KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hepitema 13, 1849. MEATANGA O TE WAI-U KAU.

Maori Messenger : Te Karere Maori, Volume 1, Issue 19, 13 September 1849, Page 1

KO TE KARERE MAORI. Akarana, Hepitema 13, 1849. MEATANGA O TE WAI-U KAU.

(H e ro anga no tera kua taia.) Kua nui a matou korero i era Nupepa mo tenei tu mahi, mo te tuki pata, me era atu mea penei, a, e whakaaro ana matou meuke hoha peate tangata korero 0 e nei Nupepa. ite mahi liokihoki ato matou meafanga ki tera tu mahi. Otiia,

he men nui kite tangatn Maori te main pata, me era atu mea penei,, koia i anga ai i whakaliaere ki tera main i tenei wahi. Ka oti nga korcro o te kai-tuhituhi o era kupu kua taia—ka oti ana kupii mo te tuki pata, mo te totenga, mo te lianganga o te wliarc, ino te taiepa, me era atu mea, ka anga te whakaliaere o ona kupu kite whiriwhiri i nga morno papai t roto i te tini o te kau. No te mea e rere ke ana te ahua o tenei kau, o tera kau; a, no te mea ekorc e ata kitea n»a inoino pnpai i roto i te lioko karangaranga —me wliakatupu he kau wliakatete e ia mw, e te kai mahi pata. Me ata wliiriwliiri inni i roto i nga kuwao o nga katua e whai wai-u ana ; waihoki kia pai nga kau torawhi e tukua atu ana ki roto ki nga uwha, kia pai ai nga kuao via whanau mai. He tini nga kau e ahua pai ana, e ata (mere ana te momo, otiia, ekore e wliai wai-u ua whakatetekia. 'Ko te mea tenei i meinga ai kia pai te whiriwhiri i nga kuao, me tango mai i nga katua whai wai-u. Kia ata haere te whiu i nga kau c whakatetekia ana, i te mea e nraliina mai nei ki tc kainga. Kaua ano hoki e tukua te kuri kia tau ki a ratoti; aua ano iioki e patua ; kei ahua riri, kei kahore e tukua iiio nga wai-u ua wltaka • tetekia. Ka poto mai nga kau ki nga taiepa, me titiro ki nga mea e ahua riri ana, me tuku era ki nga whakatetekanga tti ai; me pakipaki era, me whakamarie kia pai ai, kia tukua iho nga wai-u. Tenei ano etahi mea e kitea ai te pai o te kau, e-tikaai te whiriwhiri i ngu momo. Me wliakatete nga kau katoa, ka motu ke, te wai-u o tenei kau, o tenei kau, a, ka totoka to liinu, me koko kia kitea ai te matotoru, a, ko tc liinu wai-u c matatoru ana ko te kau pai ano ia. Ko nga kuao o aua kau e matatoru na te liinu wai-u me waiho liei kau wliakatete mo nga mara. He kau ano ka nui te wai-u, ka iti te liinu pata o runga, he kau ano ka iti te wai-u, ka nui te liinu o runga, ua waiho kia totoka ; ko te tohu ia ote momonatinga o te wai-n. Ua wliakamatautauria te momona o te wai u kia ata titiro ki nga whanau ai nga kau ; no te mea hoki, e momona ana te wai-u o te kau kua raliiralii kau ake tona kuwao, ara, nga kau kua whanau atu i mua i etahi; ko nga kau

whanau hou e wai wai ana twai-u, ekore c ralii te hinu. Ko te inca tena i meinga ai kia riritc tc whanautanga o nga k;iu ka whakamatautau ai i nga wai-u. Ko te momoiiatanga ole wai-u, mo to lia o te pata kei nga kun e kai'ana i nga kai papai. Me he inea e ata tirohia ana e te kai wliangai kau, e whiwhi.ia ki uga kau e nui aua te wai-u e momona ana lioki. Kei te mahi wliangai ia tetahi wahi ote tikanga. Mei pai ana te momo, a, ka liialiia te tangata nana aua kau kite hoko atu i etalii, ekore e lioki ilio te u'u, no te mea lioki e poka ke ana te papai o te kau. Mvi whaknaro ano nga tau o te kau.; liaunga ano te iiiomo, me

tana whai wni-u. Ekore e ata pal te kau ite whanautanga tuatahi, eugari, ka rua, ka toru ra nci kuao. ka ata pai, otiia, ko t? wal-u o te kau orokowhanau, e pai ake ana ite kau whaercre. Kite wahi e hialiia ai kite hoko, me tango ki nga kau e takirima ana, e ta'uono ana nga tau. Kite men, ka kitea ekore e wllai wai-u etalu o ana kau i hokoa, me hoko atu kaua o tukua kia whaereretia rawatia ka hoko ai, ekore hoki e whai utu i reira ua hokoa. I te mea o kokoa nei te kau lici whaka. tete kia maltara ki tenei—me he mea e kino ana te one e haero ai ou kau, kaua e hokoa mai nga kau e haere ana i run "-a i nga oneone momona, kei hcke haero to ratou pai; engnri ano me tango mai i nga kau e haero ana i runga i te one ponei me tau.

Kia pai te tiaki i nga kau, kia pai te whangai i nga Hotoke, kia nui topu tonu ai nga kau ;~kia whanau rawa ake e whai kiko ana, ko reira nui ai nga wai-u. E pa ana tc mate ki nga kau ekore e ata tiakina, r whangainga i te Hotoke ; he mea ano ka mate rawa etahi o ratou a te takanga o te tau. Kia pai te kai ino te Hotoke, kia nui; kia pai nga whare e moe ai, kaua e waiho paru; otira, kia mahann, kia maroke, te nohoanga o nga kau. , Me he mea, e hohoro ana te whanau o te kau, i te mea, kiano i taka noa mai te raumati me whangai aua kau kite paraoa kororirori kite wni wera, me maka etahi tote ki roto; kia kotahi hoatutnnga o te mea penei i roto i te, ra kotahi. Ko te mea tenei e iti iho at te mamae o tana kopu i muri mai o te whanautanga. Me he mea, ekore e ata whangai 1 te Hotoke, kakitea te he o tera inahi a te takanga kite raumati. Ekore e roa e whakatete ana ka inimiti nga wai-u, a, ka nguro noa iho kite takiwa etahi o nga utu mo nga wni-u. Tena, kite mea, ka nui te mabi whangai o nga kau i te Hotoke, ka nui nga kau, a, ka nui katoa te wni-u. Kaua e whangainga tonutia te kau kite kai kotahi J engari, kia, whakauru teuei kai, me tera kai, a te raumate, no te mea hoki. e penei ana'te hiahia o te kau me to te tangata ki tenei kai, ki tera kai. Kei nuga kei mea lie kararehe kino te kau ; he knrarehe pai te kau, ekore ia e kai i nga mea kikino; me he mea, he nui te werawera, te niatao ra nei e pa ana ki a ia, ka pa ano hoki te mate. I Ingarangi he nui te utu o fe tangata mo te kai, mete whare mo ta kau ; i tenei whenua. i Niu Tireni, ekore nui te utu mp te mea pera. E hua noa ana te pata ki tenei whenua, a, me ata muhia ana, ka nui ano te pata he kai mo o konei tangata, ka nui ano hei boko atu ki era whenua. Wuihoki, he whenua pai tenei mo te whangai kau hei boko ntu; ekore nei e nui te utu mo nga kai e kai ai ratou. Ko te timatanga o tenei men te main patn, kei nga mnrama e haere ake ana ki te Raumati. Me he mea e kaha kore ana nga kau, e tuoi ana; kia ata te whiuwhiu, ko te atawai kia nui. He mea nui ano tenei, ko te ririte o te whanautanga o nga kau katoa, kia ririte ai te tupu o nga kuao, kia rite ai hoki te tu o te wai-u. Me he mea, e whanau wawe ana etahi kau, a, ka r,oa te whakatetekanga, muri iho, ka whanau ho kau, a, ka whakaurubia te wni-u o nga kau whanau hou ki roto ki to nga mea tawhito, ka ko tothigoting" te pata ka puwherowbero, ka tu-a koma tetahi wnhi; tena ki to rite katoa te whanau o te kau, ka rite katoa te ahua ote pata. Kite mea. kna whakaletekia etahi kau, n, mini noa mai ka whanau etahi, kei whukauruhia nga wai-u o nga kau whanau hou ki roto ki era, kei kino, e puwherowhero ana hoki tc wai-u o te kau whinmu hou ; engari ka haere, ka heino to puwherowhero o te wai-u, hei reira ka huihui. Ko te kai-tuliituhi o nga korero i whiriwhiri a mai nei, e menjana kia torn whakatetekanga o nga kau e tino whangainga ana i roto ite ra kotahi. E inea ana ia, he ritenga pai tera mo te tangata nana nga kau, he ritenga pai hoki mo nga kau kia kahu ai. Ahakoa he mea roruraru te toru o nga whakatetekanga i roto i te ra kotahi, ahakoa raruraru, e hua mni ana te rawa kite tangata i tera tu ritenga. No konei i mea ai kaua te raruraru e maharatia, engari me aim te maliara ki nga rawa e hua mai ana. Ko tenei mea nui tenei, ko te whakatetekanga ote kau; kia lierao katoa nga wai-u ua whakatetokia : kaun rawa tetahi wahi c toe atu ki roto ki nga u. Me he men, ekore e ata poto te wai-u i te mea e whakntetekia nei, ekore e whenu ka mimiti nga wai u. Waihoki, ko te wai-u e toe ana ki roto ki nga u, ko reira puku ai, a, ekore e ata heke nga wai-u. Kite mea ekore e ata heino mai nga wui-u ekore e pai, no te mea hoki ko te tino tena o te wni-u, ko te mea e heke mai ana i te mimititanga i te mea e whakatetekia nei te kau. Kite men, ekore e atawliaitia te kau e ona kai-tinki, ekore e whakaninrietin, ekore ona wai-u ctukua iho, ka puripuritia ki roto ki a ia. Ka poto nei a matouakoranga ki tenei mea te main pata; kei etahi atu Nupepa ka korerotiaki a koutou nga ritenga mo te Imngauga o te tilii.