaro mete kaha o tetahi tu tamaiti, he tohu ia no te kaha nui, te maia te toa rawa, i kitea i taua tangata i muri iho; ara i tona putanga rawatanga ki waenganui pu o tera whenua nui whakaharahara, whenua tauhou, miharo nui, i tohe ai " nga kingi, nga tangata matau, nga tangata whakaaro nui o inamata noa, kia kitea kia matauria e ratou, a kaore i taea." Na, ka whakaaro te ngakau ki tenei tamaiti rawakore—he tamaiti i ona tau, he tangata matua i ona whakaaro — e whakauaua tonu ana kite mahi i roto i nga haora roa o te mahi i te mira i taua takiwa, a i te po e oho ana e whakauaua ana ko nga mahara, te haere kite moe kia tau te mauiui i a ia, penei e kore e hgaro te tikanga i nui ai ia i muri nei. I taua takiwa e korerotia katoatia ana nga pukapuka katoa e taka ana mai ki tona aroaro, haunga ano nga matauranga tuturu e whaia ana hei ako mana; engari ko nga pukapuka matauranga nui ote ao, me nga pukapuka o nga haerenga whenua o te tangata, tana i rekareka ai. Ko enei i muri nei, ara nga korero haere whenua, he mea tino rekareka rawa ki a ia; a e korero ana i aua pukapuka mete tupu ake te whakaaro i roto i a ia kia haere whenua ia; a nawai ra, kua waihotia hei whakaaro tuturu mona iteao ite po. Otira tera nga uauatanga nui e arai ana i tona hiahia kia kore e taea. He tamaiti rawakore ia; kaore hoki i ata akona ki nga matauranga e tika ai te tangata; kaore hoki he tikanga e tata ana ki a ia e taea ai tona hiahia haere i nga whenua ote ao. Mehemea ko tetahi tamaiti, ahakoa pena ano tona hiahia kia kite i te ao, kua pouri, kua mate tona whakaaro, kua mahara e kore rawa e taea tona hiahia, a kua ata tuturu iho ia hei kai mahi noaiho, kua wareware iho ki nga hiahia o tona tamarikitanga. Otira ko Eiwingitone i tohe

tonu kia taea rawa auo tana i hiahia ai ; Da reira ka tahuri ia kite ako i nga tillanga ote mahi rongoa (takuta nei), me nga ritenga me nga tikanga o te whakapono, kia ahei ai ia te haere hei mihinere ki nga whenua ite taha rawhiti o te ao. He nui rawa tona hiahia i taua takiwa kia taea e ia nga matauranga e whaia ana e ia j na reira ia ka tohe tonu ki te koreroi ona pukapuka, e hara i te mea i te po anake, engari i te awatea hoki, i a ia e mahi ana i roto ite mira. Tana mahi he whakatakoto i tona Eukapuka ki tetahi wahi o te mahini i tona aroaro ei titiro mana i a ia e mahi ana ; e mahi ana e titiro ana, mete whakaaro ki nga tikanga i roto i tona ngr.kau. Ka iwa nga tau i noho aiia ite mira mete tohe tonu kite whai ite matauranga, kaore rawa he kai awhina i a ia. I muri tata iho o tenei ka whakanuia nga utu mona e nga tangata nana te mira kia rahi ake ; katahi ia ka whai tikanga i taea ai he akoranga tika kite reo Kariki, kite mahi takuta, me nga tikanga o te whakapono.. He tangata tino whakapono te papa o Biwingitone; a nana i ako tona tarn a, i a ia ano e tamariki ana, kia karakia kite Atua, kia piri tonu hoki kite pono ; a i tona kaumatuatanga kaore hoki ia i wareware ki taua whakaakoranga. E hara ite mea he rongo nui tona ki runga ki tana mahi haere whenua anake; engari, ki ta te Tanare hoki iki ai, he tangata ia kua pangia ete ringa ote Atua. Ko tona ahua tika, hara kore, i roto i nga tau katoa o tona oranga, e whakamiharotia nuitia ana e nga tangata pono, ngakau tika, o te ao katoa, a na nga akoranga tika o tona papa i pera ai ia. Heoi, no te mutunga ka mutu tona mahi ako i a ia ki nga matauranga o te ao, katahi ia ka whakaaro kia haere ia ki Haina hei kainga mahinga mana i te mahi takuta mete mahi mihinere, e tau ai he pai ki nga tangata o tera whenua i a ia. Otira, itewa ka whano ka riro ia ki reira, ka puta he whawhai ki taua whenua, a ka whakaaro nga kai manaaki i a ia e kore e pai kia tukua ia ki reira. Tera tetahi mihinere kei Awherika i taua takiwa, ko Bapata Mawhata tona ingoa, he tangata kaha rawa he tangata ngakau nui ki nga mahi a te Atua. Kua toru te kau ona tau e mahi ana i reira i Pitiuana, he wehenga no Awherika kite taha tonga, e whitu rau maero te pamamao atu i Keepa Taone, ki te taha whakarua. Ko Takuta Biwingitone i whakaaro nui ki nga mahi a taua mihinere, a i mea ia kia haere atu ia hei hoa mona ; no reira ka whakarerea e ia tona kainga ka rere atu ki Keepa Taone i te tau IS4O. Kaore i roa e noho ana i reira ka haere ia ki utu ki Kurumana; i tika ia ra Arakoa Pei, i te taha rawhiti Taone. He kainga a Kurumana e nohoia ana e nga mihinere. Ko te kainga mihinere tena i tawhiti rawa kf uta o Keepa Taone, e tu ana i te whenua e huaina ana ko Pitiuana. Ka wha ona tau e mahi ana i taua whenua, katahi ka marenatia ia kite tamahine ote Bevd. Bapata Mawhata, aka haere tahi taua wahine i a ia i ona haerenga katoa taea noatia tona matenga (o taua wahine ra) i te tau 1862. No te tau 1840; tae noa ki tona hokinga ki Ingarani i te tau 1856, i mahi tonu a Takuta Biwingitone i nga mahi mihinere i Kurumana me etahi atu kainga i te taha tonga o Awherika, a i etahi o ana haerenga i tae rawa atu ano ia ki nga whenua i utu rawa. Kotahi te takiwa i motuhia atu eia tona nohoanga i roto i ona hoa Pakeha, noho atu ana i Bituparupa, te wahi kore Pakeha ; he kainga tena e rua ran maero te pamamao atu kite taha Nota o Kurumana. E ono nga marama i noho ai ia ki reira, he mea kia mohio ia ki nga ritenga, mete rerenga whakaaro, nga ture, me te reo, o tetahi wahanga ote iwi o nga Pitiuana e huaina ana ko nga Pakueeni. I ako hoki ia ki nga reo o etahi atu iwi mohoao, hianga, me ona ritenga, me ona tikanga karakia ki ona atua; ka rua hoM ona haerenga i taua whenua nui whakahara-

Kara, timata i te akau i te Iniana Okiana put noa atu kite tai i tetaki talia,ki te Ataranatiki Okiana, He wakona ona mea i haere ai, ara ke kaata nui, ke mea taupoki a runga, mete tuanui wkare nei, ke mea to na nga okika maka ; ke mea ano ka kaere ia i runga Ite tuara ote okika, kei koiko. Haere ai ano koki etaki o nga tangata wkenua kei kai araki i a ia, kei kai patu koki i nga kuri mokoao kei kai ma ratou. I tetaki o ana kaerenga tuataki ki nga maunga i kuaina ko nga Paakaa, e torn rau maero te pamamao atu ki te taka wkakarua, i kaere ia i raro i te wkenua, ke mate koki no nga okika kite to i nga wakona. Ka rongo ia ki reira ki etaki mangumangu taukou ki a ia, ke mea kataki ano ka kui mai ki tona tira, kaore i matau ke tangata mokio ia ki to ratou reo, e korero ana ki tona akua me tona kaka, ka mea: " E kara ia ite tangata kaka, ke tangata paku marire. Na te mea e wkaongiaana ona waewae ki roto kite peeke (mo te tarau tenei) i akua raki ai. Akuanei mate ai i te kaerenga." Otira, ka kite ratou i muri, nana i wkakakaka ito ratou kaere i kaka ai, po noa, ao noa. I tae ano ke Pakeka kokokoko ki aua maunga i mua ai; otira kaore i ora, i mate katoa ratou ko ona koa ite piwa (kiri ka)—mate rawa atu. Te tikanga i kaere a,i a Takuta Eiwingitone ki reira, ke wkakarite teikana nokoanga mikinere i roto i nga Pakueeni. No te kokinga mai ki Kurumana kite tiki mai i ona taputapu, ka tae mai koki te rongo, i muri tonu i a ia, ko nga Pakueeni kua panaia atu i o ratou kainga e tetaki iwi, ke wkawkai okika, kau, ma ratou —ke take wkawkai tonu tena na nga iwi ote taka ki uta i Awkerika, ke taonga nui koki te kau ki a ratou. Heoi, ka kimi ano a Takuta Eiwingitone ki tetaki atu kainga kei nokoanga mikinere. Ko etaki onga tangata o te takiwa ki Paakaa i kaere mai i a ia i tona kokinga mai ki Kurumana, a i kaere ia kite wkakakoki i aua tangata kite kainga o to ratou rangatira, a Hekomai; e rua v e toru atu, rau maero ote wkenua i kaere ai. I kaere ia i runga ite okika. No te kokinga mai ki Kurumana ka kite ia i tetaki awaawa i kuaina ko Mapota, a ka waiko eia taua awaawa kei kainga mihinere, ka noko koki ia ki ren*a ite tau 1843. Ka whano ia ka mate i taua kainga. He nui te mate o nga tangata o Mapota ite kuri nei ite raiona; tana maki ke rere ki roto ki nga taiepa kau i te po kai ai i nga uwka. Tetaki, ke ngau ano i nga kakui kau i te awatea rawa ano. He maki kou tenei na te raiona ite awatea, na reira nga tangata ka wkakaaro kua wkaiwkaiatia ratou e tetaki iwi—ara kua tukua atu ratou kite toa ote raiona. Kotaki to ratou kaerenga kite patu raiona, a koki kau ana mai, kakore ke raiona i mate. Kua mokiotia kite patua tetaki raiona kotaki i roto i te kakui, e kore ona koa e noko iko i taua waki, ka kaere katoa atu ke wkenua ke noko ai. No reira, no tetaki kaerenga mai o nga raiona kite kai i nga kau, ka kaere taki atu a Takuta Eiwingitone i te iwi kei wkakakau i a ratou kia toa ai ratou kite patu i tetaki, kia weki ai te kakui, kia watea te wkenua. Eokokanga atu e noko ana nga raiona i runga i tetaki puke kakakaka nei, ke mea kua tupungia ete rakau. Kataki ka karapotia te puke ra e taua iwi, ka piki wkakawkaiti kaere, nawai ra ka piri tonu ratou, kaore ke putanga mo nga raiona. Ko Eiwingitone raua ko tetaki tangata o taua iwi, ko Mepawe te ingoa, i raro ite putake etu ana. Ka kite raua i tetaki o nga raiona e noko ana i runga i tetaki toka i roto ite porowkitatanga o nga tangata nei. Ka pukia atu e Mepawe, ka tu ke te mata kite toka i noko ai te raiona ra. Kataki ka ngau atu te raiona ra kite waki ituai te mata, mete kuri nei ano ka ngau kite rakau e wkiua ana ki a ia; muri iko ka rere atu, puta tonu atu ite weki o nga tangata. I weki ai ratou, ke wkakaaro kua makuturia ratou. Muri iko ka karapotia ano te puke ra; otira ko taua akua ano, ka rua nga raiona i tukua, ko te mea tuataki ka

toru ai. Tona tikanga, me wero ite raiona iaia e oma ana. Katahi ratou ka hoki whaka te kainga; ka tae ratou ki tetahi pito o te puke, e huri ana ki tetahi taha, ka kite ano a Biwingitone i tetahi raiona e noho ana ano i mnga i tetahi toka, he rakau paku nei i mua mai o te toka etu ana. Katahi ka puhia nga kohatu taua ruao tona pu ma roto i te rakau' ra; e toru te kau pea iari te pamamao atu o te raiona. Katahi ka pa te karanga ate iwi ra; " Kua tu ! Kua tu ! " Ka kitea e Biwingitone te whiore o te raiona i runga atu ote rakau e tawhiu ana. Katahi ia ka karanga atu; —" Taihoa, kia purua ano e au taku pu." E akina iho ana e ia nga mata, ka hamama nga waha kite karanga. Tona ohonga i oho ai, te tahuritanga atu ka kite ia i te raiona e rere mai ana ki runga ki a ia. Inamata kua mau nga niho ote raiona ki tona pakihiwi, hinga ana raua tahi ko te raiona kite whenua. Ngunguru ana te raiona ki roto ki tona taringa, ngau ruru ana me he kiore e ngaua rurutia ana ete kuri. E ki ana ia kaore ia i rongo mamae, kaore ia i wehi; i tu a ahua wairangi ona whakaaro, engari ko te mohio i mohio tonu ia. Tona hurihanga i a ia kia pahemo atu ia i te taumahatanga o te raiona, e tu ana hokitetahi waewae ki tona kohamo, ka kite ia i nga kanohi o te raiona e titiro atu ana ki a Mepawe e tu mai ana i tahaki e whakamatau ana ki te pupuhi ite raiona. He tupara ngutu parera te pu, no te puhanga he heke anake nga kohatu taua rua; katahi ka whakarerea te Biwingitone e te raiona, ka mau kite huwha o Mepawe. Ka rere mai tetahi tangata ki te wero i te raiona, i a ia e ngau ana i a Mepawe. Ka hopungia ete raiona taua tangata kite pakihiwi ; heoi ko te matenga tena o te raiona i mate ai, inamata kua hinga kite whenua, kua mate —kua mate ke atu i nga mata i tu ki a ia, e whakamate ana tena e ngaungau kite tangata na. Ko te iwi ote amowahie o te ringa o te Biwingitone i maru rawa, mawhaki rawa nga maramara, te kau ma tahi nga waitohu o nga niho o te raiona i tona ringa. Tena tetahi rangatira no nga Pakueeni o reira i waiho e Takuta Biwingitone hei hoa mona, whakahoa ana raua ki a raua, ko Hekere tona ingoa. I tahuri taua rangatira kite whakapono kite Atua; ahe nui tona mahi awhina i a Takuta Biwingitone i ona haerenga i muri iho. No tona kitenga he nui rawa te hiahia o Takuta Biwingitone kia whakapono nga tangata o taua iwi ki a te Karaiti, ka mea ia;—" He mahara tau tera e whakarongo enei tangata kite korero kau ? Ma te patu anake ratou te rongo ai ki aku korero ja, kite pai koe, ka whiua ratou e matou ko aku tangata kite wipu, katahi ka rongo katoa, ka whakapono katoa." He mea tauhou ki a ia, he mea miharo nui, te ata korero ki nga tangata ware kia tahuri mai kite "Whakapono ; ara ko nga tu tangata e kore nei ia epaki a ratou kite ui ki ta ratou e pai ai i runga i etahi atu tikanga. I te rangi i iriiria ai ia, me ona tamariki, he tokomaha i huihui mai kia kite ite iriiringa. Ko etahi i mahara, ko nga tangata e iriiri ana ka whakainumia kite wai kua whakahanumitia kite " roro tangata mate ;" a i miharo nui ratou no te kitenga he wai-maori kau te mea i iriiria ai. Na etahi tangata whawhai kite Whakapono, e noho anai te taha Tonga, taua korero parau ra. Mo te hiahia o Takuta Biwingitone kia haere ia kia kite i nga iwi o uta rawa, ka tuhi atu taua rangatira kite koraha nui i huaina ko te Karahari, ka mea; —" E kore rawa koe e puta i tena koraha ki nga iwi e noho mai ana i tera taha. E kore rawa e taea e matou nei ano, e nga mangumangu. Heoi te wa e taea ai e matou ko te wa e tupono ai he ua nui, kia tupu nui ai hoki nga merangi ote koraha. Me i kore aua merangi, ko matou ano, nga tangata nona te kainga, ka mate ano—mate rawa." Otira i puta ano a Biwingitone i taua koraha i muri mai, ko Hekere ano hoki tona kai-awhina. Kaore* he Pakeha kia puta i taua koraha i mua atu i

a Eiwingitone ; he tokomalia i whakamatau, he mate tonu tanga hanga. Ko te rangatiratanga o taua iwi, he rangatiratanga Ko ia tangata, ko ia tangata, e riro ana nei rangatira, hei ariki, mo ana tamariki. Ko o ratou whare etaiawhio noa ana te tu i waho mai o tona; ka nui haere ona tamariki, ka nui haere hoki tona mana, to te ariki. No kona he hanga te tamariki e manaakitia nuitia ana, e atawhaitia nuitia ana. Ko nga tangata rawakore, ka piri atu kite tangata whai taonga, aka kiia hei tamariki mana. Kei waenganui tonu te turanga o te whare o te tino ariki o te kamga; ko nga whare o nga rangatira o raro iho, me a ratou tamariki, me a ratou tangata katoa, kei tahaki mai e tu ana, puta noa ki tetahi taha ki tetahi tana. Ko etahi wahi Awherika, i etahi takiwa ote tau, o tino rakia rawatia ana ite ra; mimiti rawa te wai o nga awa, pau ana te whenua katoa atu i te ra, pukatakata ana tena; he nui nga kuri ote koraha e mate ana ite kore wai, tare ana nga arero ki waho. Heoi te mea e taea ai he wai i aua takiwa, me keri kite whenua kia hohonu he rua; a he mea ano e kore rawa e taea he wai. Tera nga tohunga, kei nga iwi katoa, hei karakia ite ua kia ua ai, He " takuta ua " ano hoki a Hekere, me tana whakapono ano ki taua mahi. I tetahi tau raki ka mahara nga Pakueeni kua makuturia to ratou rangatira, a Hekere, e Takuta Eiwingitone, i kore ai e karakiatia he ua; katahi ka mui mai nga kaumatua ki a Takuta Eiwingitone kia tukua a Hekere kite mahi i tetahi ua, " kia iti nei," ki ta ratou i ki ai. Ka mea; —" Kite kore koe e whakaae ka mate te kaanga, ka marara ke hoki matou. "Whakaaetia mai kiakotahi noa nei tona mahinga mai i te ua, kati; katahi matou ka haere katoa mai ki to kura, nga tane, nga wahine, me nga tamariki, ki reira waiata, ai, inoi ai, ki tau e pai ai." Ka karakia te takuta ui, ka tango he manawa raiona, he whekau no nga kuri maka o te koraha, he kiri nakahi, me nga tarutaru me nga akaaka noa atu o te ngaherehere, hei mahi mana; ka whanga marire nga tangata, no te.putanga e te ua ka kiia na te karakia o te takuta ua i puta i. Kei nga takiwa raki ka rupeke mai nga kuri nui o te koraha ki nga wahi i nga puna wai noho ai, a patua ana e nga tangata whenua i roto i tetahi kari i huaina ki to ratou reo he " hopo." He taiepa te hopo, e rua taiepa, tetahi i tetahi taha tetahi i tetahi taha, he penei nei >te ahua; kei te whaititanga he mea teitei rawa, he mea matotoru rawa. Kaore e tutakina ana i te whaititanga, engari he mea whakatika tonu atu, i tetahi taha i tetahi taha, kia rima te kau iari te roa, hei ara mo nga kuri; he korua kei te mutunga, he mea keri kia waru putu te hohonu, te kau ma rua putu te roa mete whanui. He mea whakatakoto nga taha kite rakau taimaha hei tauwharenga kia kore ai nga kuri e taea te piki. He mea whakauwhi a runga kite raupo hou, kia ngaro ai te korua. Ko nga taiepa he kotahi maero te whanui i te pito timatanga. Katahi ka hui mai te iwi ka taiawhio haere i te w r henua, ka toru ka wha maero e haere ana, mete whakawhaiti haere mai kite tuwheratanga o nga taiepa; na ka whati haere mai nga kuri o te koraha, nga kau, nga tia, nga aha atu, ka mene mai ki waenganui o nga taiepa e tuwhera ana hei ara mo ratou. Katahi ka whaiti mai nga tangata, ka hamama haere nga waha kite a mai i nga kuri kite whaititanga ote hopo; kei reira etahi tangata, kei nga taha e huna ana, hei kai wero i nga kuri. Katahi ka rere tonu atu nga kuri i te wehi, u a ratou ; ka rere atu ki roto ki te ara whaiti e tuwhera ana i mua atu i a ratou, haere tonu atu taka tonu atu ki roto kite poka; ma te mea ka ki tonu, katahi ka puta etahi ma runga i nga tuara o etahi. He hanga aroha nui ia. Katahi ka hihiri rawa te iwi kite werowero i aua kuri ataahua,

pai nei; tu ana te tara ote tangata, he mahi ahuareka nana. Ko etahi o aua kuri kua takahia ki raro e mate ana i te taumaha o etahi, u a ratou; a e whakangarue ake ana e pana ake ana i te katoa i te korikoringa ite mate. E tae ana kite ono te kau, kite whitti te kau, nga knri e mate penei ana i nga Pakueeni i roto ite wiki kotahi; a e kainga ana ete katoa, te iti mete rahi, te rawakore mete mea whai rawa. Kaore matou e whai takiwa ana kia roa atu he korero ma matou mo nga mahi a Takuta Eiwingitone i tenei putanga o te Woka ; engari e mea ana matou kia korerotia ano i tera putanga.