NOTES

Hawera Star, Volume XLVIII, 9 March 1929, Page 11

NOTES

wliakamaliaratanga kite talia i u inai ai te waka o aratou Tipuna i te lieke nga mai ki tenei motu. A ko enei nga uri o nga tangata i eke mai i runga i taua waka. e kimi nei i tetehi Imaralii kia moil tonu nga whakaaro, a. kia kore wareware tia e nga uri wliakatupu te [ngoa oto ratou waka. A e tumanako ana a Aotea-roa Pepa kei te liaere mai te wa © liikoi katoa te motu ki tenei liuarahi kua oti nei e nga uri o Tainui. Ara te whalca. tu toliu wlxakamaharatanga mo nga waka. o nga Tipuna. E nga XJi’i o Aotea-roa inaia a Pa ra ra -ki -t e-Ur u, e kooe nei kia koutou. .

TE REO TUTEI A AOTEA=ROA

KUA TAUTOKONA.

> ivua xae max te rongo, a kua. Kit© I Jioaii a Autea-rua repa Kua tautoixonu t© xaKo i tixKuxia eia k'l j.\ux iirexii natoa i xona. jrutanga i xe 06 xiannei t Kua maliue axte nei. Ara te wuaicaiapaxo i a tu tan ixei i-iro © tatou wain lie Muon x xiga wuiaKawaxnga o t© xaiuaJiiaiia me xe .liiia. ivua. kite noatu a --voxeu-roa x xexiei aixua Kua pa Kx liga tangata © nga iuoxu © wauo mpana ara a Jaauaiivx a Tahiti me ex-a atu Motu. x roto l xiga koreao a i te o, a Hauuex-e aua xixaiiue ake nei i mea la. -la© whaka-axonga alt© ki to tatou 1 aliuu. Xvei ngaxo xtx rot© i nga xviiaxtaranunga, it nga lwi o te Ao e xieke max nei kx totatau motu. Ara h© tiro lxanga ake kx to tatou wJienua Matua, Ki Xxawaiki. ivua tata net te ngai'o to ratou xVXaoxi tanga te peehi e nga ahua tanga katoa o te Ao. 1 x-xxiga xte xaxkitlia o te iiaei-e o nga wanine kite moe moe i nga itvi ke. Ilia ixoki xa ko xiga iiliua tangata e nolle xmti xu i Tlawaiki.

Titiro atu he nut nga rauraru kei te x>a ki nga iwi tuturu ake o ktawaiki, i te I‘anunga o ho l-atou Toto. Mete riro iho ratou niana. Jbteoi me huri o I tatou wiiakuaro hex riro ki ex a l-axunga e peehi max i'a i xunga i Hawaiki. Jvo Le mea maixa e ara>i te ra ahua tanga, laa te whakaaro tika, me .t© vvhakaai'o ax-oha a o tatou waliine. Kia kaua ratou © xiro i xiga whakawainga, mo nga hia-hia tanga a nga Tainaoniuia, | nga inia, iixe nga Taxara. Hauii.ga to Pakeha, kua titina kua tuakaxxa ratou i j xunga a nga oatu u'JrakakotaJii-tanga a nga Matua i rot© l te Tiriti-o-Wai-tangi. Ko te mea hei whakatupato lino tatou kei riro oi tatou, wahine i nga itvi kaoxe nei i herea i rot© i tenei oati a tatou matua nana nei te Tiriti i Haina. Ivo te take i puta a no e nei korero, kua kite nei a Aotea-roa kua tautakona tenei take i te ltopu -Maori o Akaxana. A kua. puta o ratou wlxakaaxo ki nga Pepa Pakeha o iNxii Tirexii,. A kua kite hoki ratou i ,te tika o nga korero me nga whakatupato a te pepa Aotea-roa. Ki. to ratou-ki kua puta nga kautii o nga wahine Maori, kua moe i te Taiiiamana mete lnia. Ki to ratou ki lie nni nga wahine Maori kei te mailtii i nga maara o nga Tainamana. Ko te nuinga o aua Maori e mahi nei mo nga Tainamana ]ie Maori ku koi-e nei lie whenua. lva timataria, he tono kite kawanatanga. kin. nwhina tia tenei take, kia. kore ai to Maori e riro, whenei mete alma kua kore rot i a e peehi' nei i Hawaiki.

TAINUI.

TOHTJ WHAKAMAHARATANGA. Ki to ini te Ivooti i Kawhia i to Maori, urn nga tangata e whai hoa ana ki to Hekiona 2A o Makotn. To waahi o kin noi kei reira e tana ana To Waka ;mi a Tainui. Kua roa no atu to kororo, me wliakatu huL a AVaikato mo to take noi ara ki to wliakatu tolm wliakamaharatanga mo to waka nana noi o ratou Tipuna o hari mai i Hawaiki kite noi motu.

Ko te kaupapa korero i aua lini he whakakotahi. i nga uri. o nga tangata i eke mai i runga i a Tainui. Kia koliia he moni £I<JOO, liei whaka tu i tetelh kohatu whakamaliaratanga mo to ratou waka. A no mun mai, ka kitea ko te whenua e tanu nei a Tainui kua oti te wliakahaere mete whakatau e te Kooti AVhenua Maori, a. ko tana whenua kua riro i etehi tangata.

Ka kinn nga tangata wliakahaere i tenei take, i telii huarahi e taea ui te whakatutuki i to rato wliakaaro. A kua oti i naianei, te whakatau ko te Cru Pa o Tainui kua tukun-a ki faro i a Kingi, Te Kata Mahuta. koia liei traliiii (trustee) motuliake. No runga i tenei whakatau, ka whaka urun te nei take lei te Pi re Hoi'oi o te nolioanga o te Paremata kiia mahue ake nei, ma tenei alma ka whai mana te Poari AVhenua o Waikato-Maniapoto ki te whaka hui i nga tangata no ratou tenei whenua a whakaurua e ratou ki rare i te mana o Te Kata-Malmta. Whnkataungin e te wliakaminenga

,£ Ao” kia-ora Te Kata. A, lioki kua katoa nga tangata ki o ratou kainga. Ki te wliakaaro o Aotea-roa, pepa ka tnlii te wliakaaro pni. whnkaaro atahua, ara to whaka tu kohatu tolm

HE TONO NA NGAPUHI.

MO TE ROTO O OMAPERE

Tenei kua tae max te rongo kia Aotea-roa kua tono a Ngapuhi ki to Karauna kia whakahaere ngia to ratou tono mo te roto nei a Omapere. Aka tu te lvooti whakahaere. ki Kaikohe takiwa o xSTgapuhi ate 5 o Maehe. Ko Tiati Acheson o te Kooti Whenua Maori o akarana te kai wha-ka-wa. Ko nga tangata o te Karauna ko Meretiti (Alorcdith) raua ko Tapi (Darby). A ko nga Maori hei whakahaere i te tono o Kgapuhi ko Hone Wepilia raua ko liu Parore. Ko enei Tangata no Kgapuhi tonu. Ko te Roto o Omapere he roto ■atxxhua a kaore i -tino mamao atu i te Taone. o Kaiko he. A kua puta etehi korero kei taua roto nga wax hei whakahaere i nga rnitini mahi raiti hiko. ’ ’ A mehemeai ka tutuki tenei whakaaoro tena pea nia e nei Mitini e xvhaltahaere, a e whiwhi ai a ngapuhi i te riti hiko. Keiro.to i tenei tono, u Kgapuhi nui tonu; a, e ki ana, kuai eke ki nga mano nga rarangi ingoa kua. ote te Haina.

Whenei hoki me xe roto o Waikaremoa.na. kua ote nei te whakarite e to Pakeha Ida timataria to mahi i nga Mitini raiti hiko. A kite rongo o Aotea-roa kaore no i mohio. tia moko mea na wai te roto o Wai kore moan a nato Karauna ra.nei, a na nga Maori ranei. A te na pea. c kore roa, kua rongo tatou kua ara hoki te tono o nga Maori O' tena takiwa. Ka nui nga tono i naianei kei te whakahaerea, ma te nei a,hua ka nui nga mahi mo nga Kooti Whenua Maori.

HURA KOHATU,

WHAKAMAHARATANGA MO TA TIMI KARA. Ko te Rahoroi kua mahueake nei ka tae te Pirimia a Ta-Hohepa Waari ki ((Gisborne) kite burn, i te koliatu whakamaharatanga mo Ta-Tinii-Kara.

No to taenga ki Kiliipane (Gisborne) ko powliiri tia ia e nga Pakeha me nga Maori. Iroto i ana whai korero i taua Po ka mea ia, No Te Tau ISB7 ka hou ia ki roto i te Paremata a e toru tau i muri mai ka hou mai a Ta-Timi-Kara, A Koia anake Icoi te toi ko ana hoa katoa o nga ra o mua kua liuri ki tua o te Arai. ireirai te nuinga o nga Kangatira o tC' Motu. No te po o te Kohoroi ka tae ake a Alita Taupopoki mete A. raw a nui tonu. A i reira hoki a Kua me me Tuhoe katoa.

Neke ake i te tekau Ala no nga tangala i tae atu ki to taka o te kohatu i to Katapu i te rua o nga hao-ra. Ka tu IM-Hohepa AVaari te Pirimia ka ki, ko Ta Timi Kara lie tangata e wliakahouore tia ana i te Emepaia o Ingarangi ka tea. Koia .tetelii o nga kai arahi i te Ture tangata o tepei motu i mate nuingia e nga Iwi Pakeha Maori katoa o tenei motu, a nana i hono ai nga wkakaaro o te Alaori mete Pakeha, Koia tetehi o nga Pu-korero o Nui-Tircni.

I te wa i roto a Ta-Timi-Karai i te Paremata i tawai ngia tana kaupapa ka lioatu tenei ingoa (Timi Taihoa) e ngari, kua whagaae katoa to Alotu i naianei, na tenei whakaaro Taihoa a To, Timi Kara, i taea, ai te ahua noho pai o te Alaori me Pakeha i enei ra Aha koa i roto, i waho ranei i te Parama.ta, ki ana hoa tautohe mo runga i nga take, o te Whore, kia Ta-Timi-he hoa aroha ratou i nga wa katoa. A no runga i enei ahua ka mokiotia ia, lie ti no-Kangatira. mo ana iwi e rua. A, he Tangata ia, i tu mo tc, Kingi mete l-hnepicra o Ingarangi, i nga. wa katoa. No to mutunga/ o nga korero a Te Pirimia ka kurakia cia te kohatu. Aluri mai ka tu a Alita Taupopoki, me Takarangi Alete Kingi, kite Whai - Korero, a ka tu mai ngai minita o te Ila.hi o Ta-Timi-Ivara-aiia Nga Kaumatua o te Halii Katorika a Van-Beck, Murphy, mo Kelly ki to karakia. Ka waiatangia e te Koea Alaori tu Hi men c. A no te mutunga ka tu mai a Ta Apirana. Ngata, kite whai korero hi a. Ta Waari me nga tangata- katoa.

RETA KI TE ETITA. . Ciienn Hoad, .ivaupotvomii, Kite Hctiia -j Ao leu roa jl epa. — Tena. liiiri me onoa no to ite uiawera btur. Telia ko.uiou katoa. tie tuniauaKo no te ngauuu 1 turn atu ai mo tail wnaiiamarannitanga ite nei Kupu ite -uierama me nga wiiaka — wjuunga 1110 tatou mania, tupuna, Kuia 1 uem ra e koana te ligakau lute uiaaiama u liau WiiaKa —laanga ire KI ilel koo Kei te Wiietuiu te pamt-aia wiiaka — totpnga etc Hilary net waiJio atu iua lion ami nga Kaiiu po.Kere ote rangi lie mate Kai j.okt tm aratou r kee ai Kite mu.ru—iiiupatu lwnea raiou ite ra i tuai te Konnimua Jti Waitaia ite tau ko fcani manp e awa rau e ruu tikuu nia wlntu ite tekau matalii ci Bepuen. Koto kupu tuatani lie Koto he tu teiionnnana te lcupu tua rau lie iti niwa te lima mane nia Taranaki no reira ki toku whakaaro pai atu te whiwiii ite liawlie tolii ite kere Rati tena. Tie komihi ake ana te ngaKau iua whaiia nonore tia to tatou kJiigi tanga niaon Hate Kata Manuta me tona Kaliui ariki te kai tau toko ia Ta Maui fomare i puta ai i oti ai iioki nga kupu ate. liunga itua welie atura ki tepe, ina bum e taute ngia nei e tatou e te liunga. ora. He oi, „ RANCH HUN A.

RETA TAWHITO

He Theta no Waitaha, Maehe 26th, 1859. Haere atu raeta niatou leta mialiaratanga kj a Kingi Pot a tau, e koro te na koe. Kua puta mai te rongo O' tou ingoa ki enei wlienua katoa liei mana mo te wlienua, mo nga ta.ngata. Na e koro, ka piko atu matou Ki a koe, me o''matou wlienua a ko tou mana lier iiaki. Tonoa mai to Hunanga hei lupoid i a matou, kia tapu ai, lira taka atu hoki te mana o. Kuini, kia waiho kouitou anake hei wliakalraere pai mo nga Twi o to tatou nei Motu, ko Waitalia, Waiongana, Waitara, Turangi, Onaero, Urenui-Mimi, Foutaina, Baraeroa, Hoiano rate liuiliuinga o Te Atiawa na Tamihana, Te Aroiu, Hapiliiana, Toheroa, Hoani Kouailii, Matiu-te-Huia, Matin te Wareroa.

Taupo, Hanuere, 1859

Ki nga Hunanga o te. Kingi, e boa ma, tena ra koutou te nolio mai l’a. i te pi to o te whakaaro, lie popo roa no matou kite haere aitu kia torero tatou i nga tikanga mo te Kingi o Nui Tireni.

Heoi a no, Na Poiliipi Tukairangi

Otaki, Noema 28, 1859

Ivi a 'J'ati Teivaru, ratou ko nga Hangatira taitaaniarild, me nga Kangatira Kaumatua, na, o boa mi kei rap lira jm irnii o koutou whakaaro, kua tonoa atu e maton a Arama Id te wh.ai atu i o kona whakaaro, a. kite pai, lioimai ki a in, maiia e mail mai ki a ma ton. Nil, e lion in a, ahia. i tuuiga i to ea iti kin oti ai. Hoi kn mufcu, 11a To Ahnkarama, IVa.rali.i Tebotete, Piripi TTiu>e. Tnmiha.na Hauparahn. Malone to Wlviwlri, Otira na katoa.

Tiapan«e 125,368 Piripino . 39,608 Pakoha . 34,272 Poriki . 26,792 TaimuiUiaint . 24,522 Hawaiki-Taiiiamana .. 7,816 Hawaiki-Pakeha 13,134 Hawaiki-Tuturu . 21,271 Poto Rika 6,343 Pari ora 1,939 Etehi Atu 215 Hui Ivatoa . 307,100