HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Waka Maori, Volume 8, Issue 14, 17 July 1872, Page 92

HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Rangitikei, Hurae 2, 1872. E hoa tena koe; me nga iwi maori o tenei motu, tena koutou katoa. Kua hoha pea koutou i te roa o

taku reta i Id ai au Ida tuhituhia hei whakaatu i te whakatupuranga ote " hapi." Ahakoa ra, tenei katahi ka tuhia atu. Ko te takiwa tonu tenei hei to i te hapi tae noa ki te mutunga o Hepetema. Ko tona ahua e penei ana mete Ko nga pua e rite ana kite pua o te akaaka—ko tona hua tena ko nga pua. Ko n«-a take e tangohia ana hei purapura—nga take hoki e rite ana ki nga take ote pohuehue. No te tau tuatahi anake te nuinga o te niahi ki runga ki taua mea kite hapi. Ko te mahinga tenei. Ite tuatahi ka hangaia te taiepa, kia tika tonu ; he kino nga taiepa pikopiko mo te hapi. Mahia hoki kite wahi taumarumaru kia tutu, mo nga hapi kei pakaru i te hau. Ka oti nga taiepa me tango nga rakau, nga otaota, nga aha atu, i roto i te maara kia marakerake rawa. Ka mutu tena me keri te whenua Ida hohonu, me parau ranei ; ka mutu tena me hanga nga rarangi pukepuke, kia wha putu te rahi o nga puke, kia rua putu te teitei, kia whitu putu ki waenganui o nga rarangi, kia rite tonu te whanui o te takiwa, ara te tawhiti o nga rarangi, puta noa ki tetahi pito ki tetahi pito, kei hapi tonu te maara. Me to kia rua, kia toru ranei, nga take (taki ono inihi te roroa) kite P u^, e . k otan i- Na, ka tupu nga rau me pou kite rakau ririki e ono putu te roa. Kati mo te tau tuatahi, e kore hoki e huai te tau tuatahi. Mehemea ka hiahia te tangata kite to taewa ki waenga o nga rarangi hapi i te tau tuatahi, e pai ana—kia kitea hoki he hua o tona maara i tena tau tuatahi. I te tau tuarua ka hua te hapi, otira ekore e tino nui. Engari te tau tuatoru, tae noa kite tekau o nga tau e kaha tonu ana te hua, mehemea i pai te ngakinga. I roto i nga tau katoa i muri ite tau tuatahi kaua rawa etahi mea e whakatokia ki waenganui o nga rarangi. Ite tau tuarua, ite timatanga ote raumati, me wehe mai tetahi o nga take i whakatokia ra i te tau tuatahi, a ka whakatokia ano kia pera me era hoki ite tuatahi ra. Kaua e tango kia nui kite puke kotahi, engari me titiro kite kaha kite kore kaha ranei o nga take, hei reira te mohiotia ai te nuinga te itinga ranei hei tangohanga. Ite tau tuarua hoki me kohikohi nga tarutaru i waenga o nga rarangi; me keri hoki te whenua ite taha o nga pukepuke. Heoi ra, ka tupu. Na. hei te tau tuatoru me poupou kite rakau taki te kau ma rua putu te roroa, kia toru rakau kite puke kotahi—me te kakau kaheru te rarahi ote rakau. Me whitiki a runga o nga rakau kia pupu ai. Ka tupu nga hapi, ka taea te rua te toru ranei putu te teitei—katahi ka hereherea ki nga pou kia tupu whakawiri ai ki runga ki nga pou. ISTa, ka hua mo waiho nga pua kia ahua ma, katahi ka whawhaki. Me tapahi nga hapi katoa ki runga iti ake o te whenua, me unu nga pou me tuku ki runga kite whariki kohikohi ai nga pua. Ka mutu te kohikohi me tauraki kite ra kia maroke. Ka mutu tena me pehi ki roto kite peeke kia maro. Ka mutu. Ko nga tangata katoa e hiahia ana ki te whakatupu i tenei taru me tuhi mai ki au, maku e kimi purapura ma ratou. Otira ekore au e hoatu purapura kite tangata kaore ano i whai taiepa—kei moumoutia nga purapura kite tangata mangere. Na to koutou hoa aroha. Na Hoani Tiwisri.

Ki a te Kai Tuhi o te Walca Maori. Hangitikei, Hune 12, 1572. E hoa tena koe. Mau e tuku atu kite nupepa enei korero mo te Mihitini patu witi a Ngatiapa. Ko nga utu o taua Mihitini e rima te kau ma rima pauna. Ko nga tangata nana i utu e wha te kau ma wha—taki kotahi pauna e rima herengi a te tangata kotahi. E puta ana te toru te kau peeke i te ra kotahi, ki te witi pai. Xa nui to matou marama ki to matou

taonga. E kimi ana hoki matou i nga Ture i ora ai te pakeha; koia teuei ko te ngaki witi, oti, taewa, hei oranga. a ' Na Hona Te Ahtjkaramit.

Ki a Te Kai-tuhi o te Waha Maori. Po Neke, Hurae 7, 1872. E noa. Ea nui toku hiahia kite tango ite impepa maori hei korero maku. Mau e whakaatu mai te utu mo te marama. Kua kite a hau iTe Waka Maori, ka nui te pai o nga korero o roto. Na Purere. (P. Jones, A.C.F.) [Kaore matou e tango a marama ana i te utu mo te Waka Maori. Engari e tango a tau ana—te kau herengi mo te tau. Mau e tuku mai Ida te kau herengi.]

Ki a Te Kai tulii o te Walca Maori. Ohau, Hurae 1, 1572. E hoa. Kotahi hoiho kei Ohau nei c noho ana, kei a Hema Te Ao. Kua mea mai ia ki au kia tukua he ■whakaatu mo taua hoiho kia mohio ai te tangata nona. Ka kotahi tau me to hawhe e noho ana ki konei. Ko taua hoiho he taane; ko te kara he whero ; ko te whiore he roa; he tiwha kei te rae ; he maaka kei te taringa katau ; he paraui kei te peke katau, he penei 2p. Kite mea ka kore e tikina mai ka tae kite 21 o nga ra ka hokona taua hoiho e Hema Te Ao. Na Tame Eooti. [E mea ana matou ki taua hoiho, taihoa e hoko. Engari me panui i te tuatahi ki roto ki nga nupepa pakeha kite reo pakeha, kia rongo lioki nga pakeha. Ma Hema e mea atu ki ona hoa pakeha kia tuhia he pauui kite reo pakeha ka hoatu kite nupepa pakeha. Ma Hema hoki e utu te kai ta. Ma te tangata naua te hoiho e whakahoki mai i aua moni. Kite kore e kitea te tangata nana, ka hoki mai aua moni i roto i nga utu o te hoiho me ka hokona.]

Ki a Te Kai tulii o Te Waka Maori. Po Neke, Hurae 10, 1872. E hoa, tenei he utanga ka hoatu e au mo te " Waka Maori." No te 23 o nga ra o Mei ka haere atu matou ko te Makarini ma—moe rawa atu i Tauranga. Hiake te ata moe rawa atu i Ngaruawahia. Ka noho a Te Makarini ma i reira, ka haere ahau, i te rua te kau ma rima, moe rawa atu i Kemureti: Ka mau i au a Nirai raua ko te Paratene i reira. I te 2G o nga ra moe rawa atu i Waniwani. I te 2S ka haere matou ki a Ngatiraukawa ki Arohena. Ka niutu te tangi ka korero i nga korero o nga mate. Ka mutu tera katahi au ka whakatika atu ki runga;— " Whakarongo max e Ngatiraukawa. He mea tono mai au e te Kawanatanga kite whakaputa kupu atu ki a koutou. Ko te Kupu tenei; kia noho noaiho, kia kati te whai i nga pakanga, kia whakaritea mai he mahi ma koutou ki taku—ara, ki ta Ngatiraukawa ki runga. Kua mahia hoki ena mahi e koutou kua mate te tangata kua mate te whenua." Kei runga ko Whatuai; —" E tika ana to korero. Ko ahau e kore e mahue taku i mahia ai. Mehemea ka puta i a Tawhiao te ki kia kino ka puta i a Te Kawana taua kupu ano. Ka haere ano a hau kia mate au mete whenua." Kei runga ko "Ruakaka. Pera tonu a raua kupu. Katahi au ka whakatika atu ano ; " Kati te whai pakanga. Ko Orakau te pakanga; kaore koe i tangihia e Waikato; ko Tapapa te pakanga, kaore koe i tangihia e "Waikato. A, mo te aha tena tohe ? Kaore koutou e mohio ki nga whakaaro o nga rangatira e rua, e toru; nau, kotahi

tonu. Ehara ite mea haere noa mai aTe Makarini, he mea touo na o koutou raiigatira kia haere mai. Ko te pakanga pai, ma te mangai—kia raau te take ote arero, kia oraora te matamata." Kei runga ko Hitiri; —" Kei waenga ahau i nga mea e rua." Kei runga ko Arama ;—" Ka nui taku whakapai ki to korero. Kua mutu au." He nui nga tangata i whakaae. Ka moe ite whare. Ite3o ka haere au ki Te Waotu ; ka korero ahau ki a Hori Ngawhare. Ka whakapai a Hori; ka whakaaetia e ratou te rori ite Niho ote Kiore. Ite 2 o nga ra o Huue ka hoki mai ahau ka moe ki Arohena. Hiake te ata ka haere mai au, ka haere katoa mai a Ngatiraukawa, ki Arekehanara kite whakaputa i a ratou whakaaro ki a Te Makarini. Kei runga ko Te Aranui ; " Whakarongo mai e Ma. Kua kore ahau e puta atu ki nga whare ki waho. Kua noho noaiho, kua moe ite whare inaianei. Ka korero atu au ki a koe mo te rori i Te Niho o te Kiore. Ko taku whakaaro, maku ano e main taku wahi. Ko a matou korero ano enei ki a Te Moroati i tona taenga ake ki' a matou." Pera katoa a ratou korero me aTe Aranui. Katahi ka utua eTe Makarini; —" E pai ana a koutou whakaaro. Kia pcra he tikanga ma koutou me ta Ngatiraukawa ki runga. Mo te rori, e pai ana, ma koutou ano e mahi." Ka mutu te korero ka puta mai ki waho. Ka moe, hiake te ata ka puta a Ngatimaniapoto. Ko nga rangatira ko Hauauru, ko Kumete, ko Paiaka, ko te Eeinga (tamahine a Manuhiri), ko Te Waitere. Kaore ahau i rongo i a ratou kupu. Ka whakaatu ano a Ngatiraukawa ita ratou whakaaro ki a Maniapoto. Ko te kupu atu tenei—ka moe ia ite whare. Ite 11- o nga ra ka hoki mai matou i runga i te tima. moe rawa atu Ngaruawahia, Hiake te ata ka rere ki Hamutana, ahiahi rawa ka hoki mai matou ki Ngaruawahia. I te IS o nga ra o Hune ka tae mai matou ki Akarana. E hoa ma, ka nut te pai oTe Makarini kite pehi haere i nga raruraru, kite ata whakahaere kite taha kite Hau Hau. Heoti ano. Na to koutou hoa aroha. Na Moroati Kiharoa.

Ki a Te Kai tuJii o te Waka Maori. E hoa Waiapu, 4th Hune, 1572. Mail eta kite nupepa o te Waka Maori tenei reta aku, hei tirohanga ma nga hoa e hiahia nei ki nga mahi pai kia nui haere. JN T o nga ra o Aperira nei, ara no te 10, i tenei tau 1572, ka tu he hui na te Mokena Kohere ki Orutua, he hakari no te ra o te whanautanga o tana mokopuna, ote Te Keweta Tuhorouta. He nui te kai o taua hakari. I mua mai ote hakari ka hapainga te pereti kohi moni; he nui te tangata, ko te moni i iti, lie kore tonu no te moni i taua wa. Puta ana e£9 14s. 2d. Ite mutunga ote kohinga katahi ka rangona te kupu a Te Mokena, ka mea ia: " E te iwi kua karangatia koutou e au kia hui mai ki konei. Kua puta ano hoki tetahi hikipene paku i tenei ra; ahakoa paku me maimoa, mete whakaaro ano ki to tatou Ariki nui i te E-angi. Kei te aroha nei au ki o tatou Whare Karakia kua pakaru. He tohu ano hoki tenei e mohiotia ai e nga iwi whakapono, e o tatou hoa pakeha, me etahi ano hoki o o tatou hoa ite motu, kua kore rawa to tatou whakapono. Koia taku kupu ki a koutou waiho tenei £9 hei timatanga mo te hanga i o tatou Whare Karakia. Kia uaua tatou kite hapai i nga main pai—i te whakapono me te ture." Whakarongo ana te iwi. Kihai i mohiotia i mua o taua hakari te take o te kohinga moni. Ki te mahara o te iwi mo a ratou ahuareka noa iho. No te mutunga ia Te Mokena te korero i nga kupu i runga nei, katahi ka mohio te iwi mihi aroha ana matou ko nga kaumatua ki ana kupu'

I muri mai o' taua hui, i te Eatapu, ka tu mai a ' Te, Runa." I kite ano maua ko Te Mokena ia Te Makarini me Meiha Ropata. I muri ote tima ka haere atu a Te Mokena ma runga poti ki nga kainga o te "Whanau-a-Apanui tae- rawa atu ki Opotiki. Ko te take o taua haere, he whakahau tonu ki era iwi kia mau tonu kite whakapono, kia noho ora i raro ite Ture, ite mana o Wikitoria. E hoa ma kei te nui rawa atu nga whakahau a Te Mokena kia u tonu te tangata kite whakapono; ka whai mana hoki te iwi i raro i te Ture, ara kia rongo ki a te Ture whakaritenga. Kai te u tonu ia kite karakia, kihai i pera me etahi rangatira o te motu nei, e karakia ana i etahi wa, e whakahawea ana i etahi wa. Ko etahi atu rangatira he wa ano ka vvhakarongo kite Ture ka hapai, he wa ano ka takahi i te Ture ka puru i nga mea pai kia kaua e puta mai hei painga mo te iwi. Ko te Mokena kei te tohe tonu kia tu he kura mo nga tamariki, kia puare hoki te rori—heoi, kua timata noa ake ia ki tenei mahi kite mahi rori. Ko etahi atu rangatira o te motu nei kei te pai etahi ki ana mea e rua, ko etahi kei te kino. E hoa ma, whakarongo koa tatou kite reo ote kai hautu o to tatou Waka e ata whakamarama nei i nga kokorutanga o te matauranga o te iwi nui, o te pakeha; e whakaatu mai nei i ona take i tipu ai tena iwi hei iwi rangatira mo te ao. Na to hoa, Na Mohi Tubei.