RETA TUKU MAI KITE ETITA.

Huia Tangata Kotahi, Issue 26, 23 December 1893, Page 5

RETA TUKU MAI KITE ETITA.

E kore e tau kite Etita te he o nga korero e tukua ana mai kia taia kite pepa nei. Etita o Huia. Man e tuku atu tena Reta kia Huia inana e hoatu ki nga tangata e hiahia ana kia whakarongo ki nga kupu korero o eaei ra. Kupu tuatahi ko te Pire I Paahitia nei e te kawanatanga o Timi Kara, Minita o te tai Uawhiti i tenei tunga Paremata kua. liori ake nei, I taku titiro kua pan te tango nga ngako otuia Pire e nga kai turaki o te Pire, kaore he niatakutanga mo tatia Pire, Heoi ano ona niho Purakau e toe ana i naia nei, ma te tokomaha e whakaae kia riro te whenua, tuarua, ma te tokomahae whukatu tetahi Pakeha hei whiriwhiri i te utu tika mo te whenua i whak.iaetia kia riro i te kai tiaki o te katoa. Xa e hoa ma kana ok mi tau whenua e tukua kite ringa o te kaitiaki ote katoa, kei a kouto uano te inana o koutou whenua i uaia nei, aha kua whenua papatipu karati ranei tiwhikete ranei, ma koutou an<> e whakaae e whaimana ai taua Pire kua Paahi nei. Na ko tetahi kupu, ka ki atu au kia koutou, kati te tono kooti, aha koa kooti whenua papatipu rohe rohenei, whenuatupapakukite, tu he kooti i runga i etahi tono na etahi tangata me haere atu nga tangata nana nga keehi kite mm una ia ratou ake keshi ki waho o te kooci ko tenei whakaatu aku kia koutou mo ta tatau mahricia tutukl rano ta tatou niah; kia riro mai te niana o ta, tatau mahie mnhi nei tatau, te kore ranei, |hei reira ra ka titiro atu ai kite whakahaere mo tera wa. Na mo te Pooti mema tenei kupu atu aku kia koutou, kia tupato io koutou pooti nga tangata e mau nei o koutou ingoa i runga i te rouru pooti Pakeha, me nga men e toe nei, kaore nei ano i eke i runga i te Rouru. Pooti Mema, kaore lie tino he o te eke ki runga i te Rouru Pooti Mema engari a nei anake te he, ka haere atu koutou kite Pooti mema Pakeha katahi ka he, ko te he ka takahi tatau i o tatou ake Pooti mema Maori, a kite pera te ahua onga mema maori e noho ana i runga i te Rouru tae noa kite mate kau mano 2000 ka hinga te Poot' Mema Maori ka tu ko te Pooti Mema Pakeha anake ko tona mutusga atu tena o tena tu mahi o te eke ki runga i te Rouru mete Pooti Mema Pakeha. Tetahi he, kei taua mahij ka kumekumea tatau e nga Pakeha kia Pooti kia ratau, a, ko o tatou nei ake mema maori ka whakarere ka waiho hei korero penei ma te

Pakeha me mutu te whakatu rnema maori, me tu he mema Pakeha mo te Iwi Maori, tetahi ka korero penei te Pakeha, na nga maori ano au i pooti mai e kaha ana ia kite whakahaere i nga maori ki raro i etahi ture motuhake e hinga ai e tahi tikanga e hiahiatia ai e tatou hei painga mo tatau, a nai ake ano etahi he, p roto o te Peratanga. No konei kaua koutou e haere kite Pooti Pakeha, waiho o koutou Pooti mo o tatau ake mema maori ano, mehe mea i penei na te ahua <> te ekenga ote tangata kite Rouru e whaimana ana kite Pooti Pakeha Maori noki, katahi ka tika, ko tenei kotahi tonu te mema e whaimana ai koe kite Pooti. a kite Pooti koe kite Pakeha e Kore koe e niana kite Pooti Maori ancS i muri atu o tena Pooti. -■•'' kia mahara koutou e nga tangata o ki.etiei kupu, kite' uru kua kia ake nei :-trpa"ake whenua taon*»kiir; '* v i - -f '£• " Na he whakaaturfeh'ei- naku -ki nga Iwi maori o nga motu erua nei kia marama te Pooti mema mo koutou kite Paremata e haere ake nei ko te tangata e ki mai ana kia tatau ko ana whakaaro ko a te kotahitanga e whakatakoto ai hei pikautanga mana ki roto kite Paremata Pakeha, ara ko nga whakahaere e puta mai ai he painga ki nga Iwi maori o nga motu e rua, Xo reira e nga Iwi e nga Hapu e nga liangatira kia pai te whiriwhiri mema mo tatau hei kawe ia tatau whakaaro kite Paremata Pakeha, hei te tangata pono, pai, mahaki, whakarongo kite tonutohu atu a nga Iwi maori hei tetania tae kimai ana ae ko tate kotahitanga e whakaaro ai hex mahi mana ta ana e mahi ai kaua taana ake i whakaaro ai e mahia e ia, Engari ko taana ake whakaaro me tuku kite aroaro ote whakaminenga o te kotahitanga ma reira e ki mai ae ka tahi ano ia ka tika kite whakahaere. Xa, ko tetahi kupu atu aku ki nga tangata e hiahia nei kia tu hei mema mo te taha maori ki roto i te Paremata Pakeha ote Koroni, kite tu te mea o koutou i tu kaua hei uru kite kawanatanga kaua hei uru kite Apatihana ara kite taha tiaki i nga tikanga ote whare me noho koutou i waenganui o te kawanatanga o te Kawanatanga "te korero mote Plre'taka" "~ alia koa mo te maori, mo te taha Pakeha anake ranei te painga pooti ki reira, kite mea ke> te Apitihana ranei te korero te Pire ranei e puingiaana me Pooti kitera. Heoi ko aku whakaaro tenei kia koutou i naia nei. • Xa H. P. Whatakoro. P. K. M.

Kite Etita o Huia Tangata Kotahi. Kuhua atu e nel kupu ki roto ki ona Parirau heihari atu mana ki nga Marae o Aotearoa mete Waipounamu, No te 26 o nga ra o Noema 1893, i mate ai taku Mokopuna, a HiraTukiterangi, he nui te raamae o taku ngakau kia ia, he tamaiti pai, kanu i te whakamoeraiti o nga maori me nga Pakeha o Hehitingi ki taua tamaiti, he Awhekaiho. he _srahine, No Ngati Tuwharetoa, Ngati Tama, Ngati Kurauia, Ngati Whiti, ko tona whaea, he uri no nga hapu nei, te Heketanga rangi, te Hapu Oneone no puhaorangi, no Taite-

huatahi, ko te ara o taua tainuiti ko te ara o Tuhuruhuru, o Homairaugi, o Tuhourangi, o Tutanekai. o Tuhomai, o Ruatapu, o Mananui a Paihau, ko taku mokopuria he uri rangatira no aua tipun;i rangatira, i haere mai taku mokopuna i te ara o aua tangata rangatira nei I bawhe taku mokopuna kite ara nui, ko nga ingoa i runga i taku mokopuna e rua, he Takapauwharanui, he Moenga raukawakawa, he penei me nga tangata kua whakahuatia i runga akenei, he moenga Raukawakawa, 1 moe a Puhaorangi ia Kuranui a monoa, he moeng* raukawakawa, ka puta ki waho ko Ohomairangi. ko Muturangi, ko Taunga, ko Tuamatua,ko Rakauri ko Ngatoroirangi, ko Tangihia, ko Tangimoana, ko Kahukura, ko Rangitakutnu, ko Mawakenui, ko Mawakeroa, ko Mawaketapo, ko Tuwharetoa i te Aupouri, ko Rakaei Uekaha, ko Rerearo. ko Whakawhitiao, whakatWe J ko Heratehuiarei, '.ko te Hau paimarie, He nui nga putanga o taku mokopuna i tenei take, kei te mohio ahau ki onu putanga mai iaua-tipuna, kaati i enei, No te 7 o Mei i whanau ai, No te 26 o Noema ka mate, Mou mou tenei tamaiti rangatira kite mate koia ka mamae toku ngakau. Waiata, Tena ete iwi taku Awe kotuku ka manu i te wai, te Ia ki Ahuriri, e harai te wahine he kurutongarerewa tuao Huia no te i'ukei Ruahine, waiho kau au i konei, ae kau ai, kua riro te taue e. Nate Hau Haimarie.

Wharerangi, Puketapu, Nepia. Tihema 6th, 1593. Kite Etita o Huia Tangata Kotahi. Ehoa tena koe kia ora mau e uta atu enei kupu ki runga i ta tatou manu nianu e mau atu ki nga hoa i te wahi ngaro ara ki nga marae o Aotearoa mete Waipounamu na e hoa ma kai te whakapai an kia Pooti mema tatou mo te kotahitung.i o te Koroni o Nui Tireni : 1»>IS§? ore ? ,ngu Iwi. omema ka Pooti noa maifoga Iwi o waho 1 - ite kotahitanga nga tangata kaon; nei tatou e pai kia tu hei mema, engari Ida rupeke rano nga Iwi katon o nga'motu e rua nei tae atu ki nga AwhekaiiiH k ;i Rupeke ki raro i te Tiriti o Waitnngi Un kotahi' te whakaaro o te iti o te Rahi katahi ano toku ngakau ka mohio kia kore he mema mo tatou kite Pareiiiuta na ehoama engari te whakahiiuhsiu tonu kia tangi te Huia i tana tangi lluia Hua kia kotahi mete manu n:ohi i rongo nei au i roto ia Huia he manu mohi te Matuhi na ki taku, kai te kui tonu te Pipiwharauroa mete tahi manu Paku He Matata_ tona noho anga kai te Repo kai te tangi i e nei wa koreti na ehoama te raano he wa e mohio ai tatou katangi te Pipiwharauroa whitiora ka tangi hoki te matata kui kui. . Na ko tenei kia kaha tatou kite hapai i tatatou mahi mate kaha katae ai kaore hj» mahi e haere noa mai ka whakaora i

koi nei rate Pohehe o tatou o nga Iwi Maori kai te hapai etahi i te kotahitanga kai te kooti whenua etahi kai te hapai e tahi i te Tiriti o \V; itangi kai te hoko etahi a kai hea he tunga mo te Tiriti ka pau te whenua a kai hea he Tuuru hai noho anga mo te kotahitanga kai te kaha te whakatupato a nga tangata matau kai te ngai kore te whaka rpngo kai te hari toku )»gakau mo Meiha kepa te Rangihiwinu i whakaingoa tia r>ei hei mema kai te hari hold au H. Tomoana i whakaria nei hai mema kanui taku moruka ruka mehe msa e kore e nei tangata e tu kati aku kupu i konei. Na tohoa Na Aperuhnma T. Kunie.

Taueru, Mahitano, •..;:■;.;■;;....- ~y^,,.' , Noema sth, 1593. tena k(ie|-;.' ; Heoi mau e tuku atu aku' lui'pu ara he mihi naku monga korero u Rawiri Karaha e whakahaere nei mo te kotahitanga ite nama 34 o Noema 25. onga ra 1893. ote tau o tatou ariki o Ihu Kavaiti amine. Kanui te pai o tenei kupu kaua nga mema o te kotahitanga e haere hei mema mo tera whare kaua hoki hei tohe tone te pooti anga mema anga iwi anga llapu ranei ehoa ma kote take tenei ra kai te korero ite kotahitanga ka tohuri ano kite takahi huatu he oma ano na tatnu inga patu ao tatau h-..a kaua hold e hoki atu ki muri vvaiho manga iwi o waho e titiro a muri, ma raton e kite ite he ma ratou e titiro mai ka ravve tenei haere ma raton <.- whai mai i muri ia tatou te kupu pai ma tatau. Me ruruku te ratlin Ida mau matera kupu e wewete. whiti whiti whitiwluti ora na monga tau ohi nawa. Heoi na tohoa Honi te Huld.

Nv.lu.ka, Noen a "i th, ISO 3. Kite,Etita o Hpia.-rEta maau e uta )' e WV ne kites* ih,» . irptb'itibi ISepa? iianm 23 mote whai korAfco Tamahau mo Tnnuiararmi e kii ana taua kupu me haina rawa Ui'rcto i te kirimini, eli<>:i i taku kitenga i laua rarangi oho ana taku mauri, tohn ai a a roto :a an, e eliara tenei ite maori, i- ~ hoki te mai-auiao tona ngakau, ki taku ma hara Hemamae note nga kau arika nei nga toa ki mua ote tohu Hei okooko inga rakan ate hoa riri kia ora ai nga wahine, nga tamarild [tenia] <> ana Kongo, kua paraire tia, tera <> tatou mema, Ehoa ma mote whea hua rahi hoki tenei paraire, taku mahara paraire nui tonu mate maori kote liuinga onga motu erua, kote ponri epa nei kin<>a maori katoa : nga motu erua. *" % Ete iwi enga hapa enga Rangatira o runga inga motu erua nei ka korero atu au moaku i whakaaro ai mote ahua onga mema kua whakaaria nei Hei mema kite Paremata i Poneke, i te ahua o a ratau whai koreio mea ratou kai kawe io ratou pooti, na he mea pouri kia au to ratau ahua tautohe tohe tanga ma tatau inga mema, ko mahara au nei

te ngakau kuare ko tera ton i karo te rn kau hei ora mote matua katoa, a nate nei toa 1 oko ako nga rakau. a Hei ora ano mo te matua katoa, a me penei hoki te whakaan. ana tangata i whukaaria nei mo taua tuunga me huihui katoa ma ratau ano e whakariterite, taku mahara era e oti pai i waeriganui ia ratau anake kauti UiiM.kue au kai nga Hapu Kai n»a iwi o enej takiwa e taatohe ana mo i runga i taua ahun ki taaku mahara tera etu ahua pouri te mutuneu he maon hoki. a mauahara tonu atu otira ete iwi kia manawanui kite pupnri itenei-mgoa Huia Huia nga motu ernn menga tangata tuturu o runga kia kotahi te wiiakaaro. Heoi ra kite pai ntnia atu hei whakaaraara. jnga ahiahi kia poto ai tepo. '/ Heoi Karepa ilaiaira.

. •'• •"•' „. '.•• ■■■'<:' i X-jm&SihernvL sth 1893. " Ivile Eti+a o HOTa Tangnta Kotahi. Eho'alena koe utaina atu aku korero hei wahanga atu ma Huia kinga marae o Aotearoa mete Waipounamu tena k on ton. He hui itu ki o Haeawai na nga Puhi i panui tia mai ki ahau ka tae atu au ki Toto i taua hui ite 15 onga ra o Noema, 1593, hoi i taku taenga ki taua hui i te lOongaHnora Kapuare te hui ka whakaaria nga take o taua hui Take (Tuatahi). 1. He unu unu inga mema. iJ. lie pooti mema hoi whakahnerea ami i taua hui tnana te tikanga Pooti mema, i whakahaere ano au i reira kia kaua e pooti mema mote Paremata nui o . ' . l | reni e noho mai nei i poneke, hoi kiliai i whakaaetia e Raniera wharerau me etahi atu onga rangatira onga Puhi, hoi he nui ano nga iwi ktsa uru mai kite nei Tikanga, hoi i hold mai au i taua hui ka Tuano Te Lui ate Harawa menga iwi v roto ka takoto te kupu kia kaua rawa nga iwi kua pai nei, kite unu unu inga mema e ara kite Pooti inga mema a nsa puhi ara nga mema i whakaingoatia ete hui a nga puhi tokotorn, ko Eparainia >limi Kapa ko Hone Heke. ko Aperahama Poata. Tu-haere, hoi ko matou konga iwi knpapa nei ki raro, kei rnnga atu i L e hawlie onga maori o roto i tenei Porowini i raro o Akarana. kati ena. ka korero au mo runga i to matou kuaretanga kia lcore matou e Pooti Mema. 1. E nga iwi enga Rangatira tanga enga matauranga enga mokai. Hoi Ida hold ake taku whakamarama inga kupu i runga ake nei, tua tahi. enga iwi maori e matnu ar.a tatou, nui atu ite kotahi, na reira katau te kupu e kia nei kia kotahi tatou kia kaha ai tatou te iwi maori i runga ite toputanga, kotahi Tinana. 2. E nga Rangatira ko nga kai whakau enei i te tu oto tatou kotahitanga e rangi kia u i runga ite ngakau whaka Pehapeha kore, ite ngakau whnkaiti ite arowha whakawairua ite ngakau rawa {core te hinengaro kinga nW o tenei ao kia oti enei n ea ia ratou ka rite te kupu he kai whakau ratuu ite tu ate kotahi tanga o tatou onga iwi maori. kite kore enei ka rite ki tenei kupu, ko ratou nsa kai Pakarukaru i nga tikanga nuiuii anga iwi, i roto ite kotahitanga. 3. Kote matauranga, ko tenei hemea tenei e tika ai tatou i te huarahi i whaia

nei e tatou e rangi me am te matau ranga i nmga ite Pono ite whakake kore ite rangi marire ite aroha hianga kore, kati ena, ka hoki anoau ki muri whakamarama ai i taku kupu e kiira, ets mo kai, hoira kote tuawha tera. 4. Ete mokai, ma tenei anake e ora ai nga mea s toru hoki mate mokai kaoti ai te kupu iwi koni atu ite kotahi, mate mokai katika ai, nga Rangatira ma te mokai katika ai te matauranga hoi ra keite marama tuturu tatou ki una tikanga ki ote mokai kati ena. 5. Koto matou kuaretanga i run«a iti matou tikanga., kia kaua tatou e pooti mema nga iwi maori. kei te marama tuturu ake matou i roto i to matou ku re tanga, koto tatou mate tera ko to nira i« i maori otira kote wahi anake i he ai kite whakaaro anga iwi kei te takahi tenei tikanga ite kotahitanga o tatou onga iwi maori i runga i te tikanga anga minita ote kawanatanga maori, eki ana he tarai mutunga tenei pooti tanga mema kite. kore te Pire a Hone Hek'e, hoi ano ka whakawhitia ki Ingaangg hoi ria runga i .__ -enei..tikanga inga' t«-. '■'■ whakaaro kia oti, nipw tbltatou kotahitanga heoi . ka, rite ta tatou ma hi kite me-, e mea atu ana tatou kite talia Pake m, hanga he Pa niou kahua kia koe ete taua ate kotahitanga hoi kite whakaaro iho kata-a ranei i te taua te pa liemea ata whakaatuatu ka tauria ta pa ete taua, kao, kote taima tonu ano e rongo ai te tangata ote pa kua Rapu ia inga wahi Hanganoa ote Pa. ka kitea kei ko te wahi Hanga..-oa ka whakalumtia. huaki rawaake me peiiea kataea ai te pa ite mea kua whakahoutia nga wahi Hanganoa ote Pa, tena kote huaki una atu kahore i matau, te tangata ote Pa kataea tena pa, mahara rawa ake ki nga Pouhanga noa ote Pa ekore e taea te whtkaaro, ite mea kei waengan:u ote tatau ranga. mau e titiro iho te tikanga ote na wahi, [Tuarua] kua ata titiro iho ano Hoki tiu kua mahue to tatou kotahitanga ite kawanatanua maori ina hoki kote haina mote kirihipi kia no. nei, i oti e ai kota nga niatauranga, mate kirihipi anake e uai tetu ote kotahitanga hoi ra kua kite au i roto ia Huia nania 20, kua kore te kotahitanga e mahara tin, kote whawhai anake kite tuuga mema te mea nui anga Rangatira nienga kai whakahaere ote kotahitanga i enei ra kia riro rano te tunga mema ite tangata ka tahi ano Pea ka hoki mai kite kotahitanga whakahaere ai, hoi e mea ana te t'.ihi tuhi, te iwi nei ko r.itou ngautu hei a whi mai ki ahau ko ratou ngakau ia mataranoa atu i ahau, he pono ano he iwi tauate maori e knree pai kite taringa rua, karou hoki te laaringa kua hoha te maori. ina hoki ite wa e whikahaerea ana te kotahitanga i rongo au inga iwi v ki ana katahi ano te tino mea ma tatou mate iwi maori, hoi inaianei kua. kite au ite ngoikore tanga, onga iwi o tenei Pito o to tatou motu koia taku ki, ete kawanatanga ote iwi maori mea ake koe tahuri rawa mai ki muri kito mara kua marokt* i te ngaunga ate ra ite Puhanga ete hau, i runga ite aru manga ite niatauranga tenei tetahi korero na etahi kaumatua, ka ui tetahi e hoa lieia apehea tail mail, Uakau hei a ha pai ki runga, ka mea atu tetahi, hei a pehea tau mau rakau, ka mea tetahi, hei a waiho tana rakau i raro ite whenua, katahi tetahi ka mea atu, he komanga pau tau i te kuri, hoi keite marama tatou kite kupu tika a enei kau matua, hoi e hoa ma, hore rawa i kitea hui a enei iwi. hui t.uatahi, ite

panui a Huia nama 21 hui Tuarua. ite Huia nama 23ara te ripoatawhakatuturu mga take, ki hai rawa i kitea he takahi tenei ite ture kahore hoki te ture e mea mai ana ko mea hei menia, e rangi Pooti tia mai he mea maori i ta te iwi i pai ai, hoi i runga i tenei tikanga me katia tatou e lioatu tangata hei mema, mehe nea ehe tatou i rtuigai tenei ritenga kote hjahia tenei o enei iwi ka wawe te tae kite whaka wakanga e taria nei enga iwi " roto ite kotahitanga, nate mea kua oti ni».itu te kotahitanga, i enei iwi note kiwenga haeretanga ete matauranga ote Pakeha. na reira ka tautonu te ki. kia no, i oti noa, hoi ra manga kai whakahaere ote kawanatanga e tiki mai e tiMro te nurakeraketang.i o to wheima. ara te 'utei, hoi ra e hoa ma kei mea mai kri te k.ire eui'i iwi e mahnra ana kit., iaton kotahitanga, kao. koia tenei konga iwi tuturu ote kotahitanga e rangf e noho ana i rato ite kuaretiugeA .rnete ma ta Pakeharliei Penei nate whakaaro ka. kure tatou e tuku mema mo tatou kamate tatou, ka hanga mai he ture kahore, nate mea aha koa tatou Pooti mema e mate t tou, e nei mea e run rito tahi te mate mete ora. erangi te hoki mai ki runga anake i te kawanatanga ote Tiriti o Waitaugi me to tatou kotahitanga, ina hoki e mea ana te kupu a te Ahere mote Patai ate Koohi mo tetahi <» Patai nKite Tiriti o W'aitangi, he pono kahore he awangawanga tanga ite mea keiie niana tonu taua Tiriti, iiha koa ano i runga ite roa ite rereke ranei onga ritenga e kore e he nga ritenga o taua Tiriti, tuarua, kote whakantu ote Pitihana ate Arawa, e kore etaea e te kawanafrinca ote kuini ite mea e whai tangata ana ngu maori ite P.uemata o Nui Tireni, iuii lie alia tonu ano ta tatou e whakaroa te una nrai i o talon mema kia kauria te moana nei, lioi nei eh on ete Etita 'Jirohia taku ingoa i roto i taku reta mehe mea ranei e Penei ana Heretepe, Rahipaua, katika noku tehe, kotaku ingoa tenei h«>i ano na to koiitou hoa, mokai nei Herepete Rapihana. Mo te Patai ate hoa e man, i runga ake uei. Ite rapu ahau i te ingoa Heretepe llapihana, ito reta tuatahi, mete A'ama 21 o Huia i Perehitin aitaua retaye man na i te wharangi t.taring&; o to tatou nv.iuu, kore rawa ahau i kite he ingoa lltnetepe, ko te ingoa i kitea e ahau i to rota ko Herepete. a Penei ano kei te Pepa Xania 21 wharangi tuarima. — Na te Etitn.