RETA TUKU MAI KITE ETITA.

Huia Tangata Kotahi, Issue 24, 25 November 1893, Page 3

RETA TUKU MAI KITE ETITA.

E kore e tau kite Etita te he o nga korero e tukua ana mai kia taia kite pepa nei.

Etita o Huia. Te Ahnahu Waimata Nota E hoa tukua atu ano enei wahi kupu a to hoa a Wiremu Katene kite Manu titirae ote iwi.

E hoa e Hoani Nahe tena koe meo korero i roto ia te Huia (No 13) e mea ana kpe ma taua e tohutohu te iwi kaua ra taua e kiia mai riro rawa ma taua enei korero na taua hoki e mara i aha e kore ahau e tino korero mo au korero e takoto nei i a te Huia. Otira maku pea e tapiri kia whai korero ai a te- Huia ko taku * panui o mua kua whakahokia nei e Hoani Nahe e,hara i te pai tuhi tuhi i te whakajpai korero ranei i te mea ranei ko -aku korero kia kitea e te tangirta he pai kahore he whakaaro tuturu hei pai mo te iwi ko nga whakahoki a toku hoa a Hoani Nahe he "whakahokl marama nawhakarongo mai e nga iwi e nga Rangatira i mua e reve ke ana te ahua o nga motu e rua nei Aotearoa mete Waipounamu na nga kowhatu pounamu nei ka mohio o konei ko te Waipounamu tera motu ko nga tangata o taua motu Icaore e mohio tia e te pito ki raro nei whiti mai kitenei motu ko nga in go a anake o nga iwi e mohiotia ana e te pito ki raro nei ko nga tangata kaore, whai hoki ko ngapuhi, ngapuhi noa iho kahore tena pito e mohio ki nga tangata te Rarawa te Aupouri, . gatiwhatua ko taua ahua tonu, no te tau 1880 ka whakaohokia 'enoi iwi kite mahi i te tahi main kahore i mohiotia enei iwi he aha. tona tukunga iho no te tau 1892 ka tahi ano ka awhinatia e koe e nga Rangatira o te pito ki runga whiti atu ki tera motu k<; te rironga atu tena i a koe, no te tau 1892 ka tu te Hu' tuatahi kite Waipatu ka tahi ano ahau ka mohio kite nui o tenei- ingoa tanga o te kotahitanga kia tatou ! ci te iwi maori no taua Hui ka matakitaki ahau ki nga tangata o te Waipounamu e tautoheana ki nga tangata o te:iei motu meo ngapuhi kia ngati Jkahnghunu nga iwi katoa i poto ki taua Hui i mahi ratou i te mea. titiro atu titiro mai kii, atu ana te tahi he mangai he mangai (ka,t\J e hara koia tenei i te mea nui atu kite whakaaro a te nga kau ka rua nei nga tunga Hui ki te Waipatu i kiia ai nga reo o nga iwi katoa kite Avahi kotahi ka hore i mua i te wa e ora ana o tatou mattia ka tahi ano kia tatou na tatou rawa i huihui nga iwi kia kotahi wahi e whaka putaina ai te reo o tena iwi o tena iwi kaati enei kupu aku. Mo te panui o Hapi Hinaki o Whangara ara mo etahi o nga kupu e kii ana aia he mea ata motin l ' marie nga tangata hei pooti tanga mo te takiwa pooti o

te tai rawhiti e hoa e Hapi no mna pea te motinitanga e korero nei koe no muri te huinga o hgatikahuhunu kite pakipaki me'te tautohe o nga Rangatira o taua Hui kia ratou hei menia mo teParemata nui, na Hori Ropiha i timata koia e pooti hei mema ka whakaara ano a H. Tomoana i aia me tana whakaatu ano i tona kaha i aia e tu ana he ; - mema ko Tunuiarangi kaore i taua hui me H. Mangalohia me Wi Pere ko o ratou kai korero i reira e korero ana mo ratou, otira ki taku whakaaro hei alia te tangata ka korero ai i tona kaha me tona matau r>nga i nui atu ranei to tatou nei kaha i te kaha o Hoani Taipua ra.ia ko Eparaima Kapa kei runga tomi nei ta raua haere i ta te kotahitanga ko nga tangata mohio ra tona ko Timi Kara raua ko Tame Parata, tera atu to raua mohio tanga i to Hone Heke no te mea he tino pakeha . ana hoi ka whakarerea nei e tatou o tatou tangata matau otira kei te pooti tanga te tikanga ko te mohiotanga o toku iramutu o Hone Heke ko te mohio tanga ano pea o tana tupunao H. Taiwhanga otira ka hore ano ahau i kite hou i taua tamaiti i muri iho o tana kiteatanga he tangata matau ia lie kupu ki nga kai tuku panui kia te Huia ko te mea nui ko taua pooticanga kei mua tonu i o tatou aroaro e takoto mai ana, pai atu ko enei korero anake hei panui tanga ma nga tangata whai whakaaro, tarawa atu kite taima e tu ai te pooti tera pea ka marama te iwi kaua hei kumekumea e a tatou korero nei ko ahau te tangata matau kaha hei aha enei tu korero kua poto katoa ra tatou ki te tu hei mema mo taua whareme to tatou mohio he tokoiti no tatou i roto i taua whare te take pakeke ki taku whakaaro ko te tangata e kitea ana he tangata pai he tika o ana mahi e aroha ana ki te iwi i roto i tona takiwa pooti kaua i tona hapu ake me kii taua tangata he matau ko nga korero hei litiro ma tatou katoa ko nga korero a Hoani Nahe o Hauraki me toku mohio, tae rawa atu kite taima pooti tera e marama tenei takiwa pooti hoi ano te mea e ahua raru raru nei i au ko te kawenga a Ngapuhi i tona mema kite Waipatu whakahe ai mehemea i reira ahau ko ahau hei kai karo patu mo te Mutu kaati i konei aku korero. Na to koutou hoa Wiremu Katene.

Papowai, Hepetema 10, 1893. Kite Etita o te Huia Tangata Kotahi— Ehoa teaa koe. Mau e hoatu kia Huia tena Reta mana e mau atu ki nga marae e karangatia ai ia ki a Peka atu kite kainga me kore etahi moke i kona o te Kotahitanga kia kite iho ratau i tena kupu. 1. Tuatahi he whakamaharaatu ki nga rnema o te Kotahitanga i pootitia mai nei i tenei tau kua hori ake nei, tae mai hold ki tenei tau, haere ake nei hoki ina pootitia mai etahi mema hou mo te Paremata Maori, era nei e tu ki Turanganui arua, a te tau 1894. E tuku riwhi mo tona tunga mema mo taua Paremata me era atu Paremata ranei i ko atu o tera, ka tu ra ki Turanganui Arua. E kore e whakaaetia e te ture o te kotahitanga i naia nei taua tu whakaaro, a te Hapu, a te Iwi, a te Rangatira ranei, e me ana, haere koe hei riwhi mo tatau turanga i roto i te Paremata Maori, aha koa, i te whare o te Iwi nui, i te whare ariki ranei. 2. Tuarua he whakatnaharatanga ano tenei ki nga takiwa Pooti mema e o tenei motu Aotearoa me nga takiwa Pooti mema e rua o te Waipounamu i panuit'a ra e H. Mangukahia i roto i te Ripoata pukapuka whero o te tau 1892 o te Hui i tu- ki Waitangi tae mai kite Waipatn, me whakaatu mai e nga mema o aua takiwa te ahua o nga Pooti o ratauna takiwa i tu katoa ranei nga mema i whakaritea mo to ratau takiwa kaore ranei, ko tenei patai ki aua takiwa pooti mema maori katoa o nga mutu e rua nei, kite pai tetahi tangata marama a hakoa e hara ia i te mema e ngari e marama ana ia ki nga mea i tu ki nga mea i kore e tu, me tuhi mai e ia kite Huia, ma te Huia e whakaatu mai ki an, kite tae mai tetahi whakaatu mai ki nu, o etahi takiwa pooti a ka marama i au he tika kaore i tu he tangata hei mema mo tetahi wahi o taua takiwa mo te katoa ranei, tera ka tukua atu te whakahau ki a turia he pooti mema, mai mo nga takiwa e pera ana te ahua. 8. Tuatoru ko nga pooti kaore i paahitia e tenei tunga Paremata mutunga i tu nei kite Waipatu, tera e panuitia kia Pooti tuaruatia ano he mema mo aua tunga i pera te ahua, e haere ake nei. 4. Tuawha kite whakaaro a nga Hapu o tetahi takiwa i tino he rawa te tunga o tetahi, tangata hei mema, he kore kaore i tika, te pooti, name whakaatu mai te he o taua pooti kia te Huia, kite marama te whakahe, tera e tukua atu he pooti tuarua mo tetahi mema mo taua takiwa e haere ake nei. 5. Tuarima me mutu te pooti mai inga tangata whakaarokoe Haurangi e nga Hapu pooti mema o ia takiwa o ia takiwa ki roto i te Paremata Maori e haere ake nei, he hanga whakama taua tu tangata ki waenganui o te tini Rangtira o nga motu e rua nei, tetahi, Ehara a tatau mahi i te mea hei takaro, he paparakauta ranei, kei roto tatau i te pouritanga e rapu ana i te maramatanga pera mete ai tanga a Rangi raua ko. Papa matua te kore whawharioa, kei whea

rate ao maratna kei whea ra, he rcaha nga ngahuru i pena aia ka kitea o te keke o Rangi KflWPtanrsma tuaiti e kia nei e nefiera ko namunamu ki tai ao, a penei ano tatau i naia nei ko te hia tenei o nga tau i rapu ai tatau i roto i te pouritanga tae raai ki tenei oa, katahi ano ka tupono kite marnmatanga tuaiti namunamu ki tai ao e mahi nei tatau, no konei, e harai te mea noaiho kia pootitiamai ko nga tangata Haurangi hei mema. hei mea e whakawa ai tona Hapu tona Iwi tona takiwa ranei a tae atu ki tona tinana. ' 6. Tuaono e wlfakamarama nna, kia marama mai nga Iwi maori me o ratou Hapu. me nga Ragatira o nga takiwa Pooti mema e waru o nga motu e rua nei, ko tenei Paremata Maori i tu mai ra ki Waitangi, a neke hia mai nei kite Waipatu i te tau 1892 tae mai' kite tau 1593, tae atu kite tau 1594 haere alee nei, he Paremata Maori note Iwi M'aori o Aotearoa o te Waipounamu me ona moutere e patata ana kia aua motu, aha Icon, kua tuhi kite kirihipi, kaore ranei, aha koa, o te whare o te Iwi nui. o te whare Ariki ranei, no raua tahi no nga mea i tuhi kite kirihipi, me i-ga mea kaore ano, aha kua kotnhitangata aha koa piri noatu kite Pakeha, ahakoa no Tawliiao, ahakoa no te whiti, ahakoa no te'kooti, no tetahi atu ranei, no ratau tenei whare, ine enei turanga e rua, ara. no te hunga e mohio nei e pa went nei ki tona mana maori, me tona Rangatiratanga. me tona oranga e pehia ana ki raro e te Iwi Pakeha e waiho ana hei rukenga. atu ki nga huarah; te Iwi Maori, koia te take i huaina ai tenei ingoaa te kotahitanga o te Iwi Maori kite rapu i te ara tua iti nei, mo enei ra, ka riro atu ai ano i te Pakeha i te Iwi mohio toa hoki, na ka mohio mai koutou kite ahua o enei turauga e rua, no reira kite tukua atu nga panui pooti mema maori mo te Paremata ti.aori ehaere ake nei pootitia mai he mema mo koutou e nga tangata e tino piri atu ana kite Pakeha, koi mea. ka araia atu koe kaore, haere mai kite tatauranga o nga mahara e takare nei i te po kia ao tern, na e nga tangata e mea nei no Tawliiao koutou pooti mai- i o koutou mema ki to tatau whare, e whiti e te kooti ma pooti mai i etahi mema nio koutou ki to tatau whare, kia kitekite tatau ia tatau, kia korerotahi atu tatau he mangai he. mai.gai, kia ruputahi tatou i te imarahi mo tatau, kei te hunga ranei e piri tuturu atu nei ki te pakeha te kupu mo tatou, he aha te he, kei a te whiti ma ranei te kupu mo tatau, he aha te he, kei a te kooti Rikirangi ranei te kupu mo tatau, he aha te he, kei te kotahitanga ranei t i kupu mo tatau he aha te he, I te mea na tatau katoa i kite koia tera, ko te huarahi kite ora, e ai te whakatauki na tera ko te rourou na tenei ko te rourou ka rato te ope haere, no konei, kaore he wehi tahi mo koutou, haere mai, kaore he tikanga ke o tenei taonga o koutou ko te rapu i te ora anake mo te tangata mo te wahine me a tatau uri e noho nei, E haere mai nei hoki me kore e taea te pewhea ra nga toe nga whenua e mau na i a koutou hei

oranga mo a koutou uri. Haere mai whakamataua, ma te ingoa o te waha o te kai whakamatau e mohiotia ai te reka o te kai ka t poko ai kite puku,.te kawa ranei ka ruakjna mai ki w*ho, no reira e nga Rangatira e nga matauranga e nga Hapu e te Iwi Maori kin topu- ta tatau Haere i tenei ra, ma te topu o tatau ka roaroa ake ai tatau, kite haere wehewehe tatau he aha ma te whatinga parekuru he mate. 7. Tuawhitu kua tuturu te kupu a te kawanatanga i naia nei ka -$u te Paremata ki Turanganui aruu a te tau 1894, ate 12 onga ra o Aperifa e haere ake nei ka whakatuwheratia taua Whare Paremata Maori 'ki Turanganui. S. Tuawaru E nga Hapu e nga tangata mohio e nga Rangatira e te Iwi nui tonu haere mai haere mai koutou whukawhaiti atu ki Turanganui arua i nga ra o Aperira kote 12 o nga ra o taua marama tuwhera ai te Paremata Maori, kawea mai a koutou whakaaro ki reira taute ai tatau, kawea mai nga taringa, nga konohi, ki tana mahi kite whakarongo kite m.itakitaki, he aha te he o era mahi nia era tangata, kei reira ka whakatakotoria nga Pire o nga whakaaro kutoa a te Iwi Pakeha e. takare nei Ida murua atu te mana Maori i runga i tenei motu, kia waiho tatau hei atarangi i te ao, hei ngaunga. Ma te tomairangi pera me Nepukaneha. 9 Tuaiwa ko nga mstna o te Kotahitanga me era atu tangata e uru ana mai kite Paremata Maori, mauria mai nga whakaaro a nga Rangatira a nga tangata mohio a nga Hapu o to .Liohe pooti mema, E ia mema e ia mema kite aroaro o te Paremata whakaatu mai ai ahakoa nia",aut\uiga kite whenua, matauranga kite tangata, matauranga ki te lure Pakeha, matauranga kite ture maori. matauranga kite rangi mauria mai ma tatau e kowhiri nga purapura mo te -maara a maraeroa i taua ra, kei reira nga potiki a whatukura. a Paane e taka aho ana ki te karnpinepine i te konae a whatuulm i maka mai ai i tawhitinui ki Aotearoa e takoto nei tahuaroa i marae nui. Haere mai, haeremai, Na enga mema kia mahara tuhi tuhia au 'whakaaro kua kia ake nei, alia .' oa i'ire. Pitihana ranei, tuhi tuhia maiiretia mai i o koutou marae ake i roto i o koutou Hapu aua tu Pukapuka katoa, me tuhi marire niai e ia tangata tona ingoa tona ingoa ki taua Pir*> ki taua Pitihana, E kore e whakaaetia e tenei Paremata nga Pire e kia ana na te Hapu na te iwi ranei, na eta hi tangata ranei mehe men e hara ia ratou ake i tuhi o ratou ingoa, ake a me tuhi te tangata hei kai ti iro mo te tuhinga o ana tangata, Haunga ta te mema ake Pire, Pitihana ranei kei ai ia ano te tikanga mo tera. 10. Tekau kite kore tetahi mema kua pootia nei ia e te Iwi hei mema mo te Paremata Maori e pai kite haere mai kite Paremata i runga ite mate i te raruraru ranei, me whakaatu mai ki a mohiotia atu ma Huia e whakaatu to whakaaro e kore koe e tae mai.

11. Tekau raatahi kaa mutu te huihui nga o te Kawanatanga Maori i tu nei ki Poneke i te marama kua hori ake nei ko nga minita o te Kawanatanga i Hui ki reira Timoti Whiua ko Hone Paerata ko te Heuheu 'Cukino te "Whutahoro, ko Meiha Keepa ka mutu ko nga mema ko Teoti Pita Muru, ko Apora Hare Kumeroa ko Hare Tarata he maha nga Ruri mo te Whare Paremata i oti ia matau, I muri o tenei ko tae mai a Ranera Wharerau tetahi onga minita i naia nei kei papawai nei e noho ana e tatari ana kite Humuinga whakamutunga e tino whokaotia ai aua Ruri o te whare me era atu take e whakaarotia ana, hei mahi, ka mutu taua Hui, ka whakapai i a aua take, ka o*i ka tukua atu kite Huia kia perehitin, kei te Wenerei te.l3 Hepetema 93, tu ai tana Hui, he tatari atu kia Tamahau raua ko Tunuiarangi i tae ai ki taua ra, kei tetahi Hui whakatu nie:iin mo t*-Koroni o Nui Tireni i te Waipatu pea, i whea ranei taua Hui, na e hoa ma he nui te roa o te tukunga atu i nga take ota tatou Hui kite- Perehi kia wawe koutou te kite, Xi> te raru raru tuatahi ko nga Hire a te kawanatanga rat:m ko Timi Kara mema o te tairawhiti, a pau noa nga marama e rua mete hawhe, koia i tu ai te Hui a te kawanatanga maori ki Poneke. muri mai ka tu ki Papawai nei, katahi ano ka oti, na ka pa mai he raruraru ke, ka haere atu te karaka o te kawanatanga kikaiapoi i runga i te rongo mate o tona matua, a kei reira atu ano. I pau te toru wiki e tatari ana ahau kia hoki m. i, a' kaore i hoki mai tae noa ki naia nei, katahi ahau ka whakarite i tetahi atu karaka, he Hunonga tonu naku, ko Poneke Huihui e 4 pea nga ra i mahi ai ka pa mai te mate ki tona wahine ki taku tamahine tonu ake kia te Waikuini e rua wiki e whakararu ana matau ki tena ka mate. Heoi ka marama mai koutou kite nui o nga raruraru ipa mai ki au i kore ai e puta ware atu aua take o te Hui o te Waipatu, Heoi naku tonu i tuh'i etahi i naia nei, a kaore i oti pai. Heoi Ma H. P. Whatnhoro, Pirimia.

Putiki, Whanganui, Noema 17th, IS9B. Kite Etita o Huia Tangata Kotahi E hoa. Mau e tuku atu enei kupu ruarua i raro iho nei hei hari atu ma Huia ki nga marae katoa e tae ai aia (ara.) He maha nga tangata kua whakahuaina nga ingoa, tera e meakia pootiria rutou a te pootitanga in em a mo te Tai Hauauru e takoto ruai nei, a ko to tatou Hoa ko Meiha Keepa Te Rangihiwinui tetahi, kaati me korero ake ahau i te ahua, me nga main a tenei kaumatua, i liiah a ai matou ko ia hei niema mo te Paremata Nui o Niu Tireni mo te Takiwa Pooti o te Tai Hauaru. Te mahi tuatahi a te Keepa (i te mea e nianuhiri ana te ture, me nga tikanga pakeha) he mahi Pirihimana, mete hari hold i te meera, i waenga o Whanganui

me Poneke, i aua wa kaore ano i mataotao nga kohatu o nga umu tangatu o taua takutai, a kaore ano hoki nga huarahi, ko a te Kai Hanga i homai ai, ara ko nga One nei ko Matahiwi raua ko Paramahoe. -*«ot Tena ata titiro iho e hoa ma, kite niaia o tenei tangata, me he mea oti ko tetahi o tatou te kai hari o te meera i aua ra, i waenga o Whanganui me Poneke. e kore ranei e penei na te whakaaro i te mea e haere ana i te akau o Paramahoe, a i roto ranei, inga awa awa o Pukerua, e akuanei ahau ka tutaki ki nga tira Jiaere o Ngati Rankawa o Ngati Ton. o Ngati Awa ranei, ka pa tun, hei miiti ma ratou, me etahi atu whakararu o taua huarahi i aua ra e kore nei e taea te korero. Hei aha enei mea katoa ma taua koroke, he nui rawa ana tan e mah ana i taua noahi. e m.ohia ana a Ngati Kavikawa nia. I rr.ngi i tana Pinhimanatanga, he nui aim. tangata i hopn ai, i waenga o taua takiwa (ara nga tangata e takahi ana i te tuie) ahakoa tutua, rangatira, kaore ia e mataku mai. ka mau katoa Akuanei ka penei na etahi o aku hoa me pehea hoki e hopu ana aia ite tangata ko te tun.' tana hoa. E tika "na tena, engari i aua i-.\ ko to ringaringa kaha te mea e neke ake ana i le ture. Mahue atu era rangi whakaniaiaku. kaore i mutu ko Tiiokowaru tenei, ka waiho hei Atua whakamataku ki nga whatitoka o tena whare o tena whare. o nga tane onga wahine, onga taniariki, Pakeha, Maori, puta noa te tai Plauauru ka haere to tatou hoa. a Te Keepa i konei hei, Jiuia mo t<- knini, a e mohio ana tatou i tae tana in goat: nga kite meihatanga, Na te alia ! Na to kite onga pakeha, he tangata mohio ia kite whakahaere riri a he toa hoki, ina hoki ka homai te tohu o te toa kia ia te Nui Tireni Korohi (N.Z.C.) kaore i niutu nga whakaniataku i;i Titoknwaru. ko te kooti ilikirangi tenei kei te tipi haere i te tangata o te tai llawhiti ka tae ano a MeihaKeepa ki reira. E kore an e korero katoa i aua haerenga kite peehi i nga kino o era rangi. kei te mohio tonu ho'ki aku hoa, a tera hold e kicea i roto inya pukapuka korero mo nga whawhai o Nui Tireni i tuhituhia nei e Rahitene (&. \V. Rusden) me Kotiana (Gudgeon) a tera etahi e kii he aha te pai o taua mahi whaknheke tcito ! E tika a:a ano. otira niei kore a Meiha ICeepa me ona hoa maori, 'kua ngau haere te patu a Titokowaru raua ko te kooti ki o tatou takiwa katoa, a nohea e pu:a te morehu tangr.ta, no reira ka pakangatia e Meiha Keepa ona hoa itera e whiti ana. Ite mea ka takoto nei te Uangimarie i Aotearoa katoa. ko .Meiha Keepa tonu tetahi onga tangata hapai i te ture. i tu ia hei kai whakawa me era atu mahi nunui e homai e te kawanatanga mana, a he nui hoki nga moni e puta ana mana, mo aua mahi ana, taea noatia te tau ISSO, ka tupu i kona tetahi raruraru i waenga o Meiha Keepa mete kawanatanga (ko te Paraihe (Bryce) te Minita Maori,) te take mo te ruri o te tetahi Poraka whenita ko llangipo te ingoa ko te kawanatanga e ■ tohe ana mo te ruri o tetahi Poraka, ko Meiha Keepa kaore e pai ana ko tana me ruri ko te rone potae nui tonu o whanganui, tohe atu, tohe mai, kaore ia i mataku ko tana rangatira ra. hoki tera i aua ra ko te kawanatanga, a ka mataku pea kei riro ana moni, e puta mai ra hoki ia tau ia tau, " kaore kau," heoi te mutungaiho ka kootiria taua whenua e te kooti whenua maori, riro mai ana ia ai me tana

Iwi, ka mau tonu i kona tana kino kite kawanatanga hei aha mana nga mahi, me nga moni e homai ra mana, katahi ka huihuia e ia nga Taitamariki katoa o tana Iwi hei Hoia mana a hanga ana hoki e ia he aukati atu mana i te kawanatanga kei pokanoa te haere mai, te hoko ranei i roto o taua Aukati, kite kitea ka puhia e ia, A na te hinga rawa o te kawanatanga o te Paraihe o tana hoa riri, ka mutu tana' riri ka tuhera ano a roto o Whanganui, ka puta ano taua nanakia nei ki waho o tana rua, raati taku whaka marama i nga mahi a to tatou kaumatua o era rangi, he nui ke ia nga mea kua mahue ia au, he mahara noku kei tmmaha te manu nei he kuaou aua. Ko nga kupu ia me nga mahi a to tatou kaumatua e takoto na tena marae, i tena marae o tatou, a i Poneke hoki e mohio ana te katoa, mete mohio ano catoii, ko ana mahi katoa, ko tona oranga katoa e pau ana i aia i te haere-erenga ki nga hui kimi tikanga i te motu nei, e kitea ai he ora mo tatou inga wahi katoa o te motu, me era atu tikanga e pa ana ki te katoa, mete atawhai ite tangata. Otia ko te tiuo mean xi hei titiro ma tatou, ko tenei tangata kaore ia e mataku mai, ki te whakapuaki i tana whakaaro i te aroi! i o o nga kawana o nga Pirimia, o nga a! aia tangata katoa ranei, e wiriwiri nei te tu atu o etahi atu tangata, a e kore l.oki tona whakaaro e riro, e hoki mai ranei i te tangata, e riro ranei te hoko ki te mi mi. Heoi e hoa ma kua hoha koutou i te roa o enei korero a kaati me whakamarama, nga take i mea ;-.i matou tenei Iwi a whanganui kia tu taua kaumatua hei me ma a te Pootitanga nui e haere mai nei. I. " He tangata ia e kore e mataku mai " kite kcrero inga whakaaro kei roto " i te Iwi Maori inaienei kite aroaro- " o te kawanatanga. 11. '• E kore ia e poka ke i ta te Iwi " whakaaro e hoatu ana hei korero " mana. 111. " E kore e Ngoikore mai tona wha- " kaavo taea noatia te mutunga o te " mahi *' e maharatia ana e ia hei mahi • - mana. Ko te take ia hei mahi mana kite aroaro o te Paremata, ko te Take nui tonu kua oti nei i te kotahitanga, ara kia whakamatauria, mehe mea e kore e whakahokia mai te mana ki nga maori mo o ratou whenua, me o ratou taonga katoa, i raro i te rarangi 71, o te ture nui o Nui Tireni o te. tau 1552, kite kore e tahuri mai te kawanatanga Pakeha o Nui Tireni he aha te pai nga onga memo- maori i noho tonu ai i tera whare, hei kona ka mutu te pooti nietna, ka tuku atu kite tuahu i Ingarangi kite rite mai kua tutuki tena, engari me mahi tonu te kotahitanga ahakoa roa e mahi ana ki Ingarangi kei mahue te kotahitanga, mehemea kite kore e rite mai i Ingarangi ta tatou whakaaro, ko nga tangata kua ra popoto ki te kotahitanga kia mau kite kotanitanga mete pooti ano i o ratou mema mo te Paremata Maori, kaua kite Paremata Pakeha, a ko nga tikanga katoa e mahia ana e taua iiawanatanga maori me mahi ki runga anake inga tangata kei roto i te kotahitanga, i raro ano ia i te ture nui o Nui Tireni o te tau 1552, rarangi 71, kaore nei ano i tapahia e tetahi atu ture.

I tae ano he pukapuka ma te Iwi o Whanganui kite kawanatanga maori he whakaatu ko Meiha Keepa hei mema mo te Tai Hauauru. Heoi kiia ana e taua whare me waiho ma nga Iwi o te Tai Hauauru te tikanga. A i tae hoki he inoi ma Whanganui kia Hoani Taipua M.H.R. me onalwi me Ngati Raukawa me Ngati Toa me Ngati Awa hoki, ara kia noho a Hoani Taipua a te pootiranga e haere mai nei kia tukua mai tona turanga, me ona pooti katoa mo meiha Keepa i runga i te Rangimarie. Heoi no te 13th o Hune 1893, ka tae mai te pukapuka whakaae mai a nga rangatira e 64, o Ngati Raukawa o Ngati Toa o Ngati Awa, ara ka tukua ko Meiha Keepa hei tango i te turanga o Hoani Taipua a tenei pootiranga e haere mai nei, a i runga i taua whakaaetanga a Hoani me ana Iwi, katahi ka tukua nga panui whakaatu ki nga takiwa o te Tai Hauauru ka tukua mai te pooti o Hoani Taipua mo Meiha Keepa a te pootiranga e haere mai nei kia awhinatia mai hoki e ratou, a ko nga ingoa tenei onga Hapu kua tae mai nga pukapuka whakaae, tautoko hoki ia Meiha Keepa. Ko Ngatiruami Na Kuru Ma 18th Hurae Ko Ngati Apa Na Ngahuia Te Pakaru Ma 19th Hurae Ko Ngarauru Na Tautahi Ma 21st Hurae Ko Ngarauru ano Na Teretiu Mahutonga Ma 21st Hurae Ko Ngati Apa ano Na Te Hungaoterangi Ma 26th Hurae Ko Ngati Ruanui ano Na Wi Ngapaki Ma 28th Hur*e Ko Ngarauru. Na Wiremu Kaika me Ngati Pourua katoa 30th Hurae Na Whakarua Temaiparea 11th Akuhata Ko Ngati Maru Na W. H. Taipari Ma 21st Akuhata I tae mai hoki te pukapuka a Meiha Te wheoro o Waikato he kii mni e kore a Waikato he ki mai e kore a Waikato e pooti mema no te 6th o Akuhata 1893, me etahi atu pukapuka. Kaati ko te tino hiahia o te komiti o Meiha Keepa kia tae katoa mai nga tangata o te takiwa pooti o Te Tai Hauauru e mea nei kia pootiria hoki ratou hei mema huihui mai ki Putiki nei [tera e tae atu nga tonol kia ata korero tia, a kia mohiotia hoki he aha nga kai o roto o a ratou putea, i hiahia ai ratou kia pootiria ratou hei mema. Kaati iho nga kupu kei tino taumaha to tatou manuka kore e kaha kite rere Na to Hoa NaTeAe R. Reweti Hekeretari o te Komiti, O Putiki.

Wainui, Akuhata 24th, 1893. ■f Kia te Etita ote tnanu tangi pai tenei mau e hari atu enei kupu rua rua kinga marae o etahi atu. I kitea e ahau e to mokai I roto i Nupepa ote Huia Tangata Kotahi I puta mai ki au i tenei marama

kua hori ake nei etahi kupu pai e whakahe ana mo te mahi anga Iwi Maori e tono nei kia Pooti tia ano he metna mote Paremata mjy) Nui Tireni te ohonga ake o aku maharaka mea aroto i au e tika ana te whakahe anga tangata whakabe (1.) kua tono tatau nga iwi maori onga motu e rua ane inga kupu tohu tohu ate Tiriti o Waitangi e tohu tohu inai nei kia tatau (2.) kua maha nga tau kua hori ake nei i tu ai nga metna maori ki tau a Paremata kote mea e riro ana mai a tatau i te iwi maori ko te aue ote maori ia tau ia tau* A he aha te take i kpre ai tatau e kaha ki,te whakawa i ena tu mahi ate pakeha kia pene< me e tahi atu hara e whakawatia nei Na hei konei tatau mohio ai (i kore ai tatau e ahei kite whakahe i ena tu mahi ara inga ture kino e mahia mai ana ete fnate urunga onga mema maori kite Paremata ka ki ia na tatau ano r.a te iwi maori i mahi nga ture kino mo tatau mote iwi Maori no konei taku whakane ki taua whakahe kia kaua lie mema e haere kite Paremata kia titiro atu tatau kite mahi ate Paremata kite ha nga ture hei patu mote iwi Maori a ko reira ano hoki tatau mamma ai kite whakahe hei kona hoki tatau kaha ai kite ki nate Paremata me te Knwanatanga tatou i patu ki ana ture kino (A) kia pehea tatau Me aha ranei tatau me penei me kanaka rawa he mema Maori e tu kite Paremata nui me hoki kite Paremata Maori kua whakahuatia nei tona ingoa ete Tiriti o Waitangi ko le kotahitanga ki reira hoki tatau titiro atu ai kinga mahi ate pakeha (E hoa ma mahia) nga mahi ote tiriti a 0 koutou matua ko tatou konga iwi Maori o Aotearoa kei te pohehe, konga manu Maori o Aotearoa kei te mohio tonu Ina hoki tenei manu te huia kotaua tangi tenei huia, huia, huia kia kotahi, te vipi wharauroa tana tangi, kui kui whitiwhitiora. Me titiro hoki tatsiu ki te waiata a tenei manu mohio ate Matuhituhi, penei tana tangi. Tuia-tiuia tuituia kote waiata tenei a taua manu molvo, kaore hoki te manukanuka le mahara ki aku mahara e pupuke ake i roto i te hinengaro e kore hoki ra a taea te peehi ki roto ra me panui atu kite tini ki te mano kit»"» ra-i e p e. E hoa ma ka tahi ano au li-Tnmairangi ka ako ako ki te titotito kite hansf r m E kapere taku pere kite tairawhiti kia Hine Matiorr. E kui e tenei ano au kai te kimj ake kai te wawae ake i roto i te ururua, kia kite au i te marama tanga mai o te ata kia kite au i rerenga mai o te ra, kia Makohakoha ai taku noho' kia tae te mahana tanga kite tau o taku ate, ka papa piri ka hakuturitia ka houaitutia I te awhitanga ate matao, E hoa ma e kia huri mai te taringa kite whakarongo kite tangi ate matuhituhi e tangi nei tuia-tuia-tuituia, ka pere taku pere kite tihi o Hikurangi. E hoa mae kia huri mai te taringa kite whakarongo ia te tangi ate Matuhi e tangi nei Tuia-tuia-tuituia, ka pere taku pere kite taitokerau kite Tiriti o Waitangi E mara ma e kia huri mai te taringa kite whaka rongo kite tangi ate Matuhi e tangi nei tuia-tuia-tuituia E hara i te Matuhi na ona tohu kite whaka mohio, me aha i te pukenga pakoko tawhito kinga pounga maharoo tuaiho no tua whaka rere, ka pere taku pere kite tihi o Tongariro kia hui ana ki uta_ ra kia hina ana ki taira e hoa ma e katira te hina ana ki taira engari me hina ana ki. uta ra ara me hina ana iho kite whenua tirohia

iho nga manu mohio e torn e korero nei i runga o Aotearoa e tangi nei hoki te matuhi Tuia-tuia-tuituia ka pere taku Sere kite tihi o Taranaki. E whiti ma e i a huri mai te taringa oki te whakarongo kite tangi ate matuhi e tangi "nei Tuia-tuia-tuituia mau e kimai i te aha tonu koe i te matoru ka hori ake nei ka nga ro nei te tangata kite po ka pau nei kite reinga maku e ki atu i te ururua ote whenua i te titohea ote whakaaro l te whakatpu tipu i aku mahara i te whaka tipu i te ranhi i mauria mai nei i ngapuhi ka Pere taku pere kite kauanga i te tuahiwi ki Raukawa ka titi kite tihi o Tapuaenuku kia Taiaroa k'a Tuhawaiki kia tnmaiharoa. E hoa ma e kia huri mai te taringa kite whakarongo kite tangi ate matuhi e tangi nei Tuia-tuia-tuituia. Me huri ite Waipounamu te waahi i takoto ai te kuru hau hunga mete kuru tonga rerewa te rau ote tapu nga taonga whakapai pai o mua nga tohu onga rangatira ote maori titia ki runga ki runga kite poko te titi huia te titi kotuku heia kite kaki te hei taramea te tiki pounamu. hei whakapai pai kia rawe ai koe hei aki to kaki nga puti puti whakapai pai o Aotearoa e tangi nei hoki te matuhi Tuia-tuia-tui-tuia E huia nei hoki e te Huia Tangata Kotahi .Huia Huia Huia kia kotahi e kui nei ano hoki te pipi wharauroa kui-kui kui whitiwhitiora. Na e te etita Ata tirohia nga kupu katoa ote heri heri e ahu katoa ana mo le tohu tohu kinga iwi maori ote motu nei kia hui kite huarahi kotahi kia tuia kia kotahi ano tui monga motu e rua me kore e puta kia tatou te on - nga i runga i te tangi ate toru onga mnnu e tangi kui kui whiti whiti ora ara kia kaua rawa atu nga mema kua uru nei kite Paremata ate kotahitanga e uru ki te Paremi ta nui o Nui Tireni me whakaaro ano kite whakatauki o mua e kinei kaore e tika te mahi kinga Rangatira tokarua ka kino kite tahi ka aroha kite tahi ka uranei ki le tahi a ka whakahnwe kite tahi atu kia tere to panui i enei kupu i mua ote takiwa pc o:i mema aha koa nui enei kupu he mea e ahu katoa ana kite whakakaha i to tatou kotnhitnnga meaaketukua atu ano tetahi waahi ote heri heri kua mutu akera. Na to hoa i roto i te huinga Tangata Kotahi. Rawini Karaha.

Ngatauewaru, Hepetema 10th, 1893. Kia te Etita whaka h°ere o Huia —Ten a koe. Me ou hoa whaka haere Ture me tou Runanga Honore mau e tuku atu enei kupu iti iti nei hei titiro iho manga Mema Honore o te Kotahitanga ara kite nui o te pouri i tae mai ki toku Tinana monga tino tangata whaka tere o te waka nei o te Kotahitanga menga tangata Hautu menga tangata Hapai Tokptoko kua ahu nei nga mahi kite Pooti mema mote Paremata nui o Aotearoa, heoi ra me titiro iho tatau kite loka ote kau raua ko te hoiho ka wero te tahi kawana te tahi i te mea he haere ke ta te kau he haere ano ta te hoiho kite penei te tikanga ki taku mahara.

to tatau *aka ka paea ki runga i te Akau kati iho enei kupu hei whaka toi n:a nga niema ote kotahitanga. Na to koutou hoa i roto i te aroha. Na M. Tamai Wakakitea Ngatauewaru, Mahitaone Wairarapa.

Tokaanu, Taupo, Noema 4th. 1893. Kite Etita o Huia Tangata Kotahi, Ehoa Tena Koe. Mate atua ko e tiaki ake tomato tenei ka tukuatu he kupu Hei uta atu mau ki runga ia.Huia hei whakaatu kinga iwi kinga hapu kinga rangatira onga motu e rua o Aotearoa mete Waipounarau i te o Tinga o te kupu anga Hapu Menga Rangatira (Ongatituwharetoa,) No Tepito ki Raro o Taupo tae noa ki Tongariro me ona rohe katoa kia Tuturu te whakaingoatanga (o Te Heuheu Tukino^. Hei mem amo tatou kite Parein ata o te Koroni a e whakaingoa tiana ia mo te takiwa o te Tai Rawhiti. No te turei 31 onga ra Oketopa 1893. Tae noa kite rua 2 o Nbema i huihui ai nga Rangatira katoa o Taupo ki Tokaanui oti ai tauakupu kia tuturu tene ; -whakaingoatanga otira i roio auo i taua huihinga a te Heuheu e noho ana he mea hoki katahi ano ia ka hoki mai i Poneke note rantunga o te Paremata ko raua hoki (ko Taitoko,) rae Hone Heke, o tahi onga mema o te kotaliitanga i whiriwhiria ai hei kai tiaki monga pire a te kawanatanga e hangaiana mote Iwi Maori me o ratou whenua i u tonu u'taea noa tanga Te mutunga o te Paremata a hemaha ano nga Tikanga nu nui i whakaputaina e to ratou kaha kite aroaro ote kawana me te kawanatanga kia tarewa ai nga Pir-j mo tera tau otira e kore e taea te whakaatu katoa, Heoi na runga i te kaha o te iwi i whakaae ai ate Heuheu kia pootitia ia i mohio hoki ratou he tamaiti tenei e toe nui ana ona whenua e tu ana hoki ona waewae ki runga kinga whenua papatupu a piti atu kite Rangatira tanga nui ona tupuna tae noa ki a a. Na kai te taite te 9 o Noema, 1893, ka haere ia me tahi tangata i whiriwhiria ka haere ia ki runga ki ona iwi ake whakaatu ai i ona whakaaro ara kia te Arawa mera atu ona iwi i te Tairawhiti. Heoi koa Na to koutou Hoa Aroha. Na Ta Waaka Tamaira

Kmga hoa tuhi mai he moni kua tukua mai hei utu mote Nupepa i te tau —

Hemi Kauta X, fcS 0 a 0 Tautohe Waaka 0 0 Hoterene Rahi 0 0 Waipu Te Moata '.-;• ■' 3 0 0 Mrs Pobeguin 0 0