Nga Hua o te Ao Tawhito

Puke ki Hikurangi, Issue 11, 15 January 1912, Page 4

Nga Hua o te Ao Tawhito

[Kite Etita o "Te Puke."] E hoa panuitia atu enei korero kia rongo mai nga iwi, me nga hapu, me nga tangata whai-wha-kaaro, i nga korero a te Wairua, o te Atua kia Paora Potangaroa, raua ko Heremaia Tamaihotua, i whakapuakina ai i te tau 1881. Ka 81 nga tau, ki tenei tau, ka eke i konei ki runga i te tau o te Honore i whakapuakina ai e te Potangaroa, ara, ka timata te whakaeke i nga mahi e tino eke atu ai ki nga tau e tino tuturu ai tenei mea te Honore. I te tau 1881 ko te Whanuitatanga. I te tau 1892 ka timata te Kopinga. No te tau 1900 ka ka tino ofci te Kopinga i nga Kaunihera Marae. I tenei tau 1912 ka timata nga tau o te Honore. Koia te take i hoki ai ki roto i Ngatauewaru, whakahoki Honore ai ki to tatau Ariki kia Ihu Karaiti, mete whakaaturanga a ia tangata, a ia tamaiti i nga kupu i tutnki i a ia, o nga korero a te Potangaroa, I whakaatu a Meiha Tunuiarangi i nga mea i tutuki i a ia. (1.) Ko tona tikinga i te Tiriti o Waitanga, he mea i mauria ma: e ia te Merekara a te Potangaroa, me ana korero. mete pupu rakau. (2.) Ko tona haerenga ki Ingarangi, i runga i te kupu a te Potangaroa, (akuanei panuitia ai ki raro iho nei.) I haete i roto i te kahu Hoia i te tau 1897, heoi. Ka tu ko Iraia Te Amaoterangi, ka korero ia i te mea i hoinai ki a ia, ko te ahu whenua, ka timatatia mai e ia i te wa i mahia ai nga kai mo te tau ISSI, ka timata te parau i te whenua, ka mea a te Potangaroa me riro maku e timata, e rua aku hoiho he maa anake, ka huaina e ia taku ingoa ko "Pakeha,"»e toru aku haerenga i te whenua katahi ano ka timata te uuinga. Ka tae kite wa e ruia ai nga ngakinga, ka riro maku e rui nga purapura, (ka rin etabi o nga kai-mahi,) ka mea a Paora Potangaroa, tiria to witi, ka niutu tu tin. No te taenga kite wa i patua ai nga witi, naku anake nga kai i tae kite hut. *" Ko te nuinga tu tonu i runga i nga whakapu. I timata mai i konei taku pupuri i nga kupu a te Potangaroa, tae mai ki tenei wa. I raah: ahau i runga i toku kainga i runga i te kore moni, ka rua tekau ina rua nga tau i naianei. Kaati kua riro mai i au tekau ma waru mano eka whenua, kua puta au i runga i ana tohutohu ki au. ' E hoa ma, kua eke tena tangata ki runga i te tau o te Honore Ka korero hoki a Hori Te Hu

kt' : taana trfea \ "vhaf ai, ari, ko £es, ka*akia( «*•? kpjfcoii&f ai* $ te lei W Were te karakia inp tana mo te Iwi Maori, i te moana ranei, ka puta tonu ake ranei i konei, kaati, kote mea tenei kei au e tu nei,. Ko te Ruuri Taawhitu 0 Ihowa, kua tu tona Upoko te Pibopa Tumuaki, ine nga Minita whai-mana | kite Marena. Te Ao Anaru. He tautoko i| nga korero a Hori Te Huki mete whakainarama i te kaupapa mai o te haahi, i tika ai te whakahua a Hori Te Hukv tera atu te roauga o ana korero. Katahi ahau ka whakauiarama i te tikanga o nga korero katoa a te Potangaroa raua ko Heremaia, me korero e ahan i aku i kite ai he tika aua kupu, a, kua tutuki hoki etahi, otira katoa. Kotahi e toe nei o aua knpn ko tenei:— Kua tukua e au ta koutou panui kite moana, kite hoki mai ka utua e au te nioni a Kuini Wikitoria i hokona ai tenei motu, ko te wa tena e hinga atu ai o tatau hoa Pakeha i te wiwi, i te wawa, otira ma koutou e titiro iho ki a ratau kupu. Ka korero ahau i aku ake korero mo taua mo te Maori. Ko tenei Iwi ko te Maori, k'ia kitea e nga takuta matau o te ao, e tae ana te kaha o te roro o te mahunga kite 99 te nui o te matauranga, tae atu kite kotahi rau, ko te mutunga mai tena o nga roro matau atu kei te ao. Kaati tena whakaatu aku, ka whiikaaiu an i te kaupapa mai i timatatia ai te whai i tenei mea i te Whakapono, ara i te haahi. Kia u mai te "Whakapono ki Niu Tireni nei, ka timata te uru o te Wairua ki roto i te Iwi Maori. Kia whakaturia a Potatau hei Kiingi, ka whakarnatauria e Potatau kia tu he haahi mo te Iwi Maori, ka tu ko Teua hei poropiti, ka hoatu kia ia he karakia, tae noa kia te Kooti Rikirangi, he haahi ano tona, a te Kere he haahi ano tona, a te Whiti raua ko Tohu a Tamaiharoa, he haahi katoa o ratau, kaati ko te Potangaroa raua ko Heremaia, kaore' i hanga i tetahi Whakapono mo raua, engari i kiia e te Potangaroa, kei te toe atu ano te karakia mo taua mo te Iwi Maori. E hoa ma, kua pail aku whakamarama kei roto i te "Matuhi" Nama 6 o te 21 o nga ra o Oketopa, 1908. Ka korero au i te timatanga mai o te matauranga kia matau ko aku hoa taniariki, kei te whakaaratanga i to matau whare i te Poho.-o-Hinepare, ko te kupu nui i tena hui, kia mutu te puta o nga. inorehu ki waho me whakahoki mai te matauranga ki roto, me era atu o nga take, . I kona ka timata te mahi , Paamu o nga mea mahi Paamu ka timata te whai o etahi i nga

kupu a te PaUmgaroa. Ko au mete Ao Anaru, me o maua taina, ka haere matau kite kimi i te Atua, i kiia ai e te Potangaroa kei Matanehunehu, he mea korero naku ki aku boa kia haere matau, ka oti ta matau korero, ka ki mai a Hera T*» Ata "Haere ki te whakarite i tena kupu, e kore e mau ia koutou, ka tae koutou ki tena waahi, ka haere he waahi ke noho ai, ma te manawanui, ma te tika ka taea ai e koe." I mua atu i to matau haerenga,. ka moea e Hera Te Ata tetahi moe ara "I roto ia i Ngatauewaru, ko nga tangata i roto i te whare, ko Karauria Hape, ko Tikawenga Te Tau, ko Paora Potangaroa, ko Kaipaoe, kua puta atu tokn wairua, mete karangn atu, kei te aha koutou i kona, he aha te korero o to koutou whare. Ka karanga mai, nie haramai ki roto nei kaua e ui mai i waho, ka korerotia atu te korero, ka tau au ki roto o te whare, ka patai mai a Karauria kia au, ko koe te mea e haere ana Jki Matanehunehu. Ka ki atu a Taiawhio ae, ka ki mai a Karauria, kia tupato te ha£re ki nga Puke Atua, kei te mau tonu te maua, ka ki uiai te wairua o Tikawenga, kia tupato te haer-?, kia tohunga, ka kite i te tohu, hoki marie mai, ka ki atu a Taiawhio, ki tekore au e kite i tenei tairua, kahelfrano au, ka wbakairmtau tonu-aui. nga tau k:itoa, ka mea atuau (a Hera) kua koie noa atu te mana o nga puke atua, ina hoki enei puke atua, kaki mai a Kaipaoe kia noho a Taiawhio kei taupokinae te.'kohu e te ua, ka riri. atu te wairua 6 Hera km Kaipaoe, kei te he tena, he pikirapu tena nau, ka pai hoki pea ka whai tohu. Ka mutu te moe a Hera. Nole 12 o nga ra o Noema 1887, ka haere matau tokotoru, ko au, ko te Ao Anaru, ko Titaha Hirini. I te rua o nga haora i te ata, ka haere atu matau i Taueru, i te 8 o nga haora ka mahue a Te Oreore ia matau, he waho te hau, i te 4 o nga haora ka tae matau ki Katataone, i tenei wa kua piata mai te ra, kua whero katoa te rangi, mete ua o mua o to matau'huanui, ka tae matau ki Katataone. I te 5 80 o te ata ka tae mafcau ki Kereitaone, kua neke atu te ua ki Tauherenikau, ia matau e haere nei kaore matau e uangia ana kia tae matau ki Petetone, kua huri he mauru te hau, kua mutu te ua, ka noho matau i konei parakuihi ai, i te mutunga o te kai, ka haere matau kite kainga o Matiu kei tawahi ake o te Kohunui, e tata ana kite ngutu awa o Wairarapa Moana, ko te hiwi uei kei te taha moana, kei Turakirae, i .tenei waahi kua* huri he tonga te hau, katahi ano matau ka uairia e te ua, nie te huka mete kohu, ka noho matau i reira mo te hao-

ra, katahi matau ka haere, ka puta matau kite moana ka mutu te ua, ka uhi ko. te kohu anake. . I te 6 o nga haora Ka tae matau ki raro o te mauhga, ka noho inatau i reira ka whakaarahia a matau haki (kara), hei whare mo inatau, moe pai noaiho matau a awatea noa, te ohonga ake i te ata tino rangi pai, ka haere matau ki runga i taua maunga, eke pai noa atu matau, a, hoki pai iho. No te po tuarua i te 8 o nga haora o te ata, ka kite matau i te tohu, he whetu, ina tonu t* nui, i haramai i te moana, ka u mai kite one, katahi ka piki whakarunga i te pari, te piki nga atu ki runga i te maunga i heke iho ra matau, ngaro atu ka mutu f-e tohu i kitea e matau. Ite 5 0 nga haora ka hoki mai matau. 1 te tau o muri iho, ara, 1881 ka> hoki ano matau ki reira. Ite tau 3M)" ka '■■■. wore ko maua ko H« on ta Hen: r , !■:•!. mutu taku haere ki tena waahi. Ko te take o enei haert katoa, he whai i nga kupu korero katoa a Paora Potangaroa. Na ka hoki mai taku korero kite wa i tuatahi ai tokn nru kite whakahaere tikanga mo u\ haahi, ara, mo te Ruuri Tuawlutu 0 Ihowa. Ite tau 1901' La aratakina au e te whotn i kite m\i maUiu i Matanehunehu ki lla'iariat;i, i .reira katutaki ail ki Unci'.'haahi ihe ona-kai-hapai, ar.i, .me Hon Te Huki ratau ko ona taina, i teria wa ka timata taku korero mo tenei haahi, a, tae nca mai.ki tenei ra, e korero nei ano au, a, kua whaka'turia'nei au hei tumuaki mo tenei haahi, he mea pooti.e te haahi rruiiga ano i te ture o tenei haahi", a, he mea whakawahi au na ta Koroneho Arona raua ko Hori Te Huki. E rua nga whakawaI hinga a te Koroneho i au, i te 14 i o nga ra o Oketopa 1901 tetahi, i te 27 o nga ra o Hurae 1909 tetahi. Ia Mei te 7 1910 ka pootitia au hei Pihopa Takiwa mo te rohe o Rongokako nei. f ,v I Otira i mua atu i tenei, ka i whakaturia au e te Kawanatanga [hei Kai-Tirotiro mo te Tari Whakaora mo te katoa, mete Ropu Mahi Atawhai. Ite24 o nga ra o Hurae 1910, ka tino whakaotitia te whakawahinga i a au hei tino Pihopa mo tc haahi. Kaati e hoa ma, tenei au jte whai-kupu nei kia koutou, ko enei kaha katoa, he mea i puta I mai i roto i nga korero aTe Po- | tangaroa, ko te kaupapa tenei i kaha ai ta matau whai i te KaraI ipiture, a, koia tenei kua kitea I nei e matau. Kotahi te mea i i whakaatutia- kia Haimona, ko ! nga whetu e torn. No te rironga mai kia Hori Te Huki, katahi ano ka whaia i roto i nga Karaipiture, ka tino mau, ka whakatinanatia hoki hei taonga ma taua ma te Maori.

Ko nga korero a Paora. Potangaroa raua ko Heremaia Tamaihotoa, mete kohatu etu mai ra i roto i Ngatauewaru, naana matau i arahi atu kite kaha, koia tenei ka panuitia i raro iho nei, titiro rnai ma koutou. Heoi ano. Pihopa, Taiawhio Te Tau, 7/1/12. Te Mohiotanga.