Te Puke Ki Hikurangi.

Puke ki Hikurangi, 15 August 1911, Page 2

Te Puke Ki Hikurangi.

TE TURE WHENUA MAORI Hui atu ki nga Ruuri o te Kooti. Te whakaaro aroha, kia tatau ki nga morehu, e noho mai ra i nga topito e wha o Aotearoa mete Waipounamu, me ngamotu ririki. I runga i te tnea, ko etahi o tatau e mohio ana ki nga Tuve whenua, ko etahi kaore e mobio no reira, ka whakaatuatutia, e to tatau Maunga ete "Puke ki Hikurangi," etahi raningi onga TureKooti Whenua Maori, Aperata Ivuoti Maori, Nga Poari whenua Maori, Nga Whenua Papatupn, whakataunga i nga-tangata whai paanga take tika, wehewehenga whenua, Nga whakawhiti, Riiwhitanga Tupapaku, (te wira,) Nga Tarr,ariki whangai a te Maori, Nga tangata e paangia ana e te mate, Nga Marenatangao te Maori, te nui ote whenua e riro ite Tuku, tukunga whenua (Nga mana kite Tuku,) Nga whenua Maori iiei whakanohonoho kite Pake ha, etahi atu whenua kua tau ki nga Poari whenua Maori, Whenua Mann hei whakanohonoho kite Maori, Whakakaporeihanatanga o nga tangata'na ratau nga Who m i Maori, Nga inana o nga M-aon no ratau te \\ henua e noho Imihui ana, Nga hokoa te Karauna i nga Whenua Maori, Nga rori, Nga ruuri, Nga Kai-wha kamaori, te Kaute whakanohonoho Whenua Maori, Etahi atu Tikanga. Kaati, ko etahi anake o enei Ture eputa i tenei putanga o te pepa, koia tenei e whai ake nei;— Te tureWKcn.ua Ma ori

1909, No. 15. He Ture hei whakarapopoto. hoi whakatikatika hoki i nga Ture e pa ana ki nga whenua Maori. 2-1 o Tihema. 1909. KUA MEINGA HKI TURE e te Runnnga ! nui o Niu Tireni e noho huiuni ana i roto i te j Paremata, a, i runga ano hoki i tona mana, ara; | Ko tenei Ture me hua ko te Ture Whenua ! Maori, 1909, a, ka timata aru tona mana i te ' toru-tekau ma-tahi o nga ra o Maehe, tau ko- • tahi mano iwa rau kotahi tekau. [ I roto i tenei Ture, mehemea kaore e rereke ; atu ana i iona hangaitanga: ! "Whenua Pakeha," tona tikanga, he whe- ; nna kua tukua atu e re Kara una hei pa a- ( ngapnmr.u i rungai te tikanga fee simple, ; haurga ia te whenua Maori. -•Whenua Karauna," tona tikanga he whe- ■ nua kaore ano i tukua e te Karauna kite , tangata, hei paanga punmu : runga i te tikanga fee simple, haunga ia te whenua ; Maori. ! '•Whenua Mnori," tona tikanga he whenua j papatipu, he whenua whiriihoura Mf.ori ; ranei, (Kua whakataua nga take,) i ru- I nga i nga ahuatanga a muri ake nei i wbakaruararnatia ai. j "Whenua Papatipu," tona he j whenua kua tau atu kite Karauna, a, e ! puntia ana. e nga Maori, e o ratau uri j ranei, i rnro i nga tikanga me nga rite- j ngi. Maori. I "Whenua Whiriihoura Maori," tona tika- j nga he whenua, he paanga ranei kaore ano ; i wehewehea, kua tau kite Maori te pa- ; anga fee-simple, ahakoa i runga i te tu- j re i ce tika ranei, engari, haunga ra me- j hetnea kua whakatakotoria he tikanga \ ke atu e tecei Ture: _ ! (a.; E kore te whenua Pakeha e kiia ,

kua whenua Maori, i runga i te tikanga o tenei ture, engari ka mau tonu hei whenua Pakeba. Ahakoa taua whenua, tetahi paanga ranei kaore ano i weheweheai roto i taua whenua kua tau i muaatu, ka tan ranei i muri ihoi te tiinatanga o tenei Ture. ahakoa i runga i te .wheahuarahi, kite Maori hei paanga fee-simple, (b.) Ko te when n a Kara una i hokona lnai tona fee-simple e te Maori i te Kara una kite moni, ahakoa i mna atu i muri iho ranei o te timatangao tenei Ture, ka kiia i reira, a ka mau tonu hoki i nga wa katoa a muri atu, he whenua Pakeha, ehara i te whenua Maori. Engari ko te whenua i whskawhitiria mo tetahi atu whenua, anakoa be moni i tapiritia hei whakarite i te wariu, kaore ranei, e kore tera e kiia he whenua i hokona mai kite moni. (c.) Ko te whenua Maori kua ekengia e tetahi Kanataraka hoko, e tetahi atu tu Kanataraka ranei, kia tukua atu tona fee-simple, i mahia i tnua atu i muri iho ranei o te timatang.-t o tenei Ture, ahakoa taua Kanataraka ka kiia kei te man tonu hei wuema Maori, kia \vbakatutukitia ra ano taua Kanataraka i runga i te whakawhitinga atu ote paanga iVesimplc a-Tu're. "MHon," tona tikanga be tangata Maori no Miu Tireni, hui atu ki nga haawhekaihe, me nga tangata kei waenganui o rata:, to to ite haawhe-kaihe mete Maori tuturu. '•Pakeha," tona tikanga ko ia ahua tangata ehara nei 1 te Maori, a, e i-ru ana ki tenei kupu te ltopu Kapoivihana. "Tuku," tona tikansa ma whakahuatia mote whenua Maori, he mahinga. he Karaatiianga ranei, o tetahi tuku wha kawhiti i runga i te hoko, i te riihi, i te tuku. raihana, iihimete. porowlrai. mokete liaaii taumahatangatiakitanga 1 te talii atu hur.rtihi ranei. e riro motuh-iki; atu ai te katoa, tetahi waahi ranei o te li'iana-a-ture, o te mana-a-tika ranei, (haunga nga tuku a-wim) e pa ana kite Whenua papatupn, kite paang-i f; jesimple a-ture, a tika ranei, o tetahi whenua \vhirnhoura ranei, ki tetahi hea ranei i roto i tetahi whenua pera, a, e um ana ki taua kupu Kanataraka kia ui.ih.ii tetahi tuku pera te ahua. "Aperata Kooti," tona tikanga ko te Aperata Kooci Maori kua whakatuna e tenei ture. "Kooti," tona tikanga ko te Kooti Whenua Maori kua wh ikaturia e tenei ture. "Poiiri." tona tikanga he Poari Whenua Maori kua whakatnria e tenei ture. '•Paanga,'' me "Whaitaketanga," ranei, kaore e uruanaki taua kupu be paanga, he whaitaketnnga ranei, kua tau ki tetahi tangata, i runga i tetahi ritenga tiaki, mokete, tiaati ranei. "Tumuaki," tona tikanga ko te Tumuaki o nga Tiati ote Kooti Whenua Maori. -•Maori whenua-kore," tona tikanga be Maori te huihui nga katoatanga o ona paanga whenua whirihoura Maori (ahakoa e puritia ana eia i runga Ite tikanga Tenata fee-simple, Tenata ranei mo ona ra anake e ora ai ia) kaore e rahi ana hei oranga totika niona. "Riihi," e uru ana ki taua kupu te nobo tenata i runga i tona wbakaae, me ia atu ahn-a noho Tenata e wbakawhiwhi paa-nga-a-riihi ana kite Tenata, ahakoa i runga ite ture i ce tika ranei, me enei kupu na "Raro-riihi," "Kai tango riihi," me "Kai-tango Raro-riihi," e rite ana ona tikanga kite kupu "Riihi."

"Rahui Maori,' tona tikanga be whenua ' kua tau atu tona mana kite Kai tiaki o te katoa i raro i te Ture Whenua Rahui • Maori, 1882, ite Ture Whakatau Kahui o te Tai hanauru. 1892. i fce Tura Whenua Rabni Maori o te Tai-hauauru o te Waipounamu me Wbakatu. 1887, i raro ranei i tetahi whakatika tikanga otetahi o ana Ture, i raro ranei i tetahi atu Ture e mana ana i te wi i tmiata ai tenei Ture no mnri iho ranei l paahitia ai, i whakataknia ai tetahi whenua kia tau atu kite Kai-ti tki o te katoa hei Rahui Maori. '•Oota," tona tikanga he oota, he svhakatau ranei na te Kooti Whenua Maori, na te Aperata Kooti ranei, a, e urn ana hoki ki tana kupn te korengi i whakaaetia kia hangaia tetahi oota. "Tari Kawanatanga Tnku Moni Mokete," tona tikanga: (a) ko te Tari o te Kai-tiaki o te katoa. (h) Ko te Tari Tnku Moni ki nga tangata Nohonoho whenua. (c) ko te Tari Inih.ua a te Kawanata"ga. "Wira," tona tikanga ko ia ahua Ohaki atubitubi. WAAHI I. Te Kooti Whknx;a Maori. Te Whakaturanga o te Kooti. 8. (1.) Me miiu tonu <e tu he Kooti rekotn, e karangatia ana pern ;ino me mna ko te Kooti Whenua Maori te ingoa, a, ka whiwhi tana Kooti (hui atu ki nga mana nie nga kaha katoa, kua ata whakawhiwh a atu e tenei Ture.) i era atu mana katoa e tan ana ki tena mea kite Kooti. Ko te Kootii whakaturia peratia ka kiia aka man tonu hoki ko ia ano tera te Kooti i tu nei i raro i tana ingoa m-i ano. i whakahatre ranei i aua mana nt-i ano i vi:ro i te Ture Kooti Whenua Maori 189-1, te Tare Kooti Whenua Maori 188 G. te Ture Kooti Whenua Maori 1880, te Ture Whenua Maori 1878, te Ture Whenua Maori 18G5, mete Ture Whenua Maori 1862. 4. Te Kooti tona ritenga ko nga Tiati, a, kia kotahi o ratau hei Tumuaki, ko nga Ateha (me Maori,) me nga Koinihana tera e whakaturia e te Kawana l ia wa, i ia wa. i). (1.) Ka ahei te Kawana kite whakatu iia wa i ia wa he Tnmuaki, Tiati, Ateha, Kaißehi'ta, Tepnti-Kairehita, me era atu Apiha e tika ana hei whakahaere i nga mahi a te Kooti. (2.) E kore tetahi tangata i tua atu i tetahi Roia o te Hnpirimi Kooti, kaore e hoki iho ana i te whitu tau ona e tu Roia pera ana, e ahei kia whakaturia hei Tumuaki. (3.) Ko te Tumuaki, ko nga Tiati, Ateha, Kai-rebita, me era atu Apiha o te Kooti, e tu ana i te timatanga o tenei Ture, (hannga nga Koinihana me nga raro Komihana o te Kooti,) ka tu tonu i aua, turanga, a, ka kiia i whakaturia ratau i raro o tenei Ture. Mete rarangitanga o te ma'tainuatansja o ia whakatuunga o ia <> nga Tiati e fcu nei, ka man tonu. 6. (1.) Ka ahei te Kawana i ia wa i ia wa, i roto i nga wa e kaha-kore ana, e mate ana, e ngaro atu ana ranei i Niu Tireni, te Tumuaki, i roto ranei i tetahi wateatanga o te turanga o te Tumuaki, kite whakatau i tetahi atu Tiati, i tetahi atu tangata ranei e ahei ana mo te turanga Tumuaki, kia tu hei Teputimo te Tumuaki, a, ka ahei ano boki i ia waki te whakakore atu i ia whakaturanga pera. (2) I roioi le wa e mana ai tetahi whakaturanga pera, ko te tangata i whakaturia peratia kawhiwhi, ka hapai, ka whakahaere, i nga mana rue nga mahi katoa a te Tumuaki. (3) Ko te whakahaerenga a tecahi tangafca'i whakaturia peratia nei e te Kawana i nga mana o te Tumuaki, ka ai hei tohu pumau tuturu o

re whai-manatanga o tona whakaturanga me tona whaimanatanga hoki kite whakahaere pora, a, e kore ano hoki tctahi mahi pern i mahia o te Tuauiaki e taea te whakahe, te whakamanakore r.viei i i te kiinga. ko tetahi whaka turauga pera o tetahi atu tangata Tepnti e man;i. ana i taua wa. (1) Ka ahei te Kawana i ia \va i ia wa kite whakatu i tetahi Kai rohita o te Kooti, i tetahi am tangata totika ranei he tuunga. Aniha tuturu net tona. i roto i nga, Tari a te Kawauatanga. hei Kouiihaiia mo te Kooti. (2) Ko te Knmihana i whakatnria poratia ka wiiiwhi a ka ahei ano hoki kite whaka baore i era o nga mana me nga mahi (haunga. ia. nga mana k;ia. whakawbiwhia anaketu atu kite Tumuaki ki tetnh: Tiati rauoi i runga l tona tuunga, hei ineina mo te Aperata Kooti) tera e whakantea e te Kawana i ia \v;i i ia, w;; i runga '- to Oota Kauuihera-, mo raLau katoa ranei, mo tetahi,mo etahi Komihana an ike ranei, me nga whakahuatanga kato i o te '•Tiati - ' i roto i em i Tnre me whakaaro i runga. i tera ar.mga. S. Ko nga, Tiati me ng i. Apiha ka'oa : whakaturia, e ;u ana ranei i raro i nga ukangi kua oti a,ko lit.*: o t -ii-■ i I'ltre, ka. ui i o ivii.iu luranga mo te wu e pai ai le Kawana. I). Ka utua nga iu;;a-tau ki nga tangata e t.u auaio ra-tau turanga i raro: nga tikanga kea o*: nri o teiiei Tnre tera e whakaritei, <.• le iAiremata i ia \va i ia wa mo ta.ua take, a. l roto alio hoki o elalii mnni i \\h ikarite i, peralia ka utua. nga. ;;M liuuvere tera, e whakar.tea e te Lvawa.na i i,; um i ia \va. 10. Ko nga pukapuka rekola,, nga inapi, me nga pukapuka e pa ana ki nga ma hi a te Kooti me whakatakoto ki me nga. main a nga T,i.ri i. v Ko.)ti me whakaha'Te kite waahi. ki nga waahi ranei tera e whakariu-a e le Kawana ; i,i w t i ia wa. 11. .Me main e nga Kai reliiia o te Kooti he pukapuka, Kehita, ka. ti'hi ai ki mo> h.- kupa whakaatu ;no ng;i tono katoa. e niMia ana >si te K-.)Ot', mo nga cot;., k.atoa tin- ng i v. ha.Aahai.-ro-ng.i ka'oa i mahia i rungi, l ana. tono. 12. (1,) .Me whai luin te Kooti. kia Imtahi ki i ia i'ial!. ki ia Kai-ivhLa, a. koi ana tonu h.-i hiiri mo t.e Kooti, hei in in ; ng.i pukapuKa e tika ami k.a hiintia. (2.) Iv> ti aiiua, ko nga. alma ranei o r.e h;iri h-.-i la Ui Kawana i ia. u\-i. i ;a w.:.e whukarili-a. ai, a. mo L.'ii.'i \va ko ia, hiiri e mana, ana. i te t.nna-i-iiig.;. o ta-nei lure ka man tonu koi ana te iiiiri o te Kooti. Nga tikangi whakahaere. 1:5. (T.) Ka ahei te Kawana i ia wa i ia \va, | i runga i te Oota, Kauniaera. i kuhitilia. kite ■ Inng.i. kite whakaivivke. kite whakakora atu • raiiei i etahi ruun ('a, mun ake nei huama ko I ng: Rutin ole Ko ai,) e hanga.i ana ki nga till k ie.ga o teiiei Ture, tie. wh.ikariterite i ngi ina--1 hi me nga whakahaere a t-.; Konli mo runga i l.ga take katoa e urti ana ki r.iio ki nga rohe o looa mana, hei uha.kat a koto hoki i nga moni ■>\iiii hei ntunga atu mo runga i nga main a te Kooli. (2.) Kia oti rano ana ruuri tc mahi i raro i tenei Ture, a, in > te taiia hoki ki nga ahuata- .. nga. kaore e taea acu ana e etahi o ana ruuri, ko I nga ma.li: nie nga likaaga whakahaere a te Koi till, .ira. ona aliual.uiga, katoa e hangai ana ki | b> ,ei 'i'liiv, ka ia ai tonu ko nga m.'a e mana I ana i te timatangi a teiiei Ture. I .14. Kaahei te Kooti ki t.e-whakahaeie i tona, Imaaa. mo ia take kotalii i nuis>;:i. i te tonoaia itaiigata kotahi (• ki ana he whai pa:iiig.i - ;anga atona ki tana take, l runga ranei l te tono a te fflMmita Maori. IS 15. I roto i te wa e whakahaerea ana tetahi Jta'se (i te aroaro o te Kooti) i runga i tetahi toIdo, ku ahei te Kooti l raro ano ia i nga ruuri o J re Kooti, ahakoa kaore he tono ke atu, a, i ru|nga ano hoki i nga tikanga whakaatu ki nga Ita.igita whai-pianga, me era atn huarahi

e miiharatia ana e te Kooti e tika ana kite whakahaere i tetahi atu waahi o tona mana e whakaarohia ana e te Kooti e tika ana, e tan ana, ranei i runga i taua whakahaeretang.i. IG. (1.) Tetahi Tinci kotalii e noho ana ka ia .make, etahi Tiati tokorua, tokomalia. atu ranei e noho tahi ana. ka ahei kite whakahaere i nga main kauu o te Kooti. (2.i i roto i ia. whakahaeret,-rnga wha .\awa. ko-;i!ii r ka. ahei Le ivo. ii, kite whakaarolii.;. e ia e tika. ana. ki le karanga a.lu i trtahi Ate'ia h.-: hoa noho lalii mona, hoi tohutohit he: a'.vhiua i te Kooti, otiia, o kore e riro ma. te whakaae ra wa o taua Ateha e mana. ai te whakataung i a te Knot'. 17. Nga wha.kaha.ereng'l w'.nka'.va i timai.iria i te a.roa,ro o tetahi Tiati, o to alii Tiati rauoi raiia ko tela.hi Ateha., ka ahei ki'i whakahaerea i u- a roam o tor.--i.lii atu Tiati. o tetahi atu Tiati ranei ra.ua ko tetahi Ateha i nia a?uo ng: mea i tiniataria ai, ka ahei aaio h )'<i kia whaUaha .Tea i te aroaro o taua Tiati ano raua ko tetahi ,:'.u Arelm, o tetahi atu Tiati ranei raua. ko ;,ai„ Ateha. IS. Ko nga wa, me nga, waahi e r,u ai re Ko oti, ma nga. Iluuri o te Ko.ui e \v.iakai-;:e. V.). (IA Ka alrei te i\ooti kite whak i h miv i ana mahi i runga j ia, aim a koivro, a::.;..e.ia i oatii ia, kaore rair-i i o;ititi i, k i. ah.-t iio'■;: l\: te w'uakaao kia. takou.) k ; 'o.ia ai-.iaro h-.'i tonu ; 1:1 :i.!iu.-i. Uujju, k<vvro, p'ikapuka, korero wiiaKa: 1 .; - .!. nie ia ar.u a.kua inea ranei e maJiai-alii ana <• :e Ivi,iii. tv>r.i. e at\> iifi awhiua i te Koiri. kia. lino in i ra.oia a: tun w.'iaKatai 1 i nga t.aKe i l,i!<o!o kit >n:i aroar.;. i.h.-ik ) i ana me 1 , uiehom-vi v.\ l-;aoi'e io'.i -i t -kioiia., tera e ran i runga i ta te Turo lii'a whak-aaetia hei tohu, kau'.v ranei. (2.) 1 raro i nga tikatiga. kua, oli ake nei o teui'i t'kio:ja nga. tikanga o ;." Tare o ngi lv>rv\\) Wiiakawa, ( I'lie Kvideuee Ac .) UH)<. ka pa ki ie. Ko ;ii ui'O'a I i'liti. me nga ra.Ke katoa. iiOki •• whakahaere. ia a,:ia i rim. all) toon ni" te lii.-i lie: i ma, ivtoti ha Ko > ■ i r.i ig i. I ngi likang i o t.iu.a. T-. r e. 2D K > ueta pai.apuk eati. kii-p-ouo. '•' ::-* ut'.irii r.ine e ahei ana 'via. wlia !<:,; m'.,)l,;h'i i mo runga m) nga take e wiiakaha.-u'ei la ana kite aroaro o r.e Kooti, ka ahei kia whakaoali; ia k.a tahhi i-m\ -i l te ;:rn:.r > o teraiii Tiati, Kouiihaiia, Kai-r.. ii-t.i, 'l'.-puti-iviirehita. raii-M ti te Koot.:. ltoia.ole i Lnp>ir;ni! K -oti. Ka; -wiiakawa Tiei i'i. o tetahi L'ereminii ranei o te L'oar; W h-.uua Mat.i-i. 21. Ia tang.i.M, kua-ata, hame.ieiia i runga i nga iiuuri o te lvooti kia wliaa'ci kupu ia i te aroaro o te Kooti, kia whakaLak >t >r;:i ran-: e ia t-et'.ihi pukapuka, a, i tana, wa ano hoi-ti. 1 muri iho ranei, kua utua atu ki a ia, kua wiiai-caaria atu ranei h.h t mgoiianga mana nga moni e jiau mo tona rarur.arutanga, i runga i te'ahi rarang; aliuatauga ufcu, ka whakatakotoria nei o nga liuuri o to Kooti, a, —ki to kore ra. ia e whakaatu mai i tetahi take tika—ka kore tauatangata e tae mai e whakatakoto mai ranei i taua pukapuka kite aroaro o te Kooti.— Mo ia tangiita ahakoa. l hamenetia kia tae mai, kaore ranei, mehemea kei roto ia i to Kooti e noho ana., a, ka karaugatia atu ai ia kia wiiaaki korero. kia whakatakoto ra.net i tetahi pukapuka kei a ia e man ana i taua, wa. a, ka kore e whakaae kia whakaoatitia ia. kia whaaki korero rauoi, kia whakatakoto mai ranei i tana pukapuka. — Me ia tangaia kua oti nei te whakaoaii kia whaaki koivro ia i roto i tetahi whakahaerenga wiiakawa, a —kite kore ra ia o whakaatu ami i tetaai take tika—ka kore e tae mai i te-wa lwhakahaungia ai e te Kooti hoi whaaki ano i etahi atu korero i roto i taua whakahaerenga whakawa. — _ j Kua whai hara, kua takahi i te mana o te Kooti, a. ka auei, ahakoa kei roto ia i te Kooti e noho ana, kaore ranei. kia whakataua e te Kooti kia \ utu ia i tetahi whaina kaua e neke atu i te rua

tekau pamia £2O. a kite kore c utun, ka 11 hoi, i rung.i i te warati i whaKaputaina i Y:\ro i te ringa u tetahi Tiati, a, i runga hoki i te anna kna v. "hakatakntoria e ugi Jlnu rio te Ivioii. kia wliiua :;i rolu i o'lah'. whare-hei't hire nni. wlia I'l'-iii'R'V!'.: Pirihimana. ki rcira n.iiio herehere ai in•) u-Miii \va kaua e neke atu i te. tekau mawiia !;-:, !M ll I.) 22. (l.j I ruto i ia wliakal.aeivnga wliakawa, ka aii.': :</ iv > )tl kite hauga i tun-.. oo:a e I:lakara ;:i ia <• tk\a, ana :iM '•: o !)>;a moni ;.jos -.) o tae.a \v!i :kawa, o »■:.i■ ■ i .-itu vrnakahaeivaga, livlu- nui'.i, i ;.r..ngi i i\p), r a—i mnaatu ranei o—'.ami wii aka '-v;i. c, ki ranei. ia tauya • M e whai paangi ;i m .-; k: iaaa w'iakiw.. ai:ai\<>i. ngi k'i i whakatiaa n.-i e taaao aa in;i r.tm i- iirn. me r.in raiiei kta ratnu aaa moni, f'.-i.-:s.i kei te rile Willi! rama. kaoiv ranei, i Tt* rite o 1-ataU tlei v.hai j ;'■ !:gat;U:g;i. (2.: ! roM i ia wii a waakaWa. a. i ia wi an > h-'.ki ona, ka ahei te Karri K'i ie whakah.ri alu ki : ii ;a;ij;ata, e win,; pa .ng..- mia kt :aua wiiak iwa. kia wiiakataknt ) i le'ihi moui juinga mo if >:: ir :ira o itu'.l mmi i'co>:>.) a. ki ti> k.a'i- c .vii;. i<aia.. >: >:aa iaaa moni ka a!mi it: i' Mia k; iv :.;:■••'A.; i : ■■, a a whaka \va. : an. ka- ' - :a".a. it.n ■: ki tana tamtam, ki ~ :;•; ; : iigala r.!.:)■•; <• !io::o ').; pa pnu alia. ,;'». i .'■»!. kuawiiakauaoaina p raiaa m"■i!ii :■; ,1; ilri ((M~H.i Ka wlrika.ha-rea laua Moni i riiiigii nga haanm mr.a e wkakahauae te Kooti. i !.i /licii.-ai ■ i i i'"to i U'lahi whakah-iCM" •• i<_j:i whak.-i wa. ka inaina e lc Kor;ti tiitaiii r pa iii::i ki l.' Daita.M. kite whai-taketaiiija) o [,i'i;;hi wii una Maoi-i, i>i letai.i pnaipu-i raiiei i yoL.\ i letaiii wk'aiaa Maari. ka ;il"i- i te Knoti i :;;;"■ atii I—;ii\viii1 —;ii\viii l'aiua ;ia.- le ianpn'aipua o telaiii o >:a kia u!aa n.ri moni Ico.-lSj o iaua whakawa. i)r:a.:i \v!:a .i.t : i .:.< ;ake ranei. i araliLjva. v v i i ■• i uiua am ran ; <>— caua whaiva'.va. e u-Li'ii. .-erikii ta:i^'a. r a l'aa.-i, e \\\\-.-\ paaiiu - 1. an a ki laa! me.:, Ki ie h.i nija D.)ta etiia:i a:ia ; u- iuLi;)-'., i t«-talii \vaaiii ranei <> .aua moni (.- .sts) ki ki i uui whenua, ki tar.a p:l-------iii, r a r.aiei i rato i ia.ua u'konaa. a;;o i tupoii) ki L,~ li.'a o i-;;a aiiu.i. me ia. tiat! pei'a ka taea te whak.ii maki i iMiiuM. i ni;a liuai'ain a l tin ri ake uei w ;ak'aLakoLui"ia ai i i'ot.) i t.-nei Tare ma te tali.a !\i ie i <> mra ti.'ri i wiiakamihni.-. ki rau>ra ki wiumaa Maori ele Koa:;. (">) !v> te ota ; nialiia i riro o te'.iei tejjmna kia maa. in mi {.-■■>< s.) e \v!ia.ka:i<)ho ana ranei ■ t aa'ii ti;i'i •no M_ r a moil 1 . (c;:)Jts) k;ia!iei, liH'hemei i lua'iia i rm> i te ivoali e iia.-uv- ana k'i re katoa nie wiiaka itn i te moni. i moni ra'iei lie: litany i p. kia tiatnia peratia r.aaei. me waih i ra.ii-i o ;;an moni kia -.viia-kataiia. i r;wi;.ra i te t.iaket:inu:i. i raro i n,L, r ;i R/?ri ii te Kn">u, meliemea Ka peratia, ko taua c.oz-i i:ia mlmuiiia. iua hiiritia boki me wh.ak.i nu i ie moni i moni raiiei kua wkakataua l-eraria i i te taakecan^i. 2:-'>. (1.) Ko ia talia nv- ia atu ranei e aiiei ana. kia tu i tetahi whakaliaeronga whakawa i te aroaro o te Kooti, o ie Apwa Kooti ranei. e aiiei ana kia tn a-tinana, ki to whakaaet'a e raua iCoor.i. e ahei ana kia tu hei Kaiwiiaka iae:v mona tetalii lioia o te Hupirimi Kooii, tetahi ntu Kai-wliakahaere ranei. [2.) Ko tana whakaaetang;i ka ahei kia hoatn i runga i nga tikangao wbakaarohia ana e te Kooti. e ie Aperata Kooti ranei, e tika ana, a, ka ahei alio hoki i nga A\"a katcra kia uuuhia. L Taria te roanga atu.j

TIC lICXGA MATE, TE HUNGA ORA.

E ȣ:i nvi, c nga hapu, e nga reo, -e noho mai ra i nga pito g wha o tatou motu, o Aotearoa me co Waipounamu, me nga motu ririki i rara 1 enei tu:)-\vhenua, kua iriiria nei ko te Tominiaua, o te Emejaea o Kringi Hon V.

Tena ra koutou, katoa, katoa, nga kaumatua tane, me nga kuia wahine, me nga tai-tamari-ki tane, me nga tai-tamariki wahine, me nga Kohungahunga, tena ra koutou katoa. Tenei te mihi nei to kouton Maunga a te "Puke ki Hikurangi," ki nga iwi, ki nga hapu katoa, tenei ka ara ake i te moe. Ko te tangata nana au iwhakaaraheiManu whakaangi ki o tatau Marae, ko Tamabau Mahupuku, hei whitu nei tenei mo nga tau o tona wehenga atu i tenei ao. a, he tangata ia e mohiotia ana e nga iwi e rua, Pakeha, Maori, mo tona matauraoga, me tona aroha kite tangata, a, kei te moenga roa ia e moe ana, me ahauano hoki, i te mate, a, kna ora, ite ngaro, a, kua kitea, ina au ka whakaangi atu nei ki o koutou marae i tenei ra, i te tau kotabi mano e iwa rau kotahi tekau niatahi 1911, otira, kei te mau ano pea te wawara o toku reo i roto i o koutou taringa, i a au e hikoi anai runga i nga moto nei, a, ekore rawa pea koutou e tauhou ki a au. He reo ahau no te hunga mate, i te wa ia matau e tu tahi ana, a, tenei ano etabi o ratau kei te ora. Ko Taitoko kua moe, ko Henare Tomoana kua moe, a te Kakakura kua moe, a Ropata te Ao. a Raiigibeuea, a Hoani Taipua, a te Uamairangi, a te Teira Tiakitai, a Paora Ropiha, a Hori Ropiha, a Renata Ropiha, a Nepe Apatu, a Hiraka Tuhua, a Hori Herehere, a Tapapa Rautahi, a Heta Matua, a Karaitiana Whakarato, a Kahungunu Maaka, a Karaitiana te Korou, a Nireaha Tamaki, a Hoani te Torn, a Pinpi te Maari, a Aporo Hare, a Meiha Pokiha, a te Keepa te Rangipuawhe, a PirimiMataiawhea, a Tupara, a Kereru, a te Makarini. a Rakuraku, a Tutakangaahau, a te Kaweaka, a te Waaka Taiaroa, a W'aataKanhuka, a te Otene Pcmare, a Eraihia, a Hefca te Kani, a Petera te Rangihiroa, a Hirini teOikau, a Karaitiana Tukete, a Rapata Wahawaha, a Tamati Tautubi. a Anaru te Kahaki. a Pene Waipapa. a te Whiti, a Tohu, a Topia, a Topine, a te Papanui, a Hitin Paerata, a ce Heuheu Tukino, a Tawhiao, a Wahanui, a Hone Heke, a Kiingi Ngatuere, a Tamabau Mahupuku, a Timoti Whiua, a Taiaroa, a Hoani Maaka, a Paratene Tainanuiarangi, a Enoka :e Taitea, a Erueti te Pohe, a Wiremu Ratana, a Kerei te Panau, a 1 eira te Panau, a Kawana Ropiha, a te Hoia, a Tahau, a Paunni, a Hakaraia te Whena.

Na kei te mohio koutou ki nga whakahaere, me nga mabi, me nga hautu a enei rangatira katoa, tae noa ki to ratau kanmatua kia Taniahau, tenei ano ta tatau tamaiti a Hone Heke, te mau nei te wawara o tona reo, i te tuunga o te Hui Kotahitanga kite Waipatu i te tau 1892. I runga i te patai a Taitoko kia ia, Ko te aha te mea tika hei nohoanga mo te Maori i runga i te Tiriti o Waitangi, Hone Heke, kamea mo tono ko te Maua Motuhake, heoi ka ara te umere i konei, ko te putake tenei i uru ai a Heke kite Paremata. Heoi kei te mohio tatau ki ko atu o nga mabi a Heke. Te Keepa Taitoko, kote pou tena ote Tiriti o Waitangi, otira, kei te mohio tatau ki nga mahi a tenei tangata, e mau nei te wawava o toaa reo i roto i o tatau taringa. Kaore he rangatira o enei rangatira i kore he tohutohu kia tatau, e mau nei te tangi o te reo i roto i o tatau taringa. Ko Tanmhau Mahupuku, ka mea, "Ko to tatau motue noho nei tatau i runga, he ika, he mea hi na to tatau tipuna na Maui" na reira ka ruku, ko te pueatanga ake, tekau miriona kua nro, ka ruku ano, te pueatanga ake, e rima tekau ma rima miriona kua riro i te Kawanatanga me nga Pakeha paraiwiti noaiho, e rima ano miriona eka i toe kia tatau. Na he patai teuei naku, "Me pehea e tatau te ika nei?" Te Kakakura, kamea, "Mo te patai a Tamahau, "Me pehea te ika nei" ko taku jKhakantu, "Kia kotahi he whakahaere mo tatau

"Ko te upoko ika o te ika nei me tapahi atu, maku e bono kite upoko tangata, kia kore ai e rnku ki ro tn wai" kaati, ko taua upoko tangata ko to tatau :;iinita ko te Honore Timi Kara, kaati tena. Tam<ih;iu. ka raea atu kia Heke, "E takn tamaiti, «aati teriri kite Kawanatanga, talma te riri, taima te hobou rongo, kaati tena. Me penei tatau mete tangata e haere ana kite rneih* hu i te humeke, te rironga mai o te hu ka komotia tona waewae, he tu anake te waewae i te neera o roto, ko te tikanga me whakfiboki atu ano ki taua humeke kia nnuhia te neera; kaati ra tena, kei te inchio tatau ki tona mutunga. Ka mea a Tamahau ki nga tai tamariki. wbakarongo mai, ko te rau tau tawhito na matau na nga kaumatua, kua rnutu tena ra tau, ko tenei rau tau be rau tau hou, na kouton na te tamariki nei. Haere atu ki to ruuma i roto ra, ano ka kati te tatau, ka inoi, ka patuki. Kaati, tenei te hoki mai nei te tangi o ratou reo ki roto ki o tatou ngakan, tenei ano te hunga ora ce hautu nei ia tatau; — Ko Wi Pere, ko Pitau. ko Hinaki, ko] Hone Paerat?.. ko Wiremu Potae, ko Paratene Ngata, ko te Honon'. Timi Kara, ko te Honore A. T. Ngata, ko to Hati te Houkamau, ko te Hurinui, ko Numia, ko Hori Xirami, ko Ranreti Mokonuiiirangi, ko Rerireti Tapmana, ko Taupopoki, ko te Wheoro Poni. ko Tutanekai, ko te Riri, ko te Kahukiwi, ko te Rangipuawhe, ko Taingaltawa, ko te R-uvhui, ko Mahnta, ko Henare Kailiau. ko te Piu, ko te Aomti, ko te Heuheu Tureiti, ko te Paerata, ko Hone Taonui, ko Utiku Poraka, ko Kahungunu, ko Waata Hipango, ko Aitna, ko Wiremu Kauika, te Kahu Poporo, Wiremu Kimvehi, ko Kahu, ko lY.raua. ko Wiki Taitrko, koie Whatnhoro, ko te Ha nei Rnpihu, ko Lienare Waitere, ko Hohatana, ko w. Rew&nui, ko Honoiti, ko Hei:a Ropata, ko Taipua, ko Hori Pukehika, ko te \Ycu\iroa, ko te Manu Kakakura, ko te Whim Kakakura, ko Toharoi Kakakurr:, ko Hanikimu, ko Wa;tobi, ko Pautia, ko Haimon i Pa.ece, ko Hoera, ko Hare Rcore, ko te Mane, ko te Momokingi, ko Tnnuiar ;ngi, koNgikioti, ko Wliau-4 mui ;.- tara, ko Iraia te Whaiti, ko te Kahu Piripi. ko Henare Pouhiki, ko Kapakapa, ko Hohepa Aporo ko Henare Panita, ko Pou Manihera, ko Pou Tu

rei, ko Tame Eramiba, ko Taitnha Waitere; ko Ngahui, ko Tanra, ko lriatara King , Ko Takana Kingi, ko Peri Paerata, ko Uurahira, ko Arete Mahupukti, ko Raukura, ko riorum a, koManaia, ko fce Ao, ko Hare Rangifrikaiu-tho, ko te One

Ngatuere, k > Ani Ngapuk->, ko ko Rangi Puitaata, kote Kouea Taha'ia, ko Tawhiroßenata,, Ko te Angnanga Hoera Whakitaha, ko Maika Hikacoa, ko te Pawa Whatakorari, ko Piripi Waaka, ko Tioi, ko Hon te Huki, te Aotoariari, Waimahuru Miaka, Taiawhio te Tan, Capt Rimene, Ngairo Honehimu Haora te Tatere Kuku Kar ntiana, ko Toi. k > te Hae ita, Watene Ruta, Ratimi Miika, Mnnahi Paewai, Karaitiana Wirihana, Henare te Atua, Tipene Matua, te Ratahi, Tipene Apatu, lhaia Hufcana, Te Whatu Renata, Ekengarangi Hapuku, H>i\vaikirangi, Mohi te A-ahikoia, Puhara Havv.tikirangi, Te Orihau Tatere, Tu Tinkitai, te Kuril, Taranaki te Ua, Otene WirihanaToitoa, IraiajjKarauria, Tareha, Aporo, Paora Kaiwhata, Anaru, fce Wainohu, Hohaia te Ohata. Ko Taniwha, ko te Hutana ko Niniwa-ite-rangi ko te Hamaiwaho ko Koneke. Kiati ra i konei kei riri koutou mo te ngaronga o koutou ingoa, o te bnnga ora. E koutou katoa, kei te mohio tonu koutou kite tangi o koutou reo, no reira ahau ka mea atu nei ki? koutou, tun koutou ahau e whangai kite kai, otira tenei ano ahau to koutou tipuna. papa, taina fcungaane. iti ra#a, ara. a Purakau Maika, Etitao te "Puke ki Hikurangi"i tu ra ki Papawai, Greyto.vn, kei te whakaara i to tatau ki Hikurantri.. a, kei te

koutou mahi, e homai ana hei mahi maku Na he Pao tenei. Whakatangi Porum kite whakapapa, mate rawa i au rnotaka maitu i konei maua e tu tatahi ana, e ako ana kite kaute kaai. Heoi ano.