KO TE KARERE MAORI. Akarana. Hepetema 8, 1853. KIA TUPATO E NGA TANGATA MAORI, KUA TAE ATU TE KOROPUTAPUTA KI POI HAKENE.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume V, Issue 123, 8 September 1853, Page 2

KO TE KARERE MAORI. Akarana. Hepetema 8, 1853. KIA TUPATO E NGA TANGATA MAORI, KUA TAE ATU TE KOROPUTAPUTA KI POI HAKENE.

I te orokoputanga o tenei nupepa, i nga tau crima ka pahure ake nei, ka oho te aroha nui o te Tino Kawana o Ha Hori Kerei ki nga iwi Maori, tonoa ana e te Kawana kia tain ki to Karere Maori tuatahi nga korero mo tcnoi mate kino, mo tc Koroputopiita. I ro/o i ara vhakatupuranga i mua, he mano lino onconc nga tupapaku o tenei mate, iiauuga lioki tc tint o te tangata ingaua kautia. I puta taua mate ki nga wahi katoa o te no, a, i tinia c tc wclii kci tae mai ki Niu Tiveni nei. pnnci, kaliore pea ho uri tangata c puta. I te panga o lenci tarn ki nga iwi noho kuarc, lini ana tc tangata kite mate; i ctahi iw kaliore he morehu i puta, takitahi nei, kaliore he kai tanu mo nga mea i mate. Ko te mate e meinga atu nei he Koroputuputa, a, no te mca kua tae ki Poi Hakciic tcnei laru— he awa tera c lata mai ana, cwaru ano nga ra c rcrc mai ai tc puke i reira,—kua pangiamatou c tc wehi kei puta ki konei, no te mea, c honoanaterercrcmai ki Niu Tircni nei n g a puke \i rcira. Na, ka mea atu nei c matou, ka tone atu nei ki nga hoa Maori, kia lupato rawa ratou ki lenci tarn kino whakahara. Ki tc mea ka pa ki a ratou, kid tini noa alu he tangata _ maua, c pnei ana tana kai, me tc patu i roto i te pa-' rekura ; oliia, cngaringari tc whainga i tcnei

laru whakariharilia. Kci korcro ki nga mate o nga whainga o inua, ckorc nga tupapaku o era \vli;iiiij>r> e rile ki tenci laru; nui noa atu nga parckura 1110 teiici mm whakamalaku. Ko nga langaia e toliu ana i nga Karerc Maori me tiiiro ratou ki te2 ki to3hoki onga Karerc, koi reira nga korcro mo tana laru; mc ala liliro nga (angala ki (ana laru; mn ata liliro nga tangata ki tana korcro i ata whakahaerea na c to pukapuka o Ilaia Tamihana. Ko ic liunga kiliai nei i kite itc 2, i ic 3 o nga Karcic Maori, kia ronga niai raton, kiia oti tc la ana korcro ki tclalii pukapuka kc, kci tc wharc o tc Kai tuliilulii ki tc Tniigata Maori aua pukapuka c takoto ana, a, ki to hncrc he tangata ki rcira inoi ai ka iiomai. Me ata tltiro nga tangata Maori i nga korcro o tana walii pukapuka c mcinga atu uci, mc ata wbaknaro o ratou ngakau ki nga tikanga o roto. Me panni hacrc hoki c ratou kia rongo ai te tini, no te men, ko tc oranga kci rcira. Ki tc inea, e kino ana ratou ki tern laru whakariharilia, ki In nica, c wehi ana ratou ki tc mate kino, me korcro i tcra pukapuka, me lino tango ratou i ngn tikanga o roto. Na te atawlmi nui ole Atua i meinga ai kia parca ketia tcra tarn kino ki tc inalii ili, ki te okanga kaulauga oin riugaringa. Otiia, kahorc i whakaaro te tini o tc iwi ki tc iti o to inalii hci rongoa i tenci tarn, waiho ana to laru nei kiangau una ana, kiliai i tnhuri ki tc wliakaoka i o ratou ringa. K rite ana tcra inalii, ki tn pakekeo Nemana tc Hiriana, i te meatanga alu o Irailia te Poropili kia whitii ana horoinga i nga wai o Horanoku malm ia i tana mate rcpara. I hacrc kc ia i roto i tn ngakau riri, a, haere noa mai ona pononga ki a ia mca ai, " E laku Matua, mi! i kiia atu etc Poropiti ki a koekia niealia tctahi mca nui ckorc ianci koc c mea? otira, erangirangi leuei c kiia atu nei, mc horoi, ka ma koc." E rile ana tenci kite ngoikore o nga tangata ki tc oka. Kakama lonu te tangata ki in whakaac kia poroporoa nga ringa me nga wacwac kia ora akn ai, tcua ko tc oka kau i te ringa mo tenci tarn lie, ngoikore lonu ratou, pcra ia lie uiano Kiaiiriuiri nga ttipapaku o tenci lain, malum una akn nga tangata o nga whainga Li mini. Kia men atu ano c inaloii ki nga lion Maori, mo ata whakaaro ratou ki cnei nica pono. Kua lae alu tc Koropiitaputa ki Poi llakcna a, mc ake pea ka kitea ki Niu Tiicni mc whakarerc ra nei nga hoa Maori i tc mea e mcinga alu nei, hci pchi, hci pare kc i tciKimatc? Mc talari ratou kia pa mai icnei male kino c korcroiia nei e Rata Tanii liana'.' " Kkorc p. moo to lupapakii i tc maniac 6 nga puku, no te mca kua kapi (c tinaua katoa i uga kiiiioun wlnikahckc pirau. Kkorc c pai kia lu ki runga, kia takoto ki raro ianci itc maniac hoki. Ko uga lino hoa aroha anakc c lac atuki tc atawhai i aia i ickinoo tc pirau o nga puku, ka mate Ic tangata i tc whakahouhou. Ka mahuc ic wuhinc i tana taue, ka whaknrcrca tc lamnili i tana whaea i ta raua maicnga koropiitaputa. Epouriana ahau ki tcna mca, otira c pono ana laku c mca uci. Ka tala koutou ka piri tc linana ianci ki tc lupapakii koropiitaputa ka pa mai tc mate ki a koutou. .No rcira hoki ka pa tenci male ki nga tangata, kotahi tc matcnga o tc tangata i tc koropulaptita ckorc hoki c piri ki a ia aiiiua alu, he aha koa, ka pa lana linana, ka hacrc ia ki tc alawhai rauci i letahi lupapakii koropiitaputa. "lie tini nga lupapakii i ora i tenci male, otira kua ngaro tonu akc tc pai a o ratou kanohi. He turoro ano ka kino rawa tc hacrc o tc mate, ka malopo tctahio nga karu ianci, ka ngaro nga karucrua ranei, ka luri hoki nga taringa. Tenci ano pea koutou te mca nei, ma tc alia ka (ac mai ai tcua mate kia malou. Tenci ano maku c korcro kia koutou." He nui nga korcro i roto i te pukapuka o Kala Taiuihaiia ki tc tini o nga iwi i rokohina n tenci laru he. Kua meinga atu e ia ki a koutou, i tr: orokopanga o te Koropu-

I'.iputn ki nga Marikcna fniaiia, kaliore lie lioa lifii toliu mo ratou, mei koulou c tohutohungiu uei, no rcira, niann tini oneonc ki tc male; ko elahi iwi polo kaloa ki le mate, kaliore lie inomo i puta. Ki Mukiliiko eioni Minolta tangala i male i to Kuruputnputa I tc awa iti o Aihirana ka male i to Koroptitaputu 18,000 pi>ra ia SO,OOO ano Uiugala o laua motii. "I llirona," e ai kollataTamihnna i tana pukapuka whai mana, — "He modi iti Ifirona, (Ceylon) no niatoil ano, i ranea nga tangala ki rcira, mc koutou ano tcuhua. ka iuiianoaiia ilio ratou, i whakangaromia c tana male. '•Nainiea le Kawana o tana inolii kia rongoatia nga tangala ara, kiaperalia me takn kna ki alu nci. Otira na la ratou kuwaretanga kihai ratou i whakaan kia incaiia. Mini ilio ka kite ratou i tc pai o tcnei rongoa, ka tokomaha o ratou i tukua kia incaiia o laua rongoa. No reira, a tae noa ki tcnei tail nci, i nga tail e. wha lokau ka lakilalii to turoro kornputaputa ki llirona. " Ileoi ano to rougoa mo lenei mate, ara ko tc tikuuga tcuci i nica nci a Kawana ki a whakariterite—a hei tolm i a koulou, ko to whakapiripiri o (clalii wahi ili na tc Marino no leu ole kau kei raro i te liiako o to ringaringa, kaliore lioki e maniac, engnri to langa ole moko lie nica maniac, he mea liohoro le oli lenei kaliore lie nica c weliengia ai, mc rnulii, me iim, me kai mc alia noa ilio, E nica ana a Kawana kia akona clalii o koulou ki lenei riicnga Xa ka inoliio clalii ma ratou e rongoa nga lane, nga wahine mc nga taiiiariki kaloa o lona wlieiiua. Xa ka oli koulou te rongoa, kia lupalo kei ngaora le rongoa. Na ka whanau le tainaili me rongoa. "A in tin noa alu, ana ka kakcake la koulou moliio, ka inea alu koulou, katalii te hoa pouo ko te Kawana, nana i wiiakapuaki tcuci nialii rongoa." Ko te kai tuhituliio lenei nupepa, tetangata c korcro am nei ki a koutou e malau ana ki le pai o te okanga mo tc panga o lenei lain,ko ia ano tetahi o nga tangala i pangia kinotia e tc Koroputaputa. Ahakoa i pa tcuci tarn ki a ia i lana oliinga, i tc mca kiano i whai maliara noa; oliia, ckore ano ia e warewarc ki le korerolanga inai o tana whaea aroha kite malapolanga ki le nui rgwa lioki o le. malc.a, marie le liakanga pniiauga o laua vs-liaea i ora akc ai i laua tarn. Ki tc nica i lika tc korcro alu ki a koulou kia okaokaia i te tualalii o lenei nupepa, lika kc alu la niatou korcro i lend wahi, te korcro alu, tc tolic alu kia whakaaroa nuilia lenei male. Ko tc lake i ptita ai le kunu i le Karcrc tnalalii, c man nei ano i ic 125 o nga Karere I laua lakiwa, lie mea wlia kaaro kau, i lanliiti ano lana lam, i icnci, kua tala inai, kua (ae alu ki Ilirini. Xn, Uo tcuci, kia nica alu c niatou ko nga korcro papai i le 3 o nga Karere; kei wliakaliolia koutou, kei lilirolic ki nga korcro c nieinga alu nci engari, whakariiea c koulou nga tikai'ga i ala wliakalakoloria i rcira. '• No rcira i lino awangawnngaai to koulou lioa a tc Kawana, kia kaua koutou e whnkatulu ki tcuci ailua, kua oli i a ia le wliakaaiu ki a koutou le kino, tc wliakariliariha o lenei lu male, kua korcrolia lioki e ia le likanga rougoa, e laca ;ii nga tangala kaloa le whakawhiwhi. •' Kaua koulou cwliakapeliapchaki lemaie uei, no le mca kiano i lae mai ki a koutou, kei kawea le langaia c le wliakahoe kia wliaka.icrc i tc rongoa i wliakauluriu e le Kawana, liei loliu i a ia. Xa, ki le mca ka pangia lenei mom e ic male ka atte te langaia, ka pouri te ngakau, ka karanga e alia ra aliau ka (aliuri am kia rougoatia, e alia ra aiiau tc whakarongo alu ai ki nga pakelia, noku anako loku kuwarciaiifja, koia aliau ka mate nci. "Tcnu kia whai whakaarokoulou, uicholioro koutou tc liaere kia mcalia c le rongoa, nci arai i a koulou, mc whakaiiialau lioki koutou ki tcra malii, kia rougoatia lioki o koutou huaiiga e koutou Ic limigu kua inoliio nci. " Ka tohe innloii kia akiaki konion, kia nana ki lenei malii. no le mea kaliore e liohoro ic kite i te langaia i le mea e pai ai mana. olira, ko le mca kino, e liiahia ai ia, ka liohoro tonu in te malii. " Kkore niatoue whakaaro ka liohoro rawa koulou tc lango i ieii"i likanga rongoa iwhukaatuiiaki a koulou —kihai koulou i kllcnoa i tcuci mate whakarihariha, mate whakawchiwolii, ahakoa i kiton te mate c 113 a tangala o Oropi, ahakoa i male maim ratou-. E inaha nga tangala cwhakalioetia ana le rongoa eialou, katahika langohiac ratou te li-

kanga rongoa o lioatu ana e inatou ki a koutoti inaianci. I to kitenga nialaniua o laua likanga rongoa i a Rata Erucra Hena, i luiiutia, i whakataua lenei llata nui ts nga taugata kuware. Olira, he aha mana, kihai ia i whakaimitu laiia likanga pai, i lobe tonu ia i laua mahi whakaora langala. "Inaianci eliaraaliujaraiigianakc te iwi e meatia ana e. tatia rongoa, kua tangoliia lioki e nga iwi mohio katoa o tc ao. "E mringatia ana, mci takua nga tangata kaloa kin rongoatia ratou, kua korc tcnei to mate koropulapula ki tc ao, lena ko tcnei no nga huiiga kuware nei, lokotoruioru c whakahorihori tonu ana kite pai o te rongoa, koia c patu tonu nei tatia mate i nga tangata ote ao. He utu nui i hoalti ai etc kingi o Ingarangi ki a Rata Erucra Hena te llata i korcrotia ki tc Niupepa ki a koutou, ara ka rua tc kau innno panna i nga tan katoa. Ko te ingoa i hoatu i nga pakeha nioiia. "KotckaiAiawhaiotcAo." Na.kua whakarangatiratia hoki ia c tctahi tino Ariki 0 Oropi, ko tc Epera o Ruhia tona ingoa. "Eaku Hoa Aroha, kauacwhakaroaroa.— Na, kua oti tc tuhiluhi ki raro nei i te wahi - (ara ko tc Hohipera) ka whiwhi ai koutou i tenei rongoa, he inea pai rawa i tc Mont Koura, kahorc hoki e maniac i te mcatanga, he wahi iti, kahore e rite kite ngira e werohia ana. Me he. mea ka pangia Niu Tircni c te mate, ka tohungia koutou c tc rongoa nei, ite mamae nui, ito mate tonu ranci. Hacre ra, c hoa ma. Kia whakaaro, ko la inatou mea pai tcnei, kianoho ora koutou i rungai te wlienua, kia kaua koutou c ngaro tonu atti i nga mate Pakeha." Kia mea atu c inatou i konei. lenei ano tc rongoa mo te okanga kci te W'haro Turoro i PnUekawa e takoto ana, a, kite mea, ka hacre atu nga tangata, kei rcira tana wai rongoa mo nga wahi katoa o tc whenua nui. Ko nga tangata katoa e hacre atu ana ki (e Whare Turoro, ka okaokaia ratou, ka whakaakona hoki kite oka, kia ahei ai te oka i nga boa e noho ana ki nga kainga Maori; ka riro atu hoki tc wai rongoa mo laua mahi. 1 le ineaiaiiga ki tcnei taru i nga lau crima kua pahure, lie tokomaha nga tangata Maori i okaia i rcira, a, no te mea, kihai i pa laua taru kua ngoikore hacre ana tangata o konei Ko fenci, kua tatala mai te mate. Vo (alii ano pea ka lac mai lenei taru kite whenua nei, a, kite pa ki konei, mawai ra c pehi? Kia ala whakaaro. Kia latanga, c nga taugata Maori. Me whakaae koutou kia mahia ki nga wai rongoa nei; me whiriwliie la koutou e pai ai—he Ora ra nei, lie .Mat 1 ' ra nei.