PANUI WHAKAMARAMA.

Puke ki Hikurangi, Issue 27, 18 December 1905, Page 7

PANUI WHAKAMARAMA.

He whakamarama te waahi tuatahi ki nga iwi, ki nga hapu, huri noa i nga taha tika o Aotearoa mete Waipounamu, tena koutou i roto i te tau hoou o to tatau Ariki 1905. I puta ta rnatau panui whakatikatika i roto i te wharangi apiti o te "Puke," mo te panuitanga i roto i te reo Maori o te "Puke" e mau na i te wharaDgi 2 o te pepa, o te 9 o nga ra o Noema 1904. I mea taua panui i roto ite taha kite reo Pakeha tae noa kite wharangi apiti reo Maori ko te utu mo te pepa o te "Puke" i te tau 12/6, mehemea ma roto i te Poohi te tukunga atu i te pepa mo te tangata ko te utu 15/-, ko teuei whakaritenga i te utu tau mo te "Puke" ehara ite mea he mea whakahaere i roto i te runanga ote "Puke," engari he mea hanga rawaho atu i te komiti, na te Etita o te taha Maori, mete Etita hoki ote taha Pakena, hui tahi kia Niniwa, ka oti ia ratau tokotoru, ka perehitia te panui whakatikatika i roto i te wharangi apiti o te "Puke" e kite iho na koutou. No te huihuinga wjiakamutunga ote komiti i te 22 o nga ra o Tihema ka hori nei, ka kokiritia taua take ki ki waenganui i te komiti' ko te riringa tenei o te komiti kia maua, mo te whakarereketanga i ta te komiti i whakaoti ai, i te huihuio mua atu, ara, koia tera ta te komiti i wha-

kaatu ai, ko te panui i roto i te wharangi 2 o te reo ilaori o te "Puke". No reira e nga iwi, e nga hapu katoa, ka whakaotia te utu mo to koutou taonga ki runga i ta te komiti i whakatau ai, ara, ki 16/- hereni mo te tau, a, mo te ono marama e 9/- hereni. mo te 3 marama e 5/- hereni. E wha hoki putanga i rcto i te marama. Tuarua. i kore aia te "Puke" eputa i roto i te marama o Hanuere i panuitia ra i tera putanga ka hori nei, i te whanga tonu matau kite kai-whakahaere o te taha Pakeha, kia puta mai ona korero mo te taha kite reo Pakeha o te "Puke," i runga l te mea nona te kahanga kite kukume kia rua nga reo mo te "Puke," heoi ta matau he Amine atu, a, oti pai ana i runga i ta matau whakaritenga, mete tu hosi koia hei whakahaere mai i nga korero mo te taha Pakeha. Kaati i te rupeketanga mai o nga mea katoa ia matau, e haere ai te pepa me ona reo e rua i runga i te motu nei, ka riro na te taha Pakeha i vvhakaroa, he kore kaore e hohoro mai nga korero e kii ai nga wharangi mo te taha Pakeha, koia te take i whanga tonu ai matau, a, pau noa nga ra o te marama o Hanuere. No reira te kai-tuhi ka whakaaro, e kore rawa e taea e matau te whanga atu ano, ki nga whakahaere mo te taha Pakeha. Koi penei tonu ta matau mah: kite whanga haere, a, ka pakaru te taiepa, ka mai-ara te kahui ki runga i nga tihi o nga maunga, e kore hoki e taea te whakawhaiti kia topu ano te kahui. No reira matau ka whakahaere i te taha kia matau, kia wawe te puta atu ki runga i te motu nei. Waiho te taha Pakeha kia ata takatu ana, a tona wa pea e rite ai, hei reira ka karapiti ai nga reo e rua te putanga atu kia koutou. Engari ko te mea ma koutou he uta pikaunga mai ki runga i to koutou taonga i te mea kua mohio iho koutou ki nga kaupapa hei wahanga ma te "Puke" ara, koia tenei: (1.) Ka whakatuwheratia a te "Puke" ki nga iwi. ki nga hapu, me nga tangati taane, wahine, tamariki hoki, ma koutou ia e powhiri mai ki o koutou marae, i a ia e haere ana kite whakamanawa naere kia koutou ki nga morehu a aitua j mahue ake i te ao nei, a, ma koutou hoki e nga iwi, me nga hapu, e hoatu nga tohu o te pai c te aroha ki to tatau taonga, ka tukua atu na kia koutou. (2.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga e homai ana e nga Pihopa e nga Minita o nga Haahi katoa, hei tohutohu, hei ako, hei whakatupato, i nga iwi, i nga hapu katoa o nga motu e rua nei. (3.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga o nga tangata matau ki nga whakahaere, e whiwhi ai te iwi me nga hapu kite matauranga, e puta mai ai te pai te ora, te rangimarie, te ata noho, i roto i te aroha o tetahi ki tetahi. (4.) Ka manaakitia e te "Puke" nga laonga o nga tangata matau kite tohutohu, kite

whakamarama i nga ahuatanga e puta mai ai hematauranga nui, ki nga mahi ahu whenua, e puta mai ai hoki heora mo te i\vi me a tatau tamariki, me a tatau mokopuna i tenei ao. _ , ~ (5) Ka manaakitia e te "Pake nga taoehomai ana engi tangata matau hei pai-n-a hei oranga mc nga iwi, me nga hapu o nga motu e cua nei, i roto i nga mahi, me n°a ture Kaunihera Whenua, Poan tthenua Kaunihera Marae, Komiti Marae ranei. (6 ) Ka manaakitia e te "Pake nga taoncm e homai ana e nga tangata matau, mararaa ki nga mate uruta katoa e rere nei i te ao e pa ana ki nga tamariki a te tangata, n<4 tohutohu e pai ai te tiaki i te tinana, e pai ai te whakahaere i nga kai nka, i nga wai pai, me nga kakabu hoki hei uhi i te tinana, i nga rongoa pai, tika ki nga tu mate katoa. _ , ~ , (7 ) Ka manaakitia e te "Pake nga tao-n-a a n-a tangata matau, ki nga ture katoa e puta mai ana i te Paremata o to tatau motu e tu nei i Poneke, hei ako i te iwi, me n<*a hapu, kia mohio kite ahua o la ture o ia°ture, me tona pai ma tona kino, me nga mahi e pai ai aua ture, e kiuo ai ranei aua (8.) Ka manaakitia e te "Puke nga taon«a e homai ana e nga tangata whakatipntipu mahi Paamu, mahi Toa, Tarakunete, mahi Kaata Paki Kooti, ara, (Wura-raiti), Humeke, Teera tui kahn taaae wahme hoki, Teera mehe, Hanihi, me em atn tu mahi katoa, e puta mai ana he pamga kite tanguta ki nga tangata ranei, ki nga iwi, ki nga hapu ranei. Engari ma te mohio ano koutou. ki aua tu panui e puta mai ana he hua, hei oranga mo te tangata. (ara, e kna ana e te Pakeha aua tu panui he (Advertisement.) heutu mo aua tu panui, ara, he 2/b hereni mete hikipene, tae atn ki ee 3/ hereni mo te inihi kotahi e tae ana pea kite oki te ono ranei nga rarangi reta l roto i te inihi. Ehara i te mea, he mea hanga noa ake tenei tikanga mo to koutou taonga, kaore, engari he tino kaupapa no nga Nupepa katoa kai te ao e haere ana, a, koi ara hoki te tino oranga o nga Nupepa Pakeha e ora (9.) Ka manaakitia e te "Puke nga taon«a e homai ana e nga tangata matau ki te korero pukapuka Pakeha, Nupepa Pakeha ranei, kia wbakaaturia hei painga, hei whakamarama i nga iwi, i nga hapa, mecga tangata katoa, ki nga whakahaere a nga i\vi, me nga hapu Pakeha o te ao, e puta mai ai he matauranga kia tatau kite iwi Maori. (10,) Ka manaakitia e te "Pake" nga taonga katoa e homai ana kia mauria e ia, ki nga marae katoa e powhiritia ai ia kia peka kfuta, whakaatu ai i nga taonga o roto o nga whare Wananga Maori o nga tipuna iho. o Tawhiti-nui. o Tawbiti-roa, o Tawhi-ti-pamamao o te Hono-i-wairua mai i Hawaiki, tae noa mai ki Aotearoa nei, me ona whakatipuranga katoa, tae noa mai m-i kia

tatau, hei whakaako hei tohntohu ki nga mea tika ki nga mea pai, e puta mai ai he matauranga kia tatau, me o tatau uri katoa. (11.) Ka manaakitia e te "Puke" nga taonga tuku uaai a nga tangata e pa ana ki o tatau aitua, me o tatau marenatanga, me nga whanautanga tamariki, me nga mahuetanga taane wahine ranei, me nga wetekanga ture marena, me era atu tu korero katoa e pa anii ki nga take penei me enei kua tuhia ake nei. (12.} Na, i tenei haerenga o to koutou taonga, i roto i te tau hou o to tatau Ariki 1905, kite uiui baere kite ahua oia iwi o ia hapu, mete whakamanawa haere hoki kia koutou, ki nga taans, ki nga wahine me nga tamariki, i te mea kua eke tahi nei tatau kei runga i te tau mata o te tau hoou, e titiro whakamuri ai te whakaaro kite pikitanga mai o te tinana i te tau tawhito, nic te whakamiharo ano te ngakau ki nga mahi pai i mahia e ia i roto i te tau kua hori ki muri, a, mete haku hoki o te ngakau ki nga mahi kino i mahia e ia i roto i te tau tawhito. Muri iho katahi ka titiro whakamua te ngakau ki tenei wa roa, hei haerenga mo te tinana, e eke ai ki tera pae-maunga e tu mai nei i mua i o tatau aroaro, mete tare hoki o te ngakau e marama ki nga pai ki nga kino ranei, e fcupono mai i roto i taua wa roa e haerea nei e tatau. No reira, koia nei ta te "Puke" e rangahau haere nei he kimikimi haere l enei tu ahuatanga o te whakaaro, hei manga mo runga i to koutou mauuga tapu. te waabi i pimutia ai nga morphu i te tai nui a lluatapn* i te wa ia ratau i nga kaumatua. No te wa ia tatau nei kua waiho taua maim ga. hei pupntanga mo nga whakaaro, me nga maharatanga ate ngakau i runga i te me te aroha o tetahi ki tetahi, no reira kia kaha koutou e nga iwi, e nga hapu, me nga tangata katoa, kite hoinai utanga hei pikautanga inaaku ki o koutou marae. Kia kaha hoki te whangai i au, ina tae atu au ki o kontcu marae, kia kaha ai au te waha haere i ng i utanga e whakaekea ana kirungiiau. Ahakoa ki mai koutou he porangi ta koutou mokai. e pai ana he whakatauaki ano tona, "he ihu kuri he tangata haere" koia ta koutou makai ka kohikohi haere i nga kongakooga i ngahoro iho i o koutou kainga, hei pupuri mai i te manawa ka nguha kite ara. He panui <nau tonu tenei i nga wa kore utanga o te "Puke." Kia oca tatau katoa. "Te Puke Ki Hikurangi."