Aga mahi o te Runanga hi Kohimarama

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VII, Issue 17, 1 September 1860, Page 4

Aga mahi o te Runanga hi Kohimarama

Manei, Akuhata 6, 1860.

Ka mea a Te Makarini:E nga rangatira o te runanga. Inga ra o te wiki kua pahure nei i korerotia e koutuu nga tikanga mo o koutou whenua. I tae mai auo ki a koulou te pukapuka a te Kawana mo o kouiou whenua kia roherohea, to lenei hapu to tenei hapu, to tenei tangata to tenei tangaia, kia tuiuru ai. A, kua mea tana kupu kia horahia nuiiia e koulou tenei korero, ana hoki am koutou ki o koutou hapu, kia rapua e koulou telahi ara e takoto marania ai. Kua lac mai hoki telahi pukapuka mo runga i te Huri-whakauru (he Pakeua he Maori) mo nga wbakawa koburu, kia lu ai he Maori hei litiro i te lika i to he, ana whakawakia te he ole tangata Maori. Kua tukua mai hoki hei hurilmri ma koutou nga Ture i tuhiuihia e to koutou boa pai, e Te Matenga, te lino Kai-whakawa tuaiahi o Niu Tirani. Ko tana i whakaaro ai he vvhatkatakolo tenei i etahi likanga marama mo nga kainga Maori e matara aiu ana i le Taone Pakeha, hei whakakapi ia mo nga rilenga Maori. Kua korerotia hoki ki a koulou nga tikanga i tupu ai te pakanga ki Taranaki. Kua rile hoki le kupu a te Kawana kia whakamaramatia aiu ki a koutou te tikanga ole Ture m Ingarani mo nga laonga ole tanga male kia mahue pai ai. Ko tana hoki lenei i pai ai kia whakaaelia e koutou taua ture, telahi atu likanga pp.ra ranei, e mum ai a koutou kuraruraru e mau nei mo nga laonga, mo nga whenua ranei o te tangata maie. Kua rongo hoki koulou ki nga likanga o tenei main o te Kingi Maori kua korerotia nei, a, kua rapua am a koulou whakaaro mo tena kia whakina nuilia nni. Kua lakolo ta koutou kupu kia mau tonu le likanga o te Kunanga i nga lau kaica. I tenei wiki he korero ke laku hei lirohanga ma koulou. Ko laku lenei i whakaaro ai, kia ata hurihurihia e koutou etahi tikanga c kake baere ai te pai ki o koutou kainga. E kore ranei e pai kia whakaiuria tetalii raugatira'ki ia takiwa hei tuiuuaki, ara, hei whakapuaki korero ki a te Kawaua, hei pehi hoki i nga kino ole iwi? E hara tenei i le korero mo nga kainga Maori e patala ana ki nga taone Pakeha. Oiira mo nga wahi e tnamao am ana i nga Wbare-wliakawo ole Pakeba. Me whakaaro hoki e koutou me kore ranei

e pai kia waiho he Kai-whakawa Pakeba bei boa mo o koutou Runanga bei mabi i nga he. Me i konei a Mohi o Pukaki i tenei ra, ka whakahoki korero ahau mo ana. Otira kia tokomaha o Waikato ki le ka tahi ahau ka uiu i tana kupu. [Ka karangaake leiahi, "Kahore a Mohi i konei."] E mea ana a Hauraki raua ko Waikato kia whakariiea leiahi Runanga motuhake mo ralou. Otira, ki taku, ko te Runanga tenei mo ratou, kia rangona ai a ratou whakaaroei nga rangaiira katoao nga wahi katoa o Niu Tirani; inahoki ko Taiaroa tenei no tera pito rawa ote motu. Otira he mate pea nana i pupuri atu a Hauraki: mehemea e hara i te male e he ana ta ralou waiho ma nga Pakeha anake e karanga nga manuwhiri. Mete Kingi, (Ngapoutama,) Whanganui: E Ma, ko to kiipu tuaiahi, ko te tekau ma rua, ara ko te whakawakanga mo te tangata e kohuruiia ana; ko le rua o o kupu mo te tangata male, mo nga laonga kia waiho ki ona tamariki; kahore ona lamariki ka waiho ki ona whanaunga. Kua oti lena kupu i a maiou. Ko te tekau ma rua ka tahi malou ka rongo, nau na hoki i korero mai. Ko le tuaioru o o kupu mo le mabi ki Taranaki. Kahore au e mobio ki le whakaaro, mau lena; kei a korua ko te Kawana le whakaaro mo lena. Ko te tuawha ko le Kingi, waiho lena ki a koe le whakaaro. E ki ana Waikato, kei a ia ano te whakaaro mo le pai. Kei te whaiwhai atu au i runga i o kupu. Kua koreroiia la tenei he, me ta tera he. He wiki wuakamulunga tenei mo te ko rero a le Runanga, koia au i whaiwhai atu ai ki ena kupu au, e Te Makarini. Naku tenei kupu mo te tekau ma rua. Kua meinga lena hci mabi mo nga tangaia Maori. Tenei hoki teiahi kupu. Karangaiia ana e Kawana Kerei, he Kai-whakawa. Ka mabi ano aua Kai-wbakawa. Ko te rua tenei o nga tau i tu ai au bei Kai-wiiakawa, kabore ano au i kite i te tikanga mo taku mabi. Ko te tikanga tenei. E mahi ana te Pakeha me tona ulu, mahi ana au, kahore he ulu. E mea ana au me whakatika tenei e koe. E kimi ana ahau i te tikanga o te tekau ma rua; whakariiea mai ano hoki e koe te tikanga mo te Kai-whakawa. Tahana Turoa, (Patulokotoko,) Whanganui : E whai ana au kite tikanga ulu mai a Te Kawana i nga kupu o te Runanga nei. Kua meinga hoki me hoki tera tangaia ki tona whaic ki lona kainga mahi ai i nga ti-

kanga mo te whenua. Kua puta ano hoki ic kupu a Te Kawana kia whakaaiuria nga lure pai hei likanga mo tatou. E whai ana ahau kite whakaluranga ole pai puta noa i lenei motu. Ko tenei ko te rua o o kupu mo te tumuaki mo nga taba i te luawuenua, e pai ana tena ; me whakarite e te Runanga nei lie tangata hei tumuaki mo nga kainga Maori, haunga ia ki nga wahi e patata ana ki le Pakeha. Ko to kupu tuaioru eki ana kite Kingi. Ki taku whakaaro kua rupeke mai nga rangatira o te motu nei.* Kua meinga nei e koutou naku i whakatu te Kingi; e mea ana ahau na le ao katoa, na Nhi Tirani. Ko te mahi ma nga iangatira Maori, me mahi kia tika le mahi. Ko te pai tenei ko nga Ture ole Kuini. E lahi ana tenei Runanga ile marae. Ka lahi ka mohio mai le langata o waho he pai lenei. E mea ana ahau me mahi lonu au kia tupu ai te pai i roto i toku ngakau; kaua e wehcwchea nga whakaaro, engari me mahi lonu. Ernera Patuone, (Ngapuhi.) Awataha : Ka tahi ano au ka uru ki tenei mea kite Runanga. Kia rongo mai koulou, e le Runanga nei. E pouri ana ahau kite Runanga a Ngalimaru, a Waikato, e haere mai nei; i mea au, engari i a latou ano i konei ka haere mai ratou. Na konei au i pouri ai ki le kupu a Ngalimaru, a Ngaiipaoa, a Ngaiiiaroatera, a Waikato. Mehemea i hiahia nga langaia o te Kingi kia haere mai ki tenei Runanga e noho nei latou, ka nui le pai. Naku ano te taha o tenei hui, naku a Kawana Hopihona i whakaae kia noho i uta. Mei kaua ia i noho ki nta kua he tenei molu, kua puta mai lelahi iwi ke kite tango. Ka whati tetahi tahao Ngapuhi, ara a Manu ma, i taku whakaaetanga kia noho le Pakeha ki ula ki tenei molu. Koia tenei e nga iwi nei i piri ai au ki le Pakeha. He matenga nui toku i te rapunga utu mo te hanga e noho mai nei. Kia rongo koe, ko Ngapuhi, ko eiahi kite whakapai, ko eiahi kite whakakino kite Pakeha. Ka male ko le Pakeha i Ngapuhi, ko Te Mira, ka whakaiika ano au ka male ko Kiriroahore. Ka mate ko Wharangi ka whakatika au, ko Malelakahia. Na ka murua ko Te Ropiha, ko Te Waiti, whakaiika atu au, ko Kaeo. Ka tahuri ko Hararutu kite moana, ka murua, ka titiro au ka rapu utu mo nga taonga, ka tahuna e ahau ko nga kai o Waireia. Ka tahuri a Paraki, ko Waihou le utu. Na, he muru, ko te Tuaiara, ka male ko Kahi hei utu mo taua hara. He kohuru na te Maori, he mea ko- | piro ki le wai ko ia ano te ulu. Ka poka

taku mokopuna ki telahi hara niana. Ka mea au, ko wai te uiu mo te hara, ko ia ano, e takoto mai i tua na. Ka mate ko Kororareka, ka labi au ka piri ki a te Kuini, ka rongo koutou ka whawhai maua ko taku tamaiti.. Ka riro nga paura o Kawana i Hauraki, ka liliro au ki nga rangaiira o tenei kainga. Heoi ano, e piri tonu ana au kite Pakeha. Ko tenei hui o Hauraki, o Waikato, ka liaere mai, waiho kia baere mai ana; ma wai hoki e wbakarongo ana korero, ka riro nga iwi bei whakarongo. E mabara ana au ki te kupu a Porokoru, i meara, " Ahakoa kotahi taku wai ko Waikato, ma taku rlnga e kapu te kiri whero, le kiri ma;" na konei au i mea ai ko au pea tenei, ina hoki kabore be iwi ke e lomo penei ana me au kite iwi Pakeha. Heoi ano taku. Wiremu Nero Te Awaitaia, (Ngalimahanga,) Wbaingaroa: Kaua e takahi nga waewae ki taku korero. E hara ite lino niohio ki nga Ture o te Pakeha ahau e korero alu nei. Taku whakaae kite korero a Eru Patuone, ka nui te tika. E abuareka ana abau, e koro, ki to korero. He pono, i a koe ano te lake; me to kupu whakamulunga, e pono ana. E pera ana nga iwi katoa me tau. E tika ana nga kupu a te Kawana mo nga whenua. E tika ana kia hoki ia tangala ki lona wabi, wbakaaro marie ai: tena ano pea nga tangata e riri ki tena tikanga. E hara ra taku i te mea mo tau e Tohi, engari mo nga whenua katoa. Whakaae ana pea latou, tena ano nga mea whakalic, kei te kainga; kei whiua kautia, na te Pakeha te he. Ko te kupu mo te tekau ma rua e tika ana. I whakaritea ano ete A tua nga tumuaki mo Ibaraira. Na Ihowa tenei tikanga a tae noa mai ki naianei. E hara i le Kawana engari no te Atua ; oliia ko le kai wbakaiikatika inaianei; ko ia hei whakarite i nga tangata kia tu bei Kai-wha-kawa mo Niu Tirani, hei pehi mo te he o ia iwi oia iwi. E kore e pai kia haere mai tena tangala- hei whakawa i nga he o tenet | iwi; engari me whiriwhiri ano ki nga ranga-

lira o taua iwi. *Ko taku korero tenei kei laku paihere rakau. He riten?a na le mama e ako ana ki ana tamariki tokowhitu. Ka lupu ana tamariki e whitu, ka heke te maiua ki le mate; ka whakaaro ia, Kahore he whakaaro o aku tamariki, kahore e mohio i muri i ahau. Ra ki atu ki ana tamariki, "Me akeau ka male; haere mai ki tokil aroaro." Ka tu ana tamariki. Ka mail ia ki nga rakau e whim, ka paiheretia ka hoatu ki 10 nuia, ka kiatu " Whatiia." Kahore i whati. Ka hoatu ki le tuarua, "Whatiia;" kahore i whati. Pena tonu kite tualoru tae no'a ki le luawhitu. Kihai i whati, e kaha ana, e paihere ana hoki. Ka tahi ka lakiiahiiia nga rakau, hoatu ana ki tenei ki tera: kiliai i maro, whati katoa aua rakau e whiiu. Ka mea ano te mania, "Palherea; kahore e whati." Ka whukaritea e ahau tenei kite Maori kite Pakeha, e kore e ahei le wehe; kite wehea ka whatiwhali noa, e kore e mau, ngakongako kau. Maku e korero ito tikanga Kingi; e kore au e pupuri i lena tikanga. Ka pena ka whai i tena tikanga, ka h° tenei motu, ka whati ona whakaaro. Ka kaha tenei Runanga, ka mate ano enei raruraru ; no le mea ka peke kaloa nga rangatira ki runga ki tenei mea noho ai; ka lupu ano he pai mo latou. Ko taku tenei e mea atu nei. E Ngatiloa, e Whanganui, e Ngatiwhakaue, ma koulou taiou e pupu mai kia okioki ai o latou wairua me o tatou tinana ki runga i te ture. E kore au e mea atu: "Tohe e te Kawana, to he ete Pakeha:" engari ma le tini o nga rangalira tena kupu. Male ana a Potatau i runga i la maua kupu pupuri ite Pakeha. Ma le Kawana ra tatou e paihere; kua matau ia kite whakaaro i nga tikanga mo tatou. Me waiho ano hoki ma Te Waka Nene e paihere: e noho ana hoki ia ki runga ki le tikanga. Ko te Kawanatanga ano hoki tetahi hei paihere i a tatou. Ilei aha le he ai le ao? Ko tatou me noho i runga ite pai. Ko le lake o laku rakau ko te kupu e mea ra 4t ko koe e Hura e whakamamoemititia neieo luakana: he kuao raiona a Hura, e kore e riro ke te hepeta o Hura; mete kai whakatakolo tikanga o roto o ona waewae." Ka lu taiou ki runga ki tenei Karaipiture ka lu ano tatou, E whenei ana tenei kupu mete kowhalu e whiua ana ki waenganut i a latou.

Tamihana Te Rauparaha, (Ngalitoa.) Otaki: Kia korero au i aku whakaaro ; kia rongo mai koutou, e le Kunanga rangaiira, kia whakahacrea ake nga tikanga mo le tekau ma rua; kia whakatuturmia hold taua kupu. E mea ana ahau me whakaae latoir kaioa ki runga ki tenei kia ata marama ai, kia kaua e pokaia kelia he tikanga ke atu. Engari kia whakauuurutia tenei korero mo te te,kau ma rua, kia whakaae kaioa mai koutou. Engari waiho ma te Kawana e whiriwhiri nga tangata tokoono hei boa mo nga Pakeba ki tena malii. E bara ite korero ngutu kau enei e kurerolia nei, engari no roto no te ngakau. Me whakaae kia tubia tetahi pukapuka whakalumaumo tenei tekau ma rua. Kaua e haea mai enei lure; ko te oranga tenei mo talon. E korerotia mai nei eTe Makarini, hei painga mo tenei motu mo"NiuTirani. Ko tetahi kupu mo nga taonga ole tangata mate; kei le matua ano te whakaaro ki ana raonga kia wehea ki ana tamariki ki tana wahine ranei i muri ia ia; kia waiho ma nga tangata i whakariiea e te Kawana e tiaki nga tikanga a taua tangata, e luhituhi hoki kia pumau ai; mo te lae rawa mai o tetahi tangata ki le pokanoa e kore e laea c ia le pokanoa, le tango ki aua taonga, no te mea hei runga ite ture o Ingarani, ara ole iwi rangaiira nei o te Pakeha\ Tenei hoki tetahi tikanga mo le whenua; ko te wahi hoki tenei e mau nei nga he o tatou o to tangata Maori, engari me whakarite kia wehewehea nga wahi ki ia tangata ki ia tangata, kia mutu ai te raruraru. Ko le likanga i tika ai, i mau ai lenei korero, i pono ai, koia tenei, he mea aia tuhiluhi ki le pukapuka her litiro mo nga Pakeha o Ingarani, mo nga Pakeha o te ao kaioa, hei oha hoki ki o latatou uri i muri i a tatou. Ko tetahi tikanga hoki, kia whakamutua rawalia nga makutu, kia whakapono kite Atua Nui ote rangi; me tanu rawa te makutu kia ngaro inaianei, kaua hoki e whakapononga kite Atua Maori. E mea ana au e tika ana tenei kupu rno te Kai-whakawa Pakeha kia waiho ano ia hei upoko mo tatou i nga wahi e matara atu ana i te Pakeha. E kite ana au e kore e tika nga korero a nga Kai-whaka«wa Maori. Hei aha te korero mo te Kingi i whaakaawhia ai ? He mea tika ano kia wbakahengia laua mahi Kingi a Waikato, e mahi mai na i te taha wbakarunga alu o Akarana. Koia hoki le kupu a Te Makarini, kua lae mai nei a Tararoa, te tangata o tera motu, cr

te Waipounamu. Ko. nga tangaia o Warkalo, o Hauraki, o nga wahi mtata, he aha ralou le haere mai ai? Ko tenei, ka aiulo ano ta matou mahi, ka whiwhi ano ki ta matou taonga i pai ai, i kawea mai ai matou ki tenei wahi, heoi ano ka boki maiou: uaiho ano tana main, la nga taiigata o Hauraki, o Waikato, ma ratou'dßo e uiabi. E lika ana nga korero a Eru raua ko tana luakana; e marama ana o raua whakaaro, olira lie Pa. keba ano raua. Ilei aha tenei Kingi nio- tatou? He mahi tamariki, be " humbug"! E lika ana te kupu a Te Awaitaiae koree whali te rakau pupu. Ka wbai tatou he tikanga ke, ka ahua he ano. Kite he to koiuou liiiro ki laku kupu, whakahengia mai. Taku wbakaaro ki Taranaki. E pouri ana te ngakau mo temau tonu o tenei kino. Me pehea ra e marama ai? Me rapu mai e koulou he tikanga e marama ai. Engari koutou, e mohio ana ki taua kainga, ko au kahore ano au i kite. Tera ano pea tatou e kite i a tatou a enoi lau e haere ake uei ; ko tenef, ka hoki tatou ki o tatou kainga me haere tonu tatou i runga i nga tikanga ote Pakeha; me banga i nga whare Pakeha, me wbangai bipi, me whangai kau, me whakarite i etahi taone Maori kia rite ki nga taone o nga Pakeha, me aha me aha. Tenei hoki laku korero mo le Meera, ara mo te whare lako'.oranga pukapuka ki Otaki; ko au e mea ana ma te Maori e mahi. Ko le mama o aku kupu, ko tenei, kia wbakaritea elahi tangata Maori hoi manhia, ara, hei tiaki kau, hei arai atu i te kino; e hiabia ana ahau kia whakauru ano te Maori ki tena tikanga kia tika ai le whakahua kite wkakakatahitanga ole Pakeha ote tangaia Maori; ma koutou ra tena e whakaaro mai, e whakaiika mai. Ko te tuatoru tenei; ko te pa hoia mo Heretaunga i Poneke. E mea ana abau kia kaua e hauga, kei whakaoho i etabi taugata kino, no le mea kahore hoki be whawhai ki reira. Engari me wbakaiu he Maori hei marihia ki reira. Para one, (te Uriohau,) Kaipara : Pofca pu taku korero ki a koe i runga i to kupu e mea name hui tera tangata me tera tangaia ki runga ki tona whenua korero ai. "Kei mea koe e pai, e oti ite kupu kau. Ehe

ano tenei, kua kite hoki koe. Engari e tika ana kia korero i runga i te ture, ko te lure hei whakamarama. Kua tomo hoki au ki le Kuini, kite Kawanatanga. He kupu poDo tenei naku, na Ngatiwhatua, no namata. " Ka kiia te tangata kia ora, ora rawa," Ma tenei kia rongo mai koe. E kore au e tae kite kino i enei ra e takoto ake nei. Me litiro hoki o koulou kanohi kite mabi aTe Tirarau raua ko Paikea. Waiboki me taku, kia abu atu au ki a te Kawana ki toku matua. Ka tika te kupu a Eru Patuone e mea na, Ka wbakahua ano abau kite whakanoboanga o te Pakeba, e Te Kawau, e Te Tinana, ki Karangahape. Eke ana Kawana Hopibona ki Peowhairangi, ko Kapene Haimona ki Kaipara, ka meate iwi, "E.! kariro tewhenua." Ka mea te Tinana, "Kaoie, lukua mai hei boa moku." :i I tawahi ano te Pakeha, ka moea e toku tobunga, e Titahi, nana le bari nei. Ka hari koia au i taku bari. [Ka puta i konei te hari.] Manuka, (Ngatiwhatua,)Kaipara: E boa, ete Makarini. Tena koe. Whare kuru mai koe. Kahore he rerenga ketanga, ko te rangi ano tena o te korero, ko te aroha, ko te pumau kite lure Kuini. Kia rongo mai koe, ko toku boa pumau tena, ko le Kuini, ko te Kawann, ake ake. ** Kua luiaki te mabi lohu mete whakapono." Makarini Te Uhiniko, fNgatiawa.) Te Awa-a-ie-Alua: He painga noku ki le korero a Te Awaitaia, a Tamihana, i lu ai au ki runga, e whakahaere nei i ia ra, i ia ra. He mea nui tenei, lango ake ano raua ko laua likanga nui. No konei au i mea ai kia kaba la raua tikanga. Ko wai ka mohio ki a taiou e runanga nei i roto i le whare nei; la te mea hoki e mau tonu ana nga parahanga a Uenuku kai-tangaia. No reira au i whakalika ai kite pupu rakau aTe Awaitara. E Te Makarini, ko te tekau ma rua nei ano laku korero e mea nei kia marama. Ka ki aTe Makarini: E bara hoki tenei i te korero mo te lekau ma rua ; he korero tenei mo nga likanga whakahaere whakawa ki nga kainga i lawhiti atu i te laone Pakeha. Ki. korero ano a Te Makarini (Te Uhiniko) : Tenei ete Makanni, me wkakahoki tenei kite kainga. Ko le taha ki nga ha-whe-kaihe, ta te moa he takawaenga ia no nga Maori no nga Pakeba. E penei ana ratou mete manu e tau ana kite lalmna, ka pa-

ria cte lai ka rere noa. Kia whakatikaia .tenei e to tatou Tunanga, no te mea he taha ia do tatou no nga Maori; me aroha ano tatou kite taha ki a tatou. Me wbakaatu he pihi, i te whenua o ona tupuna o lona matua wahine; kei riro te whenua i te langata ke, ka waiho tona uri kia rere noa ana. Wiremu Patene, (Ngaiterangi, 1 ) Tauranga: Whakarongo mai e nga rangatira o te runanga. E rua aku kupu, mo ta Te Makarini e mea mai na kia tu tetahi tangaia hei tumuaki mo tatou. Ite tau 1856 ka tukua mai o matou pukapuka ki tetahi-kai whakamarama mo to matou kainga mo Tanranga, Haere mai kite tau 1837, ka tukua mai ano a matou pukapuka, kihai i whakamana ete Kawana. E whawhai tonu ana. e haere ana nga pukapuka lae noa kite tau 1838, ki tetahi lumuaki Pakeha mo matou: lae noa kite tau 1859, ka puta ko Te Taiana i runga ite kupu ate Kawana; nana i wbakaoti nga pakanga ki Tauranga. Inaianei i te tau 1860, ka puta ko Te karaka, ka tatu toku whakaaro, ka whiwhi au kite kai whakamarama moku. Mea ana au koia nei bei tumuaki mo Tauranga, haere atu ki Maketu, ki Whakatane, ki Opotiki, ka aliu whakauia ki Tarawera, ki Uolorua, haere tonu atu ki Maungatautari-ahakoa he Kingi kei reira—no te mea e matara ana enei wahi ite Taone. Pumau tonu taku korero kia waiho ia hei tumuaki. Kua oti iaia te whakaaro nga kai-wbakariie i raro i ona waewae hei boa mona. Kua whakaae ahau ki a Te Karaka hei tumuaki moku. Ka lu a Te Makarini, ka mea : E nga rangatira te Arawa, o Ngaiterangi, o Tuhourangi. E pai ana koutou ki ta Wiremu Patene, ara, kite tikangae korerotia nei mo le Karaka? Ka "Ae" te whakaminenga o Ngaiterangi, o Ngaiihe, ole Arawa katoa. Ka mea aTe Makarini: Heoi ra tena, ka rile. Ko tenei me tahuri tatou ki le whakarongo kite kupu a Maihi Paraone. Maihi Paraone Kawiti, (Ngapubi,) Tokerau : Tenei ano taku kupu mo la Te Makarini kua mea mai na kia whakaotia puna te mahi makutu. E hara i te mea kia puritia e tatou. Kua oti taua he i tenei runanga. He whaki tenei i taku he, he whakaae ano hoki kia whakamutua taua mahi kino. E whakapai ana ahau ki tetahi tumuaki Pakeha kia tu i roto i nga iwi Maori. E mea ana hoki ahau kia rua kia toru nga hoa Maori, kaua : e mea kia tokitahitia; ko enei tangaia hei kai whakarile i lona kupu. Kia ketahi ki kia kolahi ki

Whangarei. Ko tenei lure hei oranga mo te Unana; ko te lure o tc whakapono "hei oranga mo te wairua. hei whakapai i a tatou ki te aroaro ole Aiua. Heoi ano, e whakapai ana ahau ki nga whenua kia whakaiikaia, kia pai ai, ake ake. Ma le runanga e moa mai, Amine! , Te Makarini: E tino whakaae ana ahau ki nga iupu a Maihi Paraone e whakahe ana ki tena rilenga kino, kite makuiu. Me tahuri nga rangatira katoa o tcnei runainga kite pehi i nga ritenga Maori, ko te makutu tetahi. Na, kei mhe kino pera inc tenei e korerotia nei a niua ke aiu. Me whakarere rawanga ritenga o te pouritanga, me tahuri nui le Iwi Maori kite Karakia ki te Alua pono ole Rangi. Ihakara, (Ngaliraukawa,) Manawatu: E lama ma, e he tonu ana au ki tenei buihuinga, ko koutou pea e mohio ana ki tenei huihuinga. Ka paiai atu an ki a koutou. He whakinga hara ranei tenei? Enoho noa ana hoki au. Ko te ingoa o tenei runanga ka tahi au ka mohio. Mehemea ko te paiunga tenei o nga hara kia male, ka tahi au ka mohio ki to tatou runanga, he whakinga, he patunga hara. Kia mea ano au kia patai ki a koutou, e noho he ana hoki au. Kua huihui tatou kite whaki, kite patu i lenci tangala nui ?te Hara ? [Ae.] Ko te rangatira o te langata koia nei ko ana whakaaro; ka tahi au ka mohio, ko tenei ka patua nga whakaaro kino kia mate. Ka tahi au ka haere i te kupu aTe Awailaia. Huihui ana nga tangala ki. Horano, whaki ai i a raiouhara; kofiorano ano hoki tenei, ka whaki nei tatou i a tatou jhara. Ka ki atu a Hoani ki taua bunga, i "Na te aha koutou i whakakite mai ki konei? "Ka ki mai, "Na le whakinga hara." ; I ki a Wiremu Nero ki ana rakau, pupu rawa. jAe, ka tika tena. Heoi ano te tangata nui ko te runanga. Na ko nga mea Maori, ete Makarini. £ mea ana te Karaipiture, Patupatuanga mea kino, le moekino, te kohuru; ko laku tenei, patua hoki nga whakaaro rangatira, ka tika kia whakamokaitia te ngakau nei. Mehemea ka hoki au mete whakarangatira i toku whakaaro, ka hoki te tangala mete whakarangalira i tona whakaaro, ekore an e mohio i noho laiou ki Akaraia.

Tnkihaurnene, (Ngatiwhakaue,) Roiorua: Ka lika o knpu. Na, kia rongo mai koe ki laku oali lika; kia lika to oati. Kahore aku kupu ke atu ko le Kuini anake, ko le Kawana anake; kahore he kupu ke ake. Ahakoa mea te tangatn he rangaiira, e lik.i ana te kupu, e hara, ke kuri. Hei tumuaki ate Kuini mo talou, ake, ake lonu atu! Ko laku kupu teiiei. Taiaroa, (Ngaiiahu,) Otakou: Kahore he korero. Koiahi ano le mea i haere mai ai ahau. Koiahi lonu ano laku ko le Kuini. Nau au laonga, e Ngapuhi. Na Hongi i tiki ki Ingarani, hoki mai ana ko le kahu main, ko le pu. Kihai au i haere mai kite Kingi: i haere mai au ki le Kuini; kahore aku kupu ke. Ma le Kingi la te Kingi e main. Olira me Kingi katoa talou e lu nei / Ko le mutunga tenei o te korero: karangatia ana mo apopo ano korero ai. Turei, Akuiiata 7, 1860. Ruarua nei nga kupu aTe Makarini. Ka mea kia whakamaramaiiae ia ki nga langaia o Ngaiiraukawa te wa'ii i pouri ai ratou ki nga whakaaro o Potatau mo te Pakeha. Ka ia, kotahi lonu te likanga a Poiaiau ki nga Pakeha noho-whenua, he atawhai, he pai anake. Panuiiia ana i kouei te pukapuka tohu i nga korero a taua rangatira kite aroaro o Ngatiwhalua i le 26 o nga ra o Met kua pahemo nei. Koreroua ana hoki ta raua mihinga ko Potatau i Ngaruawahia. Hemi Malini, (Ngalimahanga,) Whaingaroa : Te mea i korero ai ahau e whakakawenata ana talou ki o tatou hoa Pakeha. Te korero a Te Makarini inanahi mo nga lunuiaki Pakeha, hei hoa mo nga Kai-whakawa Maori, hei whakamarama i nga likanga* 'ko nga Kai-whakawa Maori he iti te maramalanga i a ralou. Ko nga runanga kihai i lino marama. Ko lo matou Pakeha tuatahi, i tukua mai e te Kawana, ko Te Penetana. Ka nui te marama o ana likanga, mete marama kaloa ano ki a maiou. Ko te tuarua ko te Raia. E pouri ana matou, he reo Pakeha hoki lana, e koree mohiotia e matou. Ko laku kupu tenei ki a korua ko te Kawana kia tukua mai letahi Pakeha mohio kite reo Maori hei whakamarama i nga likanga■Ko Te Hare letahi o nga Pakeha i kite ai matou, ko Te Waili letahi. Ma te runanga tnei e whakaaro iho tenei kupu. I rongo

ahau e rua nga tau ka haere a Te Makarini ki lawahi. 1 a Te Makarini i konei e pai ana, e marama ana nga tikanga. • Araraa Karaka, (Te Uriohau,) Kaipara : Ete runanga nei. Tenei laku kupn ki a kouiou : ma latou e whakaae nga likanga a le Kawana kua tukua mai nei ki a latou. E rua nga mpa i wbakina mai inanahi. Ko te lumuaki Pakeha, ko te tumuaki Maori, kahore ano ahau i lino mobio. Kia hok'i ahau ki Kaipaia me mahi e ahau. Ki le kiiea me luhituhi mai ki le puka r >uka; kite kahore me luhituhi mai ano. Ko telahi o aku kupu ki a kouiou ko te kupu a Taniihana kia wliakaturia he hoia. E taimaha. ana tena. Me aia whakaaro, me ata Iwriliuri tena ele runanga nei. E nga rani>atira o te runanga nei! Me anga nui aianei la latou mahi. He whakakoiahitanga no latou, kia anga nui ta laiou waka aianei, kia lika la laiou hoe, me le vvhakatere ano kaua e tahuri ki muri. ETe Makarini, ko taku kupu tenei ki a koe, me la euei korero kite nupepa. Mau e kavve atu ki le Kuini, a ma te Kuini e wuakahoki mai ki a matou! Hei kawenaia mau tonu ki a matou, lae noa ki o malou lamariki, kia pena ai me to kouiou tikanga me to te Pakeha. Ko nga mea a o koutou tupuna luku iho ki nga lamariki. Kia koiahi a latou ture, kei he, kei tikokikoki la latou waka. Tamihana Te Rauparaha, (Ngatitoa,) Olaki: E mihi ana ahau, e aroha ana ahau ki nga korero o Polaiau kua koreroiia nei. E tika ana ano nga whakaaro o nga kaumatua, ko nga lamariki hei whakakino i nga kaumatua. He penei hoki le whakaaro oTe Rauparaha i mua atu o tona matenga, he aroha lonu kite Pakeha. Ko matou hoki e mea ana kia aru i aua tikanga, a mate noa.' Ki loku whakaaro, mehemea i ora a Takiwaru, e kore a Polatau e whakaae ki nga kupu a Wiremu Tamihana Tarapipipi. Me Te Heuheu i haere ake ki a maua koMatene r kihai maua i whakaae. Ki atu ana maua, " Haere e hoki, me ena likanga, kaua e kawea mai ki konei, whakahokia atu ki toil wahi." E marama ana nga whakaaro o te kaumatua kua mate nei, na nga tamariki ano i whakahe; he whakahihi hoki. Heoi ano taku. Wiremu Tipene Takahi, (Te Uriohau,) Kaipara: E nga rangalira ole runanga ote moiu nei. Ko te runanga tenei o te Kuini. Kia lika le whakaanganui i te waka nei, kia

tikaai le wai ki ie takere. He whakalatanga tenei na latou kite Pakeha, ko le puiake lenei ole mahi tohunga. Wbakaiomokia tatou kite maru ote Kuini. Wkakakotahitia le Kawenala kite Pakeha. Ehara hoki iie lino mea ma latou, oliia mo a latou tamariki i mnri i a latou. Me wbakamau lenei kawenaia. Kua whakapuakitia eie Kawana nga kupu aroha a te Kuini ki nga rangaiira Maori o Niu Tirani, me tahuriatu hoki lalou ki ie mahi i nga Ture ole Kuini, kia koiahi maru hei liaki i nga Pakeha i nga langata Maori, kia lupu haere ai nga langata o ie moiu nei. Matcne Te Whiwhi, (Ngatiloa,) Otaki: E te runanga nei! Kahore he kupu ke maku, kua oti atu ki a koutou. Kahore he kupu kopikopiko. Heoi a no,, ko ie tomokanga ki te maru o te Kuini, oliia kvi lenei iwi atio tona whakaaro, kei tenei ano tona whakaaro. E mohio ano hoki latou i te Kawana luaiahi, kahore he kupu ke am, a taea noalia lenei ra. Heoi ano te kupu, kia kotahi ture kia apiiiria nga iwi e r'ua kia kotahi. E tau ana hoki le mana ote Kuini ki runga ki a tatou, kia piri tatou ki nga likatnga marama, likanga pai a te Pakelia". Tenei hoki tenei kupu aku. Kei pouri mai koe e Ma. Kia tukua le mahanatanga ki ronga kite Maori, kia rite ki to te Pakeha. Paora Tuhaere, (Ngaiiwliatua,) Crakef: Taku mo te kanga ole Pakeha. E kore au e male ina kanga mai. Kite moto mai tetahi Pakeha i au, toto ana laku ihu, e kore au e lahupi atu kite molo i a id, erangi me pnpuru e ahau, me tuku kite whakawakanga. E whakaae ana ahau ki runga ki te kupu a Malenemo te-whakamahanaianga. Ko taku kupu lenei mo nga kai-whakarhe whennas mo nga Kai-whakawa, kia lirohia i roto i le runanga nei. Ma tatou e v,hakatu, kei mea lalou-ma"le Kawana, engari hei whakaae kau mana. Me rapu ano hoki e latou tetahi Pakeha hei kai-iiiiro. Ko laku e pai nei ko To Makarini, la te mea kahore ano ahau i kiie noa i tona he. Ko te he kei nga kai-ruri kei nga kai-hoko hoki. I mua, naku i whakaako loku iwi kite mahi parau, ka tango nga tangaia katoa i te parau. Muri iho ko te kaaia hei whakaako i toku iwi, muri iho ka langohia e ratou le kaata. I lenei he toa, he whakaako ano I.naku i toku iwi. Koia au ka tono alu nei i [elahi taongao te Kuini kia tukua mai ki rota

ki taku toa, he bawhe ma te Kuini he hawhemaku. HoromonaToremi, Ka whakatika ahau kite korero. Ko ngakorero mo te tumuaki kua oli, ko nga korero mo te tekau ma rua kua oli. Ko taku e korero ake nei ko aku hola, ko aku paura, ko aku tingara kia pula. Ko Ika hei takotoranga mo enei mea k E mea ana etahi tangata he tahaeta Ika i nga kau, me lamana. Ko ctahi langata e ki ana ki nga kau ki hoiho a Ika e haere ana i runga i ta matouwhenoa, ma ratou e tamana, kia kitea ai he he to Ika. [Ka ki a Tamihana Te Rauparaha, "Ko Ika anake te Pakeha o Otaki?" Ka whakahokia e Horomona, "Ka whim* tau i noho ai a Ika i reira; no nanahi a Tamaii; no te ahiahi nei ko la Tamihana i whakanoho ai."] Whakarongo mai e te runanga nei! Tenei ano taku mo te kupu &. Te Makarini kia haere talou kite kainga Maori runanga ai. E kore e tika. Mehemea na te runanga Maori i whakatu a Matene kua kore noa atu, nei ra na te Kawana, koia ahau i kaha ai kite hapai. Ko tenei, man ano hoki e hapai. Ko te kupu whakatu hoia a Tamihana, kia luri kore. Kote marihia kiaturi kore, kaua e hohorotia i tenei ra, kci kino. Erangi ko-, te runanga nei, tukua kia puta te pai, ki& rere haere t runga i to talou motiu Porutu, (Ngatiawa,) Poneke: E boa, E he ana te kupu a Potatau, i ki na ia r "Hei aha te aha, hei aha te aha?" na te mea kotahi ano a raua tepu kainga ko le Kawana, kotahi ano hoki to ratou ruma moenga. Te ki atu ia ki tona iwi, Hei aha te mahi a-tamariki? Whakarongo mai e Ma. Whakarilea e korua te ritenga ki au; kaua e tutakina le. ara ki au. Akuanei ko te ngarara e pakiri mai ra nga niho, akuanei ano ia te kata mai ai; ka kile hoki ia kua rite nga ritenga. E kore le Pakeha c mahi noa. He mahi whaL tikanga tau e utua ana koe kite moni. Te Herewini Te Amohau, (Ngaiiwhakaue;). Rotorna: ETe Makarini! Kahore he kupu e toe ana, heoi ano. kua. rupeke atu ki to aroaro, i to marama mete hawhe e korero ana tenei runanga. £ mea ana ahau kite kupu a Matene e tika ana, me whakawera.

wera ngatahi le taha Maori ki runga ki ie mea porotaka nei. Perenara, cTuhourangi,) Tarawera : Ko le tikanga o taku kupu i tu ake nei, he whakapuaki naku i laku maharabara mo runga i a taion korero i nga rangi kua pahure ake nei. Ko nga korero o mua kua takoto, me waiho marire; kia pnta hou mai he likanga mo aianei; no te mea ko le tikanga luatahi kua oti ko te Tirili o Wahangi, kua whakaaetia hei mana mo nga iwi katoa. Mete runanga tekau ma rua mo te whakawa, kua oli. Ko u» toru, ko te whakauruuga ki rolo ki a te Kusdi : ko te otinga tenei ki an ko le whakauuga o tenei runanga e te Kawana i nga lau katoa. Engari ki taku whakaaro kahore ano i marama he kupu whakaotinga mo le whawhai oTe Rangitake. Ko te Kawaha e whawhai marama ana—e marama ana tana titiro ; no te mea kua oli te wehe nga hoia ki tera mahi; me nga Kai-whakawa, mete runanga hei tiaki i le ture; me nga Minita ole Kongo-pai hei liaki i tera mahi. Tena ko nga tangaia Maori e rere ke ana. I nina ake nei i te laenga mai o te Rongo-pai, whakapono katoa. Ko 10 ialou lahuriianga kite whawhai, le ai he wehenga, ka uru kaioa. Kahore he hunga whakapono, kahore he runanga, kahore he tewara ; mate kaioa nga tinana me nga wairua. Koia ahau i mea ai kia buihuia katoatia nga whakaaro kia koiahi; kia kolahi ie kupu rongo mau. Ma Matene, manga rangaiira ote runangae ahuatuana, e whakapuaki ki a Te Rangitake. Tenei hoki tenei kupu aku mo te korero whakaiu hoia a Tamihana e whakahengia nei. Ki au, kaua e whakahengia, waiho kia korero i ana whakaaro. Mehemea he kupu i ahu mai i a te Kawana, ka tika kia hurihurihia e tenei runanga. Hei reira laiou mea atu ai, me ala waiho marire, kia rapurapua i roto i nga lau e takoto ake nei, e korehoki e tika kia kaihorolia inaianei. Tenei laku mo le kupu a Malenc e korero nei mo te utu. Keia koulou, eTe Makarini, te tikanga mo tenei. Wi Pohe, (Parawhau.) Whangarei : E whakatika ana ahau i le kupu a Te Awaiiaia i korero inanahi ra—kia paiheretia latou ki te paihere ote Kuini: le paihere e kore e motu, he paihere rino. Kite kohuhu te

tangata i roto i tenei paihere, ko te huarahi tena ole kino. Tenei hoki taku mo ta I Arama inaianei, kua mea nei ia kotabi le waka o tenei runanga: kua eke i remga i te waka kotahi. Kia n»ahara taioir kei hoe whakatuara. Kia tika ano le tikanga ote . hoe ki to te hunga ote ihu. Kei huri le hunga ote kei kite hoe whakamuri. Mo le kupu a Malene, kia mahana katoa, kia werawera katoa: he aha rate whakamaoriianga o laua kupu? E mea ana ahau he porotaka pea. E mea ana ahau he mum tena i a te Kui'ni. Tenei te taonga e kukume ai tatou, he hakimama, hei hoa whawhai ui'o nga manu ote rangi. S Ma koutou hbki ete runanga e liiiro ki le? kupu o Tamihana mo le Kingi. Ka whakatika ia kite korero, ka puta tona kupu whakahe i le Kingi. i Arama Karaka, (Te Uriohau.) Kaipara: Ka wl-akatika ahau kite korero mo te waka nei. E nga rangatira ote runanga nei, ka eke nei tatou ki tenei waka, te Pakeha mete tangaia Maori. Ko Ngapuhi lenei kua eke nei ki runga ki tenei waka. Kia tika le whakalere. Kia rongo mai koutou, ko o Ngaiiwhatua rangatira kaumatua lokoloru—ko Apihai, ko Ihikiera, ko Paikea. Kite kite ahau etahuri ana a Apihai ki muri ka kai«anga alu ahau, "Me peke koe kite wai." Kite tahuri a Ihikiera ki muri, me peke ia ki le wai; kite tahuri a Paikea ki muri, me peke ia ki le wai. He whakarite tenei naku mo te kupu aWi Pohe. E Ma, wbakarongo mai! He whakaaro na malou tenei ki to kupu i ki mai nei ko le runanga whai mana tenei ote motu nei; mo te kore haere mai o Ngalipaoa, kahore he rilenga. Tenei hoki taku mo te kupu a Malene : e lika ana. He mahara hoki noku ko nga minila e tonoa mai ana ki lenei motu, he rilenga ano tona; ko nga Kai-whakavva, he rilenga ano tona; ko le Kavvanatanga, he rilenga ano tona. He wbakakotahhanga tenei, kia mahana lain. lhakara, (Ngaiiraukawa,) Manawalu : Kahore ahau e pai ki le kupu a Tamihana mo le whakaiu hoia, ara, ki to maio.u kainga, no le niea he rilenga whakatara lenei. He korero tenei naku mo te kupu o Malene, kia

werawera tahi. E tika ana te kupu a Matene, no te mea koiahi te whare, kotahi te tangaia. Ko te ingoa o tenei whare kotahi ko te Kawanatanga. Kahore e lika kia tulakina tetahi taiau kia wbakspuarelia tetahi, erangi kia paare katoa. Me penei ano hoki mo nga paura, la te mea be whare koiahi; no reira ahau i mea ai kia puare katoa. Eruera Patuone, (Ngapuhi,) Awataha : Tenei taku kupu mo te ngarara e korerolia nei. Ki toku mahara, ete runanga nei, mo Te Rangitake tenei, mo to raua whawhai ko te Kawana i Taranaki. Ki au, waiho atu tena ngarara i reira mahi mai ai. Me titiro taiou i tenei tana puta noa ki runga puta noa ki raro, whana atu kite Reinga. Kia matau tatou ki le kahu e rere ana e rapu ana ki le kiore mana; na ka mau le kahu ki tana kiore, rere ana. Me titiro lera ete runanga nei, e nga iwi ole molu nei. Kia maiau te titiro, kei he. ( Parakaia Te Pouepa, (Ngaliraukawa,) Olaki: Ka whakahe tonu aliau ki nga kupu a te runanga nei. E toru nga kupu hei whakahe maku. Kaiahi ahau ka mahara e hanga noa iho ana nga korero a te runanga nei. Ki au kua mutu era korero, e kore e pai kia hoki ano ki era. Kahore koutou e mahara kua tinatahi nei tatou ki a te Kawana, kua puta nei hoki ana kupu ki a koutou ? Ki le mea ka kai tahi tetahi iwi ki tetahi iwi he whakau tena ite aroha. Mete Karaiti hoki i te mulunga o tana mahi i kai tahi me ana akonga; ko te unga ano ia ote aroha ki nga Apotoro. Kei hea ianei he rerenga mo koutou? kua kai tahi nei ki a le Kawana. Ko le pai here rakau a Te Awaitaia; ka tika lera kupu. Kite mea ka kotahi lika nga ma te runanga, ma te aha e whawbali ? Mehemea ka wehewehe nga korero ole runanga, ka whati, ka he hoki. He kupu hoki tenei naku mo te kupu a Paora, a Te Rira, a Matene/mo nga moni a te Kuini, a le Kawana. E he .ana tenei, kia tono ana tamariki kite moni. Ki au, i haere mai ahau kite rapu korero anake hei hokinga raa tatou. Ko telono moni ka i he - te Kajwana. KI au, me kohikohi manre e tatou he moni, mo te r'uuanga ranei, mo te whare ranei, mo te aha ranei. Ka 2J., ka rongo te Kawana ka homai eia e 21.; ka 51., ka bomai eia e 51. Tena me tono taurangi, kahorejiei a tatou kia lakoto, e be ana. Me

a matou moni i kohikohi ai mo te rori, 97?., me tono atu ki a te Kawana kia hooiai 97?. fc Ko tekupu a Te Rira kia bom si he taonga e le Kawana kia kite mai nga tangata e kiia nei he ngarara, ara, nga tangaia i aim nei ki teKingi, "E! me i haere abau kite hui a le Kawana, na; kua whiwhi ahau kite taonga mokii." Ki au, be whakahonore lenei i le taha ki le Maori, he paiipali kite taba ki le Kuini. Ko te mulunga tenei: karangatia ana bei apopo ano ka korero ai. Wenerei, Akchata 8, iB6O. Tu ake Te Makarini ka mea: Ko nga rangatira kua korero me nobo noa ibo pea inaiunei, kia waiho te korero ma nga langala kahore ano i korero; kei hoki le langala ki te kainga me le kupu kibai i lukua mana telabi wahi o te. korero i le runanga. Kua mea etahi o nga tangata kia korero i te likanga ote pakanga ki Taranaki: he mea kia rongo talou i a ratou whakaaro. Ko nga tangata e whai likanga ana ki taua wahi kia wbakaputa i a raiou kupu. Kua tae bou mai te rongo o Taranaki inaianci. E mea ana le nupepa e mau tonu ana le pakanga. Kua pubia e ratou, e nga Maori, etabi Paieba baere noa, ringa kore. Kua whakatata mai ano ralou kite taone; a, e muru nei i nga kau, i nga boibo, a nga Pakeha. Kia ki atu au i konei, ko te tikanga tenei o nga runanga Pakeha: ka hiabia te langala kite korero, hei aianei ka tuhitubi i tana kupu kite pukapuka, ka panui kia rongo ratou. A, hei apopo ka korero; penei ka baere mabara mai nga tangaia ki le korerotanga mo taua'ra, ka kore hoki be raruraru, ka kore be he ote korero. Otira, he whakaatu kau lenei; ma koutou ano e whakaaro. Hobepa Tamaihengia, (Ngatitoa,) Porirua: Kia rongo mai le runanga nei. Ka haere taku kupu i runga i te likanga o loku wbenua. Hei rauri te korero mo Taranaki. £ hoa ma, kia rongo koutou kite tikanga o nga Pakeha kahore nei o ratou whenua. Ko nga poaka, ko nga kau, ko nga taketake, ko nga kuihi, e wbakaiinia ana ki runga ki o matou whenua i robea ai e korua ko Kawana Kerei mo maiou. Kolahi hoki te Pakeha, lie hu-

meke, ko Makara teingoa, kei runga i to malou whenua e noho ana. Na ko ana kau, ko ana poaka, e noho he ana, e noho noa ana i lo malou whenua. Ka mea ahau kite aroaro o lenei runanga me haere ia ki runga kite taha Pakeba. Na ko TeKatara leiabi. Ko ona taongakei runga i to maiou whenua. SNa ko Pihopa boki lelahi; i karangatia lera wahi hei kura mo a matou tamariki i te pai hoki ote korerd 6 taua tnrigata. Ko Whilireia te whenua.; kura inaianei, he kauThe hipi, koriga lanTariki ena o roto i taua perapu. Ko te ritenga o aua whenua e arai ana i vvaengariui o to maiou pihi, kahore be onga mo nga tangata i karangatia ai i te liiatabi. Kua pau i a Pihopa, ia Te Katara, nga whenua. Kati tera. Kahore au e rere kite whakakahore ita Kawana. Me waiho te tikanga o Kawana kia tu ana. Ko te wabi e lirohia nei e matou ko te lahu Maori. Waiho ta te Kawana i a ia. Kite rite te taha Maori me haere nga tangata ki te kawe i nga korero o lenei runanga ki a Te Rangitake. Ka lobe au i te rua, ite loru, tae noa kite ono, kite whilu: ka kore e rongo mai, hei te wbitu ka mea atu au, Heoi taku koha ki a koe. Kei te ora nga kau. matua, a Manuwhiri, a Takaratai, hei ihahi i lenei huarahi, hei titiro i lenei he. Haunga te pihi e lohea nei ki Waitara— hei a le Kawana tera. E kore e nui te pouri ki tena wahi. Kia niohio mai hoki koulou, tiaina e leiia, ka mao; pupuhi te hau, na kamarino. Mete langaia hoki e penei ana. Engari pea koulou e kaha ana kite riri iau riri: he iwi uiahi koe i runga i laua mabi. Ka tohe au kite whakarite ite tikanga o Wai • lara. Wiremu Tamihana Te Neke, (Ngatiawa,) Waikanae: Whakarongo mai, e lenei runanga. E pai ana nga lure o Ingarani, me le aroha o te Ruini e pai aua; ko nga tangata ano hei whakahe. Tera taku i mohio ai. Haere mai ana he tangata i Ingarani me te tika mete pono, whawhatia ana e matou, puritia ana hei tikanga mo matou. Hapainga ana e matou te pito i homai kia maiou; i a koulou ano teiahi pito e pupuri ana. Kapohia ana e maiou ki raro, kihai i hopu ki runga. E bara i te mea katahi maiou ka akona kite tika; no maiou ano te kuware kite mohiotanga e akona mai ana ki a matou. E mea ana nga Pakeha kia haere ahau i rurtga i nga tikanga Pakeha : naku ano te be, naku te kuware. Na konei au i riiea ai e marama ana te lure o te Kuini, me tona aroha; na toku kuwarelanga au i whakahe. Heoti tena.

Ko nga painga enei c tukua mai ana e koutou, koia nei ko langata Maori e whakaminiiaiia ana. Tenei taku whakaaelanga ; kei roto i au. He tupato noku ki loku whakaaetanga ki le Rongo-pai, kihai i roa te whakaaetanga kua hoki whakamuri. Heoli tena. E kore au e kaba inaianei mo te rilenga o te pakanga e malii mai nei. Mehemoa iau anake te he ka puta laku kupu. Naku, na Ngaliawa, i limata, uru ana a Ngatiruanui, a Taranaki, ko tenei kua uru hoki, Waikato ki roto. Mehemea iau anake te he ka puta he koha maku, me i Ngaliawa anake kua kaha ahau. E kore au e kaha ki tena he. Ka tupu ano laua he mete uru ano pea o etahi iwi ki roto ki tana he. Ma taku he te tangata e male ai, me nga langata pea o Poihakena ka mate ano i tenei he. - M3J3fll3il4 e tangata kia male ki runga k\ tenei pakanga; tena ano le maienga pai, ko te mate turoro. He mate kino tenei mo te Maori mo te Pakeha. E aroha ana au ki nga iwi e noho kuware ana. E aroha ana ahau ki nga Pakeha. He aha kia mate ratou ki runga ki loku he? Koia au i mea ai kia pai la tatou mahi, kia pai te whakatakolo likanga ma tatou. Kia pai te waka kia uru tatou ki enei mea lika. Ka kite tatou i te mea pai, minamina tonu atu. He taonga nui le pn i mua, ka lini haere le pu, ka ngoikore le whakaaro ki tena taonga; me tenei hoki, mete Kingi, e kore ano e roa ka mahue. Hori Winiata, (Ngapuhi,) Kaipara : Tenei lalou le tu nei i roto i te Hire o te Kuini. E hara inaianei laku hara, kua maiau koe. Kua mea ahau n.e pehea laku lapokoranga ki roto ki le ture ole Kuini, ka whakaaro ahau, hoalu ana e ahau taku whenua hei whakatapokoranga moku. E mohio ana hoki ahau ki le tikanga ote apiha; he men ulu e nga kapctana. e nga kanara, lo ratou lapokoranga kite mahi hoia. E lika ana te Tirili ki Waiiangi; na kona i tupu ai te pai ki tenei motu. Me i kore laua Tirili kua riro ite iwi ke. Ka whakaaro Ngapuhi, Meake riro le whenua e te Mariao: homai he Kawana hei tiaki mo lenei molu. Ka noho ia, ka tu te kara ki Maiki; tinihangatia ana matou ete Pakeha lulua, ka hinga laua kara. Ko lenei, kua mutu te hara o Ngapuhi. Heoi ano taku kupu. Hohaia Pokaitara, (Ngatitoa,) Porirua : Na to matou aroha tenei kupu, me kawe matou ki Taranaki. Ko au te iwi iti, na te hoari au i whakaiti: no reira ka noho raalou

ki Kapili, ka tahi ka ora enei iwi, a.Ngaiitoa, a Ngaiiawa, a Ngatiraukawa. Kotahi tonu te paihere o aua iwi etoru. Ko lenei hoki, na temate kongenge au i whakaiti. Ka tahi matou ka whakaaro, lenei ano te Kapiti kei te mam ote Kuini. E mea ana a Wiremu Tamihana ka aroba ia ki nga Pakeha ka male i Wailara. E Ma, erangi me kawe au ki Wailara, kia ki am au, E tena iwi, hoki aiu koe ki to kainga mate ai, e tena iwi hoki am koe ki to kainga male ai. He taunu le mea kino; kaua e taunuiia kei meinga te bui nei ko Taunu. E wbakahe ana au kite langata Maori, e hoalu ana ko nga kupu papai, ko nga whakaaro e langi ke ana. E Maori ana te langata ka kiia he Maori, e pango ana le kiri, e pango ana nga whakaaro. Ka apitilia nei talou kite Pakeha kia ma ano hoki tatou katoa. He rangalira kaloa talou e noho nei; ka kilea kua tika le whakaaro o lelahi rangalira, me whai tonu am lalou ki tera. Ko taku kupu ra lenei ki a koe, e Ma, me kawe au, a Ngaiiioa, ki Taranaki. Te Rira Porulu, (Ngatiawa,) Poneke : Kahoreaku whakaaro. Ku apau ena korero. Kotahi taku korero ko te whakahe i taku iwi. Ka rua o raiou he, ko te pupuru ite whenua, ko le pupuhi i te Pakeha. Ka laiau ahau i nga rangalira o taku iwi. He aba ra a Wi Taupunga raua ko lona taina, ko Hare, te whakaaro ai kinga # Pakeha e haere noa ana, ka waiho kia haere noa ana ? He aha ra a A per aha ma raua ko te Kolm le korero ai, Kaua e patua nga Pakeha e haere noa ana, te haere ki nga hoia whawhai ai? He aha ra a Herora raua ko lana lamaili, ko Hoani Koinaki, le mea ai, Kaua e palua nga Pakeha e haere noa ana ? Na, ka eke taku kupu ki Kairoa. Lie aha ra a Korotiwha le ako ai i ana langata kia waiho nga lamariki a nga Pakeha kia haere noa ana ? Ka tae kei Pukerangiora. He aha ra le rangalira o lena kainga te ako ai kia kaua e patua nga Pakeha e baere noa ana ? ETe Awaiiaia, kia rongo mai koe. E rua aku kupu. Ko te pupuri i le whenua, ko le palu i nga Pakeba; kahore hoki i patua ki runga kite riri. Ko nga rangalira ena kua laiauria na e ahau. Kua puta taku whakahe. Kua rongo koe. Ka rua. ne? Kei mea koe kahore au. i te whakahe i toku iwi.? He aha korua ko Kawana le whakaaro ai na le 1 hiakai nga Pakeha i kawe ki Taranaki. Whakaari ana a Kawana raua ko te Makarini i nga pu ki runga ki nga kanohi o nga Maori, ka tupu te he. Ka nui hoki le he o te Maori. Ina boki baoa te ika o te mcana e kore c mate katoa ki tabaki, ka ora etahi. Na, patua au e Te Awaitaia, kahore au i male, e korero nei ma-

ua. Na kite ora taua aianei ka kata ano taua hunga i to taua aroaro. Heoi ano tena. E te Makarini, e kore au ehoatu i te raina o Kerei ki koe, ki a Parehe. Engari me ngare e koe be kai ruri mo taua wbenua; mo te mea ko te Atua kei te tiaki i taua raina. He aha te pai kia noho, kia ki kia palua te ingoa o Kerei i runga i taua raina ? te mea ko Kerei, ko te Atua, kei te tiaki i tena raina. Moroati, (Ngatiraukawa,) Otaki: I haere mai taiou kite mahi ite pai: kei te whakalika au kite korero a Hobepa. E kore e pai kia kaiponuhia nga kupu ote ora: engari me kawe atu me korero ki a ratou. Ko laku korero inaianei ka haere i runga i o maiou whare. He tangata ke te rakau, he langaia ke te raupo, he tangata ke te kakaho, be tangata ke te toetoe, he tangata ke te haraheke. Na te tangata i hanga kite whare, kotahi tonu te ingoa, he whare anake. Ka whakarilea e ahau ki a taiou inaianei. He tangata ke te Pafceba, he tangata ke te Maori, i enei tau ka mahue ake nei. Na tc wbakaaro o te Kawana i mea kia huihuia mai nga rangatira o te motu nei ki konei, puta ana a taiou kupu whakaac ki a te Kawana raua ko te Kuini. Kua kotahi tonu inaianei. E mea ana te kupu ate Kawana, Kia piri pono mai koutou ki au, Inahoki kua puta la te Kawana whakapumautanga i ona whakaaro ki a taiou, i lona haerenga mai kia Una tahi taiou. He whakapumautanga tena no te Kawana i ona whakaaro kia kotahi tonu te Pakeha mete tangata Maori. Ka tahi au ka whakapono, he pono te kupu a te Kuini. I mea te Kuini kaua te Pakeha e nuku ake i te tangata Maori, kaua te tangata Maori e nuku ake i te Pakeha, engari kia rite tonu. Ko te tuarua o ana kupu i mea ia kite Kawana, "Haere koe hei matua ki nga tangata Maori." Tae ake ana le Kawana ki Otaki, huihui ana nga rangatira ki le korero kite Kawam, ka mea mai te Kawana, "Ko au liei matua ki a koutou, ko koutou hei lamariki ki au." Ko nga ture a Te Makarini e whakaalu mai nei, e mea ana ahau me whakahoki kite kainga mahi ai. Heoli laku. * Ropala Huramulu, (Ngalitoa,) Wainui : Kahore tatou i haere mai kite aba, kite aha: i haere mai latou ki le kimi oranga mo taiou, na te mea kua whakahekea le toio i vraengamiui to tatou motu. Taku kupn tenei inaianei: e nui ana nga tangala o mua hei whakarile i aua nakanga; inaiaaci ko

mana ko Kohepa hei whakarite. He tangaia hou, ka hou ano nga likanga. E le runanga nei, kia. rongo mai koutou! He likanga wawao tenei, be tohu aroha na tatou; no le mea he whakaora tenei i te tangata. Ko tenei, e te runanga nei, me kawe le korero kite aroaro o Wiremu Kingi. Ibakara, (Ngaiiraukawa,) Manawatu: Ka \vhakatika ahari ki le korero mo Waitara. Eliara i te tono am ki a le Kawana kia whakamulua laua pakanga : kahore. Engari e hiahia una übau kia lukua maton kia liacre kite kawe i to maton kupu ki a Wiremu Kingi: no te mea ka nui te tangi o toku ngakan ; no te mea maumau te tangaia mo te mate i runga i tenei mahi kuare. No reira maton i ki ai kia lukua maioii kia pnta ki a Wiremu Kingi, kia palai atu ki a ia, ''Kahore ranei he ngenge o tenei malii ote whawbai?" Ma Wi e ki mai, " Kahore he ngenge," kia ki atu kia ia, "Hemaha nga mahi o te Moutere nei kua mahia, kua ngenge ratou i a ralon mahi." No te mea, e boa ma, ka nui to maiou aroha mo nga tangaia kua maumauria nei mo le mate. Kei mea koe, e Te Makarini, be wbakapehapeba ki a korua ko te Kawana. Me man lonu ano ta korua wbakaaro; ko lenei e haere ana maton ki a Wiremu Kingi. Mehemea ka rongo mai ki ta matoirkupu, e pai ana. Engari ma korua ano itf taha e kimi. Kolahi tonu te mea e lonoa am ki a korua. Tukua matou kia haere. Ko ia korua tenei, u Ae." Nopcra Te Ngiha, (Ngaiiloa,) Porirua: He whakaatu tenei naku i toku hara luatahi i meinga ai he tangaia kino abau kite Pakeba. Ka kino aTe Rangihaeata—no runga tenei no le lukn vvbenua—ka mate ki Herelaunga. Ka he au i konei. Muri ibo i toku he ka ripeneta abau, a taea noalia lenei ra. Ka karangatia e le Kawana lenei runanga, no reira abau i haere mai ai, ka tu ki le ruma o te Kawana. Me rum a khnihanga ora tenei mo tatou. Ko te mutunga o tenei runanga, me haere ki aTe Rangilake. Koia a Wiremu Tamihana i mea ai e aroha ana ia ki nga tangaia Maori ki nga Pakeha—koia i mea ai me hoki te runanga ki Taranaki. Koia i mea ai a le Karaiti, i tona hekenga ibo i te Rangi ki lenei wbenua, kia male mo nga tangaia katoa. Waihoki tenei, me kawe nga kupu pai ki a Wiremu Kingi, ahakoa mana e kino mai, mana e lanu nga kanobi ki te oneone, me aba. Na, e Ngaiiraukawa, e Ngaiitoa, e te runanga nei—Ne? [Ka "Ae* etabi.]

• TeManihera Matangi, (Ngaiiawa,)Poneke : E Matene, e Tamihana, kua puta nei io korua reokia haere tatou ki Taranaki: ka " Ae" aii i konei, ka whakaaeau ki la koruakupu; koiahi tonu i whakaaro am ai au, e korc pea latou e lae am kia korero whare latou, kia korero a-ngutu am ki a ia. I whakaaro au me whakahoki tenei korero ki runga kia rongo nga kaumatua o Poneke, o Arapaoa, o Waikanae; kia tae lioki ki a Te Puni, mana tenei korero e homai e whakaae mni, ka aim mai ai ki raro nei ki Taranaki. Ka penei le iikanga nei, na le Kawana i whakapula tenei ki, ka lika. Nei n\ ko le iikanga o ta tatou kupu e korero nei, akuanei ka haere noa ki to laone nohonoa iho ai. Engari ko taka e whakaaro nei kia korero a whare ki a Wiremu Kingi, kia lika ai ta latou hoaiiuanga ita tatou kupu ki.a ia. Ko tenei, he aha koa me haere atu kquiou kite laone noho ai, ko te reta me tukti am ki a >a. E kore pea taioii e kite i a Wiremu Kingi: e kore matou e uru pai atu ki lau e Hoht'pa. Kia ae mai ra ano nga kaumatua ka tahi au ka pai. ileoi ano taka. Mete Kingi, (Ngapoutama,) Whanganui : E Ma, whakarongo mai! Ko te korero ano mo Waiiara. Na, e lika ana te kupu a Ngatitoa, a Ngatiraukawa, kia haere ratou kia korero i a Wiremu Kingi. Kia rongo mai koe ki taku kupu. Me whakahoki au ki faku kainga kia haria e au o laonga, fcisi (ae ki roto ki toku whare. Hei reira'ka taluiri mai ai au, ka titiro mai. Kia rongo mai koe! Ko Ngarauru kei te titiro mai ki Ngaiimanui, otira kahore ralou'e lino rere mar ki runga ki laua pakanga: kei te tiliro mai hoki au ki Whenua-kura, ki Paica. E Te Makarini, ma fcorua te likanga ko Kawana kia haere mai au kia titiro i a ratou. Ko nga iwi enei i uoho, kahore i haere mai ki te whawhai i mua, i te kohuru a Taranaki raua ko Ngatiruanui. Kahore ratou i haere mai i reira. I whakaaro ai au kei a korua te likanga ko te Kawana, kei kiia e nga Pakelta, i haere mai au kite korero tito, la te mea e nui ana te kino o nga Pakcha ki nga langata mai ki Whenua-kura. I mua he iwi kotahi roa-lou, a Whanganui., a Ngatiruanui : ko tenei kua iwi langaia ke maiou. Horopapera Pukcko, (Ngatitoa,) Porirua : Ko le whakaiauki uo.i, ?'Ro te manu koau nui kabore ona rangatira, kahore on a aha:

he rile tonu, kahore ona rangatira." Ko te rile tenei o Ngaiiawa, kahore ona rangaiira. Koia ahau ka mea ai kia haere ahau ki Taranaki whakap,uaki ai i nga kupu. Nana ka pai, e pal ana, nana ka lahuri ke, kci a ia ano tana tikanga. E hoa cia, kua lata mai tatou inaiaaei kia le Kawana,'k«i a ia e noho ana. Ko te kupu tenei ate Kawana ki a talou, "Kia u koulou i roto i ahau me ahau boki i roto i a koniou." Kua whakaUiwheralia le buanui e Kawana, me tika latou i runga i taua huarahi. Kaua talou e peka ke, kei he talou ki nga huarahi lawhito. E rite ana kite langata e matakiiaki ana i tona kanohi i roto ile whakaaia. Tiliro am ko tona koiwi ano. Ko te ritenga o tenei kupu: ko teKawanate wbakaala; me titiro tonu atu latou ki a ia. Hukiki, (Ngaiiraukawa,) Olaki:—Wliakarongo mai ete runanga nei! Ka korero ake nei au ki le kupu a Hohepa—kia haere matou ki Taranaki. Ka ki atu ahau ki a koulou, me whakaae kaloa koulou ki runga ki tenei. Na latou hoki le kupu nei, "Ka tomo atu ahau ki roto kite mana ole Kuini, o te Kawana." Ka puta tenei kupu a tatou, ka karanga latou kite pakanga o Wiremu Kingi raua ko te Kawana kia whakamutua. Ka ki ahau i tenei kupu, kei a Wiremu Kingi, kei a te Kawana te whakaaro mo ia raua pakanga." Whakarongo mai, e Te Makarini! lio matou haerenga mai i runga ka huihui a Ngaiiraukawa kite poroporoaki ki a matou. Ka whakatika te langata luatahi ki runga ka ki, "Haere koulou, korerotia te pakanga a Wiremu Kingi—korerotia te tikanga mo te Kingi." I Ka ui ahau ki runga ka mea aiu ahau, »«He kupu taimahatena kupu— te kupu etonoa na j e koutou." Tamihana Te Rauparaha, (Ngaiitoa,) Otaj ki: E whakahe ana au ki le tikanga e tobe nei koulou kia haere latou ki Taranaki. E kore e lika te baere. kua nui haere hoki te patu, te kohurua taua iwi. Mehemea ko to latou haerenga mai i Poneke, kotabi tonu le whawhaiianga, e marama ana he ara mo | latou. Nana Waikato ka kino, e taea le j aba. Kaua latou e wehi. He tangata ano I nana lena mahi, waiho mana ano e mabi tena mahi he; akuanei ngenge noa ibo ia i I runga i lona mahi kuware. Engari kia mau talou ki ta tatou nei mahi. Erangi me hoki j tatou ki o tatou kainga mahi ai i o tatou nei j mahi. E mea ana au, kahore he ara moku jki Taranaki. Ka boki ahau ki toku kainga ki j Otaki, mabi ai i oku mahi i pai ai au hei ; oranga mo toku Unana. Tenei laku kupu

|hei utu mo ta Wiremu Tamihana. E mea [ana ia kaua e whakahe kite Kingi Maori • ihe wehi pea nona i kore ai ia e whakahe. i Ki au, he mea pai ano kia whakabengia taua mahi kuware. & j Tukibaumene Te Amohau, (Ngatiwhajkaue,)Rotonia: Me he mea i tika ki ie ikupu a taku teina a Tamihana Te Rauparaha, k a W hakaae ahau kia houhia te wo Ro laku kupu tenei, ko le Kuini ko te Kawana bei mama moku. E kore e kilea ete ao katoa taku kupu, maku e whakaalu i konei. lain, ka rua, ka toru, ka vvha, ka tekau-ka piro. Kei te aha le muiunga? Ma te Kawana e mea » Whakamutua," ka mutu. ' Ko te mulunga tenei: karangatia ana bei apopo ano ka korero ai. Taete, Akuhata 9, 1860. Kei mnga ko Te Makarini, ka mea: E aku hoa, e nga rangatira o te runanga nei' He kupu ruarua nei aku. Kua korero maua ko te Kawana kite ra e mutu ai tenei runanga. Ku& mea atu ate Kawana ki to Runanga Nui o nga Pakeha, e noho mai ra i Akarana, kia whakaaetin e ratou telahi runanga penei mo te lau e lakoto ake nei. Ko ta koulou pukapuka boki mo taua mei kua oti te whakatakoto kite aroaro o taua Runanga. Hei apopo pea ka ata korerotia e ratou. A, e mea ana te whakaaro ote Kawana, taihoa tatou e whati, kia ala oti taua mea le whakarite, kia tika ai le whakaaturanga ki a koutou. Heoi ra, e kore e pono he kupu maku inaianei mo te olinga o te mahi nei, e kore hoki e lino kilea; otiia ki taku whakaaro ake, ko le Hatarei pea le ra whakarautunga mo tatou. E mea ana ano pea koutou kia haere te korero inaianei i runga i ta Ngatiioa i korero ai inanahi. Heoi ra, e pai ana, me korero. Otira, kia puta he kupu maku i konei kia kotahi. He maha o koutou e tohe ana kia whakamutua te whawhai ki a Te Rangitake. E mea ana hoki koutou kia haere ki reira,kia kite rawa i a ia. ka ki atu ai, kia houhia te rongo. Ko taku lenei e whakaaro nei, ahakoa haere atu te tangata, ahakoa lobe, ekore rawa a Wiremu Kingi e rongo. Engari kia puia ano he whakaaro penama nga tangata kua uru nei kite kino, ka tahi pea ka rile. T«ra ano pea nga iwi e noho marama ana ;

otira ki le mau le ngakau kino o te hunga whawhai, e laea hoki te pebea? He ahakoa, e kore to Kavvana e herehere i nga tangata e raea ana kite haere, kia Idle ralou i a Wiremu Kingi, kia korero a-ngutu alu kite boubanga rongo. [Ka nmiu lena, ka haere te korero a Te Makarini i runga i nga kapu a Mobi, a 1> Rira Porulu, be ia mo a raua.J Tamihana Te Rauparaha, (Ngatitoa,) Olaki: E rua nga mea e whakaaro nei au, ko le tohe kia haere ki Taranaki, ko te hoki ki le kainga. Olira, kei le iminga o nga tangaia te whakaaro, kei te itinga o nga tangata o teiabi taba te he. E whakaaro ana au, e hara maiou i te takawaenga hou ki laua iwi ki a Ngatiawa. E mea ana au, kua nui haere lenei pakanga inaianei, erangi me hoki talon ki o lalou nei vrahi. Waiho kia ngala o raua puku, ka ngawari iho pea raua. Mehemea ko to itinga lenei o tana pakanga kua raarama iuaianei; ko tenei, kua kohuru kua paiu konihi ratou. Me rapu ra tatou i tenei. Aktianei, ki le haere tatou ki Taranaki, ka taunu nia.i nga tangata ka mea, "He mea utu ralou kite moni i haere mai ai." Engari earoha ana an ki a Wirema Kingi. Na, mehemea ka puta tona whakaaro ki le boßi mai ano ki Waikanae, kia waiho atu laua kainga, e pai ana. Erangi me hoki tatou ki le kainga ala whakaaro ai; me kinii katoa latou i tetahi kupu tika mo tenei whakaaro. Me mahara hoki tatou he iwi ratou kua mobio kite pakanga. Tna hoki ka whawhau i ta ratou rongo, bongi alu te ihu, muri iho ka kohuru ano. Me rapu e tatou he tikanga mo Taranaki. Kite mea ka kaha koutou, ka tokoniaba nga tangata ki le taha i a koutou, me tuku atu ki ta koutou; mutu pu ta matou tobe alu. ~ Ko nga tangata e whakabe nei ki a Te Makarini mo nga whenua: kei nga Maori ano to ratou he. Ina hoki e mobio ana au ki nga tikanga oto matou kainga. Kotaht te wahi i he ai to matou kainga, no te hokonga a Wairaweke, i era takiwa. Imua, i te kuaretanga o nga Maori, bokona ana e ralou le whenua hei utu mo te pc repo, kotahi tonu: na Kapene Piringatapu; ki ana laua Pakeha kua riro kaloa a Wairsu I taaa pu nei. No le taenga mai o Wairaweke ki Poihakena, ka bokona e le wahine o Kapene Piringatapu laua whenua ki a Wairaweke,

nui noa am nga utu. Na kona ka hua le raruraru ki Wairau. Muri iho ka hokona a Hereiaunga ki a Kawana Piiiroi; e wha rau pauna : ka hoatu ki a Te Rangihaeaia e rua ran, ka loe i a Te Ran pa rah a e rua rau. Ko nga rua rau i a Te Rangihaeata ka hokona eia kite kaipuke, loioiiu lonu iho le kaipuke ki roto-ki te awa ki Porirua. Muri iho ka peke alu ano a Te Rangihaeaia ki laua whenua pupuri ai, na reira ka pana alu ia e nga Pakeha e nga Maori ki runga ki ie maunga, heoi ka raarino te moana, Kua male inaianei o matou nei kaumatua. Ko tenei, kahore ano au i kite noa i te he o Te Makarini i a iae hoko nei i o matou whenua ; erangi na nga Maori ano i whakararuraru. Inahokinianaanakeewhakaotinga mea pakeke kaloa ; koia i puia ai te whakaaro o nga tangala Maori ko ia ano hci Kawana, he marama hoki no lana main i roio i nga tangala Maori. He liae te mea i whakahe ai elahi tangata Maori ki a Te Makariui, ki nga Pakeha boki. Me Wi Tako hoki, he pokanoa tana whakahe i nga Pakeha. Nana ano i hoatu te whenua ki nga Pakeha o Poneke; ko le wahi i mau i a iao te laone, ko Kunuiloto, e reiia ana ki nga Pakeha, nui noa am nga moni e riro ana i a ia. No lona maut makamaka ki runga ki nga tangata kite hakari, kite kai taonga, kna rawakore ia, no reira ka lahuri ia kite korero kino ki nga Pakeha. Ka korero ia, kua langohia elahi o nga whenua o raiou, o nga lungaia Maori, ete Pakeha. Ko ana korero ena ki elahi o nga tangala Maori kiu haereaiu ai ki runga kilana likanga whakakino i le Pakeha. Hemi Maiini, (Ngatimahanga,) Whaingaroa : E hari ana ahau kite kupu aTe Makarini. Ki taku liiiro kahore he he ole Kawana. No le mea i nga ra i a Noa kahore he ripeneiaianga i reira. J nga ra i a Rota raua ko Aperahama kahore he ripeneiaianga ki Horoma ki Kumora. I nga ra i a Mohi i a Arona kahore ano hoki he ripeneiaianga. Ko nga whiu cnei a te Alua i mna mo nga tangaia kino. I nga ra ano hoki ole nohoanga o Iharaira ki Ihipa ka whiua e te Alua nga Ihipiana lae noa ki ie putanga mai o Iharaira ki waho. Ite arahinga alu o Iharaira lae noa kite Moana Wliero, ka luku te riri nui a le Alua ki a ratou : he whiu lera mo te mahi kino. Ko nga Ture i whakatakotoria mo te Pakeha, kotahi lekau. Kolahi kupu ki muri mai,—"Ka arohatia e au nga uiano e aroha mai ana ki au, e wha-

kante ana i aku Ture.-' Ko nga ture enei • Kaua koe e patu, kaua koe e puremu, kaua koe e tahae, &c. Ka lahi ka alea taku korero. Ki le pouri koutou, me mabara kei te whia te Kawana i nga bara. Tenei ano le lansjaia o Ngapuhi e nolio nei, i bara ano. a'kua npeneia. Ki taku whakaaro na te Atua ano tenei wbiu, kia uioliio ai nga tangasa ki te ripeneia. E tika ana kia whiu le Kawana i o latou bara. Kei mea kouLou ka puia he pai mo taiou : kahore. Engari me homai te wbenua a te Kawana. me homai boki nga tangaia kohuru, ka tahi ka pai. Hetaraka Nero, (Ngatimabanga,) Whaingaroa: Ko taku korero mo Te Teira raua ko Wireuiu Kingi. Ko Te Makarini e noho ana i laua wahi raua ko te Kawana. Na, ko te bokonga o laua wahi i whakawakia ano e Te Makarini kite likanga boko wbenua. Ko le likanga o la Te Teira korero, piri ana le Kawana ki a ia. Ka pouri le ngakau o VViremu Kingi, ka lupu te paoa ki lona ngakau, ka karaisgalia he wbawhai kite Kawana. Muri mai ko te kohuru, ka neke haere te kino i konei. Ka hoki mai taku korero ki Waikato. Ka whakaluria e Waikato te Kingi Maori,—le ritenga o laua Kingi he pupuri whenua. Ka rongo Te Rangitake kua rile ki tana i whakaaro ai, hari ana tana ngakau. E banihani ana taku korero i te he o Waikaio raua ko Wireuiu Kingi. Ka mea au ka nui haere tena he. 1 roto i tenei takiwa ka rongo maheahea aku kua mahi konibi ano te mabi a aua iwi,*ka mea au e kore e taea te kokopi te wbakaaro; kua kapi lenei mom i le kino o nga laogata Maori. E pai ana au kia haere kouiou ki te kawe i te pai ki laua wahi, koia nei nga painga, ko te maunga rongo, ko te aroha. Otiia e kore e taea te wbakarite enei bara kite Kawanatanga. Te Waaka Te Ruki, (Ngatimahanga,) Whaingaroa: E Ma, ka ki au i hoki pai mai tena wahi a Pukekohe i a Kawana. Ko au kei runga i taua pi hi e noho ana. Ki taku ki kua hoki pai mai tena wahi ki a Mohi. He aba te pononga o tena wahi ? I a Kawana Pitiroi ka wbakahokia mai tena wahi ki a raaiou, ka haere mai latou i Waikato, ka tohuiohu haere au i aku whenua ki a koe, a puta aua ki le nguiu-awa o Waikato. Kalae taiou ki a Ngaiiiipa, he iwi wliawhai tera iwi ki le oneone, kua male hoki nga rangatira o Waikaio, Ka lahi ka lonoa eauki a

Ngatitipa kia tukua mai te Whakaupoko. Whakaae ana Ruihana, a Ngatitipa kaioa, ka talii ka homai ki a koe. Ka tangobia tena whenua, ka orate tangata, kahore he pakanga. Te Manihera Matangi, (Ngatiawa,) Poneke: E mea ana ait ka whai taku kupu t runga ita Tamihana. E whakarongo tika ana ahau kite kupu a Te Makarini e ki mai nei. Me he mea na te Kawatia ena kupu, koia kau te reka ki oku taringa. Ka aetia ano e tatou tenei kupu, na te mea i haere mai i te ritenga o te kupu a te Kawana. Kotahi tonu te wahi e kore ai e uru a tatou kupu, ko te matenga o Waikato ki Taranaki. Ma konei ano ka kore ai e uru he kupu ma tatou ki runga kite ritenga ki a Wiremu Kingi. Mehemea kahore a Waikato, ka uru tatou kite mahi likanga mo Wiremu Kingi, ka haere tika nga korero. Engari ma Te Awaitaia hoki tetahi kupu e whakaae ki runga kite matenga o Waikato, hei konei ano a tatou kupu ka haere tika ai. Ma le Kawana tetahi likanga kia haere ano ia kite whawhai mo le koburu ki Taranaki, ka tukua alu ano ia kia mahi. Ka mutu tana whakaaro ki Taranaki katahi au ka haere atu, no te mea noku tera male. Ko taku tupuna ko Paora Kukutai kua mate. Ka eke ano taku korero ki tena male, ta te mea noku tena mate. Inaianei ko a tatou kupu e kore e whakaaetia mai me ka ahu atu tatou i konei ki runga ki tewbauwhanga rongo. E kore ano hoki tatou e kite ito tatou hoa i a Wiremu Kingi; ko ia anake ki le whare korero ai, ko taiou katoa ekore e uru atu. Parakia Tararoa, (Tuhourangi,) Tarawera : E kore raina au e korero lain i to latou korero. He lure kei a ratou, he ture kei a tatou. Ko taku i penei alu ai au, ko le korero o Ngatiloa. E karanga ana Hohepa kia haere ki Taranaki ki aTe Rangitake. E pai ana au kia haere koutou kite kawe ite korero ote runanga. Mehemea e rua nga marama ka haere katoa tenei runanga ki reira. Ka tahi taku ka puta mo laku whenua. Ko te manawa o taku whenua, kahore kia puta te mamaoa; kia whenei mete tangata, ka tuwhera te waha ka puta ake te manawa ki nga pongaihu, kahore i puta te manawa o taku whenua kite moana nui. Ko te take tenei i be ai to malou rori, ko nga moni. E mea ana nga tangata, ko nga kaheru, ko nga paiiti, ko nga pikaka, ko nga poke, hei utu mo te whenua. Ka mea ratou ka riro te whenua, koia i rapurapu ai to malou whakaaro kia whakamaramatia e koe.

Te Makarini: Ko te kupu tenei mo te tangata e mea ana kite haere manuwhiri ki Taranaki. Ekore pea te Kawana e herehere i te tangala, inahoki i whakaae ano ia i nuia kia haere a Hohepa ki Taranaki. E whakaaro ana ahau kite kupu a Waikalo kia haere ki reira. Kua lae nei hoki a Waikalo kihai i oti; kite haere a muri ake, ekore pea e oti. Engari ma nga iwi tupu o reira te likanga e oti ai tena he. Tenei taku kupu hei utu mo ta Parakaia. Ko te mahinga anake o te rori te mea i uiua. Mo reira nga moni, kihai i karangatia mo le whenua; i meinga ano hei utu mo le uaua mete ngenge ole tangaia nana taua rori i mahi. Ekore e piri ena moni uiu-mahi kite whenua. Hemi Parai, (Ngaiiawa,) Poneke: Ete runanga nei, whakarongo mai. Ko taku tenei e mea ai ki a koutou, he palai atu naku. Kei te Kawana raua ko te Makarini la raua whakaaro ; ko tenei ko te kupu a Hohepa, Kia kainga katoalia ranei e tenei runanga rangatira, e Ngatiwhakaue, e Wiremu Te Awaitaia, e Ngapuhi.' Heoi ano taku kupu. Rapihana Te Otaota, (Ngatitoa.) Porirua: Whakarongo mai e te runanga rangatira nei. Kahore hoki nei aku kupue tikina alu ki tahaki, no le mea hoki kua wbakamaramatia nga ara o tepai mete maru hoki ote Kuini Koia au i ki ai me whakatika le kupu a Hohepa mo Wiremu Kingi, no te mea hoki i roto 1 tenei taima e noho male kai kore ana m, kahore he kai mana, kahore he waimona Ko te kai marama kua kapea e ia ki muri ko te wai marama kua kapea e ia ki muri : ko tena kai inaianei he uku, ko tona wai he wai paruparu. No reira au i mea ai kia kawea ano he mauuga rongo ki a Wiremu Kingi kia rite ai to te Karaipiture, "Kite male hiakai to hoa ririme atawbangai kite mate wai ia me whakainu ano." Ko te kai hei hoatunga ko te pai anake, ko le wai me rangimarie anake. E puta ana o tatou whakaaro k.a kawea he rongo pai ki a Wiremu Kingi, no te mea he lure ano kei a ia, he lure ano kei a tatou. Kua rongo ia ite ture, kua rongo tatou i te lure. Ko enei hapu, ko Ngantoa ko Ngaiiraukawa, ko te take i haere mai ai, he whai orangatanga. Koia au i mea ai me kawe enei hapu erua kite aroaroo Wiremu Kingi; kite kore ia e pai mai, kei aia tana. Kite pai ia, e pai ana noKi.

| Wireniu Tamiabana, (Ngatiawa,) Waikaj nae: Ko maua ko Tamihana ki ta maua. E . lika ana to kupu e whakahua na ki nga uri oTe Rauparaha oTe Rangihaeata. He j kupu kotahi taku. Kahore au e pai kite ( haere ki uta me ka tae ki Taranaki, erangi j me haere atu ano ki o malou nei kainga, ata ; burihuri ai i le likanga; kia rite mai i o I matou nei kaumalua ka haere mai ai. He abakoa, e Hohepa, kite haere koutou ki uta, na latou tabi taua likanga, kite kawea ki o tatou kainga ranei, na tatou lahi. MaleneTe Whiwhi, (Ngatiloa,) Otaki: E whakapai ana au ki nga mea erua. Ko te likanga pai tenei: kia tae alu ki Taranaki, ka tonoa atu te rela ki a Wiremu Kingi. Ki le kore ia e pai mai, heoi ano me haere me hoki. Kite tae ki runga ka huihui i nga iwi o reira, i a Ngatiawa, i a Ngatitoa, i a Ngaiiraukawa. Kite kitea he rilenga i reira, me hoki mai ki Taranaki; ki tekore, heoi ano. Arama Karaka, (Te Uriohau,) Kaipara: E mea ana Te Makarini e rua putake. Kei reira aku whakaaro e tiaki ana. Ka tiakt ano hoki ahau kite laha ki Taranaki. Me whaki au i taku korero kia rongo mai koutou. Na le Rongo-pai ano i whakataimaha nga whakaaro, ka whiti te ra. Ka mea le Rangihaeata kia po, po ihoano. MeNgapulu ano hoki kua pena. Na le kawenga ole Rongo-pai ki nga wahi ngaro ka tupu le maramatanga. Ko tenei e noho ana a Wiremu Kingi i roto i te pouritanga, me whakamarama ano ia. Kia rongo mai korua, e Te Ma«karini raua ko Te Mete! Na Te Teira raua ko Wiremu Kingi te whenua, tukua ana eTe Teira tana wahi, ka kite a Wiremu Kingi ka whakaaro ia kahore he haivhe ki a ia. E mea ana au me whakarite ano te hawhe ki a Wiremu Kingi. Kite haere atu te runanga ki Taranaki, ka mea atu ki a Wiremu King?, "Tukua mai te whenua a te Kawana; tenei hoki te hawhe o nga uiu ki a koe," ka he mai ia, na, ka tika te Kawana, ka he ko ia. Ko taku hurihuri tenei; ehara i te mea na te runanga tenei whakaaro. Tahana Turoa, (Patutokotoko,) Whanganui: E pai ana ahau ki ta koutou korero. Ka tika ano kia hurihuri tatou i le korero mo Te Rangilake, kia kitea lona likanga. PaoraTuhaere, (Ngaliwhaiua,) Orakei: Ka whai kurcro au i runga i te kupu a Te Manihera. Ki au, ko le pai lenei, ko te kawo

i nga korero ote Rongo-mau. E marama ana an kite taha ki Waikalo. E kore ranei koutou e pai kia tuhia he pukapuka ki nga rangatira o Waikato, me kore ranei ratou e whakaae mai ki to tatou tikanga? Ki taku whakaaro, e whakaae mai ano ratou. Horomona Toremi, (Ngaliraukawa.) Otaki: E Ma, e tika ana te korero a Matene kia rua nga haerenga, ko ta Tamiliana ko ta Hobepa. Kei runga au i la Hohcpa kite haere ki Waitara. Ekore au e pai kia lae kite kainga ka hoki maiai. He tito te korero a INgaiiawa e ki nei kia tae ki runga ki Kapuj ka hoki mai ai. He aha te hoki mai ai niatenga o Rawiri Waiaua, o Katatore? Kahore i lae mai aua iwi nei; waihoki ko tenei ckoree hoki mai ki Waiiara kite whawhau ite rongo. Ko tenei, e Ma. ekore au e hoki mai. Perenara, (Tubourangi,) Tarawera: Taku ra. Kua mohio tatou ki taua wbawhai, ekore e mau te rongo; oiira kaua e wbakaaroa tera. E mea ana a Tamiliana me hoki ratou ki runga rapu tikanga ai mo te haerenga ki Waiiara. Ki taku mo tera, na ratou ake ano tena whakaaro, ehara i tenei runanga. Tetahi, i reira ano ratou, te rapu ma ; ai i reira? E mea ana au me whakakolahi te kupu. Hei te ahunga atu nei ano ka whakapuaki i te kupu rongo-mau kia mohiolia ai na te runanga nei ano taua kupu. Ka whai mana te kupu o te runanga, no te mea ka puaki ki aTe Rangitake. Ahakoa takiri noa ia, kia ahatia atu, i ie mea ka koiwi te kupu rongo mau, te ai he rerenga mo ana whakaaro. Ka whakaae ia a muri ake nei ko taua kupu ano ko te rongo-mau. Ngaburuhuru, (Ngatiwhakaue,) Rotorua • Ka haere tatou ki o laiou kainga main ai ara, kia oti te runanga o nga runanga katoa i mene mai kite aroaro o leKawana, ka homai a. ki le aroaro o Te Rangitake, kei reiru te otioga. Hei reira ka tahi ka whakahoki mai i te kupu ki a te Kawana o te olinga o te wbawhai k« te taha Maori; kia tukua te Heoi "akT tUpapaku ° te taha Pateha. Ko le mulunga tenei o lo kororo: karangaiia ana hei apopo ano korero ai o

Paraire, Aiojhata 40, 1860. Ka rupeke nga rangaiira Maori ki lewliare ka whakaiika aTe JYlakarini kite korero Ka mea ia ko te ra lenei hei mutunga mo le mahi, a hei apopo ka puta mai ai te Kawana kite whakaoli marire ite runanga nei. Ka korero ano hoki a Te Makarini i tana hiahia e kukume ana i a ia kia baere kia kite i le whenua o ona tupuna i lawabi, ka hoki mai ai, otira e kore e haere wawe, kia takoto pai ra ano nga raruraru o tenei motu. Na, ko te mutunga lenei o tana korero, ka mea ia kia rapua ilio e te runanga eiahi kupu whakatuluru, kia takoto pumau ai a ralou whakaaro ki nga mea kua oli nei e ratou te ata hurihnri. Heotiano, ka takoto i konei nga kupu whakatuturn—era ha i korerotia e matou i tera Karere—na tukua alu ana ki a te Kawana kia kite ia. Ao ake te ra, ka tae alu te Kawana ka whakaoti marire i te mahi runanga, i runga i le pai anake, otira kua oti lenei e matou le korero i lera Karere. Kia ki alu rnatou i konei, i tae mai ano aTe Maimaera Kaniwhaniwha kite runanga. He rangaiira ia no Ngatihourua. No nga ra whakamuiunga o te runanga ka tae mai ia ki Kohimarama, ka uru ki le mahi. E kiia ana he mate nana i pupuri alute tae wawc mai ai.