TE HAERENGA O TE KAWANA KI TAUPO.

Waka Maori, Volume 8, Issue 9, 8 May 1872, Page 64

TE HAERENGA O TE KAWANA KI TAUPO.

I haere tahi atu Te Kawana raua ko Te Makarini ki Nepia i te haerenga atu i Pouekc nei. No te taenga ki reira ka wehe raua, ka haere Te Makarini ki nga kainga maori i te takutai kua oti nei te korero ki runga ake. Ko te Kawana i whakatika atu i Nepia i te Taitei, te 6 o nga ra o Aperira, ratou ko etahi rangatira pakeha, me Te Raka Kai Whakawa., ka moe atu ki Te Haroto. No te 8 o nga ra ka tae ratou ki Tapuaeharuru, ka whiti atu kite pa o Te Poiliipi. Ka mutu te karanga mete tangi a nga tangata ki a te Kawana ka timata te korero. Ko etahi enei o nga kupu;— Te Poihipi Tukaihangi ; " Haere mai e te Kawana ki Taupo! Kua roa matou e hiahia ana kia kite i a koe. lie nui o matou raruraru i roto i teuei tau kua tahanei. Ka whano ka mate matou ; olira ko etahi o matou i u tonu ki a Te Kuini i roto i nga mate, a inaianei kua rite matou ki tena Atua o mua, a lloromatangi, te kai patu i nga Taniwha kino o te moana o Taupo—koia hoki me matou, kua ngaro i a matou nga hoa riri. Ko tenei, be oranga ngakau tenei ka tae mai nakoe ki Taupo. JSau a Taupo—te moana, te whenua, me nga tangata. Mauria fcatoatia e koe. I haere mai koe hei tohu mo te rangimarietanga. Haere mai ! o to matua matua ! E mea ana matou kia lapaia tetahi wahi i konei ki to ingoa. Ko te taone e tu ki konei me tapa ki to ingoa. lie oranga nui tenei no matou ka kitea nei te Kawana i roto i a matou. Ka mohiotia e matou o kore matou e mahuc. Ko te whakaaro tenei o to matou iwi katoa. Ilaere mai! Haere mai!" (Katahi ka waiata.) Reweti Te Kume ; " Haere mai eTe Kawana ki Taupo! Ilaere mai whakaakona matou ki nga ture, nga matauranga, ine nga mahi katoa a te Pakeha. Nauano a Taupo —te moana, nga tangata, mete whenua. Kau katoa, hei whakamahinga man i nga mahi Pakeha, hei mahinga rori, hei turanga Kura wliakaako i a matou tamai'iki kite ivo Ingarihi. He Hau Hau etahi o matou i mua, nan anake inaianei. E whakaae ana matou ki au ritcnga katoa mo tenci kainga—me whakamana katoa." (Ka waiata ano nga tangata i konei.) PAOEA R.ATJHIIII; Haere mai te Kawana ki Taupo. Ka roa matou e tatari ana ki a koe. Ko to rongo kua puta mai ki a matou ; ko to Kanolti i mahara matou e kore matou e kite. Haere mai ki Taupo ! (Ka waiata i tona waiata i konei.) Katahi ano au ka kite Kawana. He toenga tenei no te tangata e kite na koe. Haere mai! Kei runga ko Te Kawana, ka mea; — E aku hoa —nga rangatira me nga tangata o Ngatituwharetoa, tena koutou katoa. Ko koe rawa ano, e Te Poihipi, ka tangihia rawatia koe e au; no te mea he tangata u tonu koe ki a te Kuini, he hoa pono rawa koe kite Pakeha. Ehara hoki tenei i te tuatahi o to tangihanga me to karangatanga ki au. No taku

■p'lto taenga mai ki Niu Tirani, ka wha nei ricca tau kua taha, i tuhituhi reta ano koe ki au—hei tangi hei karanga ki au. Ko taua reta, me nga reta a etahi atu rangatira maori e piri aria ki a te Kuini, i tukua atu e au ki nga Minita o te Kuini i Ingarani. A, no muri ka taia kite perehi taua reta, me etahi atu korero no tenei moutere, kia kitea e te Paremete nui o te Rangatiratanga o Ingarani. Heoi ra, kua puta kite ao katoa te ingoa oTe Poihipi Tukairangi. Tetahi lioki, ko Te Miite, lie rangatira no nga mannwao o Ingarani, i tae mai ki Taupo nei i te tau 1865, a i atawhaitia e koe ki konei, kua oti i a ia tetahi pukapuka te ta kite perehi he mea whakaatu ite pai ou, te piri kite Kuini, mete pai hoki mete ataahua o nga roto me maunga o tenei wahi. I roto i nga whawhai kua hori atu ko te Poihipi i u tonu tana piri ki a Te Kuini, ano ko te motn ko Motu Taiko e tu taketake tonu na i roto i te moanao Taupo—te korikori, te ngawhere, te aha, i te ngaru o te moana raua ko te hau ote rangi. !NTo te putanga mai otewa ote kino, ka tuku te pouri o te rangi, ka ora nga tangata o te tika o te Ture i raro i tona maru, mete waka e rere ana kite taha mavumaru o Motu Taiko kia ora ite tupuhi. Ko tenei kua pai. kua marama i runga i te rangi, kua whiti ano te ra—ara ko nga iwi i tutu i mua e hoki mai ana kite pai, e whai ana kite tauira kuatakoto ia te Poihipi. Ara ia, na te mana mete whakaaro pai ate Poihipi nana i aruaru nga atua kino ote whawhai mete kohuru, nga atua e "whakakino ana e whakahe haere ana i tcnci kainga ataahua—pena hoki me Horomatangi (e ki na Te Poihipi) nana i kai nga taniwha o Taupo i mua. Heoi e hoa ma. E koa ana au ka kite nei au i a koutou e kaha ana ki nga main aim whenua —rite tonu ki to koutou kaha kite whawhai. Ko koutou te iwi tuatahi kite awhinai te Kawanatanga i runga i te main rori—te mahi hei homai i te oranga mc te pai ki a koutou tahi, te pakeha mete maori. Me awhina hoki e koutou te Kawanatanga kite whakatu Kura, kia pera me Pakowhai me Maketu, me etahi atu wahi. Ma kona hoki a koutou tamariki ka tupu ake i l'oto ite akoranga pai mc te matauranga, a ka whai tonu rafrou kite rangimavietauga, ka noho tonu ki runga kite aroha mete whakakotahitanga kite Pakeha. Hei reira hoki nga iwi e rua e noho ana i tenei motu ka tupu tahi hei iwi kotahi i raro i to ritenjia mete Ture kotahi. E aku hoa, ka inoi au kite Atua, te Kai Tuku i nga painga katoa, kia hoi-aia tona aroha ki runga ki a koutou, kia atawhaitia koutou katoa e ia. Heoi;, tangi ana te uniere a nga tangata i te mntunga ote korero aTe Kawana. Muri iho ka haere ia ma runga waka kia kite i nga wai puia i Waikato —a kaukau ana ratou i reira. Iki ano te Kawana kia tae ia ki Tokanu, ki Rotoaira hoki —otira kaore ano matou i rongo korero, i tae ranei ki aua kainga, kaore ranci. Heoi, no rauri ka haere atu ia ki Tauranga, ka eke atu ia ki runga kite tima i taua kainga ka haere tahi ano raua ko te Makarini. Kua korcrotin. nei nga korero o to raua haerenga i te Trharangi tuatahi o tenei nupepa.

TE HUI A METE KING I.

He mea tuhi mai enei korero i raro nei na Bihari TVunu Kai 'Whakawa no "Whanganui. E whakamoemiti vawa ana raatou kite mahi a taua tangata a Bihari "Wunu kite homai utanga mo te "Waka nei, kite korero hoki ki nga tangata o tona kainga kia manaakitia —he whakanui tonu tana mahi i tenei hanga pai i te nupepa. Mehemea i pena me ia nga Kai Whakawa o nga kainga rnaori katoa te kaha ki te whakahau, katahi ka tino terete haerc ote waka nei.

Whanganui, Aperira 25, 1572. He pukapuka whakaatu tenei mo te hui nui a Mete Kingi, otira o nga rangatira katoa o Whanganui me Ngatiapa, i tu ki Te Matapihi i te 17 o nga ra o Aperira 1572. I tae mai nga rangatira maori katoa o tenei pito o te motu ki tenei hui—a Waikato lioki. Ko nga ingoa enei o etahi o aua rangatira—ko Te Paetahi raua ko Eaureti o Maniapoto ; ko Hau ; ko JSTgatai; ko Tukemata o Tuhua o Whanganui; ko Manurau ; ko te Piki, o tai mai; ko Pehi Turoa, ko Tahana Turoa, me era nga rangatira o tenei iwi nui o "Whanganui. Ko Aperahana Tipae raua ko Te Munu o JSgatiapa; ko jN"oa

Te llauhihi rn.ua ko Ngawaka o Ngatipikiaho ; ko Matene Te Whiwhi, ko Tamihana Te Rauparaha, ko Ihakara Tokonui o Ngatiraukawa; ko Matiaha o Ngatikahungunu ki Wairarapa. I te 15 o nga ra o Aperira ka tae mai nga waka o Tuhua ki tai nei. A, ite tatanga mai kite taone katahi ka apitipiti nga waka ine nga rau o Whanganui i runga. Aka rupeke katoa nga pakeha ote taone kite matakitaki. Ka puta nga waka ki tai atu ote piriti nui o "Whanganui katahi ka kaha te hoe tae rawaki te tauranga i Putiki, mete karanga mete powhiri ote tangata whenua. No te Turei te 16 o nga ra, lea whakatakotoria nga kai me nga taonga ki te aroaro manuhiri—he nui noa atu te kai mete taonga. Ka putu te mahi haka ate maori i kona. Ko ta te maori ritenga hold ia. Otira mo te aha tera kia korerotia ai; ko nga mahi era o mua—a me whakarcre i enei ra, he mahi whakauia hoki. No te Wenerei te 17 o nga ra o te marama nei ka tu te hui kite Whare o Meiha Keepa, ko Matangirei te iugoa. He whare nui—a, kiki tonu i te tangata. Ko nga pakeha i tapoko ki taua whare ; ko te "Wunu Kai Whakawa Tuturu, ko Kanara Maketonore, ko Teone Pura, Ko Manurau, ko Te Putu Kai AVhakawa, me etahi atu. Na Mete Ki>*gi i timata te korero. Ko ia hoki te tangata nana tenei hui i hapai, na raua ko Kewi Maniapoto. A, ko te ingoa o tona whare ko te " Matapihi." Ko te ritenga o tenei hui he hapai ite pai, he whakakotahi i nga iwi maori i runga ano i taua ritenga. Ko te tuatoru hoki tenei o nga hui pera ki Whanganui. Ko te mea tuatahi ituki te Aomarama ite marama o Hanuere 1871. I tae mai hoki a Uewi ki taua hui—a e men, ana te korero a tc tangata he wehi te take i kore ai ia e tae mai ki tenei hui a Mete. Maku eki atu i konei he wehi noa iho tana ; he iwi rangatira hoki te pakeha, ekore ia e poka noa —ko tana Ture hoki kei runga i a ia e tiaki ana i nga tangata katoa. Ko nga korero enei a Mete; Kia tan te rangimarietanga ki a taton e noho nei lei roto ki tenei whare, he ai ta te Karaipiture. Kati rawa tc pakanga! Kua roa te taima e takoto noaiho ana. Kua rupeke mai tatou i tenei ra ki Putiki. Kua mate a Hori Kingi—he whakainonenga no te Atua i kite ai ia. Kua malme ko maun ko Te Keepa—he whakamenenga tangata tenei ! Ko te tamaiti ian i tenei ra na Uenukutuhatu. I nga ra o te kino o Niu Tirani kapi katoa te motu nei, kaore he tangata i ora. Ka puta te kupu a Tawhiao me waiho a Whanganui hei Matapihi, i Ngapuhi haere mai ki Taumarunui ki waho nei. Ka noho a Pehi kite Aomarama ; ka ki a Ilori Kingi ki Pipiriki tc hui, ka tnca a Pehi kite Aomarama. Na Tawhiao enei kupu. Ka toki a Tawhiao kite Matapihi ; tona kupu ; —" Ko te Kooti tenei o patu ana; ko te Keepa tenei kei Taupo. Topia whai ite Kooti!" Ka whakatika a Topia, te maori mete pakeha, i Taupo e patu ana. Ka tae mai. a Rewi kite Aomarama ka mate te pakeha, a Manukau. I tona hokinga ka ki ki a Topine ; " llei konei. Tomokia te Matapihi." Ka tae mai a Topiue ka kiau; —" Te Matapihi ki Tuhua! Ilaere ehoki!" Ka toko ahau, a Pehi, a Topia, a Te Tahana, lei Taumarunui. Ka ki au; —" E To. I haere mai au kia homai e koe he tamaiti." Kahomai e Topine lie tamaiti wahine ; ka hikitia eauka waiata i taku waiata, ka riro i au. Tae mai au ki tai ka karangatia o Rewi a Tukemata ; —" Tomokia te Matapilii!"—ka rere taku naouri. Kua tae mai koutou. Nawai te kupu i haere mai ai koutou ? Na Manga ? na te "VVahanui ? (Ka waiata i konei tona waiata). Ka toko ahau, ka rongo e haere mai ana e nia rau o Waikato ! Ka ki a Aperahama Tipae ; —" Karangatia I" Koia tatou te noho nei. I mahara ai au ko te tikanga ote tamaiti a Topine he whakakore vao te whawhai a Whanganui. Kia rongo koutou ko te tamaiti a Uenuku i homainei lie wahine. Mahara atu au he whakakore mo te whawhai a Whanganui ano. Ki ko atu kaore au e mohio. Mau pea eia iwi, eia iwi, e ngaki te roa atu o taua tamaiti. E patai ana a Matene mehemea kahore ano i whanau; ka ki mai aTe Tahana kua whanau ano. Ko tenei mau e hanga kino, eia iwi eia iwi. Ma tena tamaiti i a koe na ka ora ai te motu.' Ko taku, ko ta te tangata e ngaki noa iho. Ka tae mai te ua, ka ora—te ra, ka mate. Waihoki ka penei te mahi ate tangata. Kaore tatou i mohio ki nga mea o te rangi, te mataratanga o nga whetu—te roa ote moana ki Ingarani. Engari tc Pakeha nana i kau te moana; kaore tatou i whiti. Mete whakaaro o tatou, kaore i

mohiotia. He kuare te Maori; ko te Pakeha e mohio ana. 3Nga taniwha o te Rangi e whawhai ana ki a ia ano! Ka tu ko te Tahana Tuboa; — He korero tika tau korero, e tae ai te haeatatanga kite tangataKotahi taku kupu ki a koe. Ko to inea i riro mai i a koe, ka tika tena. Kua whanau ranei,-kaore ranei? E kimi ana au i te tikanga o taua tamaiti. Mo te pakanga ki Whanganui, mo te whenua ranei ? E mohiotia ana te tikanga o te tamaiti wahine lie mahi kai ; mo Whanganui hoki kia kaua e whawhai. He ritenga mo nga iwi katoa, me titiro nga iwi katoa ki tenei whare ton a tikanga. Kai runga ko Topine Te Mamaktj ; Te take o te tamaiti nei, ko Taitoko i Horowhenua. I rongo mai au e toru te kau ratou. Ka hoatu e au tetahi tamaiti mana, he wahine. Ki ana a Jfgatai;—" E haere ana au kite tamaiti a Maitai." Tae mai ki Matapihi he tane te tamaiti na, he moko! Ko Horowhenua te take i hanga ai taua tamaiti ka raruraru —ka hoki au ki uta. Ko Mete ; E hara tera i te pakanga mo te motu. I ki atu ano ahau ki a Ngatai, ehara tera i te pakanga e mate ai nga iwi. Mohio pena ahau kua mahue te tamaiti na, kua haere ahau ki reira ki to whawhai. Ehara tera i te pakanga e mate ai te tangata, e riro ai te whenua. Kei runga ko Matene Te "Whiwhi ; E ui ana ahau he aha te tamaiti a Uenukutuhatu ? Ka mea mai a Te Tahana Turoa, lie wahine. Katahi au ka whakaaro kua oti te ki a Tawhiao; —" Kuhua te hoari, he ngehe te tau ! " Ka tango ia i ona pipiwharauroa kite maunga! Katahi ahau ka whakaaro ka rite te kupu a Waikato kia tupu te pai kite iwi maori, pakeha hoki. Ka ui atu ahau ki taku papa ki a Te Tahana mo te tamaiti, kua whanau ? Koia tenei kua whanau nei he kotiro. Ko nga rovi, tahia! Kumea kia roa! (He konei ka waiata; —" Ka haere Hin<; i te ara roa :> —tera atu te roauga). I tenei ra kua tuturu te pai, kua whanau he kotiro. Ko Kawana Paipai;— Whakarongo mai nga iwi katoa! Kua oti te tamaiti nei. I wlmkatnoea ki Matangirei mo te ra nei mo te Matapihi; kaorc ki ko atu, korc rawa. E te iwi kua oti i te ra nei! Kei runga ko Tamihana. Te Ratjpabaha ; Whakarongo mai e Whanganui. I runga ano au i te ritenga o to mahi o oku Whare Karakia kua tae ake te reta a Mete kia haere mai matou kite Matapihi—a kua tae mai nei matou. E whakawhetai atu ana ahau ki a koe e Mete. He malia nga tau kaorc i rongo i nga tikanga o enei iwi, engari i muu e mohio ana. I nga ra o te raruraru noho ana ahau i taku kainga mahi ai i nga mahi a te Atua. I puta tenei mahi whakararu nei i te motu i nga tangata nana —a ka raruraru te pakeha, tc maori. Tenakoutou, a Whanganui, a Waikato, a To pine, a Pelii. Katahi ka oiau te pai i a tatoii ka korero talii. He maha nga ra kua mahue atu nei e korero ana tatou i te korero o te pai. Me timata he mahi pai ma tatou inaianei, ara kia kotahi te Turenio te Maori mo te Pakeha. Kaua e wareware ki nga mahi a te Atua. Mate ana te Maori i runga i ona mahi ki nga atua maori. E titiro ana ahau kite tikanga o tenei kupu o te Matapihi. Na te Pakeha i whakanui—ta te Maori, lie mea iti. Ki au engari tenei Matapihi o te whare o Mete e puta ana te mnramatanga, kia taia atu ai te paru. Engari te Matapihi o te Pakeha e whanui ana. Ko tenei e hoa ma, ka nui te marama — no te mea he matapihi pakeha nga matapihi o te whare o Mete. Kati lie mahi mo tatou ko te pai. Kaore aku raruraru ki Horowhenua. Kua tukua e au kite Kooti Whakawa mana e mahi. Hei aha tena Horowhenua maku ? Ma te Ture tena e mahi. He pakeha maua ko te Keepa ; ma te Tui'e e mahi ta maua mea. I oti pai nga raruraru o Eangitikei—i oti kite Ture. Ehara ahau i te tangata ngakau rua, Ko te Atua pono taku Atua —kaore au e mate i a koutou. Tnkua tena whenua kite Kooti kia kotahi ai te teepu maku ko aku hoa tautohetohe ki reira. He iwi koutou e Whanganui e hapai ana i nga mahi a te Kawanatanga. He whare pai a koutou; he iwi rangatira hoki koutou. Rapua he purapura e tupu ai tatou. He tau ngehe te tau nei. Kei waho te rengarenga. Ko taku kupu mo Waikato, me hoki mai ki runga kite pai. Kahore he korero mo tatou. Kua puta nga rori. Ka kite Keepa me whawhai; kaore matou e pai kia male he tangata. Me aha nga whare i tahuua kite ahi—me haere katoa kite Kooti mahi ai. Kua mate a Hori Kingi, te kaumatua pai o te pakeha. Ko tenei kia kotahi te marae mo taua e Keepa—ko ta te Kuini, ko ta Hori Kingi, kia tupu tahi tatou mete pakeha. Ka koa te ngakau, kua tae mai a Waikato i tenei ra kia rongo i a tatou korero. Kua marama te matapihi inaianei. Me kawe nga mahi katoa ki Te Ture mahi ai. Kia ora tonu koutou e Whanganui." Ka tu ko Te "Whiti Patoto ; " E Mete. E ngaro ana i a koe tenei ingoa te Matapihi. Ko te ki a Tawhiao, me whakatuwheratia a Whanganui hei putanga

mamaoa ki Waikato, ki Ngatiraukawa. He hanga noaiho a tatou korcro ; kei te Kawana te tikanga. Kia mufcu tenei ingoa Kingi i a tatou katahi ka mai-ama ite Kawana. No mua enei korero a Tamihana. Kua riro ia ite Kawanatanga. Kaore ano i mararna iau te tamaiti nei. Ma taua tamaiti koia tatou e whakaputa kite maramatanga? Nau ra i whakahe e Mete. Ka tu ano ko Tamihaisa. ka utu i ena kupu : Eki ana ia nana i ora ai! Kei te pohehe au. Kaore rawa lie mana o tona taha. Kua riro te mana ito tatou taha. Me titiro ia kite ritenga o tona rnahi Hauh.au, Kingi! I inui-ihoki o tenei kupu, " he ngehe te tau " ka mate te pakeha, a Manukau. He maminga enei kupu ote Kingi. Ko nga tikanga o mua tana e hapai nei. Kei runga ano ko Topine : Na matou tenei kimi mo Horowhenua. Ko Taitoko i reira. Tae inai ki tai nei he moko ta te tamaiti nei! He kupu hou ta Tawhiao. I mate te pakeha ite mahi ruri. Te kupu hou a Tawhiao, he tau wbakangaungau tenei o te Hauhau ki a ia, o to Kawanatanga ki a ia. Kei runga ko Meiha Keepa Tajtoko kite Uru o Tu;— E korero ana a Topine mo tona iwi, mo tona waka ; pai atu—kaore oku pouri. He aha to kino o tenei taonga ? Ma tenei awa te ki mo te whakakotahitanga i te ngutu tae kite Kopoungu. Mana tenei tamaiti e hiki. Ka mate ki runga ki taku ringaringa ma te Kawanatanga e karakia. Kaua e tuku poriro ki au —ka taka i au. Mo tatou anake tenei korcro. Kaore ahau e whakakake ki mo nga iwi katoa. Kai runga ko Kawana Paipai ; Ko tenei tamaiti kua oti. Kua tae inai ki roto kite whare, kua pai. Naku i pai ki nga wahi katoa. Ehara tenei tamaili mo katoa. Engari kia tupu, kia momona, kia roa e morimo.-i ana. lie pawerawcra kei a koe, whakapuakina. Kei runga ano ko Meiha Keepa : Ki to kite e koutou he mate o tenei tamaiti karakiatia e tatou. Kaore nga iwi katoa. Karakiatia i runga i te pai ki roto ki a tatou. E To, kua mate te tamaiti nei! Eki ana koo kua taia eau nga moko. Peke tonu mai koe, murua nga mok..>. Mahia tenei tamaiti kia ora. Ko te ta moko koe, ahau hoki. Kua kite a To i nga moko. Ko tenei; Whanganui—murua mai! Kai runga ko Mete ; Ka tika Whanganui. Ata titiro kite korero nei. Ka tu I:o Matene, ko te Whili, ko Topine whakarangona a ratou kupu. Ko tc kupu tenei a Topine;—" Mau tonu e hiki te tamaiti twl. Ka kapi nga ngutu ka hiki nga iwi." Homai a tamaiti ana kei kino—me rahi kei moe tane ke. E To, mou anake te tamaili nei. Koia tenei, ka noho tahi tatou me nga pakeha. Me mate tatou kite Ture. Kia kaha kite whakaranca i tenei kupu. Kua huihui nga ika o tenei moana; kua riro nga ika nui i teni-i kupeuga. Kai runga ko Hau, rangatira o Tuhua ; Kaore aku korero mo te tamaiti nei. Ka oti i a koe e Yv'Langanui, e pai ana. Kua paku te kupu kia kotahi. Hanga e koutou te tamaiti nei. (Hei konei ka waiata i toua waiata), Kai runga ko Te Waea Te Taka ; Whakakotahitia te wai kia kotahi. He oti te kupu. Kia kotahi kite mea kotahi, kite kupu kotahi. Ekore au e tae la nga korero nunui o Matene, o Tamihana Te Eauparaha. Kai runga ko Bihari Hekeawai ; Ka tae au, ko Mete Kingi teim. Ko nga kai hanga itc Kin<-i teua, tae noa ki Rotorua. Ki ana te Arawa kia hurihuri takapau. Ko te take i pera ai taku ki, i tukua mai i Otaki, i timata i Waitaugi. I hapu ano tenei tamaiti i tc wahine o Mete, kaore o Topine. Ko te Mawae ; Ana! !Noho atu koe! Kaua e kawe mai nga korero o rawahi ra ki konei. Korerotia te tamaiti ra i tenei ra. Me ra marire mo era korero whenua, kei ngaua tenei korero. Kia rah i lie korero mo Whanganui. Ko tatou kia piri ki a tatou ; ki;v raru ki a tatou ano—kaore ki nga iwi ke. Ka riri taua o Matene ki Horowhenua. Me ki nui te ki. Ka mate ahau ki Horowhenua. Ko Pehi Turoa; — Karangatia katoatia nga iwi ki tou whare. Mo te ao katoa tenei korero, kia mohiotia he pai. He huihuinga tenei mo nga iwi. Eki ana te ki aTe Keepa;—" Atawhaitia te tamaiti nei kia mau ai taku hiki." Na Topine raua ko Mete tenei tamaiti. Kaore aku ki. Kua ngaro atu era nga kupu o mua. He whakatohungatanga tenei i enei ra.

Ko Meiha Keepa ; Whakarongo Whanganni te kai liiki i tenei tamaiti. Maku ana mate e korcro. Ka whakaae katoa nga iwi o tenei awa ki tenei tamaiti ka ora i au. Tirohia paitia te tikanga o te tuakana ote tcina. Ka whakaae koufcou nga iwi katoa, katahi au ka mea ho tamaiti pai. Ka mau te Karauna Kavaati me hanga he whare ino tenei tamaiti. Te Wuntj Te Eaxgiwerohia, rangatira o Ngatiapa;— Ma koutou e tiro nga kai e ora ai tenei tamaiti. TTo kai ano a aku tiipuna. Kaore au e pai ki to pakanga. Kei to maiii kai au hei patu mo te hara. Te "Watene Eaxginui ; Ko te tamaiti nei tenei maim e kite ai he pai ki nga iwi katoaMehemea lie wahine, pai atu. Kei nga moko to ritenga. Ko te pai ki roto ki tenei whare, e pai ana. Ka pai kia roa rawa tenei whare. Maku e titiro ki to mahi e Whanganui. Kaputa he kino ote tangata mo taku oneone ka raruraru. E whakaruihi ana au ki tenei tamaiti wahine mehemea mana e here iva iwi katoa. Ko Matiaha o "Wairarapa ; Ko nga mahi a te tamaiti wahine he taka kai, he kakahn, he mahi pai anakc. Ka pai nga kupu ote hui nci, ara he wahine me ona mahi. E nga iwi nei, tiakina to tatou tamaiti; wliangaia kite pai kia puta ona mahi he pai. Kai runga ko Hohepa o te Hau Hau, Tuliua; — Ma te waewae hu to tatou tamaiti e patu i te kawenga ki runga ki nga maur.ga. Ko tc tikanga o taua tamaiti he whakakotahitanga. Kei hea te whakakotahitanga ? Ka kitea he pakeha he maori ki taku wahi ka patua (Mo te kimi koura tenei kupu a Hohepa—he kupu whakawehiwehi kau nana). Te Hira o jSTgatiporou ; Me waiho te Ture hei peeti mo tenei tamaiti ka ora ai. Te Eaxgihttatau o Tieke ; Te ingoa o tenei tamaiti lie wahine. Ma te iwi nui e karakia. E whakapai ana ahau ki tenei tamaiti. Ko te tikanga o tenei whare he whakakoro mo te patu ki Whanganui. Ko ona ingoa ko Mete, ko Taitoko. Ka puta ano ona tamariki. HoitoiioisrA o Otaki; Tena koe e taku whanaunga e Mete. Ko te tuatoru tenei o au tamariki—kua whakatahe era. Haere mai Waikato mete tuuga roa. Kati ki a Mete ko te Matapihi. JTau i karanga kia hanga, a kua oti te tamaiti a Mete. Ko te Whakapono taku mea tuatahi. Ka pai te mahi a Mete ratia ko Taitoko, e pai ana. Ko Huru o Eangitane;— Te tikanga o taku whakapai ko te pito kei te takoto tae noa ki Waikato. I roto i enei ra ka karanga a Mete i nga iwi katoa ki tenei whare. E pai ana kia whakawhanau mai tenei tamaiti o tenei awa ki tenei whare. Me whakapai inaianei, taihoa e liiki. Ko taku whakapai kua hura tenei tamaiti hei titiro hoki ma te pakeha. Ko Epiiia Patapu ; E pa e Mete. Kua tiwai to tamaiti; ko Tongariro ko Murimotu nga moenga, ma Whanganui e whabitupu. Ka pakaru te whare o Whanganui, ka korehe tenei tamaiti. Kahore he kupu mo Whanganui, mo Horowhenua. Engari te kupu a Tamihana, me kawe nga tutu katoa kite Ture mana e main. Ko Aropeta Tu Te Eangi o Eanana ; I whakatungia ano e Topine te tikanga o tenei tamaiti. !Na Mete raua ko Haimona i tiki. E whakapai ana ahau ki nga korero a Tamihana —kanui te marama. Ko Pukemata, tama a Parata; — Me korero katoa Whanganui i te ritenga a Taitoko. Ma Whanganui e ata whakaoti i tana korero, ka korero ai nga iwi. Ko Eiiiari Eeweti ; Hei turu a Topine a Te Piki mau. Ma te kari koura tau tamaiti e patu —etia te kupu a Hohepa. Ko Tahana Turoa; — Kia oti te kaupapa, kia oti te takere, ka pai te takoto o te waka. He korero rupahu nga korero a Hoani Hekeawai. He aha i korero ai tena korero. Me mutu to raua korero ko Hohepa; me mahi i nga korero • o te taha Kawana. E Kaawana tito ana etahi. Ka tu ko Ihaxara Tukumaeu rangatira no Nga tiraukawa; — Me mihi ahau ki Whanganui. Naku, nan, to pai i mahi i puta ai nga mahi ote pai. Haere mai e Pehi, me Topine !

Haere mai to korua kotiro. Kua takoto ano te pai i to Kawanatanga, mete Hau Hau hoki. E whakapai ana ahau ki tenei tamaifci. Ko tona houtanga he kolirotanga. I ahu mai ano he pai i T'ainui, i a taua hoki ete Keepa. Me i kino tonu ia kaore i pai. I tenei ra kua huihui hei homai ite pai. Ma apopo ano aua mca o whakaaro. Haere mai koe Maniapoto ki to titiro i au maaka. . Kia mohio koe ki tona ingoa e mau ana. E Keepa, me main tonu tatou ite pai. "Noho iho koe me tau tamaiti. Haere ana au me to taua tamaiti. Mana, i ona ra ano, ona pakanga e wuwao. Te kotiro nei! ete Keepa! eau hoki! Ka_kiiio, e taua ctc pehea? Ko tenei tamaiti wahine a taua, e te Keepa, kua wliakanohoia ki runga ki tona turu. Heoi, mutu ana te korero o taua rangi. Ko nga korero o tetahi rangi hei tetahi nupepa ka panuitia atu. E whakapai ana matou ki nga korero ote hui nei. Ka tika te whakaaro o nga rangatira o taua hui kia mau kite pai, kia manaaki i taratou tamaiti. Ka putu he pouritanga ki roto kite tangata a muri ake i runga i nga main o Horowhenua, o etahi atu hoki o nga kainga e noho mai a JSTgatiraukawa, me titiro ki taua tamaiti hei whakamarama—ano mete ra e whiti ana! Ka tika te kupu kia waiho ma te main nga raruraru, kia oti pai ai. He tangaca rangatira tena tangata aTe Ture. Ekore ia e whaka-i whirinaki ki ruuga ki tetahiki tetahi ranei. Ko taku tamaiti tena, ta te pakeha, koia tena ko " Te Ture." A, i te whakawakanga a "Wi Tako mo ona whenua i Po Neke nei, tahuri mai ana taku tamaiti ki .te whakamate i au, ki tc whakaora ia Wi Tako. Kaore ia i whakaaro he matua he whanaunga, ko te tika anake tana i whakaaro ai—ko te tika kia ora. Ka pai hoki ra. Me aha taku mate, i te tika kia tika. Naku tena tamaiti, a Te Ture, i whakawhanau hei kimi ite tika. Ka pai te whakaaro o nga rangatira o Whanganui, o Ngatiraukawa hoki—kia mau ra e hoa ma kite pai. He tangata au, ate pakeha, kua kite i te ahua o ena mea e rua, ara te pai me to kino. Engari kaore au i kite hua pai i roto i te kino—i rangatira au me aku tamariki i runga i te pai.