PANUI WHAKAMARAMA.

Puke ki Hikurangi, Issue 33, 11 September 1906, Page 7

PANUI WHAKAMARAMA.

He whakamarama te waahi tuatahi ki nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha tika o Aotearoa mete Waipounamu, tena koutou i roto ite tau hoou o to tatau Ariki 1905. I puta ta matau panui whakatikatika i roto i te wharangi apiti o te "Puke," mo te panuitanga i roto i te reo Maori o te "Puke" e mau na i te wharangi 2 o te pepa, o te 9 o nga ra o Noema 1904. I mea taua panui i roto ite taha kite reo Pakeha tae noa kite wharangi apiti reo Maori ko te utu mo te pepa o te "Puke" i te tau 12/6, mehemea ma roto ite Poohi te tukunga atu i te pepa mo te tangata ko te utu 15/-, ko teuei whakaritenga i te utu tau mo te "Puke" ehara ite mea he mea whakahaere i roto ite runanga ote "Puke," engari he mea hanga rawaho atu i te komiti, na te Etita o te taha Maori, mete Etita hoki ote taha Pakeba, hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokotoru, ka perehitia te panui whakatikatika i roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite iho na koutou. No te huihuinga whakamutunga ote komiti i.te 22 o nga ra o Tihema ka hori nei, ka kokiritia taua take ki ki waenganui i te komiti' ko te riringa tenei o te komiti kia maua, mo te whakarereketanga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihuio mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-

kaatu ai, ko te panui i roto i te wharangi 2 o te reo Maori o te "Puke". No reira e nga iwi, e nga hapu katoa, ka wbakaotia te utu mo to koufcou taoDga ki rnnga 1 ta te komiti i whakatau ai, ara, ki 16/- hereni mo te tau, a, mo te ono marama e 9/- hereni, mo te 3 marama e 5/- hereni. E wha hoki putanga i rcto i te marama. Tuarua. i kore aia te "Puke" eputa i roto i te marama o Hanuere i panuitia ra i tera putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau kite kai-wbakahaere o te taha Pakeba, kia puta mai ona korero mo te taha kite reo Pakeha o te "Puke," i runga i te mea nona te kabanga kite kukume kia rua nga reo mo te "Puke," heoi ta matau he Amine atu, a, oti pa'i ana i runga i ta matau whakaritenga, mete tu hosi koia bei wbakahaere mai i nga korero mo te taha Pakeha. Kaati i te rupeketanga mai o nga mea katoa ia matau, e baere ai te pepa me ona reo e rua i runga i te motu nei, ka riro na te taha Pakeba i whakaroa, be kore kaore e hohoro mai nga korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pakeha, koia te tak« i whanga tonu ai matau, a, pau noa nga in o te marama o Hanuere. No reira te kai-tuhi ka whakaaro, e kore rawa e taea e matau te wbanga atu ano, ki nga whakabaere mo te taha Pakeba. Koi penei tonu ta matau inahi kite whanga haere, a, ka pakaru te taiepa, ka marara te kahui ki runga i nga tibi o nga maunga. e kore hoki e taea te whakawhaiti kia topu ano te kahui. No reira matau ka whakabaere i te taba kia matau, kia \vawe te puta atu ki runga i te motu nei. Waiho te taha Pakeha kia ata takatu ana, a tona wa pea e rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua te putanga atu kia koutou. Engari ko te mea ma koutou he uta pikaunga mai ki runga i to koutou taonga i te mea kua mohio iho koutou ki nga kaupapa hei wahanga ma te "Puke" ara, koia tenei:— (1.) Ka whakatuwheratia a te "Puke" ki nga iwi. ki nga hapu, me nga tangata taane, wahine, tamariki hoki, ma koutou ia e powbiri mai ki o koutou marae, i a ia e haere ana kite wbakamanawa baere kia koutou ki nga morebu a aitua ) mahue ake i te ao nei, a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga hapu, e boatu nga tobu o te pai c te aroha ki to tatau taonga, ka tukua atu na kia koutou. (2.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga e homai ana e nga Pihopa e nga Mmita o nga Haahi katoa, hei tohutobu, hei ako, hei whakatupato, i nga iwi, i nga hapu katoa o nga motu e rua nei. (3.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga o nga tangata matau ki nga whakahaere, e whiwhi ai te iwi me nga hapu kite matauranga, e puta mai ai te pai te ora, te rangimarie, te ata noho, i roto i te aroba o tetahi ki tetahi. (4.) Ka manaakitia e te "Puke" nga Laonga o nga tangata matau kite tohutohu, kite

whakamarama i nga abuatanga e puta max ai he matauranga nui, ki nga mabi ahu whenua, e puta mai ai hoki he ora mo te iwi m© a tafcau tamariki, me a tatau mokopuna i tenei ao. „ (5.) Ka manaakitia e te "Pake nga taonga e homai ana enga tangata matau hei paingn hei oranga mc nga iwi, me nga hapu o ma t e rua nei, i roto i nga mabi, me nga ture Kaunihera Whenua, Poari Whenua Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei. (6.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga e homai ana e nga tangata matau, marama ki nga mate uruta katoa e rere nei i te ao, e pa ana ki nga tamariki a te tangata, nga tohutohu e pai ai te tiaki i te tinana, e pai ai te whakahaere i nga kai tika, i nga wai pai, me nga kakahu hoki hei uhi i te tinana, i nga rongoa pai, tika ki nga tu mate katoa. (7.) Ka manaakitia e te "Puke' nga taonga a nga tangata matau, ki nga ture katoa e'puta mai ana i te Paremata o to tatau motu, e tu nei i Poneke, hei ako i te iwi, me nga hapu, kia mohio kite ahua o ia ture o ia ture, me tona pai ma tona kino, me nga mabi e pai ai aua ture, e kino ai ranei ana (8.) Ka manaakitia e te "Puke nga taonga e homai ana e nga tangata whakatiputipu mahi Paamu, mahi Toa, Parakimete, mahi Kaata Paki Kooti, ara, (Wiira-raiti), Humeke, Teera tui kahu taane wahine hoki, Teera mehe, Hanihi, me era atu tu mahi katoa, e puta mai ana he painga kite tanguta, ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga hapu ranei. .Engari mete mohio auo koutou, ki aua tu panui e puta mai ana he hua, hei oranga mo te tangata. (ara, e kiia ana e te Pakeha aua tu panui he (Advertisement.) he utu mo aua tu panui, ara, he 2/6 hereni mete hikipene, tae atu ki ee 3/ hereni mo te inihi kotahi e tae ana pea kite 5 kite ono ranei nga rarangi reta i roto i te inihi. Ebara i te mea, he mea hanga noa ake tenei tikanga mo to koutou taonga, kaore, engari he tino kaupapa no nga Nupepa katoa kai te ao e haere ana, a, koi ara hoki te tino oranga o nga Nupepa Pakeha e ora nei. (9.) Ka manaakitia e te "Puke' nga taonga e homai ana e nga tangata matau ki te korero pukapuka Pakeha, Nupepa Pakeha ranei, kia whakaaturia hei painga, hei ■whakamarama i nga iwi, i nga hapu, me pga tangata katoa, ki nga whakahaere a nga iwi, me nga hapu Pakeha o te ao, e puta mai ai he matauranga kia tatau kite iwi Maori. (10,) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga katoa e homai ana kia mauria e ia, ki nga marae katoa e powhiritia ai ia kia peka ki uta, whakaatu ai i nga taonga o roto o nga whare Wananga Maori o nga tipuna iho, o Tawhiti-nui. o Tawbiti-roa, o Tawhi-ti-pamamao o te Hono-i-wairua mai i Hawaiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, me ona whakatipuranga katoa, tae noa mai nei kia

tatau, hei whakaako hei tohutohu ki nga mea tika ki nga mea pai, e puta mai ai he matauranga kia tatau, me o tatau uri katoa. (11.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga tuku mai a nga tangata e pa ana ki o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me nga whanautanga tamariki, me nga mahuetanga taane wahine ranei, me nga wetekanga ture marena, me era atu tu korero katoa e pa ana ki nga take penei me enei kua tu*hia ake ne ; . (12.) Na, i tenei haerenga o to koutou taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki 1905, kite uiui haere kite ahua oia iwi o ia hapu, mete whakamanawa baere hoki kia koutou, ki nga taans, ki nga wahine me nga tamariki, i te mea kua eke tahi cei tatau kei runga i te taumata o te tau hoou, e titiro whakamuri ai te whakaaro kite pikitanga mai o te tinana i te tau tawhito, me te whakamiharo ano te ngakau ki nga mahi pai i mahia e ia i roto i te tau kua hori ki muri, a, mete haku hoki o te ngakau ki nga mahi kino i mahia e ia i roto i te tau tawhito. Muri iho katahi ka titiro whakamua te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e tu mai nei i mua i o tatau aroaro, mete kore hoki o te ngakau € marama ki nga pai ki nga kino ranei, e tupono mai i roto i taua wa roa e naerea nei e tatau. No reira, koia nei ta te "Puke" e rangahau haere nei he kimikimi haere l enei tu ahuatanga o te whakaaro, hei utanga mo runga ito koutou rnaunga tapu ; te waahi i puputia ai nga morehu i te tai nui a Ruatapu, i te wa ia ratau i nga kaumatua. No te wa ia tatau nei kua waiho taua rnaunga, hei puputanga mo nga whakaaro, me nga maharatanga a te ngakau i runga i te rangimarie mete aroha o tetabi ki tetahi, no reira kia kaha koutou e nga iwi, e nga hapu, me nga taogata katoa, kite horaai utanga hei pikautanga maaku ki o koutou marae. Kia kaha hold te whangai i au, ina tae atu au ki o koutou marae, kia kaha ai au te waha haere i nga utanga e whakaekea ana ki runga i au. Ahakoa ki mai koutou he porangi ta koutou mnkai, e pai ana. he whakatauaki ano tona, "he ihu kuri h 6 tangata haere" koia ta koutou makai ka konikohi haere i nga kongakooga i ngahoro :ho i o koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa ka nguha kite ara. He panui mail tonu tenei i nga wa kore utanga o te "Puke." Kia ora tatau katoa. "Te Puke Ki Hikurangi."