TE PUKE KI HIKURANGI

Puke ki Hikurangi, Issue 29, 10 January 1906, Page 1

TE PUKE KI HIKURANGI

[PUTEA]

Nga Mahi e Kore e Ahei E kore te pa-tuwatawata e whakaturia ki runga i te tahuna; e kore te whare e whakaturia kaore he uhi mo runga; e kore te waka e hoea ko te riu Ki roto kite wai; e kore te papcVtere e rnaanu i te i,upuh;, ma te aio pircpiro anake ka eketia ;ii nga toka whakahau-matua; e kore e parea ko te taa o te waka hei ihu; e kore te tauibu e kawea hei rapa; e kore nga hoe e poua ki roto ki te nu e haere ai te waka; e kore e whakauria te waka Ki nga papaki; e kore e hoea te waka ki nga turanga mebeinea kaore he punga he taura whenua ranei; e kore e tukua te matau kite moana mehemea kaore he aho he naaunu; e kore e tukua te kupenga kaha-roa ki roto kite pohaiu, e kore hoki e kumea pito tahitia te kupenga; e kore e man te haumi o te waka kite kore he kuha; e kore e karia te arube i roto i te huhi ite repo ranei; e kore te koareare e karia i runga i nga maunga; e kore te whinau e kohia i raro i temacai; e kore te korau e unuhia i roto i te rakau; e kore ce kumara e tapuketia ki roto Ite wai; e kore te taro e pihi i roto ite ahi; e kore te kiore e nrau kite kore he pao; e kore e mau te manu ki te hurihia nga ran mahanga ki runga o te tahu; e kore hoki e mau te manu kite whakatarewatia nga kaha kaore he pae; e kore e mau te kdkd kite kore e ata tiakina te mokai; e kore e mau te rum i te naha mehemea kaore he powhiriwhiri; e kore te huia e haramai ite whakatangi mo te weka; e kore te pipi wharauroa e waiata i te Hotoke; e kore te horirerire e pare i te whatitoka o tana kohanga kite toonga ote ra mete tonga; e kore te kooko e whai-korero i raro o te rakau; e kore te katoitoi e moe roa i te ata haparapara; e kore e rangona te reo whakanui o nga manu kite kore he pua; e kore hoki nga manu ote taha moana e kai i nga hua rakau ote tua-whenua; e kore te kiwi e eke ki runga ite rakau kai ai i ona hua, engari ka tatari marire ia kia ngahoro iho kite whenua ka kai ai ia; e kore te kakapo e wareware kite kawe i tana kai ki roto i te wai peaapena ai mo te raumati; e kore te keea e nohc i nga raorao; e kore te kereru e wareware kite rongoa i ona mate ina taotu ia ; e kore e maroke tonu te rae ote koau wai-maori, , a, whiwhi noa ia ki

Una i>ai ; e kore e kopaki ngi parirau o te manu \vhiwlu noa ia ki tana i tuinanako ai ; e kore hoki e maroke tonu te poho o nga manu ote inoana whiwbi no;i ia kit.ma kni ; e kore te karoro e u'areware kite waahi ngawari ote lka ina pae mai kite one; e kore te toroa e-jiorero kite kore ia e kite i te tangata. E kore e rek-a te kai kite kore nga nibo; e kore e mura te rama kiri manuka kite ko re e tawhiria; e kort e mania te waka kite kore he rango; e kore e u nga rauawa kite kore he tauwhare; e kore e haere te waka ki te kore e kumea te hoe ki muri; e kore e heke noa te roimata kite kore he aroha; e kore e pai te maara kite waiho tonu ma te taru anake i>. manaaki; e kore te manu e rere kite kore he hurnhu;-;i; e kore te manu he rua tana e hanga i te kohanga; e kore te manu kai kikokiko e kai i te hua rakau ; e kjre boki e kai te manu i te hua rakau i te po; e kore te kiere e mau i te fcawbiti i te ata marama; e kore e hauhaketia te maara ote takutai-moana i te taitoko, 1 te tai-ma-rmga, Ite tai pukahu ranei; e kore e urn te rnirari ki roto i te tata kite kore he rimu kotahu ; e kore e man te f .u:ia kite hopnkia i te hiku ; e kore te ringa e hoatn hei noke whangai i te Kokopu tuna; e kore te matuaa iwi e warewaretia; e kore te tanmata e whakaiti i te ruh</ ; e kore te pikitanga e v/bakapiki ite manawa tarere; e kore te i-ionga e whakaaroaro ; e kore te kaipnke e rongr e >vehi ranei Ite arai mete riri ; e kore te wai e mohio ki tona rangatira, a, e kore hoki e rongo i tona rangafcira ina kiia at.i kia haramai; e kore te ahi e whakaaroaro ki tana rangatira. e mohio ranei kite aroha, kite tika, kite pai, ma te tohutohu anake i nga haora katoa o te ra o te po e ngawari ai tona whakaaro, engari maikuku pango kua tika; e kore te kehua e kitea e te whatu pangc, engari ma te whatu kakarapaua e kitea ai i roto i te ngakau; he mea rongo noa na nga taringa wawata, e kore te wairua e kitea e te whatu pango i te ra e whiti ana, engari ma te ngakau kua maroke, kua t;tohea, kua rnaro i te tukinga a nga taringa, ma ana e kite te tonga ate ra i te kokinga o te huanui, ite kainga cahito, i te urupa e mamarutia ana a runga e nga rau o nga rakau, 1 te turanga mai o te whare tabito niatenga tupapaku i roto ite waahi pouri kerekere, katahi katino kaha te Luki a nga taringa i te mea i rongo ai ki tetahi arero, i reira anoka tubera nga whatu kakara pupu ma tangata o te ngakau titchea, ka ki i kite ia ite wairua o te koroua o te kuia, o te tai-tama o te tai-tamahine o te kohungahunga, ka haere ake te ngakau titohea kite whakatuhera i nga taringa maroke, kia rongo ite reo, ite tangi, i i,e hamama, otira

ko te rania o ti tinana ko te whatu pango kaore ia i kite. Kaati tera etahi tangata• tokorua e haere ana i tetahi huarahi whakawehhvehi. huarahi hoki e whaia ai te tangata e te kebua e ai kite korero. kotahi o aua tangata he whango he turi, Kaore ana rongo kaore hoki .ana mohio, heoi te mea kai a ia ko te kite, k.) te kai, ko te mahi,. ko te moe hcki. Ko tona !joa he konohi kite, he waha korero, he taringa rongo. Ia ran a e haere ana i tuua huanui (kna tapaia nei te ingoa he taukati atua) ka kite te turi nei i tona hoa e ahua mate ana, e titiro ana ki niun ki tetahi taha ki tetahi taha, ka mahara te turi he titiro tangata pea, ki titiro hoki te turi kaore ia e kite tangata, ka nivii atu to mahunga ki tona hoa, ka arahina e te turi tona hoa ka tae kite kainga, he nai atu te mate ngoikore o tona hoa kite korero, kaiahi ka uia tonutia e nga tang ita te take i pera ai te ahua o ce tangata ra, katahi te tangata nei ka korefo, na te kehua Wiiirua ia i patu, ka tohutohutia atu kite turi nei te mate o tona hoa na te kehua, ka toh'.itohu ui ii hoki te turi he tuo, ko te mite ke o tona hoa he kaha kite kai tuna, k.ranga, taewa, paukena. merengi, kumara, taro, korau, mehemea hoki na te kehua na te tangiita ranei i patu tona hoa kua kite atu ia e patua ana, era ano ia e whakapiki i tona hoa. Ka whakaaro nga tangata ki tj korero a te turi nej, katahi ka tikina he putake harareke ka kohuatia ka maoa ka whakaiuumia, pan ra>va ake te koata te inn e ia kua uiarotiti te puku. Haere rawa atu ka tawharara te ra, ka pakaru mai ki waho i te tahinga a te putake harareke. Kite korero hoki a te tangata nei e 8 nga kehua nana ia i patu i to raua huarahi i haramai ai, kaati no te paunga nei o nga kehua i te h irakeke te tahi mai ki waho, ka kitea e te kitoa ka tika te tohutohu a te turi, he kai te kehua nana tona boa i patu, e 8 ano hoki nga ahua kai i kaiuga e tona hoa, kua tuhia i runga ake nei. e kiia ana e te Pakeha he owa maaka. He buna pea i korero tito ai he kehua tona mate, mehemea kaore te turi nei hei whakaatu, kua haere tenei rongo kehua mo nga tau maha, hei tuki ki roto i nga taringa-.6 te hunga tamariki, hei whakamaroke, hei whakacitohea i te ngakau e akona nei ki nga matauranga whai hua o tmei wa. E kore e taea te Kahukura mete Uenuku te hopu ; e kore ano hoki te ata e whai ana i te tangata e taea te wehe, i te rangi tikaka o te raumati; e kore te waeroa e hopukia hei taonga; e kore te namu ngutu poto e manaakitia e te ringarin'ga ; e kore te hinengaroe rata kite rango ; e kore e mau te rongo kite tuiau; e kore hoki e rata te kio-

re k: te ngeru; e kore te pekapeka e rere i te awatea ; e kore te nanakia e kitea; e kore te taniwha e matakitakitia e te konohi; e kore te ngarara e hoha kite piri; e kore te ao purehurehu e rere kite kore he bau; e kore e heke te awba kite kore he kapua; e kore te hukapapa e whakama i te rau matomato o te kumara. E kore e au te moe kite kumea mai kia tini nga whakaaro; e kore e pepeke nga pona kua marotia ; e kore e hoki mai te ringa kua motu te uaua; e kore nga koikara e ngaoraora k: te wbati te iwi; e kore te rau o te takau e huri kite kore he hau ; e kore e reka te reo kite kore e mohiotia tona tikanga; e kore te tangata noho takitahi e whai-korero; e kore ano hoki te ringa mani e boatu hei here i te aroha; e kore te whata e timatatia i te kapuhipuhi o te rakau ; e kore nga hua o te rakau e haua ki roto ki tj kapunga o te ringa; e kore e pai te wai-tutu ki waho o te paatua; e kore e'mau te manu kite kore e herea te aka tuatahi 1 te putake; e kore e taea te peka tautoro ki waho kite kore he rou; e kore te manu te kiore ranei e otaina tnatatia, engari kia maoa ka pai ai kite kai. Ka wehe i konei. Haere mai e te Rongo-pai o te motu, haere mai hoki e te hau whakatanga manawa, e tomo ki roto ki nga kokonga rau o Aotearoa mete Waipounamu, e hoe e te ora tinana i tou waka ia te tika, ia te pono, ia te aroha, e hoe ki Hikurangi kite maunga o te mana huihui, hei here i te kiri waitutu ki roto i te Rongo-taketake. Na te aba' ra enei take, te wairangi, te poauau, te pohehe, te taringa kore, te turi, te whakahawea, te takahi kupu, te taringahoi ? Na te ngakaurua enei tohu, hei mahi i tona pa, ia te kore te whiwhia ia te kore te rawea, ko tona kai o roto ko te ika nei ko te haku. Na, na te ngakau ata rapu enei tohu, te Rongomau, te whare, te ahi, te kai, te whiwhi, mete Ture tangata, ko te Ture Atua hei uhi mo waho i enei katoa. Kia mama ra e te Tairawhiti, ko te ra kai mua i to aroaro, ko te pouri-kerekere kai muri i to tuara. Hapainga a Tokohurunuku, a Tokohururangi, a Mamahinuku, a Mamahirang:, a Hautakenuku, a Hautakerangi, a Rongokako, a Tamatea, a Kahungunu, a Takitimu, a Horouta, a Matatua, me era ata po a toko.nanawa huri noa te Tai tokerau, tiawhe noa te Taihauauru. Wnatiwhatiia whatiwb&tiia, kooia kooia whitiwhiti-ora, Makerenuku Makererangi huia tangata kotahi, e ara e tera maunga, e ara e tera raorao, e hoki e nga wai k< tou hopuatanga. Te iwi kua taca mai nga ra e ngahoro ai nga rau o te rakau nei o te Paremata, e tu nei i runga i Aotearoa mete Waipounamu puts noa i o raua motu ririki, e tahuri ai hoki nga iwi e rua kite whakahoki i tona rau i tena rau, ki tona taunuke ; ko te rau kua rere, ko te rau kua pirau, ma te iwi e ata whakaaro ka oti, katabi ka hono ki tona taunuke 'mo nga ra e toru. Hei whakahoki i te wai o te rakau ki nga pakiaka hei mo-

monatanga mo nga hua," hei painga ki nga iwi, hei arawhata pikmga atu kite mchio, kite kaha, mete tupato. Na, kite taea e tatau te whakaatu nga tikanga o enei reo o nga kaumafcua, tens e waiho hei tika, hei taonga riui noUi mo nga whasareaaga o te iwi Maori, koia tenei:— He Huia-upoko. " Takitaki-a-manu. " Tokatu-mcana. '• Hiwi-maire. " Ruatapuke. " Kuratakaipum. " Kurahorahora. " Wharaupo. ' ; Tukutahi. " Timu. " Whati. " Whakarau-rakau. Koia tenei nga reo e korerotia i runga ake nei, ko nga tobu riri tenei a nga tipuna tae iho nei ki nga matua, no te wa tera ia ratau atu ; no tenei wa ko tatau e noho nei i runga ite rangimarire, mete aroha o tetahi ki tctahi kia ora koutou katoa. "Te Puke Ki Hikurangi."