TE PUKAPUKA A RENATA.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume I, Issue 4, 15 May 1861, Page 6

TE PUKAPUKA A RENATA.

Kua kite nei matou i tetahi pukapuka a Renata, i tuhituhia kite Pawhakairo, i Pepuere, 1861. He hanga roa ra tenei reta, he maha hoki nga mea o roto: a, ki ta matou titiro, e lika ana ano eiahi kupu, olira. ko le nuinga o te pukapuka, e he ana, e kuware ana. No Ahuriri tenei rangatira, a Renata, no iNgatikahuhunu. He langata whai whakaaro ia, he langata.ngakau-pai ki tona iwi, olira, kua titaha rawa ana whakaaro inaianei, kua nro rawa i te aniiiamu ki nga tikanga katoa ale Kawanatanga. He aha ra i peneitia ai te ntenga a lo talou hoa, he aha ranei ? Heoi ano ta matou i kite ai: he mea whakaako ranei e telahi Pakeha kino—he ponrttanga noatanga ra-iei, nana, kite male nui o nga langata Maori, i ta ralou pakanga mai ki a maiou ki Taranaki. Me he mea e pouri ana ia mo tona iwi, e lika ana: me matou hoki e lino pouri ana, mo ta ralou tikanga whakamomori i a ralou. Olira, e taea e matou le pewhea, i te tohe tonu a nga langata Maori kite whawhai ? Hua noa matou he noho marire ta tatou i konei, pena ano me nga whenua pakeha i lawahi; a, kite puta ake te raruraru, na nga rangatira ranei, na te tangaia noa iho

ranei, ma te Ture ano e whakarite. Tena, ko le pakanga, katahi nei ano kia rangona, kia riterile ai nga he i a ia, Engari, ma icnei ka nuihaero ai nga he, ka raruraru tonu ai nga tikauga—a ekore e mutu. Kii tonu te pukapuka a Renaia i nga kupu whukabe mo matou mo le Pakeha : le whakaaro ai ia, na matou kaloa nga pai i riro mai ai ki tenei mom. Ko te aha lioki te pai a nga ritenga Maori i to matou orokolaenga mai ki konei ? Ko te aha ? Hua am, na matou ano—ara, ua te Whakapono raua ko te Kawanalanga —le lino tikanga, i noho pai ai nga tamariki a tenei iwi Maori. Ekore tenei kupu e taea te whakahe, le whakataka. Ahakoa, kua lupu tabi le pai mete kino i rolo i a taiou, pena ano me to nga iwi katoa 0 te ao, e taea e maiou te aha, i te kino kau a te ngakau ? F.bara i le mea, na matou te whakaae kia tupu ai tena taru kino,hore rawa: bua alu, na tana tupu ano. Ekore boki e oii kaloa nga mea katoa i te ra kotahi. Heoi ano ta maiou, hetanii tonu 1 te kino, he takaiakahi kia mate, kia noho tabi ai latou i runga ite ngakau pai. Koia maiou ka mea ai ki a Ilenata, raiou ko nga tangata whakaaro pera, Kali rawa te whakahe i te Kawanatanga mo nga ma hi kino e hanga ana i rolo i a latou. Engari, me tohe tonu latou, kia hutia katoalia nga wahi he, kia waiho ia, ko nga pai anake, kia lupu pui ana. Ko te hiahia tonu tenei a le Kuini, a nga Kawana katoa, me nga Runanga Pakeha, kia noho lahi ai la'ou i runga i le hara-kore. Ara, kia kaua latou e male i le hae, i le ngangare, i le whakabi, i te pokanoa, i te tutu, ite whawhai; otira, kia whakaputa tonu alu te aroha, a lelahi ki tetahi. E mohio katoa ana koulou, ko te lino he lenei ale tangata Maori, ko te tarinja-turi. No te nvaiua mai ano, ara, no te whanaulanga, ka tukua ra e koulou tenei kino kia tupu ana: ekore rawa e tapahia e nga matua. No reira la latou nei raruraru, na te kore-taringa a te Maori ki le whakarongo ite kupu. Mei rongo koutou kite Ture, pera me n<ja iwi Pakeha kaloa, kiano nei tatou i kite i tenei whawhai, i lenei mauahara. E rangi ra, kua noho tonu tatou i runga i te Ture, i runga ite rangimarie: a, ko nga he kaloa, kua tukua noalia atu, kia whakarilea e te Kai-whakawa. Ka whakaae mai koulou ki lenei kupu. Kihai tika nga korero a Renata, mo te whenua i Waiiara. Kahore ano i hokona nga wahi o Wiremu Kingi, kahore ano hoki i tangobia. Me he pihi ano lona i

reira, i roto i taua robe,* kua karangalia noatia e te Kawana, i te timalanga ra ano, kia kapea alu ki waho. Ehara tcnei i te putake o tana tohe; otira, ko te whakaaelanga a le Kawana, kia hokona nga whenna o nga langata ke. Kore rawa he tikanga hou mo te hoko whenna i Taranaki. I runga i Kawanatanga a Pitiroi, a Takarci, a Winiata, rite tonu ano tenei tikanga—a, lae noa mai ki aianei ano. He tilo kau te kupu, eki ana, kua whai ritcnga ke inaianei. Ko te hokonga tuatahi (ko te Taone), ko Omata, ko Tataraimako, ko Waiwakaiho, ko te Hua, ko Puketapu—rite tahi ano le tikanga hoko mo enei wahi katoa—a, kihai tukuna nga langata-ke kia rere kau ki runga. Waihoki, ko Waitara. Ko te hapu e mea ana ki le hoko, e pai ana,—ka hokona :ko te hapu e mea anu kite pnpuru, e pai ana ano hoki,—ka puruiia. Na, kei whea rale tikanga hou, e karangatia nei? Kahorc ano matou i kite. Koia matou ka mea ai, kia ata whakaarohia e te tangaiaana korero, kei puta kau ake he whakapae-teka, he korero horihori. Ko tena korero mo nga Rangatira Maori, i hui ma ra ki Kohimarama, me waiho marire. E tika ana ranei, ehe ana ranei: kowai ka kite atu i roto i te ngakau o te tangata? Heoi ano ta matou e mohio ai, ko te pukapuka-karanga a te Kawana, i tae am ki Ahuriri, i tae rawa atu kite ringa a Renata. Nana ano tana tikanga i noho atu ai, me letahi atu rangatira, me tetahi atu. A, kaua rawa ratou e amuamu inaianei ki era tangata i rupeke mai ki taua Hui. He mea kino te hae, he mea tamariki hoki. Ko tena korero katoa mo le kingi-maori, me waiho hoki kia takoto ana. Ma nga ra e toe ake nei, ka kilea ai te pewheaianga o ena kupu. Mana ka lika, mana ka he: kei roto ano i nga ra, te mohiotanga mai. Heoi ano e te Wbanau. Me he pono te hiahia kia kilekoutou i te lika, me nekeneke mai kia tala—ana e noho atu—pouri tonu am: engari, haere mai koutou kite ma"<\matanga, kia marama katoa ai nga whakauro a le ngakau.