HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Waka Maori, Volume V, Issue 5, 14 May 1868, Page 27

HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHI MAI.

Waima Hokianga, Mei 3, 1868. Ki a te Kai Tuhi ote Waka Maori. E hoa tena ra ko koe, te Kai-whakahaere o nga Ture mo nga iwi maori o Niu Tirani. He kupu atu tenei na matou ki a koe na nga rangatira e mau nei nga ingoa i nga rarangi whakamutunga i raro iho nei. I te oroko tukunga mai o nga Ture ki nga iwi maori o Niu Tirani i roto i te tau 1 846 ka whakaturia etahi o nga maori hei Kai Whakawa. Ka timata mai te ab.ua pai ki runga ki nga iwi o te taha whakararo o te raotu nei, ara kite iwi e karanganuitia nei ko Ngapuhi katoa. Ko nga Kai Whakawa pakeha o te taha whakararo nei i taua takiwa ko Kerenene (Clendon) no Kororareka, ko te Waiti (White) no Mangonui, ko te Ropere (Aubrey) no Whangarei, ko te Penetana (Fenton) no Kaipara. Ko nga kino e puta, mai ana i taua wahi he whawhai nui anake, kahore he kohuru i roto. Muri iho ka whakaturia ko te Paahito (Barstow) hei Kai Whakawa mo Kororareka, ko te Kerenene ka tukua mo Hokianga. Ka tupu te pai ka kaha haere taea noatia mai te tau 1865. Katahi ka hoki haere te kaha o nga Ture taea noatia mai te tau 1866. Ka whakakahoretia etahi o nga Kai Whakawa maori, me Kerenene. Kai Whakawa Tumuaki o Hokianga. I te whakakahoretanga o etahi o nga Kai Whakawa maori ka timata te patu kohuru i roto i uga ra o Tihema 1866. Te tangata i kohurutia i roto i taua marama nei ko te Ripi—he mea kohuru. Haere mai tae noa mai ki nga ra o Hune i te tau 1867 ka hinga kite Ahuahu tokorima mate rawa—he whawhai nui tenei, ebara i te kohuru. Haere mai tae noa mai ki nga ra o Noema i te tau 1567 ka hinga ki Kaikohe tokotoru—he mea kohuru. Ko nga ingoa o aua tangata ko te Puki te Ripi, ko te Awa-a-te-Atua, ko Renata Pure. Haere mai tae noa ki nga ra whakamutunga o Maehe i te tau 1868 ka hinga ki Whirinaki ko Nuku Eaerae—he mea kohuru na te Awhekaaihe. Ko te putake o taua whawhai he whcnua ; ko te rangatira o taua whawhai ko Hone Haarintana Awhekaihe. Ko tenei tangata kua oti te tuku e nga Kai-mahi o te Ture nga mea pai katoa i whakatakotoria e nga Kai-mahi whakatakoto Ture o te Koroni o Niu Tirani. Ara, ko nga mea enei i tukua ki a ia e nga Kai-mahi o te Ture ko nga Raihana. I runga i tona pekenga kite whakatupu whawhai kua oti aua raihana te pokepoke kite toto kohuru. Ko enei hara kohuru katoa no te takiwa i muiu ai te kai whakawatanga o tc Kerenene. I te taima ko te Wiremu Hunia (E. M. Williams) anuke te Kai-whakawa Tumuaki o te takiwa o Tokerau mai puta noa mai ki Hokianga, ko enei kohuru katoa kei te takiwa i whakaritea e nga kai-whakahaere o te Tuce hei takiwa mahi ma te Wiremu Hu-

nia. Ite takiwa i a Kerenene etu ana ka nui tona kalia kite pehi i nga kino e puta ana kite takiwa o Tokerau puta noa mai ki Hokianga. Te inea i tuhi atu ai matou ki a koe .he pouri no matou ngakau i te hono o te hara kohuru ki to matou takiwa, he kore kaha no nga Kai-mahi o te Ture kite hopu i nga tangata. Ite mea e tok omaha ana nga Kai-whakawa maori o te taha whakararo nei e nui ana te kaha o te Ture. Whakaaroa mai e koe he tikanga mo matou e ngaua kinotia nei e te hara kohuru. Mehemea i penei te whakaaro o nga iwi katoa me o nga tangata o nga kainga e toru nei, o Waima, o te Taheke, o Manaia, penei kua nui te ora kite taha whakararo ote motu nei. Ko toku iwi katoa e 400 kua riro kite tiki ite tangata hohuru kia tukua mai ma te Ture e titiro tana he tana tika. Ko te ingoa o taua tangata i kohurutia ai a Nuku ko te Wake, he hawhekaihe. Kua piri tona iwi kei te pupuri i a ia. Ko te Taipapahia he Kai-whakawa, ko Witana Papahia he Kai-whakawa kua pupuri raua ite tangata hara kia ora. Ko enei Kai-whakawa me whakakahore. Heoi, ka mutu. Me tuku atu e koe tenei reta ki te " Waka Maori. Na o hoa pono, Na Mohi Tawhai Anaru Ringaiti Te Pcnetana Aporo Waikareao Hone Patenc Ecihana Hapi Kaitara Hetoro Waipapa Te Tatua Mohi Wikitahi Wiraha Aram a Pi Noa Eawcne Wi Totoia ITohe Tanapotae Puruwhero Hone Eingahu Te Wairakau Porohita Tupouri Hone Katcte Matia Horo Eaniera Katcte Heta to Tuhi Eaniera Wharcrau Hoani Tuoro Hemi Papakakura Rihari Paeroa Piri Kahawai Euka to Wharctoa Hami te Hotctc Wi Maunganui Pita Whanga Rapana Nuku Wiremu Paati Reihana Utu Hone Ihana Eai te Ngau Hemi Tauahika Mehaka te Patutai Nelio Morakerake Taka te Oneroa Manuera Kaiariki Hohepa Eekene Wikirhvhi Whaka- Hoani Ngatoti ora E. te Wharepapa Mato Ngahau Here te Hiki Em Hiri Te Keeno Hoai Hori Tawhitu Eewiri WhakaroHoromona tc Kawau ngoura Rihari Kaipara Kercama Eangatira Pehi Maki Wiremu Titorc Ihaka Eangikaputa Eauna te Kapenc Em Mono Toihau Himiona Haki

[I rongo matou kua tukua mai ki a koutou taua hawhekaihe e ona whanaunga i muri nei. He tika hoki ra kia tirohia mariretia tona he i runga i te Whakawa. Ekore e nui he korero ma matou ki a koutou inaianei mo tenei he—kaore ano hoki kia ata rongo matou kite tikanga.]

Waima Hokianga, Mei 3, 1868. Kl A TE IVAI-TUHI O TE WAKA MAORI. E hoa e te Karini, he kupu tenei i mahue i tera reta. Ko au kaore e tukua e taku iwi ito ratou haerenga kite tohe ite tangata kohuru. I waiho a hau e ratou hei kai-tuhituhi atu ki a koutou i nga korero o taua hara. Na to hoa Na Hone Mohi.