HE KIMIHANGA HE RAPUNGA I TE TAKE 0 TE NGAKAU POURI.

Puke ki Hikurangi, Issue 18, 30 November 1900, Page 1

HE KIMIHANGA HE RAPUNGA I TE TAKE 0 TE NGAKAU POURI.

Whangapoua. Noema 4, 1900. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" tena koe; toou ora kia tuturu tonu ki toou tinana. toon kaha kia pumau tonu ki a koe, toou manawanui kia kaua e hoki ki raro, toou matauranga kia ranea tonu i nga wa •katoa, ko te Atua te kai awhina i enei mea mou, Amine. Aku take me aku whakamaramatanga ) aku take, nmu e panui hei mea mo nga ra .kei te haere mai, me o reira whakatupiuanga tangata. . I te ora kua ici, i te tika kua he, _i te pai kua kctingotingo, i te mate kua toitu : na i enei take kua he te takoto, i tika ai-kta *ta s whakataUina mariretia nga mea - tanga o nga tikanga o nga ra i o tatau lipuna, me o tatau matua : i runga i te rongc a oku taringa ki nga korero a nga morehu Kaumatua o tenei takiwa, l rokohanga e toku whakatupuranga, e ki ana; He nui rawa te ora o te tangata i o ratau whakatupuranga kore rawa he mate. Kaove o era whakatuparanga tangata e korero teka, e whakamatea ana te tangata i aua wa mo te korero parau. He nui te pai o nga whakaaro o nga rail gatira ki tona Iwi, ki tona Iwi. ka mate tena rangatira i tona KorohekeLanga, ka ako ki ona ui'i, kia pai kia atawhai kite tangata kia manaaki kite Iwi. Ko te mate o te tangata i era wa he mate Koroheke anake, he mate ruruhi hoki o te wahine, neoi nga mate ko nga wtnrwhai, ko nga whare-weva, ko nga \\;ika tahun, ko nga makutu, ko te taka i runga i te rakau i te pari, e ki ana ratav. ; Ko tetahi makutu nui o mua he whakaoi, ka tangihia kite tangi o Rikiriki, kia whakangaromia tena Iwi, kaore rawa he morehu o tena Iwi e ora, ko te ingoa o te ora o te tangata o tera wa, he toi tupu te toi, he toi orate toi, he oianga roa te ora o te tangata. Na runga i enei korero i mohio ai tatau tenei whakatupuranga, kua rereke to tatau nei ora i te ora o tatau Tipuna o tatau matua. notemea e tino kite ana tatau ha mate turorc te mate e huna nei i a tatau. _ _ Ko te "tMke Ki Hikurangi" kei te kimi, kei te rapu, kei te umi, kei te whakataki haere kei te tirotiro, kei te whakahau mai ki a tatau ki nga Iwi, kia kimi tahi kia rapu tahi, i nga take e heke nei tatau te Iwi Maori kite po. Na, e boa ma e aku rangatiratanga 1 runrra i nga motu nei, tena ra he mea nui tenei e kimihia nei e_"Te Puke" e whakahaua mai nei kia kimi tahi tatau, he nui te whakamoemiti o toku ngakau mete whakanui atu o toku ngakau katoa, kite whakaaro o "Te Puke" i hurabia ai e ia tenei take nui ki runga, kia tirotiro tatau ki nga take e beke nei tatau te Iwi Maori kite po.^ Na, e hoa ma, ka whakaatu ahau i aku kimihanga mo tenei take, i runga ano i te Inoi mai a "Te Puke."

E koro e ;i Te Puke" e to matau Maunga tens, koe, tenei ahan, tetahi o an i karauga mai nei te haore atu nei kia tapapa atu ki raro i ou waewac. mete taumarumarutanga iho o coa kaba; kite mau atn ki a koe i nga wahi o to take i kimihia, i tirotirohia, i whawhatia e toku kotabi, ahakoa kaore poa i hangai ki nga kimihanga e rite ana ki ta tou hiahia i pai ai. e mohio ai koe ae koi ana nga take e heke nei tatau kite po, e taea hold e au e koro te pehea, ko te rahi ano tenei o te waahi i tnhaina mai ma toku tinana e hapai, i te hanga tonu ka ea te wahi o to tono ki a au nei : Na, e koro. he tino uaua rawa te take nei kite ki penei atu te tangata ki a koe he mea, he men , nga take e heke nei tatau kite po, ki taku mahara ; Ko te huarahi marama hei whakangawari, hei whakatatu i o tatau ngakau, hei wakamama i nga kimihanga me nga tirotirohanga kite take o to tatau mate, ko te hoki ano kite titiro i nga mana, me nga kai mete kore kakahu o tatau Tipuna t;ie noa ki o tatau matua; He mea enei kua kahore i tenei whakatupuranga. Ko o tatau toto he mea heke iho i o tatau whakapaparanga Tipuna tuku iho tuku iho, ko te ahua o tatau Tipuna i runga i nga korero, mete ahua o nga kupu o nga karakia Maori me nga whakapapa he ahua Atna, i te wa i whanau ai ten a whakapaparanga o tatau Tipuna ka whanau, ka karakiatia, ka motu te pi to ka karakiatia, ka kawea kite wai tohi ai ka karakiatia, ka kawea kite tuaahu ka karakiatia, ka tangaengaetia ka karakiatia, ki nga tikanga a o ratau Atua : ka papanga iho ka papanga iho nga mana tapu,. ki runga i te tinana me nga toto o tena tangata, o tena tangata, o tena whakatupuranga, o tena whakatupuranga o tatau Tipuna tae iho ana ki o tatau matua, ko aua toto ra koi a tatau ko aua mana tapu la kei a tatau, i te wa i tae mai ai nga Atua hoou, kaore o tatau Matua i tahuri kite horohoro, i a ratau i a tatau hoki i o ratau uri, (an kite whakanoa) kuliu atu ana o tatau matua me tatau hoki me a ratau tamariki ki roto i nga whakahaere o nga Atua me o ratau nei tikanga he tikanga noa ; Kei te mohio ano tatau nga tangata o tenei whakatupuranga, 1 a au nei e ora nei tie Atua riri nga Atria o tatau Tipuna, mehemea ka tuku parapara noa iho te tangata i aia, ka patua tonutia e ana Atua mate rawa. E koro e te "Puke'' ka kiia e au ko te take tuatahi tenei e heke nei tatau kite po. Ko nga kai. Ko nga kai a o tatau Tipuna he kumara, he hue, he aruhe, he ika,_ he manu, he tuna, he kiore, tora atu te nuinga o a ratau kai, ko etahi o aua kai_ kaore i etahi wahi o te motu, ko enei kai kaore i whakananua ki etahi mea ke, penei me a te Pakeha kai e whakananua nei, kite tote, kj te pepa, kite mahitete, ki a te Pakeha tini mea whakananu, ko nga toto i mahia e nga kai a o tatau Tipuna ki roto i a ratau he toto. tuturu, ehara i te toto he mea mahi na nga kai wbakananunanu, i te wa i kai ai tatau i nga kai a te Pakeha, kua whakahengia o tatau toto tuturu i heke iho ra i o tatau Tipuna, kua noho he wai ki roto i nga toto i nga

uaua i nga kikokiko. E koro, e "Te Pu~ke" ka kiia e au, ko te take tuarua tenei e heke nci tatau kite po. Ko nga kakahu. Kaore he kakaha o tatau Tipuna penei me o te Pakeha kakahu o mau nei tatau, ko nga toto o tatau Tipuna he toto kua utonga ki tenei mea kite makariri me o ratau kiko kua utongatia, kaore e mutu te mahi a nga toto i te makariri, ko nga kai i mahia ai aua toto he mea karakia katoa te whakatoonga, te hauhaketanga, te hopukauga i nga ika, i nga manu, i nga kai katoa i mahia nei aua toto ra, e aua kai ra, ka kaha ena toto kite whawhai ki nga mea katoa, nga uaua nga vheua o tatau Tipuna lie kaha katoa, ko aua toto ra i heke lho ki a tatau ; Ito tatau kakahutanga i nga kahu Pakeha, kua he aua toto ra kua rongo i te mahana, apiti atu hoki ki nga toto kua he i nga kai a te Pakeha, kua waiho tenei hei take tuatoru, e heke nei tatau kite po- £ koro c ''Te Puke" kua mutu aku nei take i titiro ai 1 wktriwhiri ai, i whakaaro ai hei korerotanga ata maku ki a koe, mo runga i to take e NgaKau-pouri nei koe, ho niea whakaaro 110 a iho ehara i te mea tutuvu, ara ehara i te mea kei ko atu etahi cake hoi whakaaturanga atu maku e mutu ai nga whakahe a te tangaca mo enei take, ki taku mahara, mehemea kite tokomaha nga tangata, nga Hapu ranei, nga Iwi ranei, e eke inai kite awhina kite whakaae i enei take, ka mea ratau he mea tika kia hoki tatau ki te mahi i nga tikanga kua korerotia nei; Ki taku tino whakaaro kauaka tatau e hoki ki muri, kaore e taea kua kohonu ke tatau ki nga tikanga Pakeha, kua kite tatau i nga. kororia whakamiha.ro o enei ra; Ki taku whakaaro me tino tuku tatau kia Pakeha, nga tikanga katoa ka rite to tatau ora ki to Le Pakeha e kite nei tatau, ka tupn cataa ara o tatau uri pera mete tupu ote Pakeha. Na, e koro e "Te Puke" kua tatu rawa taku nei whiriwhiringa kite huarahi e haerea nei e tatau i enei ra, kei konei taku ora, me taku tupu, o tatau uri e kite nei, ara me Pakeha a tatau tikanga katoa, ko to tatau Atua ko te Atua o te Pakeha me tino whakarite e tatau e te Iwi Maori nga tikanga. nga mahi katoa a taua Atua, pera ano me a te Pakeha whakatuki i nga tikanga o tana Atua, me marena nga wahine puta noa nga rnotu o Niu Tireni. Kei te nui ano te aroha mete tangi o toku ngakau, ki nga tikanga me nga Diana Maori 0 tatau Tipuna. ka kiia nei e aku korero kia whakangaromia, e taea hoki e Kui ma, e Koro ma te pewhea, i runga hoki i te whakahaa kia kimihia kia rapua, kei whea te take o to tatau mate e heke nei tatau kite po: Koia tenei kua whakaatu nei ahau i aku 1 kimi ai, e kite ana. aiiau ko to tatau reo ka ngaro, ma nga pukapuka e pupuri; ko nga kiri penei me toku nei ara kiri pai kaha kite pouri, ka parkihetia katahi ka i - awe rawa ka piata, o te niomo Kiingi ano ton a kiri o Kiingi Huauri ona whakatupuranga, ka ngaro tenei ka riro atu kite Haawhekaihe kite Koata-kaLhe, ma nga whakaahua tenei e pupuri, ara t<e ahua o to te Maori kiri. E hoa ma e nga Iwi, tukuna mai nga

whakahe nga wbakatika ranei, nga whakat'ikatika ranei, kia wawe tenei take te tata ki raro. E nga Iwi tena ra koutou, "Te Puke" tena koe. me ou Ariki arahi katoa. H. Mangakahia. Whangapoua. Noenia 3, 1900. Kite Etita o "Te Pake" me panui tenei. I kite ahau i roto i *'Te Puke mete Tiupiri" e whakaatu ana kua pa tetahi Aitua nui kia- te Whakatobea i te takiwa o Opotiki, tekau 10 nga tamariki kua mate i tahuri ki te moana, e whakawhiti ana rat an kite kura mate kutoa. He nui te pouri mete marnae, we te aroha o toku ngakau, i toku kitenga i te whakaaturanga a ana Nupepa i tenei Aitua, i runga hoki i te mate o ce Iwi kotahi, o te motu kotahi, o te reo kotahi, o te kiri kotahi, i runga hoki i te whakakotahitanga 0 te Iwi Maori hei mea kotahi. Koia ahau ka tuku atu nei. i aku mihi 111:1 aku tangi aroha, hei whakaputa atu i tooku niamaetanga ki nga matua 0 nga tamariki, mete Iwi nui tonu ; te Whakatobea Ngaitai te Whanau-a-Apanui. E Kui ma; E Koro ma, te Iwi tena ra koutou nga morelni Aitua 0 tena wahi 0 tatau ; Tena koutou e noho mai na i roto i te pouri i te pawera i te koingo i te tumatatonga i te ruuha, i te taimaha i te marnae, e kore e taea te korero mo a koutou nei taonga 1 whakatupu ai 1110 te ao, kua tangohia hohorotia e Aitua, mall ue 110 a te tau o te ate 0 nga matua Kia puare ana ; Hei kona ra koutou whakamau atu ai te titiro kite moana, kite ara 1 haere icu ai te ope kahurang; kua wehe atu na ratau i a koutou ta te po tana riri. h-ii marnae mo te ao ; he ahakoa e aku whanaunga kia maia kia manawanui, ko reira ano hoki te katoa. Haere ra e Koro 111 a, te whanau wehe atu 1 0 koutou matua i 0 koutou marae kainga, ite Iw? hoki: me mihi atu me poroporoak: atu koutou e au i runga i te kare 0 nga wai, kei reira nei koutou e tapuke ana, haere aope atu kuutou kite wahi kua tae 11a koutou. Haere i runga i nga take i Aitua ai koutou, kei a koutou ranei te lu-e, kei a wai ranei, e mohiotia ana e te katoa he Aitua kei nga Awa whaka»vh'ti. Takoto mai ra e Koro mai roto i tena urupa, he urupa tawhito ano no te wa i a Noa, lie mano nga mano tangata i tapukena ki tena urupa, i te wa i a Mohi, i te moana whero, he mano nga mano tangata i tapukena ki tena urupa. I te ra kungia i te ra toorua, i te moana waipu, i te whakaware nui a When a. lie mano te tangata i tapukena ki tena urupa, i te whakaware a to koutou Tipuna a Ngatoroirangi ko Maikukutea, ka tapukena ce tmi 0 Manaia, ki roto i te moana, kua tapukena mai na koutou ki roto. Ko nga huarahi tsna 0 te mate 0 te tangata i whakataukitia e o koutou Tipuna, he patahoro "he whare wera ki uta, he waka tahuri kite moana" kua haere atu na koutou i tetahi 0 enei huarahi pouri ; Haere ra ki to koutou Matua i te rangi, kua rite noa atu koutou mo te ra ote whakaoranga, e okioki ai nga wairua mete haringa nui whakaharahara. Kia mahara ki o koutou matua i mahue i a koutou ite ao nei, Inoia kia whakamarietia o ratau ngakau e mamae nei 1110 koutou. Te Iwi e Kui ma, e Koro ma, tena ra koutou me 0 tatau Aitua. H. Mangakahia. Takurua Matenepara. Noema 19th, 1900. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi" tena koutou, tenei kua hoki m'ai au i Pcneke i runga i nga mahi mo te Motu nei, i waenganui o nga Iwi i tae mai nei ki Poneke, e' whakarongc ana kite tangi mai ote reo i waenganui o te huihuinga tangata, no reira ka pakaru nui te matauranga 0 te tangata ki waho, i runga i te reo kotahi me nga whakantenga kotahi, kaati he nui te whakamoemiti o tooku ngakau kia Apirana Mgata, mo tona kaka kite whakarnarama mai kite Iwi, inga tikanga o nga Pire i paahitia nei hei Ture, no reira te Tai Rawhiti kaore he korero, ka waiho atu maana katoa nga korero. Kaati ete Iwi kua rite pea nga hiahia o te tangata o te taane o te Wahine, i wawata ai i nga tau ka hori nei ki muri, kia paahitia mai he Ture, no tenei tau ka paahitia he Ture, kua oti te Pire Marae tePire Whenua. Heoi te mahi

nui kei te toe ko nga tchutohu mo aua Ture mo ia rarangi mo ia rarangi, kaati kia tukua rano ki roto i te Kahiti katahi ka kite nga Iwi, ko te mea tuatahi kia tae ki nga Minita a te Kawanatanga ka tuku kia taia, kaati kei te haere manre, heoi ano te mahi i naianei he tatari, kaati tena. No te 12 o te Marama nei ka tae an ki Poneke 11100ku raruraru' ano, i reira ka rongo au kia Hoone Heke raua ko Apirana, kua puta a AVaikato ki waho 0 nga Pire i paahitia nei, ka hoki ano a Waikatoki te ritenga Maori rano noho mai ai, ko te hui ka tu ki Waahi waahi 0 Hanatere, a te 5 onga ra o Tihema, ko te ritenga o taua hui he whakarereke i nga robe mo nga takiwa 0 Waikato, hei tuunga mo nga Kaunihera 0 taua takiwa, heoi i runga i ta matau >vhiriwhiringa oti iho te kunu me tuku atu tetahi reta kia Ngaati Maniapoto, kia noho -mahara ki taua hui a Waikato, a, kua tukua atu te reta kia ratau, tetahi o nga kupu i reira ko te hui ki Rotorua a te Kotahitanga, ka ahu mai tera kupu ki au, kia noho mahara au ki taua hui, kaati kaore ano au i whakautu i taua knpiu, tera pea kei te putanga onga panui ka rnohio au ki taaku kupu tuturu ake, otira ka whakaatuna ano e au taaku haere ki reira, kaati tena. Etc Iwi kei te haere mai nga ra e kori ai te tinana 0 te Iwi Maori, kite whakahaere i nga mahi 1110 enei Ture ka oti nei te paahi mai e te Whare, ko tenei e nga Wahine kua •rite pea nga wawata a o tatau ngakau, i roto i nga tau ka hori nei tae mai ki tenei tau, ko te w-hakaaro ia 0 nga Iwi e hapai ana i te Kotahitanga i runga i nga Motu eruanei, he kawe i te Mana Motu-hake ki Ingarangi, ma te Paremata 0 reira e mahi mai he Ture mo tatau, kaati 11a tepuka, nate hemanawa, noa iho 0 te ngakau kia paahitia mai he Ture e te Kawanatanga mo te Iwi Maori. Ka parau noa ake nga morehu Kaumatua o runga i nga Motu e rua nei, nga taane me nga Wahine i hui jjiai nei i te tuunga 0 te Kotahitanga ki konei, ko te mihi kia te Kuini, 1 ma rototia mai i reira enei Ture ka oti nei te paahi hei Ture mo te Iwi Maori, no reira ka mihi taku ngakau ki oku boa Wahme, ia matau e tutahi ana i waenganui i nga Iwi, i te tuunga 0 te Kotahitanga ki konei, e korero ana i 0 matau nei whakaaro, ko nga Iwi kaore e mohio kite tu o te Wahine kite korero kanui te whakahawea mai 0 te ngakau 0 nga taane., otira ko cc- Tai Rawhiti i tino hapai nui i ona Komiti Wahine, kaore e araitia nga hiahia onga Wahine kite korero. Waiata. Iline-paiv- Iline-paiv" kiipitia ai te Whenua koi ai he ara uhinga mai 1110 te Ivawana c hinawa, aua liiki te to, takiri takin. Na Hinehauone I te haerenga 0 te mihi ko taana Waiata tenei:— Taku ripene pai e kakapa haere atu ra i aku tau wkaka-hingahinga, '<■ i taku te mania i tiawhe te kua nawa, aua kiki te to takiri takiri. Ko enei mahi he wawata na te ngakau, heoi ra kua tupono mai ki rnua i 0 tatau aroaro i tenei tau, hi ahakoa e hoa ma kotahi i taka -kotahi i uiau, naaku 1 kawe to tatau nei ahua'ki roto i te Whare etu mai ra ki waenganui i nga Iwi nunui o te Motu nei, i tetahi ra ka hui matau kite Paremata, i muri o te paahitanga 0 nga Ture nei, kua mutu te Paremata ko te take e haere ana kia kite i te Pirimia 1110 nga rohe takiwa c te Motu nei, ka uru matau ki roto i tetahi onga l'uuma nui o te Paremata ka tatari kite Pirimia, ka roa matau e noho ana ka puta mai te Pirimia, te mea tuatahi 1 mahia mai e ia he pukapuka, haehactia ana e ia kia pakupaku ka tuhituhia a runga katahi ka whaona ki roto i te potae, kei te matakitaki atu nga Iwi nei, ko au nei kei te rapu noa atu he aha ra tera rnahi a te Pirimia, ka mutu ka karanga mai kia au .kia haere atu, ka ki mai te Kaiwhakamaori me tango e au aua pukapuka, naaku i tango tango, ko nga wawahanga- o te Motu nei, ko te Tai Hauauru he nama (1) ko te Tai Rawhiti he nama (2) ko waenganui o te Motu nei he nama (3) ko te takiwa kia Ngapuhi he nama (4,) ka mutu katahi ano ka korero, ka puta i reira nga tautohetohe a nga Iwi o te Tai-whakararo o te Hauauru, ko Henare Jfaikau e tohe ana' kia kotahi he rohe takiwa Kaunihera 1110 Waikato 1110 Ngaati Maniapoto mo Ngaati Tuwharetoa, kaore i whakaaetia te kupu aKaihau e Ngiiti Maniapoto e Tuwharetoa, i kite ano i te pakeke o Kaihau ki taua kupu, otira ko te Iwi tera nana i wkakaae te Pire a te Pirimia, i

te t.uatahi tonu, ko nga Iwi katoa i hui mai nei ki Poneke i runga kq i ta Timi Kara Pire e whakatikatika ana, ohorere te patanga mai o ta te Pirimia Pire, ka rongo matau kua ' whakaae a Waikaftl e <SOO tangata naana i paahi te Pire a te Pirimia me nga whakatikatika a Waikato, heoi ka mahue ta Timi 1 nga Iwi nei, ka eke ki ta te Pirimia whakatikatikaai, ko tenei kaore au i te uiohio he aha rate take o Waikato i puta ai ki walio, otira kc ratau ano pea kei te mohio. liei konei mutu ai aku kupu mo tenei wa. Heoi tena koutou. Xiniwa Ki Te Rangi: Kauangaroa waahi o Whangaeha. Hepetema 11th, 1900. Haere atu ra e taku reta aroha, i runga i te taumarr.marutanga o te ngakau pouri, me te ngakau mamae, ki tetahi Aitua i pa ki tetahi Kaumatua o to matau takiwa, i ohorere tonu taua mate, e 2 nga rangi Ka mate tenei Kaumatua, ara, a Ilaami Teriaka, kati tena. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," w hoa tena koe me to tatau Kaumatua me Tamahau Mahupuku, katoa koutou nga kaiwhakahaere i to tatau Waka, ma te Atua koutou katoa e tiaki e whakakaha. Kia ora kia ora. Katahi ka piki atu, me timata atu taku korero i to matau haere nga atu i Kauangaroa nei. Ite ata ote Wiki ott Marama nei ite 9 onga ra o Hepetema 1900, ka haere ta matau uhunga,.koia tenei nga Hapu. Nga-\\a-iriki, Ngaati Apa, Te Arawa, Te Ure wera, Te "Whakatohea. Ko te uiamau o te waahi e haerea nei e oS Maero. I te 8 onga haora ka haere ko au ko Wera Puhaki, i te hapahi o te 10 ka haere atu au, 10 Maero ka mau i aii etahi, ka haere atu nei matau ko enei, ka tae kite kainga i Mangawhero, ko te nuinga o matau ima te puiti, rokohanga atu kua kare nga \v;i: ki runga kite rau ote \\ hiro, hei alia kaore i whakaarohia ake, e pirangi ana kia mau o mataiv Pakeke, ka karanga mai a Matin Pinhita heoi taku e mea ana ko koutou tena ko au ko te aranga taku Pone, pena me te Waka e re re ana i te au, wera. ka mea atu haere atu tatau katoa i runga i te-lngoa o te Atua, naana nei i whakawhiti atu te Iwi o lharaira i te Moana whero, heoi ano ko Keina rawa i te tuatahi, ruku tonu atu te hoiho puea rawa atu kua whiti muri mai ko te Pone 0 te maia nei. mehtmea koe he punga e paugaia'haeretia ana e te ia, ko te Pone o taua tamaiti rite tonu kite Tia, na te kore Maire 1 ki ia ai he hoiho, ka tae ki o Ngarue ka kitea i reira te Pone nei, kua haere i te haere a te Tia, he pari tena mete mea ano e haere ana i te waahi tika, rawe atu hoki te rain o lunga o taua Pone, ki taku mohio kai waenganui ote o putu mete 4 putu te ikeike o taua Pone, ka mau ia matau o matau Kaumatua ki ue Karo waahi o Mangawhero, ka tae matau kite Wetaweta kai tua te ope aei, ka tu rate hoiho ote HinaPaewai, patu noa patu noa kore kau ake e haere, wera, ka ki atu kauaka hei patupatua, roa rawa ka ki mai te autaia nei, me tiki nga Kipa ia Keina ka homai e Matiu nga Kipa, tena whakamaua tena werohia ehara kua haere, roa rawa e haere ana kua tu ano te hoiho o te autaia nei, katahi ka karanga atu kia Euka, ha e tama ka tu rate hoiho nei kua kata a Euka, ka huihui katoa matau, roa rawa katahi matau ka haere, katahi te maia nei ka karanga mai ko te Atua to tatau hoa haere, maana tatau tahi e kawe tahi atu kite kainga. ka tae ki Otoko he pa nui tera, no nga tangata o Mangawhero, kotahi te timokumoku i toe iho kite kainga ko Kero te Ingoa, tuku tonu te tamariki ki raro kua uru ki roLo kite kitini, kua tae te Kaumatua nei kite tiki wai, uta tonu e '6 pire ti, e 2 paera miiti, ka karanga mai o matau Kaumatua haere mai e ta ma, hei aha ma te tamariki i te kawenga ake a te hiakai, ka toe nga Maero e 4, haere atu nga Kaumatua, ka mutu ta matau kai ka riro kite whai inga Kaumatua, kino atu te rori nei, hei aha ma te tamariki, ka tata ki te kainga ka pa te poroporoaki a Paora, toku papa haere atu ra, haere atu ra, tua ruatia, ka tae mai te kaitiaki' o te kainga a Rangi Kawheka, tai hoa e haere kai te raruraru ki te ope o Karioi waahi o Murimotu, roa rawa ka pa te powhiri ate tiaki whenua, e 3 tiini te mamao mai i te takotcranga o te Tupapaku ka mau ra i reira te mahi nei a te Wahi'ne kite maemae, koia tenei ta ratau maemae:— Kaahu taku puta ko te ana e tutaki, ko te

ana e hari, ko te putikinga o to Atua nei hepoi poi harara, kai taku tau eha. Boa rawaka haere atu kite tangi, e 3 haora e tangi ana katahi ka mutu, kai runga no te ope ko Puhaki; taku taina haere atu ra, i rungs i te ringaringa o Aitua t'ni ngajnea kai te ao no Aitua katoa, taka i ruuga i te rakau no Aitua, wera i te ahi no Aitua ka mutu kia koe te Kaumatua pupuri i te reo o Tupuna kaore kau he mea i toe, ka mutu kia koe te reo Maori. Haere e Koro haere haere. Waiata. Kaore te aroha e whakapuke anei kite tangi, mi ho i roto nei kai au r u ai te aroha ki te hoa ra e ka mau atu ki tawhiti, ki hei koe e koro i haere ware ware, iri ana koe i ranga te kai te mohiotia-hamu at«! Kai runga mai no fce tangata Whenua ko Tereari Atua huhua, hei aha atu a Poipoi hei aha, tenei ano to Atua te karanga nei to nono te Atua, ka rawe hoki mete Ruatai, kai runga ko te kai tiaki o te Marae, hai aha kua mutu nga Rangatira, tai hoa e whai-ko-rero, kai runga no te ope Ruka Pom Wahio, ka rawe rate mahi ate tawhaki nei, iri kau ana i runga i nga ngutu te korero puka e hau penei ano i tenei i runga ake hei, tenei no te ope o Kar>oi ko te Ahi Toro, he poroporoaki kite mate he mihi mai hoki ki tenei ope mete Iharaira, kai runga no Harangi, "uei ahaha" ka mataotao nga kai, e heke ana, Taika katahi ano ka mutu o matau Rangatira ki au, nui atu nga korero a tenei ka mutu. I te-po ka whai-korero ano te Iwi nei, ka ake nga ahi kite Marae eo, marama katoa te Marae 3 tia he taone nui ko te rite, whakahaere ana i te ritenga mo te Kaumatua nei, tauittf) te tino kupu ma te Iharaira e nehu mate atu ia waihotia ake ko tona taonga hoou, ko tona taonga i tiki ai kite Rawhiti ko te Ringatu, no te wa ka haere ia waihotia ake ko te pai, kaati teoa. No te 10 o nga ra o te marama nei i te 2 o nga haora ka maati haere mai Wahine poi, to ratau kaute e 2i, tekau marua pango katoa (tiehe) tekau marua ma katoa, (tiehi.) ka tae, mai kite takofcoranga ote tupapaka ka karanga te Kapene, ho, ka timata te poi, mutu rawa, Kapene Parauta, tiini kuiki m&ti ko te hasreaga i mua i te tupapaku, ko te nuinga i muri -katoa, ka tae kite waahi hei tanunga tekau mama ma ki tetahi taha, tekau mama pango ki tetahi taha, mutu rawa tatepoituku, katuto ratau Kaumatua whakahaere, ha whakata whakarongo mai ko tenei mea a nga Kotiro, nei, ko nga tai o te Kaumatua nei ko te tai o runga ko te tai o raro, tetahi kupu aku kotahi tetahi rakau i whakatokia kite taha ote awa, te horonga iho ona hua kite putake, ko nga rau na te hau i tango atu ki taana waahi, kite Ingoa ote Matua rne te tamaiti me fce Wairua tapu Amene. Ka tukua te tupapaku i te 4 o nga haora, ka poia katoatia nga poi ka rawe ra te mahi a te Iharaira, ka kitea i reira te rawe ote Kapene, ara, o Potae Te Hauwai mehemea kite kite hoki nga mea kaore ano i kile 1 tenei Kapene poi, tera e ki koia ano ko raparapa te maia nei, he pono he tika. oe rawe o tana poai, he rawe hoki nga Wahine wha-ka-hi i te rangi o te poi, ko te Wahine tonu a te poai nei tetahi, ara, ko Hui Potae raua ko te Hirata Te Matara, tetahi mea huatau atu hoki kite matakilaki atu ko te tini atu taki, otira ratau katoa he rite tonu kite hapai o te poi, kai inuri o ratau te Iwi pakeke e hapai mai ana, mehemea he haruru Moan a ko te rite. Me tahuri ake kite whakamarama i te ahua ote huarahi e haerea e nga ope nei, tiinata atu te kino i Waipahihi tae noa ki Okapua kite waahi e haerea nei, ko te paru o te rori kai nga piro tonu o nga hoiho, hei aha ite ngakau nui tonu o te Wahine mete tam&riiri, ko te roa ote teneti i noiio ai te uhunga nei e 2 tiini, kaati ske enei. Ko'te nui o te kai o taua kainga nui atu, kaore he kai i ngaro atu i taua uhunga he waahi mamao hoki taua kainga ite taone, he uta tonu i te papa o te Kau ki runga i te ahi hei tunu, ahakoa kopeke te tangata mutu te ringa o te tangata, ka ringa tahitia ka pangaia te tokotoko ka' ahu ke te whakaaro kite tunu miiti, Kaumatua rite ronu, na te nui kai i penei ai anei e sore e penei. Me huri ake ano kite rarangi kai runga ake nei, ko nga hapu i tae ki taua uhunga koia tenei, no te Iharaira, Ngaati Hinearo, Ngaati Tuwera, Ngaati Rongo-mai-tawhiri, Ngapaerangi, Ruaka, Ngaati Han, Ngawairiki, Ngaati Apa, Te Arawa, Te Urewera, Te Whakatohea,

Ngaati Rangi, Ngaitewe. Ko te kaute o nga tangata kiatoa 182, no muri ia matau tera atu ano hokrera uhunga mei kotahi pea te haerenga tera e tae kite 300 rau. No te 11 o nga ra ka pakarukaru enei hapu, heoi ra ka tae mai kite Karo noho iho i reira kite tina ka mutu ka peka atu te Iharaira ka peka mai a Ngawairiki, ka tae mai ano a Ngawairiki ki ona tapuae katahi ka kumea te habere ka tae mai ki uta atu o te Rimu, rokohanga mai ko te rori hei aha ma te tamariki whakapekeigia, nga hoiho haere atu ana, kua karanga etahi hiahia hiahia, ka aratakina e Paora raua ko Ruka, o raua hoiho ka whiti, hur£i hure! muri mai ko Puka raua ko Puhaki whakapekengia atu o raua hoiho whiti ana, wera, ka karanga atu kua mate korua i nga Kaumatua nei, tai hoa ka whakamau nga tangata nei ki to raua matenga i nga Kaumatua nei, haere mai ka huri mai i te keeti ka whai atu ki tetahi, katahi ka kino te haere, hei aha ma nga Kaumatua kai muri tonu, ka mahue he keeti, ka riro ko Paora i mua kua kino atu te haere i tenei taima, katahi au ka mahara ka raru pea nga Kaumatua nei, no te roanga e haere ana ka mahue a Paora a Puka, ka nono atu kite kai tii i Tiemi Piripari, ka riro tonu ko tetahi o nga Kaumatua nei i tae mai, e nga Iwi e nga hapu, e noho ana i to tatau Koroni, ara, i Niu Tireai whiti atu, mihi mai tangi mai ki tenei o tatau Kaumatua ka riro nei ki tera ao, e taea hoki te -pewhea te tangata nui kai te ao. heoi ma te atua o tatau tipuna o Aperahama o Ihaka o Hakopa koutou e tiaki e whakakaha, me au hoki i konei heoiNa Wera Puhaki. Tari o Ranginui. Uawa. Oketopa 9th, 1900. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," e hoa ma tena ra koutou katoa e mahi mai na i te taonga o te Iwi nui tonu, ka mihi atu nei matau kia koutou i tenei pito o te Whenua, kia ora koutou i kona matau i konei, heoi noa te mihil E hoa e te Etito, utaina atu enei kupu i raro nei ki runga o "Te Puke Ki Hikurangi," hei titiro ma nga hoa i te Motu nei, i tera Motu i te Waipounamu tae atu hoki ki to matou hoa kia Hakopa Kapo, e koro tena koe, e koro kua kite iho te kanohi i tau korero e takoto nei i roto i "Te Puke Ki Hikurangi" o te 29 o Hepetema. E koro kei te mohio rate Tai Rawhiti nei ki ena korero e panuitianei e "Te Puke" otira me korero atu ahau mo tetahi waahi o au korero mo te Ingoa nei mo Rongomaitua, ko Rongoiaino ki enei Tupuna taua tangata, nana i mau mai te Kao, ara, he Kumaza te Kao, i te matanga o taua kai he Kumara te Ingoa, ka maoa, i te umu te tao ka taurakina kite ra he Kao te Ingoa, i roto i te tatua o taua tangata o Rongoiamo, i rapua kite wai puta ake nga ipu hoko whitu, a, kai ana taua Iwi, kei te tika o korero, heoi ano te mea hou kia matou ko to ki no taua takiwa i"tae mai ai te Kumara ki Aotearoa nei, no reira - matou ka whakahe ki tenei waahi o to korero, ki ta matau mohio no muri mai nei a Toi ma, i tau e korero nei koe, kaati kaore ana Maara Kumara, heoi ano ana kai he Mamaku he Ti-ponga me era atu kai, he mea ota tonu na ratou heoi tena; He kupu atu kia koe, me mutu noa te tuku i enei tu korero kia taia e to tatou Nupepa, notemea ko enei korero e korero nei koe, he pakiwaitara, ara, he korero laana kite reo Pakeha. I whea koe i te tukunga o nga korero penei me lau e whakataki nei koe, a ka hoatu enei tu korero kite Kawanatanga, mau e titiro i nga pukapuka ia Hoori Tifcipere i Poneke, kei reira nei nga korero a Ngaaitahu, a Ngiiti tu Wharetoa, ara, a nga Iwi katoa o tanei Motu, heoi tonu te korero pai whakamihi a te Tai Rawhiti nei, ko te haerenga mai o tatou Tupuna i tawhiti nui, i tawhiti roa, i tawhiti pamamao, i te hono-i-wairua, ara, kua oti ake ia "Te Puke" te whakamarama, heoi ano te mea marama rne rapui runga i te mararatanga o nga Uri o Noa ma, i noho pea ratau ki Ihipa ki Pahia ki Ima a tae mai ki Hawaiki. Heoi ano enei korero. Utaina atu ra ki to tatau Nupepa, i hiritia ake kia Ranginui. Heoi ano na to koutou hoa. Na Eru Monita rne ona boa. Tahoraiti. Hawkes Bay. Oketopa 12th, 1900. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," e

hoa tena koe korua ko to Pepa, maau e tuku atu euei kupu ki rofco ki ta tatau Nupepa, maana e hari ata ki nga .w&ahi e tae ai ia, hei titiro iho ma o tatau hoa, i ia Maraei ia Marae onga Motu e rua nei, o Aotearoa me te Waipounamu, koia tenei ko matau ko nga tangata kua kowhiria nei i waenganui i hapu s rua, ia Ngaati Pakapaka ia Ngaati Mutuahi, hei Korniti whakahaere mo nga raruraru epa ana kite Iwi, me era atu mahi o ce Marae e mobiotia ana ka puta he painga he oranga hoki kite Pani kite Poueru kite Rawakore mo te Iwi katoa, i runga i nga tikanga o te Ture Marae. Heoi ano ko matou Ingoa ka tuhia iho ki raro nei. Eriata Nopera, Tumuaki. Matene I. Rautahi, Tiamana. Mane Taurau, Pirihimana. Karaitiana Wirihana, Tapapa Eautahi, Wirihana Keremeneta, Eruini Eautahi, Ihaka Eautahi, Manahi Paewai, Wirihana Hekiera. Hekeretari. Tawa Eautahi. Muriwai. Oketopa lotn 1900. KiteEtitao "Te Puke Ki Hikurangi," e hoa tena koe te kai manaaki ite taonga a te Iwi, e hoa utaina atu aku korero kia pikauria e te "Puke" hei horahora maana ki nga marae eta« ai ia. E hoa ete Ipututu tena koe, e hoa tenei to whakamihi rnai mo aku korero, i kite iho na koe i roto i te "Puke," e pai ana hoki au whakapapa i kite iho nei au, e hoa pai fconu ehara hoki i te mea kotahi tonu te whare no reira a tatau korero, kienei tipuna o tatau tokotoru te whanau a Ihuparapara raua ko Ira, moe anake i a Tamatea, a te Onoono-i-waho to mua, a'lwipupu to muri iho, a te Moana-i-kauia to muri rawa, na te Onoono ko Haene, na Iwipupu a Kahungunu to mua, a Iranui to muri iho, na te Moana-i-kauia a Eanginui to mua a Kino to muri iho, kaati me kcrero au ia Iranui, i moe ia ia Hingangaroa.Ko Taua. " Apanui-waipapa. " Rongomai-huatahi. " Apanui-ringamutu. " Tukaki. " Te Ehafcu. " Wahia. " Tumataura. " Te Kapiti. " Kaupo. " Te Euamahunu. " Tangataiti. " Tini. " Paora. " Eaiha. " Heneriata. " Motoi. " Paraone. Kei konei enei uri o Apanui, kei Turanga nei. Ko te Onoono-i-waho i moe ia Tamatea. Ko Haene. " Eongoiri. " Eua-ariki. " Pouwharekura. " Euatapui. " Tamaira. " Takaha. " Hikawera. " Whetiapiti. Kei taua tipuna ahau, kaati tena. Mo to korero e ki nei koe i mate a Ruapani i a te Porangahau, kaore i mate tupapaku tonu a Ruapani ki Turanga nei, i haramai a Rangitihi ratau ko fce whanau kite tangi, ka riro atu a Rongomaipapa, na Rcngomaipapa hoki au. Ko Rongomaipapa. 4 4 Manuhangaroa. " Tuterokura. " Tutakamaiwaho. " Rongotawhanga. " Te Kohai. " Hineone. " Kohaikura. " Rangakawa. " Kauna. " Taonoa, " Awhiawhinga. " Te Hoki. " Taumatua. " Te Mihi. " Te Ihu-rakau. " Rina. Ko au ko te Raumoa. Ko Tupouriao tat&ngata i mate i a te Po-

rangahau, ko Tateihonga te Wahine nana nei te whakatauki, mo te whakapakoko mai a Kahukuranui. "E ea ranei i a koe te mate o takti tane ? "Ka vehakahokia atu e Kahukuranui" e kore e ea i au anake, engar; tou tini toku tini ka ea i au" ko te Porangabau na Kahukuranui i patu, ka moe a Kahukuranui i a Tuteihonga, kei te mohio nga uri nona tenei tipuna a Tuteihonga. Ko Tuteihonga. " Kakaipaka. " Kaukohea. " Tutekanao. " Tureia. " Te Huki. Ko Tureia. " Te Huki. " Taumatua. " Te Mihi. " Te Ihu-rakau. " Rina. " Te Raumoa. Na te tine tuatahi a Tuteihonga, na Tupouriao. Ko Rumakina. " Tarawha. " Rakaitekura. " Hineiao. " Te Huhuti. " Hikawera. " Ratua. " Te Huki. " Te Rimu. " Te Whenuariri. " Tamakirunga. " Te Ihu-rakau. " Rina. " Te Raumoa. E hoa koia nei ra, nga akong* iho a enei o tatau tipuna, e hoa e te Ipututu kia ora tonu koe i kona, me au hoki i konei, kaati kia koe. E ahu atu ana aku mahara kia koe e te Ama-o-te-rangi, e hoa tena koe, kanui taku mihi atu ki o kupu e mea nei koe me whakamarama o tatau whakapapa. Ko Tikitikirangi. " Rongomarua-a-whatu; " Taanga. " Rakai. " Houmea. " Tamatea. " Hinenui. " Tuteihonga. . . ♦' Rakaipaka. " Kaukohea, e rua ona. wahine he mahanga, ko Mawete tetabi, ko Turipo tetahi. Na Mawete ko Tutekanao. " Tureia. " Te Huki. " Tureia. " Te Huki. " Taumatua. " Te Mihi. " Te Ihu-rakau. " Rina. " Te Raumoa. Na Turipo ko Tupokonui. " Hinengakau. " Mamangu. " Te Atepuru. " Te Maunga-o-te-rangi. " Te Koura-werau. " Hinewehi. " Whare-kuka. " Tawhe. " Taumatua. " Te Mihi. " Te Ihu-rakau. " Rina. " Te Raumoa. Koia nei te hangaitanga, na Mawete ke a Tutekanao, tetahi ko Porourangi. " Ira-man awapiko. " Tahumurihape. " Uenuku. " Rakaitotorewa. " Tamanuhiri. " Tokanui. " Papauma. " Hineraumoa. " Raumatariui. " Tineia. " Te Rii. " Te Ao-wheururangi. " Ruakete. " Wbare kotore. " Uira-i-waho. ■x << Te Rangi-tohumare. "Mataitai.

" Hinewehi. " Te Whare-kuka. " Tawhe. " Taumatua. " Te Mihi. " Te Ihu-rakau. " Rica. " Te Raumoa. Koia nei o konei korero, mo Hineterangi raua ko tona tungaane, ko "Whare-kotore, kati tena e ahu ake ana ki etahi, ara ko ahau na Rina koia ta Te Ihu-rakau. " Te Mihi. " Taumatua. " Tawhe. " Mataitai. " Purua. " Rangi-tohumare. " Te Uira-i-waho. " Te Huimsiao i noho i a Whare-kotore. " Saniwha. '• Mokaihaere. " Te Ahiahi. " Tamaraukura. " Tamanuhiri. " Rakaitotorewa. " Rua-te-nunumi. " Rua-kau-tuku. " Rua-kapuanui. " Ruawharo ko Takitimu tona Waka, i whiti mai- ai ia i Hawaiki. E boa e Te Ama-o-te-rangi, kia ora koe, heoi aku whakamarama, kei pau katoa i au te Pepa, utanga a te katoa, tenei ake ano etahi o aku korero, e hiahia ana au kite tuku kia haere, na te mataku kei pau katoa ta tatan taonga i aku korero te whakakapi. Ko wai ka haa atu kei ta paingia mai enei korero, he kai reka ano ki etahi tangata te kai nei te whakapapa, he tino kawa atu ki etahi, na konei i iti ai, kei amuamu tenei hunga e kawa nei te whakapapa ki o ratau taringa, mo te whakakapi i ta ratau taonga, i a "Te Puke Ki Hikurangi." Kei ki mai koutou. ara, a koe e Te Ama-o-te-rangi, mo to kore i whakamoemoea, na runga i te rereketanga o nga korero ki kona i 0 konei, na reira i kore ai e whakamoemoea enei tipuna, pera me era o tatau tipuna i roto 1 aku panui kua kite iho na koutou, ka taea e au te whakamoemoe enei tipuna, mehemea e hiahiatia ana kia peratia, kei nga kai taa pea e whakatariri ana kite tini o te ingoa tipuna, he ahakoa ra ka hari mo te itinga o nga 1ngoa hei taanga ma ratau o roto i tenei o aku panui, ehara e tama ma he korero noa ake, kia ora koe e Purakau, koutou ko nga kai taa i ta tatau taonga. Ma te kai hanga koutou e tiaki i kona, me au hoki i konei. Na Henare Raumoa. 26/10/1900. Te taenga mai o Kiingi Mahuta me tona Iwi ME WaIEATO KI OtAKI. I te 26 o nga ra o Oketopa 1900, i te Paraire, ite4 p. m. Ka haere atu nga tamatiki o te Otaki Maori Paraihe Peene, kite Teihana ote Rerewe o Otaki ; kite tatari atu ia Kiingi Mahuta me tona Iwi, no ted 20 p. m. Ka tae mai tc Tereina e ahu mai ana i Poneke, i runga a Kiingi Mahuta me tona Iwi. Te taenga mai ote Tereina e tu-a-kapa atu ana nga tamariki ote Peene, ka tu te Tereina, ka whakatangihia atu e te Peene te waiata, (God Save the Queen) ka mutu ta tena Peene, ka whakatangi hoki te Peene a Mahuta i taana waiata ano, ka mutu tena. Ka haere ko te Peene a Ngaati-Rauka-wa i mua, muri atu ka ta Mahuta Peene, i muri atu i tena ko Kiingi Mahuta i runga i te Kareti, ko H. Te Ao te kai-arahi mai. Ko nga Iwi kai te marae o Raukawa e tatari mai ana ka tae mai kite Pariki Taraweihana, ka waahi te Peene a Ngaati-Raukawa ki tetahi taha ki tetahi taha, ka tukua te ope ki wacnganui haere ai, ka tukua ma te hunga mau pu e powhiri, hui katoa tena hunga e 42, he pai ano te rere a te waewae o te tangata, puta mai ana te aroha o nga mahi a nga Kaumatua kua ngaro atu i nga ra o te whakamamaetanga o tenei Motu; ka tae ano kite rohe e mutu ai te hunga mau pu, ka waahi tena hunga ki nga taha ka kitea atu te Iwi nei te Kotiro Wahine, ko ta tera hunga mahi he Poi taana powhiri, ko tera hunga e SO, ka rav/eano kite titiro atu nga mahi - a Raukatauri; ko nga kakahu o te hunga Poi he ma katoa, rawe ana tera te porotiti a te Poi, ka tae kite keeti ote marae ka mi<tu

ta tena hunga powhiri, ka riro ma te Iwi nui fconu e powhiri,ara "Kiimea mai te waka, fcoia mai te waka" ka mutu taua mea na; katabi ka tangi, he roa e tangi ana ka mutu, ka noho kiraro, kei Tunga ko Pitieta ITTaipua. Haere mai eMahuta, kawea mai te ahua o to matua e to Tipuna, kua ngaro atu ra kite po, haria mai te aroha, tou taonga to te Iwi Maori, kaore he tangata hei karanga mou, kua mate nga Rangatira naana i hanga nga tikanga, he tamariki make e noho atu nei, kawea mai nga aitua o te hunga mate, kaore he korero, he mihi atu anake kia koe, tena koe Me to Iwi. Kiingi Mahuta: —Karanga e taku tuakana, karanga e aku Tipuna, karanga e aku matua, karanga e nga Iwi, tenei te haere nei i runga i te aroha, karanga mai ki o tatau aitua o tera waahi, kua riro atu ratau ; tenei te tangi nei ki enei aitua o tatau, haere e aku Tipuna, haere e aku matua, haere aku Rangatira, - haria atu to koutou mana, to koutou Rangatiratanga, whakahemoa atu koutou, tenei te kawe nei i nga kupu tawhito a o tatau Tipuna, a o tatau matua, karanga taku tuakana, ka tika o kupu, ma te piri ano kite Iwi ka kiia te Rangatira he Rangatira, koia ra tena i a koe e tu mai na i te aroaro o Tipuna, o matua, te waihotanga iho a to matua, te Iwi tena koutou, tena koutou, he mihi anake te mea nui i a au, moku i kite atu nei ia koutou, i nga morehu i mahue iho i aku Tipuna, 1 aku matua r kaati nei nga kupu. Heemi te Karawa:—Haere mai e Mahuta, haere mai e Waikato, kawea mai te aroha ki a tatau, tena koe e Mahuta, te waihotanga ake a to matua, tenei te tu atu nei he tamariki kite mihi atu kia koe, ite mea kua mate katoa o matau nei Kaumatua, nga Rangatira hei mihi mou, hei tangi hoki kia koe, kawea mai te aroha, ahakoa i ahu mai koe i tena huarahi e pai ana ano nau i kite, heoi nau ano i kite iho me ahu mai koe kia kite i o Iwi, ina e pae atu nei o Iwi, haere mai! haere mai!. T. Hoia, kaati nga tangata e tu i tenei taima kua po, waiho mo apopo ka mihi ai kia Mahuta me tona Iwi. Ka mutu to tenei ra. Ko nga Iwi i te marae e noho ana ka N'Raukawa, ko N'Toa, ko N'Awa, no Wairarapa ko te Whatahoro me tona hoa Wahine. Ite hatarei 27 o nga ra, ite 9a. m. Ka hui ano i>e Iwi tangata Whenua kite marae, katahi a Kiingi Mahuta me tona Iwi ka puta mai i roto ia Kaukawa Whare, ka noho kite marae, tau rawa ki raro, kei runga no te hunga Whenua. T. Te Hoia:—Haere mai e Mahuta haere mai, kawea mai te ahua o to matua, o to Tipuna e mau na i a koe, kawea mai te aroha, kua ngaro a N'Raukawa kite po, hei karanga mou, haere mai e tama haere mai, kawea mai nga oha a o Tipuna, to pai, to rangimarie, to aroha. K. Kapukai:—Haere mai e Mahuta kawea mai nga oha a o tatau matua, te aroha, i hanga ai e ratau nga tikanga i o ratau ra e ora ana ratau, naGmia ake e te tangata takahia iho; i roto i enei ra kei te whakaputa mohiotanga aia tangata aia tangata, haere mai e te Kiingi, kawea mai to ngakau aroha ki o Iwi e pae nei; me era atu o Iwi i Aotearoa katoa, whiti atu kite Waipounamu; kaore he tangata hei mihi mou, kua ngaro enei 0 Tipuna naana i hanga te tikanga, ka tu ko Totatau, haere mai! haere mai! haere mai. T. Poutama: —Haere mai e Kiingi Mahu- - ta kia kite i o Iwi, ko te mea nui atu ko te aroha e tatu ai nga tikanga pai, kawea mai to kupu kiarongo atu o Iwi, i runga i tena huarahi i haerea maina e koe, haere mai e te Kiingi. P. R. Kipa:—Haere mai te Kiingi, haere mai Waikato, i haere mai-noutou i te kainga 1 whakaturia ai a Potatau hei Kiingi, hei pupuri i o tatau Whenua, me to tatau mana, me to tatau Rangatiratanga, kawea mai te aroha o tatau Tipuna, o tatau matua, haere mai na te hau marangai koutou i kawe mai ki Poneke, kei reira te- hau tonga hei whakatupu i te rakau, kia pai ai tona tupu, haere mai i runga l o Waka. ia Waikahua raua ko Waikatohu, haere mai e te Kiingi i runga i te rangimarie. W. Te Kakakura—Haere mai e Mahuta, haare mai e te Iwi, haria mai, te. aroha o koutou Tipuna o koutou matua, he ara ano kua waerea ih o e o koutou Tipuna, heoi ano to enei ra he he.ere kau, haere mai e Mahuta kua ngaro ft "N'Raukawa, a N'Toa, a N'A-

wa kite po, hei karanga atn mou, heoi ano e tu nei ko Rankawa Whare, haere mai kawea mai to kupu ki o Iwi, ko te mea nui ma tatau i roto i enei ra, ko te aroha anake, ko nga kupu kua korerctia i uga ra i o Tipuua e ora ana, hcoi whakapar&hakotia ana e nga tangata o enei Wnakatipuranga, heoi ano taku korero kia koe me to Iwi, he poroporoaki anake, ehara hoki i a au, nau ano, ko Iw e takoto nei, kaore kau he korero kia koe, mau e haere ake ki runga ki o Iwi i te Tai-hauau-ra mihi ai, a, taihoa ano koe kite ai i o Iwi ku;i puta he main ke, ko tenei haere mai! haere mai! tena koutou. P. Pukuatua: —Haere mai e te Kiingi ki a kite i o Iwi, hoea mai o Waka ki tenei vvaahi tu ai, haere mai nga Lri o Tawhaki, i pupuri ra a Tawhaki kite aka matua, i eke ai ia kite rangi, kawea mai te ahuatanga o Tipana, ka pai tena ka tae mai koe i runga i to /ngakau aroha ki o Iwi Maori e pae atn nei; e 'noho mai ra i te Tai-hauauru, kaore be korero kia koe, heoi ano he aroha anake to enei ra, mou i tae tinana mai kia kite i o Iwi, e tama tena koe, tc ahuatanga o to matua i a ia e ora ana, ka pai ka rite i a koe nga mahi o roto i enei ra, haere mai! haere mai !. R. Rangiheura :—-Haere mai e Mahuta mc to Iwi, kawea mai te aroha ki o Iwi e noho atn nei, ko te taonga tena o Tipuna, no nga Whakapaparanga maha kua parea ki muri, waiho iho kia tatau e kore nei e ngaro, haere ake nei, haere mai te toputanga o te mana, o te Rangatiratanga o Tipuna kua ngaro atu nei ratau, ko koe anake e ora nei, hei ana nga kupu a o tatau matua i roto i enei ra, i te mea na nga Rangatira ano i takahi i o ratau ra ano e ora ana, haere mai kia kite i nga morehu o enei o Iwi, hei hirihiri kia ora ake e taea te aha e koe, nau hoki i alia ? na nga Rangatira ano i takatakahi, kaore he kupu a o Iwi kia koe, heoi alio he mihi atn anake, mou i tae tinana mai kia kite ia matau, tena koutou haere mai : roto i te ra hou. T. Pokaitava Haere mai te Kiingi me o Iwi, haere mai kia kite ia tatau, haria mai te aroha o tatau matua, whakahauputia ki waenganui ia tatau, haere mai i roto i te ra hou. tena koutou. H. Roera: —Ilaere mai e Mahuia, kawea mai te aroha, kua mate o matau Tipuna, o matau matua, hei karanga atu mou, he tamariki anake e noho atu nei, he ahai<ca ko te mea nui i mahue iho i a ratau ko te aroha na taua aroha hoki koe i tae mai ai kia kite i o Iwi e noho atu nei. R. Kotu :—Haere e Waikato arahina mai to tatau Kiingi a Malmta, kia kite i ona iwi Maori, haria mai te aroha, he ra tenei no te moko kore, he kokau anake e noho atu nui, ka tika ano tatau kia kitekite ia tatau i te ra o to tatau Kiingi, kaore he korero, l'eoi ano he koa anake i runga i te ngakau tatu, mo tenei huihuinga o tatau, tena koutou e Waikato. PJ. Te Kahu:—Haere mai e \\aikato, haria mai to tatau Kiingi i hangaia ai e nga Kaumatua hei mana motuhake mo tatau i era ra, naomia iho e nga Rangatira ,whakahekia iho, haere mai Mahuta te ahua o Tipuna, o to ratau o to ratau Rangatiratanga, kua mate nga Ivaumatua hei karanga atu ia koe, tena koutou. p, Horobau; —Ilaere mai e Yv aikato arahina mai te Kiingi o te motu, i hangaia ai e era Rangatira hei pupuri i to tatau mana, whakahaweatia iho e nga whakatipuranga o muri nei, haere mai kawea mai te mea i mau kia tatau te aroha, haere mai kia kite i o Iwi e noho atu nei, he mihi anake te mea nui i rooo i enei ra, mou i tae tinana mai nei kia kite i o Iwi. N. Te HiwiHaere mai te Kiingi, kawea mai te aroha, o to Tipuna o Potatau, waino iho hei kupu pepeha mo enei ra, na taua kupu na te aroha, ka kitekifce tatau ia tatau, kaore he kupu, he koa anake ka kite _ atu ia koutou ko Iwi, tena koutou. E. Te Wano: —Haere mai te Kiingi, haere mai, he mea whakatu nei to Tipuna o Potatau, na nga Tipuna, na nga matua, hei mana mo tenei motu, mete tangata ; naomia ake e nga rauhanga-ia te ao fcakahia ake, ko tenei haere mai koutou ko to xwi, mauria mai te taonga o enei rate aroha, he mea whakakotahi nei na te kupu a te Aaua, tena koutou katoa. M. Te Tihi: —Haere mai e Mahuta haere mai Waikato, haria mai o tatau aitua ki enei o tatau aitua e takoto atu nei, kawea mai nga kupu a o tatau matua i a ratau e ora ana,

ko te mea nui l roto i enei ra ko te aroha, ko te noho tahi, ko te rangi marie, pupuria mai ki roto kite kupu a te Atua, kia pai ai tatau te noho a nga ra e haere mai nei, haere mai Mahuta, haere mai e Waikato, tena koutou. Rongowhitiao : —Haere mai e te Kiingi, haere mai kia kite i o Iwi e tau nei, kaa kite mai koe i ena o Iwi i runga o Poneke, i nga tangata o to Iwi Maori motuhake, tenei o Iwi te tau nei, te mihi nei ki a koe. kaore he tangata hei karanga mou, kua mate o Tipuna o matua, ko tenei haere mai e tama, e koa ana au mou i tae mai kia kite i o Iwi me to Iramutu me Hera, kua oti tena taha, kua oti te here te taura tangata, kia raua whakatangata, he tikanga iho ano no Tipuna, no reira l nui ai te hari o taku ngakau, mo ton a taenga mai ki konei, tena koutou. Pi. R. Tahiwi:—Ka tu; whakaronga e nga Rangatira, kia whai taringa hoki e nga tangata ririki, mo koutou enei ra, arohaina o tatau tuakana me o tatau teina e noho mai nei, kia wehi tatau kite Atua o tatau Tipuna, o tatau matua, kia whakahonoretia hoki te Kiingi. ! ! Haere mai e te Kiingi haere mai kawea mai te ahua o Tipuna, c matua, haere mai kia kite i o Iwi, i haere mai koe i te waahi tapu a o Tipuna, i te tuaahu ; e ngaro nei i nga tau maha, ko tenei kua taka atu taua arai, ina hoki kua kitca atu koe e o Iwi e noho maina i kona, haere ma,i e Mahuta ki Otaki, kite kainga e kiia nei i ahu atu i konei a Matene, te tangata nana i whakahua to Tipuna a Po-tat-iu hei Kiingi, no te lieenga i mate ai te motu nei, ka kiia na Matene i mate ai, mehemea i ora l roto i aua ra, e kore e kiia na Matene i ora ai, engari na tena Iwi ano, na tena Iwi ano. Haere mai te tangata o te maunga-a-rongo, haere mai te tangata hou, t-j tau hou, te haere hou, te kite hou, te tikanga hou, kawea mai te kupu kia rongo atu 0 Iwi, kaore he kepu a o Iwi ki a koe, kua mutu ano nga kupu i o Tipuna e ora ana, heoi ano i tenei ra he mihi anake ki to ratau ahua, e waha mama i runga i a koe mete Iwi. homai te aroha a Potatau i ki ai, kia manga i waho, kia ma i roto, kia mau k: tc whakapono mete aroha, ko te htwain ano tena o to Tipuna o. Potatau, i tae mai ai kia kite i a N'Raukawa i Otaki nei, i te tau 1817. ilaere mai he hunga tamariki anake e noho atu nei, he ahakoa ko nga kupu a o Tipuna e takoto nei i o ratau marae, koia nei ano te kamga i tae mai ai to Tipuna a Porokoru 1 te tau 1862 i kite ai ia N'Rnukav/a e ora ana, haere mai i mahia ano te Whare e tu nei, mo to matua, heoi kaore ia i tae mai, i tenei ra kua tae mai ko koe. haere mai, whakatooputia o Iwi i runga i te pai, mete rangimarie, ma te Atua koe e tiaki, me matau katoa ano hoki. waikato. P. Te Tuhi:—Karanga e nga Iwi, karanga i runga i te aroha kia tatau, karanga ki ta koutou tamaiti kia Mahuta, kei a ia tonu te kupu, kei te pai te haere a te tamaiti nei kei runga ano i nga kupu o mua, te Iwi 6, tena koutou. T. Mahutu : —Karanga mai e N'Raukawa ki ta koutou tamaiti, te I'ri o koutou Tipuna kaore he kupu, ko te mihi atu anake kia tatau, mo tatau ka kitekite nei ia tatau i tenei ra, tena koutou. H. Teimana : —Karanga e N'Raukawa, tena koutou me nga aitua kua ngaro atu ; haere atu koutou kite kainga o nga Rangatira e wehe atu ana i tenei ao, kaati ena. E N'Raukawa, e mea atu ana au ki a koutou, kia whai kupu mai koutou ki ta koutou tamaiti, nana ka hee, e pai ana, e hee ana kite marae o tatau matua, ara, me awhina mai koutou i ta tatau tamaiti, e mea ana pea koutou koia nei te ora ? kua kiia noatanga e Mahuta, ma mutu te hoko, kaore i rongo, ia koutou hoki i nga iau maha kua mahue ake nei, kaore he ora, ko tenei tahuri mai awhinatia ta koutoc tamaiti, tera ano te tamaiti a Mahuta raua ko'te Pirimia kai te whakawhanau, maana ka puta whakatohe e taea te aha, ki taku mohio tera e puta tangata mai, ma koutou e tatari ake, te Iwi tena kotou. Ka mutu nga whai-korero. Ka huri kite hariru ringaringa, ka mutu, ka nukuhia ano te korero mo te 2 p. m. I te 2 p. m. Ka hui ano kite marae. ' W. Te Kakakura: —W T hakarongo e N'Raukawa kaore aku kupu i tenei taima, kore pai nei, heoi aao he whakarongo kau atu,

notemea na Tawhiao ano tana puta ki vaho, me ana korero, kaore he whakahee, engari he moteatoa kau atu taku mo taua Ingoa ; ko kos e Hare Teimana i tu maina no N'Raukawa ano, mo pewhea he korero ma N'Rauka vva kia N'Raukawa ano, na Waikato ano ana mahi, whakarorgo kau atu ana, kaore aku tauim, he moteatea anakc taku, notemea he kupu i rangona e N'Raukawa i te niatenga o Tawhiao, haere e koro haria atu au, maku ano tetahi inaku e kimi, e kore hoki te tangatae mahi kaore hemutungahei reira rano whakapai ai te kai whakarongo, kei te Rangatira anake te korero, whakarongo kau ana. ko matau nei e karanga tonu ana, "Kiingi Mahuta" engari taihoa to hoa i niahue atu na i a koe, ka kore e karanga ''Kiingi" ko N'Raukawa e korero atu nei, e korero moteatea ana, me au ano hoki. Kiingi Mahuta E nga Iwi e pae nei tena koutou kua tae au kite waahi ra, ko ahau he tangata tinihanga he pora au me Haki, ko taua mahi he timhanga, otira kaore ano maku, kaore ano haki ma te Kakakura, he penei ano hoki a te Ivakakura me ahau nei, he Haki, he timhanga, ko te mahi a tenei Iwi a teßangatira he tuku tangata kite ma. te. kaore aku Imi atu kia koutou, o mea mai ana hoki koutou kua riro au i te Kawanatanga,e tika ana, engari taria atu te oranga a muri ake nei, kia kite ai koutou i te ahuatanga, tena koutou e aku Iwi, tena koutou. H. Te Kauawa: —K oai ana o kupu, kite ora hoki koe mo tatau katoa, kite mate kos mate katoa tatau. Ka mutu nga korero I te 3 p. m. ka tu ko te Iwi Wahine ki i.e poi, tu ake taua huuga e 2G, hei whakangahau mo ta tatau Manuhiri mo Mahuta ratau ko tona Iwi, he mea whakamiharo uaua taonga te poi a N'Raukawa. i kitea ano kite Kaniwara itu ki Poneke ia Maehe kua taha nei. 1\ a te Ripoata i te 2rii>29 o nga ra.