Untitled

Puke ki Hikurangi, Issue 6, 15 May 1899, Page 1

Kaumoana Mahitaone. Mei 1 1899. Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi." E hoa kia ora tonu koe. E hoa, mehemea ko Rakaiora koe, ko te tangata nana nei i whakahoki te tai a Ruatapu, i puta ai nga morehu kite ao marama, kua tika taku tuku atu i tenei hoari whakarara, ko te whakarara tuarua tenei a Ruatapu, ka tuhia ki raro iho , nei, otira tne whamarama e au, kua ngaro nga Motu nei i te tai inaianei, kaati, i te tan 1881, ko te powhiri ate turi, a te pohe ki nga Iwi o nga Motu e rua nei. Tuatahi. E whakahei ana rate huanui kia tutaki ake i ahau, ko Takitimu, ko Aotea, ko Tainui, ko te Arawa, ko Tokomaru, ko Matatua, ko Nukutere, ko Kurahaupo, e hoe mai ana e waka ka whakaiii ona be, e hoe hoea, e boe kite tika, e hoe kite pono, e hoe kite Kotahitanga, e hoe mai kite tauranga, e._hoeki utara e. . . Tuarua. Ka pana te Ture i raro. kite Tiriti ki Waitangi, kite Tiriti ki Kohiniararaa, kite Paremata, k' te Paraki-Hoia Maori, he mai te rangi kohu, tutaki whare maunga pakia tena no Kaw'ana, he ngaronga mo ture kai te tika e titiro iho ana i te rangi, ahaha, he kiore i karikari toke i tahutahuna. Maehe, 16 1881. Ka tu a Paora Potangaroa te reo o Ihowa, kite Koiniti, ka mea. Me waiata he Iwi, i tana waiata, i tana waiata, heoi ka waiata nga Maori, he waiata Maori katoa, he Himene etahi, ka mea, kotahi ano te reo o a koutou waiata, he reo Maori, ko tona whaka. maoritanga" tenei; he tangata kotahi nga Iwi i runga i te Mctu nei. Tuarua. Kotahi i piki kite rangi, kotahi i hou kite Whenua, ka rua ai tikanga o a koutou waiata. Maehe, 18 1881. Ka tu a Paora, ka mea. E te Iwi, whakardfcgo mai, te Haki e rere nei, ko te Motu nei, kua riro te mana i te Pakeha, ko te wahi pango he taua No te Motu nei, nga tohu kotingotingo, ko te mana tena o nga Motu katoa o te ao nei, te waahi puru nei, ko te waahi tena i riro ite mana ote Pakeha, te waahi ma i nga taha nei, kei a tatau ano a konei, engari e tango ana enei tohu i roto nei, i te mana o te Motu nei, ko etahi o nga tohu nei, he tohu ena no nga Hurai, i te putanga mai ote Atua kia ratau. Ko te Koroai he tohu tena nou no te tangata Maori, taihoa ka haere mai te Koroai i te pito ra, ka tanu mia nga tohu e mau nei, ka mau ana taua Koroai, ko te taha o te Koti Hoia e mau iho nei. Tuarima ka mea a Paora Te Reo 0 Ihowa. Kotahi te waewae ote Arua kai Ingarangi, kotahi kei Aotearoa nei, taku kupu e te Iwi, me whakatika atu o tatau hoa kite waahi i whakaritea e te Atua mo ratau, kite kore a te Kuini e pai, ka whiti mai nga waew f ae ote Atua, ka tu rurua ona waewae ki runga i Aotearoa nei, puta.-aoa i te Waipounamu. Ko nga mahi a nga Minita kai te tarewa noa i runga ite Motu nei, ko nga mahi Kawanatanga kei te haere mai ite Whenua, ano he Poaka e tuki ana i te Whenua. Ka mea a Paora, ko au ' e korero atu nei, e korero Atua ana au, kua mutu te wa e

kitea tinanatia ana te \tua i mua, i nga ra o nga Poropiti, be Wairua te Atua, e kitea ete tangata, e koutou hoki. Maehe 21 1881. Ka mea a Paora e nga Iwi whakarongo mai, e hara au ite Poropiti, engari he reo au No Ihowa kite taniaiti, ka haere aa ite reo. kei muri i a ia, whakarongo mai e te Iwi, ko tenei tau 1881, ko te ra tenei o te whanuitanga, i whanui ai te kupu ate Wairua kite ao, te tau 1882, ko te (au tena ote Kopinga, i kopi ai nga Mataurauga o nga Kiingi, o nga Poropiti, o nga Rangatiratanga, mete Potangaroa etu atu nei, te tau 1888, ko te tau tena o te Honore, i tae mai ai hoki te Kiingi Maori, kite Whakahonore haere ki toona Iwi Maori, i runga i te Motu nei, tona hokinga atu, ka whakawhiti ki tawahi, me tana Pitihana, ka rohea e ia te Rohe Potae o tona Kiingitanga, te hokinga mai kaore he kai tahi, kaati tena,. Kaho. i ano au kite korero a Paora. Ka mea ete Iwi ka patai au kite Kiingi, mehemea kei a wai te he ote Motu nei, kite ki mai te Kiingi kai aiatehe ote Motu nei, ko au tona hoa riri, kite ki mai te Kiingi kai te Kawanatanga te he o te Motu nei, ka kaungia e au te Moana whanui e takoto mai nei, ko taku kau tenei; —E te Iwi he Wairua te Atua, he Wairua tooku, ma te Paremata Nui o Ingarangi maua e whakawa. Whakarongo mai ete Iwi, Kiingitanga tangohia, Matauranga tangohia, Poropiti e whakamubua. E te Iwi, whakapotoa o koutou Matauranga kite Whenua, whakaroatia kite Rangi, kai reira he oranga mo koutou. Heoi nga kupu hei titiro ma te Matauranga, kia mohio ai koutou ko ahau te Orepa, mete Omeka, te timatanga mete whakamutunga i naianei, ka whakamarama au i nga tikanga o enei kupu katoa, e hara i te Whakawairua, engari kua tinanatia, kua Kaumatuatia, ka tekau ma waru nga tau i naianei, Huihui katoa e 58 tau, e whakaomaoma ana te Atua ia tatau, i naianei kua mutu tana pera, Ko te Turi raua ko te Pohe nana i whakatutuki, ka hoki atu. taku korero kite korero a Heremaia Tamaihotua, e toru nga kupu i homai kia au. (1.) Ka titiro atu au kite tau 1881, ki nga ra o tooku Tai-tamarikitanya, ki aku hikoinga, me oku turanga waewae, ka 89 nga tau i ata whiu ai au i taku Hama, ki runga kite upoko ote Neera kei piko, ko tenei kua mohio au, e whatekau tau tenei, kua taea te Kaumatuatanga ote Neera, kua kaha taku whiu i te Hama ki runga i te upoko o te Neera, heoi kaore e piko, haere tika tonu atu ki roto i te paraki. (2.) He Toki ano te Toki, he Kakau ano te Kakau, te Whakamaoritanga, ko te Komifci te Kakau, ko te Atuatanga o te Pofcangaroa te Toki. (8.) Ko te mini a Tamnirangi, koia tenei taua mihi ana:— Kaore hoki taku maharahara, taku manukanuka ki aku tini mahara, pupuke ake i roto ite hinengaro, e kore hoki e taea te peehi ki roto ra, me panui atu kite tini ki te mano, kite rau e pae, e hoa ma e katahi ano au a Tamairangi, ka akoako ake kite titotito, kite hanga haagarau, eka

psrea taku pere kite Tai-Rawbiti, kia Hinematioro e Kui e tenei ano au, kai te kimi ake, kai te wawae ake i roto i te ururua, kia kite au i te mamma mai o te ata, kia kite au ite Hihi ote ra, kia whiti mai te mahanatanga ki taku kui, kia kohakoha taku noho, kia tae te matfanatanga kite tau o taku ate, ka papapiritia ka ha-ku-turitia i te awhitanga a te mataotao, e Kui e kia huri ake te taringa kite whakarongo kite tangi a te Matuhi, e tangi nei, Tui a, tui a, tuituia. Ka perea taki? pare kite tihi o Hikurangi, eiamae ki a huri mai te taringa ki to whakarongo kite tangi a te Matuhi, e tangi nei, Tui a, tui a, tuituia. E ka perea taku pere kite Tai-Tokerau ki te Tiriti Ki Waitangi, e Mara ma e kia huri mai te taring.! kite whakarongo kite tangi a te Matuhi, e. tangi nei, Tui a, tui a, tuituia. Ehara i te Matuhi na on* tohu kite whakamohio, me aha i te pukenga, te pakoko Tawhito a Teriaki, nga puunga naahara o tua iho, o tua whakarere rawa. E ka perea taku pere kite Tai-Tuauru, kia Mahinarangi, E Pa ma ko te purapura tenei a Potatau, i whiua mai kite Upoko o te Motu nei, mahau eki mai ite aha tonu ite matau roa ka hori nei, ka whakahemo nei nga tangata kite Po, ka pau nei kite reinga, maku hoki ra eki atu. E Tai ma he ururua, he titohea no te oneone, 1 te roa hoki kite whakatiputipu, kite rauhi i te Taranata, i mauria mai nei e Rakaihikuroa kite Upoko ote Motu nei, Eka perea taku pere kite tihi o Taranaki, E Whiti ma e, tenei ano au kai te whakahou ite ohaki a te tangata koa mate kite Po, e hoa ma kia huri mai te taringa kite whakarongo kite tangi ate Matuhi e tangi nei, Tui a, tui a, tuituia. Ka perea taku pere kite Nuku o te Whenua, ka titia taku pere kite Tihi o Tongariro, kia Hinana ki uta, kia Hinana ki Taira, e hoa ma kaati hoki ra Hinana ki Taira, Hinana iho ki utara, tirohia iho nga Manu mohio e toru e korero nei i runga i Aotearoa, e tangi nei hoki te Ma tuhi, Tui a, tui a, tuituia. E ka perea taku pere, ka kau i te Tuahiwi ki Raukawa. E ka titia taku pere kite tihi 0 Tapuaenuku, kia Taiaroa, kia Tuhawaiki, kia Tamiharea, Eta e kia huri mai te taringa kite whakarongo kite tangi ate Matuhi, e tangi nei Tui a, tui a, tuituia. Rauna noa te Waipounamu, te waahi i Lakoto ai te Kuruauhunga, Te Kurutongarerewa > Te Tiki Pounamu, Te Taramea, Te Tikumu, Te Rauatitapu, nga taonga whakapaipai o mua, nga tohu rangatira ote Maori* Titia ki runga ite upoko te Piki Kotuku, Te Pikihuia, te Raukura, te Tikumu, whakakaitia kite taringa te PQiioitoroa, te Kuruauhunga, te Kurutongarerewa, heia kite kaki te Hei Taramea, te Tiki Pounamu, hei aha, hei whakapaipai ra, hei whaka-takunekune kia pai ai, kia hur6 ai, kia rawe pai mai ai, kia mate-mai ai nga tamaane atahua, nga whaiaipo,

nga kare a roto, ngaputipnti whakapaipai o Aotearoa, ko te Whakamaoritanga tenei o nga Manu mohio c toru ; e korero nei i rnnga i Aotearoa e tangi nei hoki te Matuhi, Tui a, tui a, tuituia. E whakakoia nei hoki Te Huia, Koi a," koi a, koi a no. E tangi nei hoki te Huia, Hui a, huihuia, huia Ida kotahi. E whakaoti nei hoki Te Wharauroa, Whiti, whiti, whitiwhiti ora, Na, mo nga tau Ohinawa. (4.) Ko te pou whakamaharatanga ki nga whakatipuranga, kua oti tenei i taua tau' ano, hei whakaatu i taea e te Maori te wha te kau tau, te rohe mai o te hunga tika i a Noa, i a Iharaira, i a Horomona, i kauhautia ai i roto i nga whakatupuranga tae noa mai ki tenei ra, a. he aha hoki to tatau 40 tau kia whakarerea noatia iho. (5.) Kamea mai te Wairua kia an kua hoatu e an te Atuatanga, kite Kiingi o Waikato, i hoatu ' hoki e au te Atuatanga kia Tai-komaka, i hoatu e au te Atuatanga kia Titokawaru, i hoatu e au kia te Whiti, ki nga tangata kaore nei he Turi kaore he Pohe, he marohirohi nei ana tangata, kia hoki mai te Motu nei, heoi kaore i hoki mai te Mctu :iei, na reira ka hoatu e au te Atuatanga ki te Turi, kite Matapo, kite Turi-Ngonge-ngonge, kite korenga rawatanga o te tangata, mana e whakapuaki aku kupu. (6.) Whaknrongo mai e te Iwi, ko ahau he kai whakapono aha.u no te Atuatanga o te Potangaroa, ko ahau hoki kai raro i ona Waewac, ko te Potangaroa te turanga Waewae o te Atua. Whakarongo mai e te hui, ko te Atuatanga o te Potangaroa he kau Matua, no tua ilio no tua whakarere ake tonu atu, ko te pito whakararo o tenei Atuatanga, i hou tonu atu kite Whenua, ko te pito whakarunga i kake tonu atu kite rangi, kaore e kitea te mutunga mai, no reira i kore ai e taea te whakakorikori, e kore e taea te whakanekeneke, ka kitea mai hoki tenei Atuatanga e nga pito e wha o te Ao, no te mea ko tenei Atuatanga i puta mai i roto; te ivha te kau tau 40, he mea whakaharahara, i mutu atu i a te Karaiti, te 40 tau, 40 nga ra me nga Po, i te rironga mai o te Atuatanga i nga Tauiwi, ara,' i te Hahi nui o Ingarangi tae noa mai nei te whakapono kia tatau, kaore ano te Hahi o Roma, te Hahi ranei o tnga rangi e kaha kite ki mai kaore, katahi ano lea taea te 40 tau kite Maori, i tipu mai i roto i tenei 40 tau, ko te Hiruharama hou taua Hiruharama hou, kia mohio kouton ko Aotearoa roa tonu atu, i puta mai tenei Atuatanga, ko te Hipingaro o te whare o iharaira,, kua kitea ko tatau taua Hipingaro, no te pu o Hura, ko te Atua i te tangata Maori tonu, ko te Atua ano tenei nana o tatau Tipuna, i arahi mai j te whan.iitanga o te Moana. Ma kontou e titiro i te 49 o Kenehi 8 o nga rarangi te 12 mutu ai, heoi ake nei aku whakamarama, ka whakamarama au mo te Kahu Maori e man l te pito o te Haki, ko te mana Maori taua Kahu, kua noho tahi kite mana Pakeha, ko te Koti he mana tena.no te Kuini, ko te Knh-u.j;ena. i haere ai au i-ru-nga i te whakahau a te Kuini, mete mau ano i te Inoi a te Maori, kia te Kuini mo nga toenga o ratau Whenua, mo taua kahu Maori nei, kua mohio koutou i naianei kua mau i naianei, kai te Upoko o te Motu nei, kaore e taea te whakanekeneke. Heoi, ko tenei whakaaturanga a te Atua ki a Te Potangaroa kua tika 4 katoa. no tenei tau ko te Pire a te Kawanatanga mo nga Whenua o te Maori, ki a mohio ano koutou kaorarano.au kia whawhii poka noa kite mea he, ki a mohio hoki koutou katahi ano te taonga a te Kawanatanga i manaaki ai enei Hapii, engari kai te whakatikatika ano ki a hangai, ki a kaha t; hapai i tenei tikanga. Heoi enei_ kupu mo tenei panuitanga aku, kai to muri Pepa ka tukua atu e tahi kupu hou o roto o te tau hou. Heoi, Na to koutou hoa. Taiawhio Te Ikawhakatuatea. Te Tau. Ehoa e te Etita mehemea e pai ana koe kia tu au hei Ripoata mo te Pepa, me whakaatu mai, ka timata au kite tuku korero atu i nga marama katoa, i nga korero e pai ana kite Maori. He whakamaramn/ ake tenei na te "Puke" kite k::i-tuhi mai o tenei reta, ara, mo tona Merekira i mahia mai nei e ia, i roto i tona r >ta, a -a mo lie whakaahua o te Haki a te Potangaroa, lie mea atu kite kai-tuhi mai, k.iore °e taa.i e matau te hanga _ te a'.ma o te Haki a te Potangiroa, ki roto l te

Nupepa nei, i runga i te mea kaore tahi a matau mea mahi pera, engari me tuku ra ano e matau te tauira o te Haki, ki tera Motu kia mahia mai e te Pakeha he (Plock) mo te Haki nei, katahi ka taea e mata te mahi taua Haki ki roto i te Nupepa, kaati i runga i fce poto ote taima, no reira kaore e taea e matau. Heoi kei pouri, "Te Puke." He whakautu mo te pito whakamutunga o to panui. Kia Taiawhio te Tau, ae, ko te mea tena e tino hiahia nei te "Puke," ko koutou ko nga tai-Tamariki o roto ote rohe Potae, o Wairarapa, me ra atu waahi o te Motu nei, hei tuku korero mai mo te "Puke," e Tama ka pai to whakaaro, e tino whakaae ana nga Tamariki e mahi nei i te "Puke," me matau hoki me nga Kaumatua, ki to whakaaro pai. Na to koutou Matua pono. Tamahau Mahupuku.

Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi." e hoa tenei te rourou taewa e kawea atu ana ma te manuhiri, kua tae mai nei kite whare o to tuakana o te Tiupiri, ahakoa kore he kinaki i te hanga ka tu kite ar.iaro, a tirohia atu ko wai ma kai te whaikorero kite Tiupiri engari te reo no te Heuheu Tukino, kotetahi e mara ana te reo no Ngapuhi te tangi o t.' reo, mehemea nei no Heropeti Rapihana, ko te Waka i rere mai ai ko te 49, ko te Kapene 1899. Kua kite ahau i a korua kupu. ko tetahi kupu e ki nei titiro kite Pire a Mahuta, ko etahi kai te whakaae ko etahi kai te whaka'ue, e, kai a koe anake ra hoki te tikangi, kua whakaatu ra hoki kou he mangii koe mo te Motu mo nga tangata i bain a mama, kua whakaae koe ko taua Pire mo tatau, ko te Pire a Kaihau me Mah.ita, ko toku hiahia kia tino tautoko koe i ta.ua tikanga, e whakaha?re te taha turaki, kia ponei me fca ilerepeti Rapihana e me.*, nei he tangata matau ia, ko te ahua o toma titiro e rite ana kite mea e raweketia nei te matau kite maunu, no te kainga ka kukume a ka tu te waha, eta ko au tetahi kai te mau i taua matau, he ahakoa kia mohio tonu koe. na te Pakeha tenei matau i mau nei au, mehemea nate Maori rawe noa ake, ne, ina hoki ta Mahuta i whakaetia ra e to hoa e te Heuheu, i tae ano i ara koe kite ki atu e Heuheu kaore e pai, no te mea pea lie Maori he whanaimga no taua, engari pouri r.uva pea koe mo te korenga e paahi i taua Pire a Kaihau me Mahuta, mehemea i paahitia e te Kawaimtanga kua koa koe ka whiwhi o taua whanaunga ki ana takoha ma ana, e tango te reiti take maana e riihi te Whenua e hoko e mokete ranei. ka hari ra koe e te tangata matau, ka whiwhi o taua whanaunga ki tona kororia, he ahakoa whakaaetia te Pire a Henare Kaihau, mo te Tai Hauauru tae atu kia Ngapihi, mo te Tai Rawhiti ko ta te Kawanatanga Pire_ Poari kia ora ai koutou, ina te he ko tenei Kaumatua e mau nei te matau i te waha, e hoa ma .kia tupato kite tangata e hahae na te waha kite korero, e korero na i tona matauranga pohehe, he rapa tangata hei pooti i a ia, ki te nohanga e kiia ra e te Heuheu, e rui ana tenei l ana korero kia haere ai te rongo kite Kawanatanga, ko mea te tangata kaha kite kumeknme i nga tangata o ' nga Motu nei, kia ki atu.ai te Kawanatanga, e haere mai i na te nohanga mo koutou mou ranei, ko reira ano wareware ai ki ana korero, no konei kei waiho tatau e taua tangata hei whakawairakau e motomoto ai te tipu o taua tangata, kei te maunga o nga hua e kore taua e kite, e kore e matau, e hia nga hua, koia ra tenei ko nga tangata e kauhau na i o ratau whakaaro he tangata e hiahia ana kite moni, ki te atua o te Heuheu e tono ana ranei kia kiia mai ai e te Kawanatanga ina to nohanga, mehemea nei epera ana ate Heuheu, mei rite koutou kite tautoko i ta Kaihau Pire kua whakaaetia ranei ete Kawanatanga taua Pire penei kua raru tatau, no te mea e kore te Kawanatanga e whakaae, i kataia tatau i tenei ra kia titiro ano tatau kite Apitibana a o koutou tangata matau, e ki mai ra kia wetekia nga here i nga rahui Maori kaore ia e pai ko nga Mangumangu kia rangatira err-ngi ko nga Pakeha-kia rangatira, heoi kai te hari pea nga kai korero ote taha turaki hapai ranei i te Apitihana. He take ta matau tautoko i te Pire,_ko te mihi kite Kuini, me tana kupu e mohio ana

ano koutou, e korero mai rate riira o Kapene Rahera, a Taati Mema o Poneke, kaore ia e pai kia waiho te Iwi Pakeha hei hoatu takoha taake reiti ki nga kiri Marigu, engari ano ko nga Parakinika kia utu ki nga Pakeha, e koro ma titiro kite ahuatanga mo tatau, ka tu o koutou Mema ki ro.to kite Apitihana hei kai whakarongo i nga tawai mo tatau, hei kai tautoko r&nei i to koutou taha Apitihana, auahi ana te taha turaki mete aha te atahua, he ware au e tuhi nei i enei knpu kaore oku matauranga. Tenei tetahi atu patai kua kitea iho i roto i te "Puke Ki Hikurangi," haruru ana te poho ngateri ana nga waahi ote tinana, kapa kapa ana te tau ote manawa whakatauaki iho hoki, te na ra to hanga e oku whanaunga e whakaara nei i te Apitihana, hei Kawanatanga mo te Koroni nei katahi ano ia te mea pai rawa ko te Mangumangu Nika, e korokotahi taku kupu hei whakahoki i to patai, ahakoa te ra ano te hunga hei whakautu i te patai kai te Tai-Hauauru mete Tai-Tokerau, koia tenei ka inau te wehi, kaore te kohuru ki tenei ra ka pa mai ka rongona iho te tau o taku ate ka haruru kai te tukipu, me aha e ts Apitihana te tuku mai, tenei te whakar.mgo ake nei ki o taua morehu ite Motu nyi, e karanga mai ra auahi ana te taonga o tangata. Kia ora koe e A. H. K. Parakinika mo to tuku nga i tenei patai ki nga tangata hautu o te Apitihana, tenei te whakarongo ake nei ki etah: awa o te Tai-Rawhiti, e haha mai rate tahekengao te wai i runga o Kaimanawa, e maringi atu ra kite Tai-Hiiuauru, hei wha kamakuku ite kak'i ote Mana Motuhake, raua ko te kai-arahi o te Apitihana, koia tera c kauhau mai ra i tena wahi i tena waahi o nga Motu nei. Na K. Korou. 0 Mahitaone. Wairarapa.

Ranana taavua, Turanganui. Apem-a 22/99. He rapu noa ake na to ngakau i to tatau alma i to te Maori, e hoki haere nei te tokomahatanga ki to kore noa iho, kaati e hoa nn kua matau tatau ki tiku mahara ake, ki te take i hoki ai te kaute o te .Maori kite iti ra'.va atu, ara. Tuifcihi. He he no ta tatau whakahaerei ngi kai a te Pakeha e kai nei tatau. °L'uania. He h<* no ta tatau whakahaere i ngi kahu o te Pakeha e kakahu nei tatau. Tuatoru. He hr no ta tatau whakahaere i nfi tikanga Pakeha, i te mea, kua Pakehatia tatau. Tuawha. He hoki no tatau kite ahua mai o tatau Tip-ana. nga ahuat mga kaore nei i> tika hei tu tahi kite tab a o te Whakapono. kai raro nei hoki tatau i t. j miua o te Atuao te rangi, ara he Atua hae a Ihowa, he Atua riri kf nga mahi he. Heoi e hoa ma, kaati noa i enei nga take e tuhia ake, kai te mohio tatau kite nui o nga take i heke haere ai te mo.no o te Maori kite kore, kiati noa i roto i enei take e wha i ringa ake nei, ka mohio tatau, mate tinana mate Wairaa, ara e kore e tipu te Maori, kaati e rua nga mana nunui kai te ao nei, ara koia tenei, ture tangata. ture Atua. kai roto aaake i nga take i rung i ake nei, kua pau nei ia tatau te takatakahi.^ Whiu tuatahi a te Atua mo te Iwi Maori. Ko nga Wahine ka whaka-pukupatia, kaore e tukua e te Atua kia hapu. Whiu tuarua. Ka tutakina te matauranga tika i te nuinga o nga tangata, ara o te Iwi Maori. Whiu tuatoru. Ki whakarawakoretia te Iwi Maori. Whiu tuawha. Ka whakamararatia te Iwi Maori kia kore ai e whakarangona te kupu tika a te tangata, kua arohatia nei e te Atua i runga i tona kaha kite Whakapono, mete kaha hoki kite whakarite i te ture tangata. Heoi kaati ake aku e whakamarama, otira pau katoa ki roto i enei whiu e noho i runga ake nei. Heoi e hoa ma, he rapu noa i tenei huarahi, hei titiro mai hoki ma koutou, a ma koutou hoki' e whakamarama te take e kore ai e tipu tenei Iwi te Maori, i kore ai hcki e matau kite huarahi o tatau hoa Pakeha e nohonoho haere nei i o tatau aroaro nei, a me w,hakamarama hoki te take i kore ai tatau e tere kite whakaaro kotahi, heoi kaati ake enei, ka ki ake au i taaku hei titiro mai hoki ma koutou, i te tau 1840, ka tukua e o tatau kaumatua o ratau mana ake ki nga mea katoa, tae atu ki o ratau tinana tonu ki raro i te mana Ingarihi, ko te' Kuini

o Ingarangi hei matua mo ratau, ko Ihowa ,hei Atua, ka owatitia kite arcaro o te Atua i .tenei taima, kai reira ano o ratau Ingoa e mau ana, kaati e hoa ma, kia tere tatau te wh&kaae i tenei owati, kia wawe te Atua te titiro mai kia tatau, a ka aroha mai ki tenei Iwi 6na'ki te Maori, e tinihangatia nei e te Pakeha, ki nga tini Ture o rnuri nei, ki fcooku maharame uru te Motu nei kite ManaHuihui i whakatuturutia nei e te Tiriti o Kohimarana, ka terete mutu o tenei aue kia tatau kai toe ana te 5 miriona eka nei hei pukaitanga mo a tatau whakaaro, mete anganui atu o te ngakau ki to tatau matua i te rangi, notemea he Atua whakaputu moni a Ihowa hei oranga mo tana tangata e aroha ai, heoi ake tenei, e tika ana te haere o a tatau tamariki kite Kura, he ake ko te Iwi nui tonu kai te kainga nei e moe ana, heoi ka hiamoe noa mai hoki nga mca i hoki mai i te Kura, heoi ka mohio noa koutou kite tikanga o tenei kupu, kaati ake tenei, tenei tetahi hei titiro mai ma koutou, kapai ma koutou e whakakaupapa kia pai ai te titiro ate katoa, ko tooku hiahia me Marena o tatau uri kite Pakeha, ara kite Ingaribi, kite Kotarani ranei, kaati rawa i enei Iwi e rua, mo tenei tikanga ka puta ai tatau, heoi e hoa ma, kai whakahawea koutou ki tenei Motini aku, cngari me ata titiro koutou ki tenei whakaaro kia pau te titiro nga taha katoa me ona koki te whakatahataha e koutou, e kore au nana nei te whakaaro nei e kaha kite tuhi i nga pai o tenei tikanga i roto i te Wild kotahi, ma koutou e ata titiro ki tenei Iwi ki te Hawhekaihe, tetahi Iwi kakama, penei e 20 mano taua Iwi kai te Motu nei, a kai a ratau hoki te tikanga o tatau toenga Whenua, e kore e pau nga Whakapaparanga e rua. ka riro mai te hawhe o te Motu nei, he ki tuturu tenei naku, e kore au e hopohopo kite korero i tenei kupu aku, ahakoa ki etahi tangata he kino taua Iwi, he whanako, e ki ana ahau na te kuare o etahi i ki atu ai he whanako, kao, ko te whanako ano e mate, e rawa-kore, me mutu ia tatau korero pera, titiro atu kite kakama o taua Ivvi, kai te tipu haere nga eka Whenua i taua Iwi, ko nga mea kai a tatau kai te iti haere, ko nga mea o taua Iwi kai te pohara, he pohara tonu mai no ona matua, to etahi he rere nui ki nga mahi pohehe a nga Rangatira Maori, kaore nei he kiko o roto, te mutunga o ana mahi ka rakurakn i te mahunga, mete tangi iho o temapu i te kitenga i nga Pire o nga toa, heoi kaore e taea te tuhi iho etahi, kai te mohio tatau ina t'ti-i-o iho tatau, tetahi wa?hi e whakamarama ake au, he waingohia no te puta o r.itsiu uri, he ora hoki o nga tinana tetahi pai. tetahi, lie tere no nga uri te mohio ki nga tikanga o naianei, tena e whia a tatau tamariki Maori kua kitea a.ke e tatau, kaore noaiho, ko a tatau tamariki, kaore ano i uru te toto Pakeha ki roto, e kitea ake nei e toku ngakau e nhua totika ana, na nga tikanga kore kiko a te Maori i hanikapu ki muri taua Iwi. Heoi e hoa ma, ki a kaha kite titiro i taku Motini, e ki ana ic Kai-Kauwhau i roto i nga tuhituhi. He rite tonu te tangata ki i,e kararehe, katie hoa ma, kaia tatau te ahua tangata me to te kararehe, kaati he aha te he kite kimi tatau i tetahi tikanga mo tatau, ina hoki, he hanga whakawhitiwhiti nga toto o te Karaiti i tae ai kite tino momo oia ahua, oia ahua, kite kaha mo te tere kite oma, mote pai hoki o.te ahua, mo te momona o nga tinana, he mabi na te matauranga i tae ai a tatau kararehe kite ahua e hiahiatia ana e te ngakau. waiboki e te Iwi, koi whakaparahako te ngakau ki tenei Motini, me kimi te hunga kimi i te ora mo te "Whenua, me kimi hoki tenei huarahi e nga tangata kai te noho noaiho, e kore e taea e au nga tikanga o tenei kaupapa korero te tuhituhi, e hara to koutou pononga i te tangata noho noaiho, kai te raruraru i nga mahi a te tangata nei a Wi Pere, kite abu Whenua, ka mutu ano te huarahi e kitea ake ana e to koutou pononga, ko a to tatau Mema e panui nei, puriiia te morehu one-one, hoatu he kararehe ki runga, ka kore e kaha kite tiaki, waiho atu ma nga kararehe ano ratau e tiaki, ara utua he kai-tiaki mo taonga, ki nga moni ano o nga kararehe, ki a pai to whakahaeie io taonga, kaua hei mea iho he llangatira koe kua nui aku Hipi aku Kau, ka kaha ahau kite penei na, kite perara, kia pai to haere, hangaia tj haere me o mahi ki runga i te papa kohatu, otira, tirohia ki nga pukapuka te haere Aperuhama, mete titiro ano ki tona nei ahua, kaore he kr.ripapa keatu, timata mai i Aparahauia, tae

iho ki a Hohepa, i tona taenga atu ki Ihipa, kaati ihaenei, he mano, he mano, ana peka, o enei kaupapa korero, engari kia mahara ki te Motini i runga ake nei, koia tenei taua Motini, me marena o tatau uri kite Ingarihi, kite Kotarani ranei, kaati i enei Iwi e rua, kaati iho i konei, kia orate hunga iti, me nga pani, me nga pouaru hoatu te Kororia ki a Ihowa. Heoi ano. Iraia Te Whaiti.

Te. Whiti Otu, Aperira 21/99. Ki Te Etita "0 Te Puke Ki Hikurangi," E hoa tena koe, me ou hoa whakahaere i to tatau taonga, hei whakaatu, hei whakamohio ki nga ngakau o nga taane, me nga Wahine tamariki, hei whakaatu i nga korero o Aotearoa, mete Waipounamu, me nga Motu c te Ao. E hoa ma tena koutou, me to tatau Papa mete Morehu, mete aroha ki o tatau AiHia, kaati tena. Uta ina atu aku kupu ruarua nei ki runga ki a te "Puke Ki Hikurangi," i te tekau ma rua o nga ra o te marama nei, ka tae matan ki Taueru kite karanga a Tuhua, raua ko Tamaiwaho, me a raua tamariki mokopuna, ko tenei tono, he tono kia tae atu nga Hapu katoa o Wairarapa kite marenatanga o a ratau mokopuna, i te Hatarei i te 15 o nga ra ka tuhera te marena, e rua nga mahi otena ra, he marena, he iriiri, he Minita Pakeha Mihingare naana i marena, i iriiri. I hui katoa nga Hapu o te taha whakarunga nei o Kuamalianga, tae atu kia te Taitea, whiti noa kite ra Motu, kia Haimona Patete, ko tenei Hapu o tatau ko Hamua, tae katoa, taane Wahine tamariki, he nui te tangata i tae ki tenei marena, kotahi rau e waru tekau, nuku atu ranei, i roto i tenei tikanga ka mate ko te mokopuna, a, Tutepakihirangi, mete Hikaopapamua, otira he mokopuna na ngi Hapu katoa o Wairarapa nei, no te 8 o nga Haora o te poo te Paraire i mate ai, he nui te tangi o nga Hapu ki tenei tamaiti, te pouri hoki mo tona matenga, i tangihia tenei tamaiti i te matenga iho tae noa kite Mane i te Ratapu ka tae tona Hakui, a te Kiriwai, raua ko tona tungaane, me tana taane, kite tiki, kite man ki Papawai tapuke ai, i te ata o te Mane, ka tu te waka i te tamaiti, ko te tamaiti nei kaore ano kia uru ki roto i te Kawhena, tino riringa o Tuhua ki tona mokopuna kia Te Kiriwai, tino riri atu taua Kaumatua ki tona mokopuna, he kore kaore i Inoi atu ki ona Tipuna, kia mauria e ia tana tamaiti ki Papawai nehu ai, oti iho te tamaiti nei ki Taueru taj.uke ai, i te Mane ka pakaru tehui, ka noho atu ko au kia Kite i te nehunga, i te Turei i te o o nga Haora, ka ngaro atu tona tinana i tenei Ao, i tukua atu e au ma te Koroneho Arona e nehu, i te ngaronga, ka hoki mai au ki toku kainga, kaati tena. Tenei te titiro iho ne' nga kanohi, te rapu nei te ngakau, mete tangi o te ngakau kite "Puke," e whakaatu nei i nga tohutohu a o tatau matua, a Tamahau, raua ko Wi Pere, kite Motu nei, otir?- e taku matua e Tamahau, ko to tohutohu nui mo roto ake i te robe o Wairarapa, e ki nei koe e hika ma unubia o koutou koti, e mau kite Hapara, kite Karone, kite rakau Whawhai ao tatau Tipuna matua, i hukea ai te oneone, i ohungia ai te maara, te tipunga ake o nga purapura, ka hauhaketia, a ki ana he kei-e, ki ana he kete, l:a orate taane raua ko tana Wahine, me a raua tamariki, ko nga hua o nga mahinga kai o konei i puta mai i roto ite tau, i te mabi a ringa a nga tamariki, ko te paamu oti e 26 eka, ko nga puhera e 900 e 5 eka taewa, nuku atu ranei, ko nga hua i hauhaketia ai e 24 tana, ko etahi i pirau, e -i eka kaanga, kua kohakitia ki roto i nga peeke e 32, kotahi eka Paukena Papapa, kotahi te kete huri i tiria kite taha o Ruamahanga, he mea kauhuri na maua kite Hapara, kotahi tonu te kete, kaore i te koata eka, paku noa ake nei, no te hauhaketanga i nga hua e whitu nga peke ki tonu, ko aua purapura e hara i tenei Motu, nahaku i mau mai i Poneke kotahi te peke i kainga e tahi e matau, tenei ano te tahi mahi a ringa a nga tamariki, he wawahi wahie ko te roroa e rua putu, he maire anake kaore etahi atu rakau ke hs maii-e katoa, tekau ma ono nga koori kua tu, he nui ta ratau mabi kite pikau ake ki runga, kai raro kai te tahataha o Ruamahanga, ko te utu o nga wahie nei, ki ta ratau e hiahia ana te 18 ma i 19 hcreni he pauna ranei, ko te utu e hiahia ana ratau he pauna, ko nga ra i mahi ai ratau erima, e whakaatu

ana ki a rongo koutou, iko ike tukua mai ta koutou kupn ki aau i tenei putanga o te "Puke," e toe mai nei, heoi ano kia ora koutou me nga. Kaumatua hautu i a tatau, e hoa ma e tamariki ana ano kaore e marama kite tuku korero atu. Na Ropoama Meihana.

Kua karangatia e nga morehu e Porangahau he hai mo nga tangata o Wairarpa, kia tae atu i te 6 o nga ra o Mei, 1899, kei te 8 o nga ra, ka tuhera te korero, tera hoki e tonoa e ratau etahi atu tangata o etahi atu waahi, tae atu ki Heretaunga. I runga i te kaha ote mate o Tamahau, me nga kupu a nga Takuta, e kore e puta wawe a Tamahau ki taua hui, ka patua atu he waea e Kapene Tunuiarangi ki nga marehu o Porangahau, kia nekehia te hui mo te 27 o tenei marama ano, kua tae mai te waea a K. Te Atria, wbakaae ka nekehia te hui mo te 27 o Mei nei ano, mo runga i te mate o Tamahau, me Paora Ropiha. Kua waeatia mai e Kapene Tunuiarangi ki a Tuhua, ki a mohio koutou, kua neke te hui ki Porangahau, mote 27 o tenei marama. "Te Puke." Te Ohaki, Tauoru. Mei 8 1899. Kia 11. P. Tunuiarangi. Tena iv. korua ko to hoa papa, otira koutou katoa. E Koro e Hau, tena ra koe, kia kaha, kia manawanui kite wewete atu i nga mamaetanga i whakapangia mai ki to tinana, ma to tatou matua i te rangi e tuku mai ana atawhainga maha, kua tukua mai nei e ia kite ao katoa, hei whakaarotanga iho ma o tatou ngakau. Heoi, ko to tatou whakaaro i ng;i wa katoa. ahakoa wehewehe noa ta tatou noho, ko te whakaaro i roto i o tatou ngakau, kia noho era tonu tena, tena, i tona nohoanga, i tona nohoaiga, na reira ka tukua e tatou taua kupu, i ruto i a tatou reta mihiluihi, kia ora tonu koe, otira koutou katoa e noho mai na i ti>na waahi, ahakoa nui nga Aituatanga e takoto nei i roto i to tatou mvaawa, kaua rawa o tatou ngakau e hoha kite Yv'hakahua kite whai ranei ite ora mo tatau tinana, kua riro atu hoki i a ratou a tatou Mokopuna, ko te ponri, ko te aroha kei rot:> tonu i 6 tatou ngakau, heoi nga kupu milii. E Tu, e whakapai atu ana mo to whakaatutanga mai i te whakanekehanga i te ra mote hui ki Porangahau. Heoi kua kore matou e haere ite whakaatu i tukua atu na kite Etna o "Te Puke." He whakaatu atu hoki tenei ki a rongo mai koutou, kua oti i to matou huihuinga ki konei i te 15 o nga ra o Aperira kua hori ake nei, tetahi ra hei huihuinga mo tatou kitera Motu, a te 25 o nga ra o tenei marama, taeatu kite Pirimia te whakaarotanga kia taeki taua hui, kai te mohio a Morehu raua ko Purakau kite tikanga o taua hui, me etahi atu take i wfaakaarotia i te ra o fco matou huihuinga kt konei mo taua ra, kua tuturu te ra o te hui ki tera Motu, mehemea i nekehia atu te hu i ki Porangahau mote 12 onga ra o Hurae, penei ka tae katoa tatou ki reira, ko tena mehemea ka tuturu ki ce 27 o Mei nei, kaore matou e tae ki tenei o a tatou hui, engari ko taku tino hiahia, me a tatou tamariki hoki, ki a tae tahi tatou ki taua hui, heoi ra e hoa, :na, he inoiatu tenei na matou, me neke atu te ra kite 12 o Hune, heoi ki te tuturu ia koutou taua ra, ma koutou e waiata atu toku waiata, ina tae koutou ki reira. E noho ana i toku whare te Ohaki ka hikoi te waewae ei, kia takahia runga o Matira ko panui ei, ka to au ki Rangahau kite hui a Ngatikere ei, e Karanga mai nei i te Poari hei ora mo nga Maori ei, e tapukea ana e Renata e tautokona ana e Ngatiwhakaiti ei, i uia atu whakahuatia mai kowai te Rangaiira o te hui nei ei, ko te Papanui ko Te Atua ka uira i te rjingi ka uira i te rangi ei, tenei ra i runga ite mana o te Kuini tuarua na te Pirimia ei, i tiria nei kia Timi Kara, Wi Pere, Tamahau e. Heji, kite whakaaeda e koutou ta matou inoi, me whakaatu mai i mua o te 17 c nga ra o te marama nei, ko te ra tena e haere atu ai matou ki Waiwhetu. Ko enei kupu katoa, kua whakamaramatia atu kia NgatiMatehaere. Heoi ano, kia ora tonu koutou katoa.

Na Tuhua Te Huki. Tuma Harawira. Otira na nga morehu katoa o Ngaiteao, me Ngaitumapuhiarangi.

Kite Etita o "Te Puke Ki Hikurangi," tena koutou kafcoa e mahi na i te rongo korero mo nga Iwi maha i runga i nga Motu nei, tae atu hoki ki o tatau hoa Pakeha, me to tatau Kawanatanga me nga Mema o te wlwe Pareiaata, mete Runanga Ariki e mahi mai nei i nga tikanga e tipu ai he pai ki nga Iwi e torn, ma te Kaihanga o nga msa katoa i te Ao koutou e tiaki, e manaaki, e whakaha kia neke atu hoki i tenei kaha o koutou, kia pai tonu koutou tetahi ki tetahi, herea te aroha ki runga i a koutou, kua tae mai ta koutou vhakaatu kua pau te tau o taku Pepa, e tika ana no te 5 o Mei i tango ai au i te "Puke," i tera tau 189S, me tuku mai ano he Pepa moku mo tenei 1899. Arete Mahupuku. Kia Arete Mahupuku tenei kua tae mai o kupu mihimihi mai kia matau, me o kupu tohutohu hoki kia matau, mo te kaha mete pai, mete aroha o tetahi ki tetahi, ae, ina te haere i runga i enei kupu, e marama a; te ngakau o te hunga e noha ana i oto i te pouri i te atarangi hoki o te mite, hei whakahangai i te noho i runga i te rangimarie mete ngakau aroha, kaati ake te mihi. °Tenei to tono kua tae mai, kia tukua atu ano te -'Puke" kia koe mo tenei tau, ara mo te ta» 1899, ae tenei ka tukua atu kia koe mo te tau. "Te Puke."

Wharerangi, Nepia, Aperira 23/99. Kia Purakau Etita ''o Te Pake Ki Hikurangi," E pa tena koufcou ko to Kiniiti, kia orar Ana te moni mo te tau, tekau hsreni, kaati nga kupu. No to hoa. Na Aperahama Te Kume.

Manaia, Aperira 23/99. Kia Purakau Etita "0 Te Puke Ki Hikurangi," Tena koe, me ton Komifci katoa, i vun°-a ite mahi pai ki to tatau fcaonga, e mahi mai nei koutou i nga mabi pai, kaati nga mihi. Tena ka tukua at ae au taku aroha ki to tatau taonga, ara, tekau hereni. Na Pakeke.

Te Oroore. Mahitaone Aperira 2:-3/99. Ki Te Etita -'0 Te Puke Ki Hikurangi." He hiahia kia tae he Manubiri ki roto ki tooku nai whare, koia ka karang-i atu, naumai e "Puke," kawea mai nga taonga e ruia ana e koe ki nga Motu noi, tukua mai he Pep.i mooku, maku e utu atu a tetahi wa heoi. Nil Arapata Himona.

Kia Arapata Himona, me Tamah.au Paraweko, Tensi korua, kua tae mai a korua tono mo te "Puke," kia tukua atu kia korua mo te tau, aa kua tukua atu kia korua, i enei putanga kua hori ake nei mo te tau. "Te Puke."

Kua fcae mai te tono a tleemi Warena kia tukua tonutia atu te Pepa ki a ia mo tenei tau, ara, mo te tau 1899. Ae ka tukua tonutia atu kia koe mo te tau. "TePuke."

Te Horo, Aperira 23/99. Kia Tamahau, E Koro tena koe, nga kanohi o tooku hoa aroha o Hikawera, kua ngaro atu ra ia taua, e Koro kia kaha tonu koe kite rapu tikanga mo to taua takiwa, i runga i nga mea e mohiotia ana e koe, ara, e ko°rua ko to taua Taina ko Paratene Ngata, mahia i runga i te ngakau tupato, koutou ko taua hoa rangatira, tera pea koe e ki, he aha te take i kore ai au e tae atu ki nga Hui, e tika ana ano pea to patai, e Koro ko te take e ngaro nei au, i nga Hui nui o te Motu, ko te mate nei ate Turi o nga Taringa, kei te mohio a Paratene Ngata, ko taku waha tonu tena, ki roto o nga Hui ote Motu ko Paratene Ngata, mau eui kia ia, tera ia e whakaae mo enei kupu aku. Heoi ena. E Koro kei te haere he nga Nupepa "0 Te Puke Ki Hikurangi," i puta ano te Nupepa kia au ia Pepuere, tae mai kia Maehe, ka ngaro, Aperira- ica ngaro, e ngaro nei, he patai naku, he aha te take i ngaro ai, mehemea kei a koe e mohio ana te take i ngaro ai, me vhakaatu marama mai e koe kia au, kia no-

ho mohio ai au, ki taua putake, i tuhituhi atu ai au, ko koe hoki te rangatira o taua Nupepa, ko nga Etita e noho kai mahi ana kia koe, kua marama noa atu taku kupu kite Etita "0 Te Puke Ki Hikurangi," me tuku tonu mai te Nupepa kia au, mo te tekau mama marama ka utua atu e au, hei kona ra i te aroha ote Ariki. Na to hoa aroha. Na Pineamine Tuhaka.

HIMATANGI. Aperira 10th 1899. Kia Purakau. E hoa tena koe, ko rua ko to tuahine, me a korua Tamariki, e noho maina i to koutou nei kainga, i roto i nga Aitua maha o te Ao, e Rina tena korua ko to tungaane, e noho maina i roto i nga Aitua o Ngaitahu i kona, me Ngaitahu i Heretaunga, ara, ki o koutou matua ka rupeke atu ra kite Po, e taea te aha, na ratau 1 hacre, waiho kia haere ana, kei te watea te huarahi, he nui atu toku aroha kia koutou kite hunga ora tae atu hoki kite hunga kua wehe atu i a tatau, mahue iho ko te aroha ko te pouri kia tataa, he aha koa me peuei noa iho to tatau aroha. Mihimihi mai ra e hika ma e i kona tangihia mai ra kia nui t3 tangiki te hoa-e tera pea ia e kai nga nohoanga whaihanga i roto te pouaru tangi, kite whao patu patu taumahatia ra ua ko te umu ko matiti matai whao ka mama te whakairo i. He nui te pouri o toku ngakau ki toku kore e kite i a koutou i roto i nga ra o tenei tau hou, i te ahua o toku tinaaa e noho atu nei, ka purewa ake ka totohu ano, he kakari anake taku mahi ki toku mate, mana e kaha e taea hoki te aha, kaati ena kupu. Kotahi te kupu nui kei te rapu toku ngakau, ko te panui ate Pirimia i i ie Kahiti nei, kia turakina nga Tohunga Maori, e tika ana tetahi waahi o taua panui, e he ana tetahi waahi, ina te tika kote Tohunga e tono utu ana e whakatata ana kia whiwhi ia ki tetahi Wahine pai, me pa te Tare a te Pirimi ki ena Tohunga, kaati ko te Tohunga e tango tika ana ite mamae kaore nei ana utu, me ata titiro e te Iwi Maori, ho painga mo aua Tohunga, notemea e toru nga mate o te Iwi Maori kaore rawa e taea e te Takuta Pakeha, he mana heke iho i nga Tipuna, he tapu, he makutu, enei mate e kite ana nga Takuta Pakeha, eki tonu mai ana ki nga Maori he mate Maori tenei kaore ia e kaha," no reira kite tautoko tatau ite panui a te Pirimia nei me tino whakakore nga Tohunga Maori, e toru nga mate mo tatau mo te Iwi Maori anake, he mana, he tapu he makdtu, tuarua ko nga Takuta mo koutou anake mo nga rangatira, ko matau nei ko nga ware ma te moni ka tae atu kite Takuta, ka kore ka takoto noa iho, a, mate kau ake, kaati iho i konei. He v/aiata aroha. Eto ete ra tauhinga kite rua tumai i kona taua nei te haere, riro te Wairua kite reinga i raro, e hoa ma emo runga nei koutou. Kaati mau e whakamutu atu. Na Te Retimana Te Kama.

Tepura Mahia. Kia Purakau Maika e tama tena ra koe, ara, koutou ko nga morehu Aitua i kona i te ora ite mate, kaati kia ora koutou i raro i nga mahi pai o tenei tau hou, kahuri ake te aroha rue te mihi heoi, he mahara i ata puta ake i roto i toku ngakau, penei tana whakaaro kia korero atu au ki nga Koroheke ki nga tai-Tama ki nga Kotiro pai, e hara i te mea he aha te take he mihi tonu atu ki te "Puke," kahuri ake. No te 20 i mate ai tetahi Tatuaiti ki konei ki Kopuawbara nei, waahi ote Mahia, no tenei marama ano, ko te Matua Taane no Mohaka, ko te Matua Wahine no Kopuawhara, heoi kua riro atu i Aitua tenei, tana i pai ai. Na e aku hoa whakabaere i nga painga e aha ake nei i te Oneone, kia ora koutou katoa e tino tautoko ana au ite nei kupu a nga Iwi niohio matauranga hoki, mo tenei kupu anake kia tahuri taua te Maori, kite rapu oranga mo taua, kai te penei pea taua te Maori, he ora tonu tenei no taua no te Maori, kaati ko au kai te penei ehara tenei ite ora mo taua mo te Maori, engari koia nei tonu to taua nei ahua, ka puta mai nga mea tika kaore e tahuri atu, engari kia puta mai nga mea.hua kore kaore e tonoa te hiahia o

tenei mea o te tangata, nana noa i peke atu ki era tu whakaaro, hei te tuponotanga mai ote mate kaki, ena mea hoki iki mai me haere atu au ki reira, ka waiho hei whakamau ma te ngakau kaore e penei ka tupono mai te mate, ka tahuri ki te kimi i te huarahi e taea ai te whakahoki mii, heoi ano te kupu a te tangata Maori ko mea te Whenua, kua mate he mea nga take i mate ai e kore e taea, engari me kawe atu ki nga Roia ma reira ka hoki mai, ko te penei tonu pea he Roia he Iwi mohio, kite tika te take ka tika tana mahi, engari tonu te tino mahi nui kia taua kite Iwi Maori, ka puta mai he panui he pohiri kia haere atu kite kohi moni hei utu i te whare, ka tae ki taua ra ka haere ka tae kite ra e tuhera ai te Pereti, ka hoatu nga moni, hei te mutunga kaki mai te tangata nana taua hui whakarongo mai e nga Iwi i nui mai nei ki konei ko ta koutou moni i kohi nei e 400 rau pauna, i etahi hui e tae ana kite 300 kite 200 kite 500 e tae ana 600, na, e aku hoa rangatira tae noa ki nga matuaranga, ka* mohio koutou ki tenei tu o te whakaaro, he tika ranei tenei tu whakaaro ki ta koutou na whakaaro, ki au he mahi porangi tenei, a na te take i ki ai au he porangi tenei tu mahi, he kore kaore e mahue tenei korero, kua mate taua te Iwi Maori ite Pakeha, ki toku whakaaro memea i kohia enei moni, ka hcko ai ki tetahi Whenua, kia 500 eka ka riro mai ka hoatu he Hipi ki runga, kaore e roa kua hoki mai taua moni, e kore pea e tae kite 8 tau, kua ea katoa taua n.-cni, ka mutu tcnu te whakaaro pai i kitea e au haunga hoki te whakaaro e taria atu nei, kia hoki hoki mai te hawhe o te Ture kia taua, no te mea kite kore he Whenua, e kore e tika te whare mete marae me te karanga ite Manuhiri kite whare, no te mea kite kore he Whenua, e koz-e hoki e tipu he kai, kite kore hoki he kai, e kore hoki e orate tinana mete Wairua, no konei me matua mahi taua i te Whenua, notemea kaore ano au i kite i te ora e puta mai ana i enei tu whakaaro a taua ate Maori, ko te hia tenei o nga tau e hui ana, he kohi anake te muhi ite moni, taku mohio kua tae pea kite 6000 niano pauna, nuku atu ranei aua moni e hia ranei penei i tae ki enei moni kua riro mai pea e 4000 eka, ki taku mahara he take pai tenei, Lona pai e rano e kitca he Wairua onga moni, i kohia i taua taima fcen.a ko enei moni i kohia nei mo nga whare, kaore ano au i kite i te Wairua onga moni, heoi ano te Wairua o te moni e kitea ana ko te ngutu, e korero ana i te mate ote Whenua ko te whare hoki e tu ana, aka pirau ka hinga ki rarr, a ka piiangi ano kite whakahou i taua whare ano, mo tena anake tena pai kote whakaro o tenei mea o te tangata, kaore e-penei me huri ake ki tenei ahua o te whakaaro tetahi mea pai hoki he whakatu Toa, te pai o tenei kaore e roa kua ea te moni i kohia e kore e tae kite tau, kua ea katoa aua moni, kote pai tenei o tenei mea o te Toa e kore e ruihi, heoi ano te mea e ruihi ai he kino no te tangata rukauta, tena ko tona pai he tere note puta mai o te moni, hei whakaea ite moni i kohia ete Iwi, ko tenei whakaaro tetahi whakaaro pai, e tipu ai mahi me nga whakaaro o te iti mete rahi haunga hoki koutou nga Iwi whai moni, e kore e tae tenei mea te mate kia koutou, engari tcnu mo tenei tu tonu iau nei ka hao noa te puku ki tenei mea kite Whenua raua kate moni, engari na konei hoki tetahi i mate ai he kaha no te whai i tenei mea i te moni, kai te penei tonu ano te whakaaro o nga Tamariki Taane i tenei taima, kia mau tonu ite Tarau Meiha i te Haate me ite Tiwhikara, ka mahara atu ara atu te nuinga kai ro pakcte, kaore ka mutu tonu ia, he penei no toku whakaaro kaua e whai i runga i aua tu whakaaro i naianei. No temea ko nga huarhi tena e mate ai taua, e tahuri nei kite hoko i te Whenua hei moni haere ki nga hui, ki a pai ai te tu i nga marae o nga whare, kaati he penei ake naku, waiho atu i nga Rangatira ena tu whakaaro, kia mahi rawa ake i ena tu mahi, he nui kai muri, heoi ano te mea pai, he mahi i te moni kanui ka hoko ki tetahi mea pai, anei te pai o taua mea, hei te mea e hua ai taua moni, mahemea e rua-tekau 20 to moni, me whakaaro e koe tetahi mahi e whai hua ai to moni, paahi rawa ake te tau, kua tae kite 40, me pena haere tonu, akuanei kua tae ki te rau, kua kore koe e haere kite rapa haere i tenei hanga ite moni, notemea, koi a nei te mea nui kai a taua, kai nga tamariki taane,

he rapa i te moni, ka kitea te moni, ka tiinata te moumou, ka tae he tau. koiara ano te uiahi, e hoa ma, kite penei tonu te mahi, e kore e puta tetahi painga kia taua kite Iwi Maori, ahakoa whai taua i nga Ture Pakeha, e kore e ora, kua mohio taua kite mahi pohehe, ko te whakaaro kua pai ke ki nga main ah'uareka, e kore nei e puta mai he painga i roto i ana tu mahi, engari ma enei tu whakaaro e tere ai te puta he painga kia taua, e hara i te mea kia poko tenei whakaaro aku, engari kia puta atu ki waho, teporearea marib i au, i te ra, i te po, no konei an i tuhi atu ai kia kawea atu ki o koutou marae haereere, hei titiro iho ma nga matau ranga, ko tehea rate whakaaro pai o enei whakaaro katoa, tenei ka whakamarama atu au i aku l kite ai, ma tenei e tika ai, ma tenei e kino 'Tuatahi. He pai ano te waha kite karanga i tetangata haere ki a peka kite kainga, ma°te kohua kai mete whare, ka tino pai tena ahua ote karanga, kite kore enei mca, e kore e tika tenei mea te aroha, tetahi tonu tenei o nga mea pai, rite ton a te aroha kite Whenua, koi ana te papa ote aroha, kite l-ore te Whenua, e kore e tika te aroha, aha ranei kite tangata, ko te aroha te mea nui laaku e ata ki atu ki a koe, la te kore he Whenua o tetahi tangata Rangatira, me haere ia ite rori waha ai i tana kawenga, era ranei e rite katoa ia ia tenei mea te aroha, e kore e rite i a ia, heoi te mea e rite i a ia, tena koe, me whakama ano a ia, mona l haere i tera tu mahi, ko te whakahoki ate mea i whai Whenua, e hoa, peka mai kite kainga nei, na rite katoa tenei aroha 1 a ia, notemea he taunga hcki to te aroha ki raro, me mutu ake pea tenei-ahua o tenei whakaaro, kite kino koutoa ki tenei whakaaro, me utu mai ano ki au taku reta panui, kai hoha te "Puke," mete kai korero otira hei aha 1 hoha ai, kite hoha koe, man e hoatu ki nga reiri o kcna. Whakautu i nga whakaaro a te hoa aroha, a hoa tena koe me to whakaaro pai, e whakaatu mai nei koe ki a Matau, notemea ko tetahi tena o nga whakaaro tika, ko te pai hoki o tena, mo te taha kite \\ airua, e uno whakaae pono ana au ki o kupu katoa, mo;i i kaha kite pupuri i nga patai me nga whakahoki, e ki nei koe, ko nga Karaipiturc hei jirahi ia taua ki tenei huarahi, ae, tenei whakaaro au, taku utu mo tenei, kaore i te tino tika te whakamaoritang.i i te Paip-ra, engiri ano te Paipera Pakeha, he tika tena, ko t3 Paipera Maori, kai te he etahi waahi, man e whakahe tenei waahi ina kite mai koe, mo etahi o kupu, e pai ana era waahi, engari t-j mea pai man me penei e koe, ko te Karaiti te tauwira, me haere tatau i runga i te tauwira a te Karaiti, tena, ko ewhea o nga Ture a te Karaiti i waihc e ia hei tauwira mana, l tenei taima, mau e whakaatu mai, notemea kua kitea e au te Paipera, te huarahi tika mo koutou, anei ke, no tenei taima katahi ano ka tae mai taua Karakia, te mea pai mau, me titiro kite Paipera, ka titiro kite ahua o te Hahi, ma kona ka pai to panui i te hurahi pono, tika hoki, e pai ai te • taunga iho o tou whakaaro, e ki nei koe kai te haere mai te ra e whakawakia ai taua, ae, tena "kupu ail me pehea ra Laua e puta ai i tenei wbakawa, e hoa kua rite i au taku roia hei arai atu mo tena whakawa, etu ai etahi ki katau ki maui, notemea kite tika nga mahi mo tenei huarahi, e kore e tau nga he o toku whakaaro kia panuitia, te tino Hahi e haere ana i runga i te tauira a te Karaiti, no te mea ko te tino huarahi tena i waiho iho a tae mai ki a taua e korero nei, maku noa e penei atu ki a koe ko te Hahi tika pono ana mahi ko "Te HungaTapu 0 Nga RaO Muri Nei," e kore au e hoatu ite Upoko mete rarangi. engari mau e ata titiro i te rakau, ka titiro i nga peka ka titiro i nga hua, ko tehea waahi tau e pirangi ana o enei mea, taku mohio e kore koe e mau.i te peka maroke, e kore ano hoki koe e mau i te hua mata i nga hua kainga ate ngarara, engari ka whai koe kite mea pai, kaatrko te Hunga Tapu, ara, ko te Hahi anake ate Karaiti e wehi ana l nga mea kiDO o tenei Ao, kaore taua Hahi e pai ki nga mea kino ki a noho ki roto i te Hahi, ma te penei hoki ka mohiotia te u o te tangata kite pupuri ite Hahi, ka mohiotia he Hahi ano, kaati pea i konei taku utu atu i to whakaaro, kaua koe e kino ki au ki to hoa pai, mehemea ano ia e pai ana ki a koe, me utu mai e koe tenei reta, engari hcki koe he mohio kite Paipera ko au kaore.

Panui tenei whakaaro na nga Tamariki Taane o konei na nga Kaumatua te korero, i whakatakototia kia tahuri ratau kite kohi moni, hei hoko peene ma ratau mo te takiwa anake o Kopuawhara ka ahu ki Nukutaurua tenei peene, nga tangata mo tauapeeno e fit, ko te utu o t:i Peene katoa e £lOls pauna. e rui paa maraiwa ka tae mai tenei peene ki konei, he nui te hari o nga Kaumatua me nga mea purei. Naku tenei whakaaro mo tenei mea, he aha te painga o tenei mea kite Maori, e rima pea tau e mahi ana kua mahue, kua kite i te he o tenei tu mahi tetahi mahi roa, katahi ano ka puta mai tetahi waahi painga o te tinana, engari ano nga painga o te tinana e mauria atu ana i tena tau i tena tau, mahara rawa ake kite mea kia ea mai tana moni, e kore e taea, engari ko te Kapeno kia tu tonu mai he peeke i muri ka ahua, pai paku ko enei tu whakaaro e kore rawa toku hineng iro e ponana ki ta rare atu, engari ka ata titiro marika atu i te tuatahi, ka puta mai he painga i roto katahi ano, no te mea ahakoa rangatira, kuare, tangata matau ko te mea tika te tino mea pai, ma te mea pai hoki e hua ai te taonga ki mua i te aroaro, he aha te painga o a t3 kanohi uiahi, heoi auo kai a ia anake te painga o era tu mahi, engari ko au e kore au e ki atu he pai ta koutou mahi, a nei ke taku ' kupu moumou tenei mahi e mahia nei e koutou, akuanei a ko koutou e mate e makona, he pai hoki kia makona pai kai kawa ka kino, ka mutu tenei i konei, kia orate kai korero i tenei Pepa mete kai taa. Kite Etita e kore e tava e au ta whakaatu nga korero o te hui i tu ki Waiwhara, te take o'taua hui he hui Pariha na te HungaTapu, ko te take i kore ai e taea e au te panui atu nga koreroo tana hui, he kore.iga noku kaore i tae ki taua hui, ma nga mea i tae Id taua hui e panui, i taku rougonga he pai rawa atu nga kupu o taua hui, no te mea ko te hui whakamutunga tenei ki tenei takiwa, e mutu ai te kite o Hirini Whaanga. kaati kuarongo katoa nga tangata i nga kupu a Hirini Whaanga, ko te huarahi o ana korero, he whakatu na ana i te pono o ten''! Haahi o nga Ringatu, nga Mihingare i tae katoa ki taua hui, kahuri tenei ma ratau ka mu:ngere kite panui e hara i au tena he. He kupu naku kite Etita kia panuitia atu enei reta katoa, mehemea koe e whakaae ana utaia atu, kanui toku pouri i au e tuhi atu nei i tenei reta, moku kaore anc i utu noa ite taonga, ehara i te wh ikaparahako, engari no roto tonu te he kite riri koe e pai ana k lore au e whakahe atu, kai a kce hoki te r'tenga. Kia ora koe. No to whaiaipo. Na i'uhanareti. E hoa e Tuhanarete, kua kite iho matau i tau whakaaro, e ora ai te Iwi Maori, e whiwhi ai hoki kite rawa, he mahara pai tau, mehemea pea ka mahia tonutia e koe ki tena takiwa o tatau, hei tauira ki era aiu takiwa o tatau Motu, ara, kua pai hoki to panui Kua puta atu ki era atu marae e haere ai te "Puke." engari ko to whakahe mo nga kohi moni a te Iwi mo nga whare Karakia me nga whare runanga, kaua era e whakahengia, e koutou e ng i Tamariki, no te mea he tino Ture tena na nga Iwi kai runga i enei Motu. nga Iwi Pakeha me nga Awhekaihe, he taonga tena no nga Kaumatua kua ngaro atu kite Po. ko nga whare Karakia e kohi nei nga Iwi i te moni, hei hanga hei whakahou, he tino taonga ena mo koutou mo nga tai-Tama, me nga tai-Tamahinc, titiro o konohi ki muri kite tau 181-1 ka 85 nga tau, ka ata whakaaro koe, i roto to Tipuna Taane me to Tipuna Wahine i te pouri kerekere, e noho ana i taua tau, ka puta mai te whakapono e kohia nei nga moni e nga Iwi, hei hanga whare mo taua taonga nui mo te whakapono, na kona o koutou Tipuna o koutou Matua i to ake kite Ao-marama, e haere nei koutou i roto i taua ora i roto i enei ra haere ake nei, ko tenei taonga ko te kohi moni mo nga whare Karakia, kai nga Iwi katoa i te Ao, kai nga Haahi katoa, ahakoa he aha te Haahi e kohi katoa ana i te moni, engari me karanga marie he hui kohi moni hei hoko Whenua, hei whakatu Toa hokohoko, tena pea e rongo nga Iwi kite kohi moni hei hoko Whenua, i na hoki e whakaatu nei a Tuhanarete, ko te kohi a nga tangata anake o Kopuawhara tae noa ki Nukutaurua £lOls pauna, hei utu i tetahi Peene ma ratau e 34 nga tangata o taua Peene, e hoa e Tu, ki atu ki to Iwi me hoko nga moni i kohiana kite Whenua, ka tautoko te "Puke"

ito wbakaaro, kaua e penei me o kupu v wbakabe atu na, engari haere to tinana ki k' whakapuaki i o kupu, kaua e wiho ma t.i "Puke" anake e kaha kite panui, nou hoki tena Iwi i kohina i te £lOls pauna, hei utu Peene ite mea katahi ano te Peene nui te utu o te Motu nei, kotc Peene a to Iwi. Kaore e panuitia to utu mo nga panui mahi a Tamahau, ko te take kai waho koe ote robe, ko aua panui- mo roto i te robe potae anake o Wairarapa, mau e titiro iho kite panui tuatahi e mau na ite "Puke," kin marama ta koutou tuku i a koutou whakaaro e nga tai-Tamariki mohio matau, e boa kaore pea be tangata kore Wbenua rawa, kai kona e noho ana, a, mehemea be tangata kore Whenua kai kona me tono atu kia haere ki nga tangata o kona kua tu hei Komiti, mo te Tai-Rawbiti, ma taua Komiti e whakaatu kite Kawanatanga, ma te Kawanatanga e bomai nga eka e rite ana mona. Ko ta te "Puke" biabia ko nga mahi abu Whenua, pena mete abua o nga Kaumatua, kua panuitia nei e te "Puke," i te nama 4 o te tau rua, e Tu, mebemea to kaha kite tuhi ko nga mahi abu Whenua o kona, ka tino maaha rawa te "Puke," waiho ake nga korero Whenua mo tetabi wa. "Te Puke Ki Hikurangi."

Poranghau. Aperira 28 1899. Kite Eiita 0 "Te Puke Ki Hikurangi." E hoa tona koe, ki a ora, mate Ariki koe e tiaki i nga kino katoa, mana o. tohu tou Wairua, mana e tuku mai he kaha he maraniatanga ki a koe, hei ako hei tohutoha i nga Iwi o Aotearoa ine te AYaiponnamu, koia e pikiiu nei "Te Puke Ki Hikurangi" i nga kupu inohio hei whakarongo mate taringa, e kore e whakarongo, hei titiro nia nga kanohi, e kore e kite, e kore ano hoki e uiacau. E "Puke," he koa, he tumanako no te ngakau mo tou taenga mai ki au i tenei marama ano, ia Aperira, ka pai, haere mai l runga ite aroha noa mete pano, nau i mohio he morehu ahau no nga tangata rarahi kua ngaro atu kite pj, haere mai, kimihia mehemea kai te pehea nga whakaaro, kai te whakarongo ki nga mahi puhaLhae a nga niatauranga kaore nei he tikanga. Ko tooku whakaaro-kai runga touu i t;: tatari kite tuturutanga o te kupu mo te rohe o Potiririkore, kai te inau tonu i au, kaore e wareware, 189G te tau, ka tae atu au ki Papawai, ka rongo au i nga kupu e whakahaerea ana eH. T. Mahupuku, ko Hikurangi te whare. 1. Ko te Whakapono kite Atua ote rangi. 2. Ko Hikurangi maunga. 3. Ko te powhiri i nga Hahi katoa. -i. Ko te powhiri i nga Takuta katoa. o. Ko te powhiri ite Pirimia ki a tae mai ki Papawai. C. Ko te powhiri ite Kotahitanga, mete Tiriti ki a tu kite Upoko o te Ika a Maui, ki Papawai Wairarapa, oti ana ko Aotea mete Wa'pounamu te Paremata, i tautoko katoa ahau i aua Take, i taua wa ano, ka tae mai te Pirimia ki Papawai, he nui tona whakapai ki nga kupu a H. T. Mahupuku i wkakatakoto ai ki tona aroaro, me tona whakaae kite rohe o Potiririkore, mete whakaae o toku ngakau ae, ko Porangahau be rohe, otira na nga tangata kua ngaro taua rohe, no reira kaore e warewaretia. I muri mai, ko te hui a te Kotahitanga, i tae atu au i taua hui, te kupu i oti, "ko te tuku inihi ki a te Kuini, me tona whanau, ki a aroha mai kite flahui i nga morehu Whenua, hei oranga mo to Iwi Maori, whakaetia ana mai, koia te Pire Poari, ka ea taua inoi a te Kotahitanga i ate Kuini, no reira tere tonu taku Ripoata kia H. T. Mahupuku kia paahitia te Pire, ko nga Ture uaua me whakatikatika ia tau, ia tau, ma raua ko te Korniti e whakatikatika, i runga i te kaika o te matauranga, tautoko ana tetahi taha i runga ano i «na whakatikatika, tapahi ana tetahi taha ite Poari me ona Ture katoa,, kaore e whakaae kite whakatikatika, ka mea toku whakaaro, he tairnaha rawa te turaki noa iho a te Tai-Hauauru, engari te tautohe kite whakatikatika, ahakoa kore e oti, me haere tonu ia. tau, ia tau, ka marama, ko te take, kowai ra hei inoitanga atu, akuanei ko taua Kuini ano, ko taua Kawanatanga ano, he mea whakama tenei ki toku whakaaro, ko ahau kai runga ano i te Poari, mc aku whaka • tikatika mo te rohe ano o Potiririkore, mana

au ka mate i tenei Ture, ki a ahatia, kua mate noa atu hoki i nga matauranga o te Tai.Hauauru, ko tenei, ma ia Iwi, ma ia Iwi e mahi atu he tikanga mo tona takiwa, mo tona takiwa, hei ora mona, hex mate mona. Mo te Mema mo Wi Pere, kaore aku whakahe mona, kaore au e mohio kowai te Mema kaha hei tu i taua nohoanga, kua puta tona kaha, kaore kau, engari a Wi Pere, kua kaumatuatia ki tera nohoanga, heoi te he, na te Pooti a te whare i turaki, na tona kaha noa kite tautohe i oti ai ana kupu i te Kavanatanga, e whakaatu nei taana panui, kowai ka mohio, ko nga Iwi pea i ora i ana whakahaere, ko au he rongo noa, heoi ano toku mohio, he nui no nga tau e tu ana a Wi Pere i te Paremata, i te kite tonu o nga Iwi i te tika o Wi Pere, no reira, Pooti tonu ia Wi Pere, kaati kaore ahau e Pooti i tetahi atu, ko Wi Pere anake, ahakoa hinga te Poti o Wi Pere, tu ranei, ma Wi Pere oku mate e whakahaere ite Paremata, kite tu te Poari, ka hoatu e au oku mate ma te Poari e whakahaere, ki a oti rano te whakatikatika ka mutu ai. E "Puke." Kaati noa nga kupu, kaua e hoha kite pikau, mo toku kora'e mahara ki u koe, ara ki a koutou ko to Komiti, he ahakoa, maku e mahara. _ _ Tenei kua kite iho nga kanohi i te pai, i te kaha, i te mohio, i te marama o nga Take me nga whakamaramatanga, ka pai, ki a mau kite lohutohu, ahakoa kore e whakarongo, uoku ano te he, no ia tangata atu, no ia Iwi nfcu. Heoi, mau e whakatika atu nga reta e tohu na, he kaumatua, kua atarua nga kanohi. Na Heta Matua.

Tenei kua kitea iho i roto i te Tiupiri, nga kupu whakaotinga ate hui i Waitangi, ara, he wh'akatuturu i nga kupu i paahitia e taua inii, ara koia enei, ko Heke, ko Mohi, ko te Heuheu, e haere ana kite Tai-Rawhiti, nga mahi ma ratau kite Tai-Rawhiti, (tuatahi) he whakaoti i te haina i nga Kmhipi, (tuarua) he tono moni rno te haere ki Ingara'ngi, (tuatoru) he tono kite Tai-Rawhiti, ko Mohi Te Ataihikoia he Mema, mo te Tai-Rawhiti, na nga Puhi taua whakaaro kia tutuki ai nga ritenga i runga aks nei, e ai ra ki nga kupu a taua panui, na e hoa ma e no-a Puhi, he kupu atu tenei na matau kia koutou kahore ano te Tai-Rawhiti, me matau i whakahe kite take (tuatahi) mete take (tuarua) i runga ake nei, engari koutou kua whakahe kia Wi Pere, ko matau kabore ano i kite itehe oWi Pere i runga i tana mahi Mema mo te Tai-Rawhiti, hui atu ki te Motu e kite ana matau koia te Mema kaha he inaha nga tangata nga Hapu, i ora i a Wi i runga 1 a ratau Pitihana, ahakoa nga Pitihana° kahore i taea e nga Mema o rami kei a Wi Pere ka taea, na e hoa ma he tangata kakama kite mahi he tangata aroha ki nga tangata iti, he rite tonu te rangatira kite tangata iti, kia i a he tangata whaimana ana kupu kite Kawanatanga, ki etahi atu Pakeha ano, ki nga Maori ano, e tae mai ana kite Paremata nei, he maha ana huarahi e taea ai e ia nga mate e kawea mai ana kia ia, he maha nga Ture e takahia ana e ia,

kaati ma ana ko ana korero e rongo ana matau e haere ana i runga ite arahi i te •" Kotahitanga, ki runga i nga huarahi e puta mai ai he kiko kite Iwi Maori, kaore la e pai kia arahina e ia te Kotahitanga, ki nga huarahi kiko kore kite pera tana arahi te mutunga ka pakaru te Kotahitanga, e kore e taea te whakawhaiti tona hiahia kia raau tonu te Kotahitanga mo ake tonu atu, mo te pa mai etahi mate e kotahi ana te _ Maori, tenei ana kupu e mau nei i a matau i roto i ana whai-korero i nga hui. (tuatahi) Ko te mana Motuhake kua kore e kaha hei take haere, he maha nga take i kore ai, ko te Pire Poari he tino take tenei, nolemea na te Kuini tenei i tono ki ona Minita, mo nga kupu e pa ana ki nga Whenua i roto o taua mihi, na kite kore e tukua atu etahi o nga wjiakatikatika a te Tai-Rawhiti, katahi ano te Tai-JRawhiti kawhina i taua haere, otira kei taua takiwa rano te puta ai te kupu, na mo ta koutou kupu mo te Pooti e kore te Tai-Rawhiti e pakaru ki waho ia Wi Pere, kore rawa e tine mohiotia ana ka puta mai he pai mo te Tai-Rawhiti i a ia, i na hoki kua ta te manawa o te Tai-Rawhiti inaianei, ara kua kore te hoko, mehemea i whakarongo a Wi ki nga korero a tena taha tera pea e toru rau mano eka e ngaro ote

Tai-Rawhiti i tenei taa ara i pii atu ano tetahi waahi o taua ora nei ki ena takiwa, ehara hoki i nga Mema katoa tenei ora, ara tanga manawa, kaati ko matau ko te nuinga o nga kaumatua me nga Rangatira Tai-Tamariki, mete Iwi katoa e hiahia ana ki a noho tonu a Wi Pere i te Paremata, a maana noa ia e puta ki waho, a maana ano e whakaatu kia matau, hei reira matau nga kaumatua whiriwhiri ai i tetahi tangata, me Wi Pere ano, ka whaimana kite whakaatu i te tangata e pai ana ia, engari kua puta tana kupu, kite oti i a ia nga Take nunui i hiahiatia mai nei e ia i te tau 1884, tae mai nei ki naianei katahi ia ka unu i a ia ki waho, ara ana Take i whai-korero ai kite Tai-Rawhiti i nga tau katoa, a kei te marama matau ki ana kupu, a tera e oti etahi i tenei tau, no reira e kore te Tai-Rawhiti, timata i Wairarapa nei tae atu ki Waiapu, tae atu ki Maketu, haungaia nga tangata takitahi, e rere ana, e hoa ma, ma matau ano e Pooti ta matau tangata, e hara ma koutou, i runga i ta koutou panui kia haere a Heke, a te Heuheu ki to matau takiwa turaki ai ia Wi Pere, kaore e pai, pai atu a Mohi, maana ano e haere ki tona Poti, te ahua ota koutou panui e penei ana, he Iwi kore mohio te Tai-Rawhiti, a e whakapae ana tetahi waahi kia Wi Pere, ara e mea, kowai kei te kukume i te Tai-Rawhiti kia kore e pai ki a koutou tikanga, kaore i te pana, inake, ko nga huarahi i korerotiae Wi i mua i nga tau niaha kua hori ake im, e ora ai nga Whenua, a kihora matau ona Iwi i wkakarongo mai ra ia e toi-tu ana .ta Whenua, takahia iho, na, no naianei katahi ano ka hnki mai nga whakaaro he tika ona Take, no reira e kore'matau e pakaru, ka tshe tonu kia tutuki aua Take ana, na kua piri nga Tai-Tamariki matau o te Tai-Rawhiti, kite tautoko i taua koroua, no te Paremata ka hori nei, i timata mai ai, ina noa ona Take e tohe nei, ko te R.ihui i te toengi oneone, heoi kau he mahi e mana ki rung i, he reti, he mahi p.unu, ko tetahi huarahi mom, he utu whakapai pamu, kia Riihi te Maori ki ta Maori, na kia puta ano he moni hei tuar.i mo aua Maori, e taea ai e ratau te mahi nga Whenua. na kia puta ano ki nga Koinici whakahaare o te hapu o ta cangita tona hiahia ma te Kawanatangi, kia iti iho ai te Itareti, ara e torn p.iuna 1 te r.iu, a hai utu hoki i nga mate e tau nei ki runga o nga Whenua, tenei moni ma nga hua o te Whenua e utu, e hara i te M ikete ki nga Whenua, a ko te Kooti Whenua ki a kore atu, ki a riro ki nga Komiti mete Poari, e hoa mi, tera atu etahi o ana tikanga mehemea ka kati te Hoko, nga whakahaere, me nga painga e riro mai, aki te kore e pai etahi Iwi, ka tohe ia kia tau kite Tai-Rawhi:i, me matau hoki e whakaea ana, i tetahi o ana mahi e tohe nei kia homai he Whenua e te Ka*vanatanga mo Maori kore Whenua, a kua whakaae te Kav/anatanga ki tana tono, na tetahi kua hoha te Ta-Rawhiti kite tatari kite mana Motuhake, ko te waru tenei o nga tau, kaati i roto i enei tau te 10 miriona eka kua pau te hoko, mehemea i haere i runga i ta Wi tikanga i te hui ite Waipatu kia katia te hoko kia ata puribia te mana, taihoa kia kati rano, ka tono ai i te mana, penei e kore e ngaro kino o tatau Whenua, a kite haere tonu ta koutou arai i te Pire a te Pirimia, mea matau whakatikatika ara etahi, nga mea e rawe ana kaati wehe ana koutou ia tatau, ara to matau hiahia kia tau mo to matau nei takiwa anake, ama koutou e hanga mo to koutou ita koutou i pai ai, kaati noa te whakararuraru i te Tai-Rawhiti waiho te Tai-Rawhiti tana i pai ai, kia mate nana kia ora nana ano, kua mate hoki te Tai-Rawhiti i run<*a i nga whakahaere a te pito kia koutou hui mai kite Tai-Hauauru i runga ite awhina ote Tai-Rawhiti i aua tikanga kaati noa mehetahe, tu mai matakitaki mai kite matenga heoi ma koutou kai toa kite ora matau, na e kore koutou e kai toa mai. Naku i tuku atu. ma nga Kaumatua, ma Wahine, me nga Tamariki, o Wairarapa, puta noa i ona. rohe tae atu ki era waahi e ; whakaae nei ko Wi Pere he Mema. e pootitia mo te Paremata o te Koroni o Nui Tirani. Tamahau Mahupuku.

PANUITANGA

He panui tenei ki nga Hapu o rofco i te rohe potae o Wairarapa, tena kua kitea pea e koutou i roto i te Kahiti o Niu Tireni, kua wkakaturia maua ko Nireaha Tatnaki hei

kai-titiro kia tatau hoko Whenua kite KawaiiaLaiiga, kite, tika kite he ranei o aua hcko, ko te tuarua o nga mana i tukua. mai kia maua, he whakaatu i nga tangata kore Whenua o roto i te takiwa ki a maua, i runga ito maua whakaaro ake he mea tika kia tukua mai e te tangata e nga tangata ranei, o ratau whakaaro mehemea e hiahia ana te tangata kite hoko i tetahi piihi Whenua, i mua ote hanganga ote "Tiiti Hoko," kia marama maua kite whakaputa ita maua kupu whakaae, whakakahore ranei, notemea he moni a te kai hoko, tera e pau mo te hanganga i te "Tiiti Hoko," tera hoki e pau he moni mo te whakamaoritanga o te Kai-wha-maori whai raihana, koia maua i mea ai, me ".vhakamarama kia maua ite tuatahi, kei pau noa enei moni a te kai-hoko. Ko te tangata, ko nga tangata'ranei e hiahia ana ki a whakawhiwhia ratau kite Whenua, me tuku mai tana whakaatu kia maua, ma maua e whakaatu atu kite Tari o te Kswanatanga, heoi, ko a koutou whakaaturanga me tuku mai kite Tari o "Te Puke Ki Hikurangi." mepenei te tuhimai kite kawa. Kia Nireaha raua ko Tunuiarangi. Kite Tari o "Te Puke." takoto ai. Kua whakaarohia e ahau, ko te tahi o nga ra o Hurae he ra huihuitanga kite Tari o "Te Puke." Me tuku mai a koutou pukapuka ki a maua, i mua atu o taua ra, me tae a tinana mai hoki te tangata, nga tangata ranei e hiahia ana kia korero a ngutu mai ki a maua i tana. Heoi ano, na to koutou hoa aroha. Tunuiarangi Paraone.