KUPU WHAKAMAHARAHARA KI NGA IWI MAORI.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume VI, Issue 24, 30 November 1859, Page 1

KUPU WHAKAMAHARAHARA KI NGA IWI MAORI.

Upoko V. (He roanga.) He Waiu te tuarua o nga kai pai ma te tamariki kua korerotia ake nei. He iwi rawakore te iwi o Airana; he mea ano kahore kau he rawa i nga tangata hei boko paraoa, hei hoko rohi m?na, tena, e kai kaloa anai te waiu; a ko tona whenua tera e lino hua ana te tamariki. Tana kai he riwai, he waiu te kinaki; he mea ano he kaanga te kai, he mea huri hei paraoa, whakananu ai kite waiu. Kei etahi wahi o Ingarani, kaore nga tangata rawakore e whiwhi ki tenei kai kite waiu, na, pangia ana hoki nga tamariki e te kirika me era atu mate pera me ote tangata Maori mate. He ui tonu ta matou ki nga tangata Maori o tenei wahi o tera wahi—Kahore ranei a koutou nei kau? Na, he penei tonu te whakahokinga mai. He kau ano, tona lini, oliia kei le koraha e haere ana, he maaka. Na, kite meatia atu. He aha te whakararatatia ai e koutou? ka ki mai. Kei pau ra o matou witi me o matou riwai i a ratou te kai, te takatakahi. Tena, e whakararata ana

te Pakeha i te kau, a te pau hoki ona kai. Ame pehea ra ? He pono ra ia, ka whiwhi te tangata kite kau, me mahi ona ringa me tona wbakaaro. He mea noa ra ki nga tangata Maori te mahi mete whakaaro, me he mea he mahi whakawhiwhi i a ia kite moni. He mea ngaro iaia te mahi kaipuke irnua, ioaianei e whiwhi ana nga hapu katoa ki tana kuneki tana Lata; heiwiano, erua, be iwi ano, e toru ona kaipuke, I kuare nga Maori imua, kite mahi parauki temahi hoiho, litiro ana ratou kite nui ole moni e tupu ma* i runga i enei mahi, na, kihai i roa kua mohio. Waihoki, tera ano e mohio ki te mahi tiaki kite mahi whakatete kau, me he mea ka rapua tera mahi. E hara hoki te mahi kau i te mea pakeke, te taea ai e te tangata, engari te mahi lianga paia, tihi, he mahi nui—Waiho, taria e tahuri nga wahine Maori kite lianga paia hei hoko, kia mahue ano ona paru, kia ma hoki ona ringa me ona kakahu, a kia mohio hoki kite horoi rihi kite horoi taapu, ka paru hoki te pata, na, kua kino, ekoi-e e pai hei hoko. Engari taihoa tena, kia ata mohioiia e koutou te mahi tiaki mete mahi whakatete kau. E malau ana etahi o n<*a langaia i whakaakona ki nga kura ki°ie lianga pata. E mahia pailia ana e etahi o nga wahine Maori o Olaki. I mua, i lianga lilii ano nga koiiro o te kura ki Turanga me nga tamariki hoki ole Kareti o Hata Hoam i mahi ano kite taka ite lihi ite paia. Oura, ekore te nuinga o nga tangata Maori e kite wawe i tera mahi. Erangi mo te waiu anake i lolie atu ai matou ki a kouiou, ki nga rangaiin. ki nga tangata whai tamariki, kia tahuri kite tiaki kau. Vie malua laiepa tetahi wahi wbenua, ninri iho ka rui kite karaihe, he paiolie te mea pai, he whenua kua ngakia kite riwai, kua ngawari hoki teoneone; ko te moni e pau, ko te moni anake e uiuaai ngapurapura karaihe; ko te rakau hei laiepa, engari tena e hua ana ki nga kainga katoa. Kia kaha ia te laiepa, kia teitei, kei puia aiunga kau kei kai i nga kai. E hara tenei i te mahi nui rna nga tamariki Maori e whakapahake na i in ra, te tiaki i nga kau i te mea e tupu ana nga kai. E kore e nui te karaihe ite tan tahi i le tau rua, engari, ka laea letoru o nga lan ka kiiea le karaihe, ka whai maara karaih.-: nga wahi kainga katoa, kia laki rua kia takitorn nga kau ki roio. Na, ka kore le waiu o nga kau, ka ahei le luku ki le koraha haere ai, kotahi ia te he o tenei, kei maaka ano nga kau. Ko te mea pai, kia nui te maara, kia rua ranei ftga maara iti ;

; hei haerenga mo nga kaa i te korenga o te < waiu, a mo nga kuao koki ana wehea i nga katua. Me he mea he maara pai te maara karaihe, a kia rua nga .kau mo roto, pena ka whiwhi katoa nga tangata ole kainga ki te waiu. I pera ano ki liotorna imua, inga tau e hia ranei ka pahemo nei. Kotalii te tangata nana nga kau i tiaki i roto i tetahi maara karaihe i te kainga lawhiioo to ratou ininiia Mihinare. Na taua tangata nga kau i Uaki i whakaiete; a ko te utu ki a"ia, ko le utu i riro mai nio nga wain i hokona e ia. f tenei ra i tenei pa, ka Imere mai nga \vahine, ka homai i tana panekena i tana taha Maori, ki lelahi wain ma ratou. He mea ano, ka utua kite moiii, h: j mea ano, he riwai te ulu. He panekena te mehua a taua Uingata; ko nga wain i rir<> i lenei i tera, ka mhimhia tonulia e ia ki le tereti. Me laiepa ano te maara, k'i haere maaka nga kau, a muri iho ka kainga a koulou. kai me nga kai o o kbiuou.hoa nMio i te kainga. Ski koia koulou, he niahi taimaha mwa lonei mo o koulou lamariki kia wliiwbi ai ki te ora? Ka tiakina peneitia te kau ekope e maaka, me nga kuao ano hokiekoree maaka, ko te mea, e rawekeiia tomuiaana e leringa tangata. E matau katoa ana tatou, he ahua ano 10 te poaka mho puia o te puihi, a he ahua ano to te poaka whangai e hikihikilia nei e nga ruruhi Maori, me be rnea hoki he potiki nana. Ka rapata nga kararehe katoa me he mea ka atawhailia paitia, ara, nga kararehe pera mete hoiho, mete kau, mete hipi, mete poaka. Kia mahara ki tenei,. ka whai maara karaihe, kaua e whaona ki le tini hoiho tokoroa nei; kite mea hoki ka perutia, ekore e tupu te karaihe, ko nga kau e mate i le hiakai. Kei Ingarani, ma te tamariki lane,, kotiro, e whakatele nga kau, no ie mea e ngawari ana nga ringaringa, na, ekore ana e roa ka matau nga tamariki Maori ki tenei mahi, ma uga kaumatua ano ia ratou e aia ii:'otiro, kia rite te haora whakatetekanga i tenei ata i tenei ata, kite mea hoki ka whakatetekia te kau i te 6 o nga haora i tetahi ata, na i tetahi aia ka whakatetekia i te 7 i te 9 o nga haora, ekore e roa ka. maroke le uka korehewaiu. Kole wa pai hei whakatetekanga mo te kau, ko le 6 o nga haora ote ata. Ko te mea nui ia tenei, kia rite tonu te haora e whakatetekia ai. Tetahi, kia maroke ia te whakatete, kaua tetahi waiu e mahue kite u, ka hoha pea ie kau, ka mea kite pupuri i ona waiu—otira, ko ie waiu whakamulunga te tino mea pai rawa. He mea pai kia whanga'mga te kau kite puwha ki tc nan; i te mea e whakatetekia ana, kia tu marire ai,

Kotahi atu te raru, ko le kuao. I te ra tahi i tera rua, i muri i te whanautanga, e pai aua kia waiho mana anake nga waiu, muri iho ka wehea i le katua i te po, a kia mulu te whakatete i te ata, katahi ka tukua te kuao ki tona katua, a ahiahi noa. Ka ahiahi, ka hereherea ano hoki; kite kore e peratia, kahore he waiu ma o poiiki i te ata. Ka ono nga wiki o tekuao, me he tourawhi, utaina kite waka kawea mai ki le taone hoko ai. Ka lae nga utu kite 2J. kite 3/. ranei, me he mea momona. Engari, he kainga tawhiti to kainga i Akarana, me patu bei kai ma kouiou. He uwha te kuao, me waiho kia haere tahi raua ko te katua i te awatea, na, itepo ka wehea. Ka taea nga marama e ono, me kawe ke he niaara ke haere ai, me tuku atu ranei kite koraha, kua kaha hoki kite rapu kai mana. Ma te mahi ma te whakaaro e tika ai eneimea, na e tahuri ano koutou kite mahi, kia neke ake hoki, me he mea whakawhiwhi i a koutou ki le moni. Tena kaua koia e meatia mo o koutou taonga nui na, mo o kouiou tamariki, kia oraai.