RONGO KORERO TE WHAWHAI I HAMOA.
KUA RARURARU NOA IHO NGA MAHI. HE TONO KIA HUIA MAI A HAMOA KI NUI TIRENI.
HE RETA MAI NO APIA, HAMOA KIAKARANA, APIA, MEISZst, 1894.
I taku reta whakamutunga, i tukuaatu nei eau i runga ia te Monowai, e mea ana kua timata te whakatata kite whawhai o nga maori o konei. lie takiwa ano e tau ana a te Monowai i konei, u? J 8 , whawhai m ai ra ; engari kua Kotahi haora rawa te rerenga atu o te Monowai, ka tae mai t3 karere, e ! kua timata te wbawhai. Ko te kujiu mai ate karere, kotahi tangata kua mate. Ko te mea rawa na ana i whakaponotia ai tona korero, na tona hoa, kua tu a k:ko, i hana mai e ia kite Hohipera, Ko te Xwi 1 whawhai nei, ko Lutuamm rana ko Solosolo. Kanui nga kore e na ana mo tana whawhai. E ki ana etahi korero, i mntaku te tana kawanatanga. E ai kite korero mai, ko te ahua o te whakunohonoho i ngaboiq o te kawananatanga,taki tekau, taki tekau ma rima i te ropu kotahi. Akuanei i a ratou e haerere ana i roto i te ngahere, ka tutaki kite taha hauhau. Te kitenga tonutanga atu o te hauhau, kua timata te taipara; ka tu i konei kotahi o te taha kite kawanatanga. Ka mate e.rua, ka tu akiko kotahi o te h.-.uhau. Kua puta te kupu a te ariki o te taha kawanatanga kia kaua ona hoia e haere kite whawhai, kia tae mai ra ano a te Maripoha, (he tima meera) me kore he kupu mo te wh'akahau i nga manuao, kia haere kite whawhai. Tera e tae ki nga ra wliakapaunga o tenei marama timata ai te whai. Kua inahue nga pa tawhito o te Hauhau ; kua tu he pa hou, kei runga i te maunga, kei waenganui tonu i te wehehga kia Luanuu me Solosolo. He tino pa kaha tenei. E maharatia ana, ma teuwhina mai ra ano o nga manuao e tuea ai taua.pa. Ko te pa o te kawanatanga tata tonu ki tenei, lea rangona .noatia atu te korero o tetahi pa. Ko te hauhau. kaore e puta ki waho whawhai ai. Kua tae mai te rongo, kua tukua atu e nga Rangatira 6 Aaha te reta kite kaWana mea atu, kua oati ke ratou kite takahi i te kingi, e kore ratou e hoatu i a ratou Eu kite kawanatanga,' me nga herehere oki i oma oma atu kia ratou. Kua rare nga manuao e rua 6 Tiamana ki Aaana, i te ata nei,i runga ano i te o ati ateTuniuaki ki nga rangatira o Aana, penei na, " Mehemea ratou kite haere mai ki Muhinuu, ka riro ma aua manuao ratou e tiaki, a e kore tetahi kino e pa kia ratou." Ko te mahara e kore rawa atu aua Rangatira e haere mai. Kua tonoa ano nga Savaii kia haere mai; a kua tae irai ano kite awhiria i te kawanatanga, engari kua iti rawa iho to ratou ope. Kua tae ratou kei te motu ko " Manono " te ingoa kei reira e wha-
nga ana kite kupu tono kia whakaekea | a na ; . Mehei nea te iwi o Aana ka kore e fieke ki raro i te mana o te kingi, katahi ano ka kokiri. Kua tu ano tetahi pakanga i FaleaUH, Kei te taha whaka to tonga o Opuro. Tokorua o taua hunga i mate. Ko te putake o taua whawhai, mo te kohurutanga i tet.-.hi tangita; haere atu ana te whanaunga o tera kua mate ra, patua iho te kohuru; no konei ka tu te pakanga, ara ka pakaru taua iwi, wahi iti kua huri katoa kite taha hauhau. Ko tetahi whawhai ano, i te mea e haere ana tetahi ope o te taha kawanatanga kite kawe hamene kia Mahitoa, ka tutaki kite ope hanhau, ka whawhai tena iwi, a na te mea ano ka mate kotahi 0 tetaha kotahi, ka mututena whawhai. Inaianei, kua kino katoa te ahua o te whakahaere o konei, kua kore he moni, kua pekerapu to kawanatanga, ko nga moni e riro ana mai, pau tonu atu hei utu mo te kai whakawa. Ko te Kingi kaore ano kia utua. Kaore hoki e taea te kohi o nga take i te mea kei te ririri katoa te motu. Kua tae mai nga mote hui i Hamoa nei ki raro i te mana o Ingarangi ranei, o Nui Tireni ranei; otiru kei te kotahi te whakaaro o te.lwi kia tore tonu te tau o taua korero, kia mohiotia ai te pewhea tanga ranei o tenei mahi e mahi nei i konei. Ko te tino hiahia o te Iwi nei, kia riro ratou ki raro it! mana ote Uniana Tiaki, ara oto Ingarihi. Ko te Tiamana j kei te whai ano kia riro ki raro i I to mana; engari ko nga tiamana kei konei, kei te mea kia riro ki raro i te Ingarahi i te mea he pai ke ake a ratou ture. Ko te korero, kaore a Amerika e tono kia riro ki raro i tona mana. Ko nga herehere i mau kite herehere kua iti haere rawa, ko nga rangatia o Aana i putaput". No muri mai ka puta ano toko rima. I penei to ratou putanga. 1 te mea ka haere te kai tiaki o to herehere kite taone, ka karia e nga herehere a raro o t wara,. puta tonu atu ratou. Ko te mahara, kua hui ano t&ua hunga kei te taha hauhau. I te mea e haere ana tetahi ngahau i roto i te horo nui o konei, na nga heramana o to manuao o te Ingarihi, ko Kurakoa te ingoa, ka mauria mai tekau ma ono nga herehere kia kite i taua purei. Akuanei i reira te Kingi. I te mutunga o { te ngahau, ka haere atu aua herehere, ka mea atu kite kingi kia tukua ratou hei whawhai ki to hauhau. He nui te aroha o te Kingi ki aua tangata ; ko tana kupu atu kaati noa ra etahi e whawhai atu nga hauhau, ara e peehi tu ratou tikanga. I au e whakaoti ana i taku reta, ka } uta mai nga manuao e rua ra o te Tiamana. I muri i tetahi e parete haere ana ko tetahi poti, e rua nga rangatira o Aana i runga, me nga pu e rima tekau, kua wai kuratia. Ki taku mohio ehara tenei i te tikanga whakarite i ;te oaci i korerotia ake e au i runga ake nei. Ko te kupu mai ; i te mea e haere mai ana nga poti o Aana ki nga manuao, ka puhia iho e te iwi o Savaii. engari kaore tahi he mea i tu.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/HUIA18940616.2.7
Bibliographic details
Huia Tangata Kotahi, Volume 2, Issue 18, 16 June 1894, Page 3
Word Count
1,126RONGO KORERO TE WHAWHAI I HAMOA. Huia Tangata Kotahi, Volume 2, Issue 18, 16 June 1894, Page 3
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in