HE PUKAPUKA NO KAIKOURA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume II, Issue 15, 16 December 1862, Page 16

HE PUKAPUKA NO KAIKOURA.

Waipapa, Hurae 21, 1862. Ki a Kawana Kerei, kite matua o matou, o nga Maori katoa o tena motu, o tenei motu. Tena ra koe te wliakawarea mai na e nga wbakararuraru o tena uiotu o (atou. E koro e Kawana, kua tae mai au korero 1 roio i au nupepsi, me nga korel o boki o on boa aroha ki a matou, ki nga tangaia o lenei moutere e noho rangitiiarie aluuci i runga i te wbiti ao raua ko ao marama, no temmeta t kabore o maiou raruraru o lenei moutere. E boa, tena ano ta matou kupu atu ki a koe;—mahia paitia lau mara, kia oti pai ai tena molu i runga Ite lure ote Kuini; kaua e tukua kia pokarekare tetahi wabi. Kabore matou e pai ana ki tena mabi kite pebi i nga ritenga maramao te: Kawabatauga, e ora ai te tangaia Maori, Pakeha boki, e nobo tahi nei i Niu Tireni. M<?noho ano raua I runga i te ao turoa> i te ao niaraaia. E kore niDtou e pai ki tena mabi raruraru, kei whakakahorelia to maiou wliakaiupuranga tamariki e te kino. He nui to matou hari aiu, me to maton koa atu ki au ritenga epatu mai na i nga lai o te akau kia mate, kia la koto li ka ai nga rilenga, kia noho tabi ai lalou, mete wbakaaro Ki lepai. E ltoa e ic Kawana, ki le tae alu ki a toe tenei reta a matou, whakakawenaiaiia kite nupepa, kia kilea ai e tera, e iera, e matou boki, e nga tangaia o Te Waipouiwmu. Na Rathania Tajiaherangi, Na Teßeweti Te -Hiakai, Na nga tangaia katoaoWaipapa, o Wabikainga, o Kaikouru. Ko Kep.i te koi-iubitubi. Ki a Kawana Kerei, Kei Akarana.

Kite Kai-luhiluhi ote Karere Mmu. E Pa, • Tena koe. Kua mea iho an kia tukua iho e koe nga korero i raro nei, kite Karere Maori, hei.pikau alu ki lera wahi, ki tera wahi. E ngaJwi, e nga hapu, e nga langata hoki, e ralou kaioa e lapapa nei i raro i le maru ole Kuini, tena koulou, le ralii, te ili, le ruruhi, te koroheke, le tamaiii. Whakarongo mai! I nga wa i o lalou lupuna, nanakia rawa la ralou mahi, he talme, he kanga, roe le lini aiuo nga kino i raro i enei. Ki le rilenga ote lure a o laiou lupuna, he langata liei uiu mo nga he nei. Me ko aua ture ano e haere lie's, ci! kua kore noa ake he langaia ki runga kite wlienua. Na, i enei ra, kua pula mai ko tenure, bei tiaki mo lera langaia me ona rawa, mo tera langaia me ona rawa, hei laiepa mo te iwi, nui lonu, ahakoa rangalira, tutua, whai rawa, rawakore ranei. Ko le ture kei runga, ko te langaia kei raro, engari ko lona likanga tenei, mehemea he tonga la te tangaia ki le lure, he tonga hoki la le lure ki le tangaia; engari, ko te mea pai, ko te lure ki runga, ko laua ki raro; ko la taua mahi i raro i a ia, he whakahonore ki ona kai hapai. Kali enei kupu i kouei. Na to koulou hoa, Na Waira, Okelopa C, 1862. [Nui alu la malou whakapai ki nga whakaaro i rolo i le pukapuka a " Wairaa, e uara noa ana te ngakau, kia lino manaakitia kia whakamana hoki e ona hoa langata Maori, tona kupu ake, kupu pai.]

Ki It Ksi-tuhUubi o te Karere Maori. E hoa,— Tena koe. Kite lae alu aku korero, me tuhi kite Karere, kia kite oku hoa Maori me oku hoa Pakeha o runga, o raro, o waengauui o tenei motu. He wliakahe taku i nga korero wbakakake a nga Maori ranguiira, kahore nei e nolio ki le lure o Kuini raua ko te Kawana. E hoa ma e nga rangalira, kia pai te tikanga. Na Hone Te Wiiaretiti Whangaehu, Hepeiema, 1862.

Ata tirohia te korero i raro iho nei. Tona kai luhiiulii he langata maiau uui kite reo Maori, ki le aboa hoki o la le Maori whakaaro. Me he ai tikanga e puta ai he kupu whakapai a matoii ki lenei pukapuka, ka kokirilia atu ano ; lena ko lenei, ma nga hua o rolo o lenei korero e hoake ki le ngakau o nga kai titiro, la ratou ahuarekalanga. Pukelona, Pewhairangi, Akuliala i, 1862. E HOA ma, — E nga Kai-whakawa, e nga kai tiaki Ture, e nga Karere o leHanarete ole Waimale, lena koutou. Taku hiahia luhiiubi aiu ki a koutou, e hara inaianei i liniata ai, noa aiu ra ano tenei hiahia, ko le mea ia i tatari lonu ahau, ki le whakatunga o elahi o koutou, kia whakapumautia e te Kawana, heoika lae mai nei hoki enei pukapuka ana me limata hoki teiahi maku, hei liiiro hei whakaaro ma koutou a rolo i nga ra e haere ake nei, ko taku hiahia hoki lenei, i a koutou ano e whakamaiautau ana, i enei mahi hou a koutou, kia whakaaturina aiu ki a koulou, te nui o enei mahi, kia whakaiakoioria hoki leiahi likanga e mahi pono ai latou i enei mahi. He mahi nunui nga mahi kua whakarilea mai.nei hei mahi ma talou. E hara hoki ile mea heoi ma talou, ko le whakariie i nga tolohe e whakalapokoria ana ki rolo ki nga i whare whakawa. enei mahi ano enei, otiia tenei ake ano nga mahi nunui, tera hoki e whakaarohia mai ma talou e pupuri te rongo kia mau i roto i le lakiwa, ma talou e ako ite iwi, kia whakamana e ratou te ture, ma latou e lobe nga lamariki kia tukua kite kura, ma tatou e whakahau nga langata, kia 1 ahu whenua kite mahi, ma tatou e rapu hehuarahi c koni ake ai te rangaiiraianga o leiwij runga » nga tikanga katoa o te Pakeba. Ko nga mahi enei cna latou, olio kore enei mahi e puia i le ra koiahi, ekore ano hoki ona hua e kitea wawetia; ka hia koia hoki whare i oli i le ra koiahi lehanga? Ka bia rakau, e whakatokia atu a/m ano, puavvai tonu mai hua tonu mai /no nga hua? e rang! ano kia whui takiwa ka tika, e wbai ano hoki lenei, ki to whakauiiua marie talou i runga i ta taiou v mahi luku ake nei kilea iai ano hoki te hua ola laiou. Uti kia whai j laiiiHa. nga langata, hei lirohanga inai ma ; raiDU, no konei laku whakaaro i mea ai, ko i koutou ano ko te tujnga kua i nga i mahi ole Kawanatunga ma komou leiatii Itauira e whakakiie aiu ki a ratou. Kia

peiiei ano ka wbakamalaulau e koulou, nga tikanga o te Pakeha, ma koulou nga tamariki lualahi e luku kite kura, ma koulou te whakaaro luqtalii ki elahi whare papai ma koulou kia lianga, wbai ruma rawa rolo, kia whakamulua ai te likanga rnoe huihui a le Maori. Wbai \v ; ni, wliai lalau rawa. Talepaiia o koulou wlienua, wehea ano mo ngu kari, webea ano mo nga paraka. Taugohia niai nga mea a le Pakeha ki rolo ki o koulou whare, nga lepu, nga luru, nga likapa, nga pereli, nga maripi, nga pauka; mo le laenga alu hoki ole Pakeha kia kite i a koulou ka maiau alu ralou, e aru ana koutou i nga likanga Pakeha, e whakalakolo lauira ana koulou mo le iwi. Aianei pea peneilia mai ai ic kupu whakahoki mai a elahi. E pono koia i le Maori? he rawa koia la te Maori, e laea ai eua likanga? ko la le Maori kupu lonu ano lenei, e ka akona alu kia aru ia i a le Pakeha likanga. tleoi me peiiei alu e ahau, luca kaioaiia, i le mea e nui ana le rawa ole Maori. Nui alu ki a koulou le rakau ngaherehere, hei rakau latepa, nui alu ki a koulou nga pihi wbenua inomona- e lakolo lika ana hoi pamu, ko te mea ia ko nga tangaia e ngoikore ana, e waiho ana nga wbenua kia lakolo mangere noa iho; beoi ano le kai e kilea ana ki runga ki la te Maori pihi wlienua, he rahurahu, he lupakihi, papai le whrnua, mahue noa iho ano, ki te lakolo noa. Mebemeai ana e laipalia ana, e ruia ana kite karaihe, ka wbakanoho ai ki le kau ki le hipi, i kona lata ano le putanga mai ole moui, me le rangaiira ake ano le Maori. Me liliro e koutou ki la te Pakeha likanga nio lana pihi wbenua, whiwhi kau ano ka anga, ka mahi ka wbakapai i tana, kia awe te puta mai he riienga ki aia. Arumia ra e koutou i nga tikanga peuei, lahuri, whakapaia o koulou wbenua, kia puia mai ai ano hoki lie tikanga ki a koulou, kia wbai rawa ai koutou kia aru pono ai koutou i nga riienga Pakeha. E maiau ana ahau ki la mua likanga, ka kitea hoki i mua te Maori e aru ana i a te Pakeha likanga, ka kiia he langala whakaii, ko ana hoa ano hei whakaloi, heimea alu, " kaiahi ano le koroke whakaii, ma le Pakeha anake ano ana likanga ka lika, lena ma le Maori, he waha kau ano;'' heoi e whakahe ana ahau ki lenei kupu. Kei aha hoki le Maori le whakarlle ai ano i aia ki le Pakeha? lie aha i kiia ai ma te Pakeha anake le whakaaro ki le mahi pamu, ko nga whenua momona a te Maori kia takolo mangere iho? tie aba i kiia ai ko te I Pakeha ki rolo ki lana whare whakapaipai | noho mai ai, ko te Maori ki rolo ki tx pabokaboka koromeke mai ai, kainga ai

lika, kia aro lau mai ai nga whakaarp o te Maori p te Pakeba katoa ki runga ki a koulou. Kei mea koulou kahore a te Pakeba wbakaaro mai ki a koulou, nui atu to ralou wbakaaro ki a koulou, nuf aiu to ralou hiahia mo koulou mo te Maori, kia kake haere koutou i runga i nga tikanga ote pai; no konei te pouriianga o o ratou ngakaii, kite inahi kakai ote Maori ite rama; ko lo ralou hiabia tonei, kia whakarerea tenei tikanga: e matau ana boki ratou ki tona lukunga iho, e matau ana ratou, ki le lehea tonulia, ko te kai ario tenei bei buna ile Maori, E rong> ana ano abau i te kupu a etabi Maori e mea l ana, he biabia whakangaro la le Pakeba i to koutou iwr.. Tenei teka hokl a le arero £ erangi whakarongo mai iana ki laku, ma le Mauri an;> ia e buna, kite kore tenei kino e whakarerea. E whakapouo ana ianei te Maori ki tenei mea kite makulu? E ngangaro ianei le lino ote makulu; ko lenei, te makulu e mana tetabi inana mahiriga, ki te kore tenei tolltinga makulu, te rama, e peia aiu ki lawhiti! Kia matau mai iana koulou, e kore te biabia ole langaia ka launga ki taua kai e boki kite ili, erangi e kake kite nui,* kahore a le tangata kakai rama wbakaaro kite aha kite alia, beoi ano tana e wbakaaro ai ko tana rama anake, ko tana karaihe tonu ano kia riro mai ka koa iana ngakaa, ko iana wai maori lenei i nga ra kaioa. E pau nga wbakaaro ole tangata, e pau i te rama, e pau ana rnoni, me ana taenga kaloa e pau i le rama, he vvhakatuwberakau ta te kai hoko i tana loro, ka ngakaa kuare ki le riringi maori i ana moui ki roto. Ara i wbai ravva ia, no ka rawakore noa iho, i kaba ia ki le uiabK no ka ngoikore noa iho, le otinga o la le rama ko te langaia ki la male ! Kuare le tangata, le ai be mahara* langa ko le kai e toreretia nei e ia, he kai whakamate ano i a ia! Ebara oti lenei ite inakuiu ? Ki taku uiatau ano ia, e kore enei kupu e whakaponobia mai e te lokomaha, e kapotia ana hoki o ratcu kancbi, e kahakifia kaioatia ana o ratou wbakaaro, e le hiahia ki ta ratou kai, tungia pea e le abuareka O' te ranea tonu mai, kei te tai ano koa hoki e: pari nei. Ko te ahua ia, no kona-kahamama o ratou mahgai, ka lakoto ra hoki ratou kite kai, oti, e kai kuare ana, warea kite whakarongo i te reka, hore he bokihokingu ake o nga wbakaaro kia penei kau ake ra pea, e, 4 ' he maunu ano pea ia mo latou, te kai e tirohia paitia nei, e malea nujtra aiu nei, lenei ano pea te matau kei rolo e h'trna ana!" TJa ratou, tupona pu kite maunu tika, koia boki ka kaikaioga ai! Heoi ka. karatiga atu abau ki % koulou e nga-Kai-

whakawa, e nga kai liaki turc, c nga karerc, e te hunga kua wha.kaaetia nei e le Kawana, hei kai whakahaere i ana tikanga, hei tuoira lioki mo le pai, kia tino lupaio ki a koutou ano, kei pa koulou ki le nanakia nei; erangi whakapaua katoatia a koutou whakaaro, me to koutou kaba, kite tohe ite iwi kia tino wbakarerea hoki e ratou, kei tae amua kite pono tenei kupu mo le Maori, 44 Te kai i buna ai tenei iwi he raroa !" E- boa ma, na Ngapubi ianei te wbakapepeha nei, "ko Ngapubi kohao rail " E mea ana aii, me whakarere te whakapepeba nei, lenei he whakapepeha mau, "ko Ngapubi reo tahi." Ae ra e Ngapubi, whakaae mai reo tahitia ki runga kite lure, kt runga kite nobo ilka. Kia Kaikama, "Kia Kuikama, kite Iku buiinga punga ole waks o Takiwairua." Wbakarerea nga hae, nga whakaaro tupato, nga tikanga kuare, kia matau koulou, ko nga whakaaro o te Kawanatanga mo koutou, he whakaaro pai, ko o koutou hoa Pakeha katoa ano hoki e wbakawhirinaki ana ki runga ki enei whakaaro pai ote Kawanatanga mo koutou. Wbakalika mai ra e te iwi, reo tahitia le aeiaciga mai ki runga kite ture, ki runga kite nobo tika, whakapangia o koulou ringaringa kite parau, ana e ahu whakauiuri te litiro, erangi anga ake nei, e takoto mai nei te mabi ma taiou i mua i o talou aroaro. Ama te Alua ole rangimarie talou katoa e whakakaha, inana taiou e arahi, e tobu tobu, kia tika ai ta talou baere, kia pono ai a talou mabi. Naku enei kupu ki a koutou, Na to koutou hoa aroba, Na Te Wiremu, Kai-wbakawa Tuturu.