TE REO MAORI na KORO DEWES Ko te maori te tino kaupapa o nga tikanga Maori e kiia nei ko te Maoritanga: ko te ara nui hoki tera mo te hinengaro, mo te taha ngahau o te ao, o nga mahi, mo te whakatatara, mo te whakatoi, mo te tangi, mo te manaki tangata. “Mo te hanga nei mo te whaikorero kaore he taonga i tua atu i nga waiata Maori.” Kei reira e takoto ana te reo rite mo ia ahua, mo ia ahua o te tangata Maori. Kaore he take i rere ai ki te reo Pakeha tango mai ai hei kakahu mo nga whakaaro o te hinengaro Maori. Ka nui kei tona ake reo, engari na te mea he reo i whakaititia e te whakatipuranga tangata e kapo nei ki nga mea a te Pakeha. Ka korerotia te reo Maori kae rere mai ona hoa, a ko te hoa nui o tera reo ko te wahi i tau hei koreretanga mona: ko te huihuinga tangata a korero whakatu ai, ana ko te marae, ko te whare runanga. Ko te whakahuihui te hoa nui o te reo Maori. Me te aha e mau ai nga waiata hei hoa i nga haere, i nga tu marae? Ma te aha e taea ai te whakaahua ki te hinengaro tamariki te wa i o ratau tipuna? Ma te mau ki te reo nei, ki nga haka, ki nga waiata, ki nga whakapapanga taonga tuku iho a nga tipuna. Ka kore taua reo nei, ka rite tonu hoki nga tamariki nei ki te Pakeha, ka awhi noa mai i waho, kaore e uru ki roto. He patai mahara mo te reo Maori, ka mau ranei? Mehemea e kaha ana te hinengaro ki te mea, kia mau tona reo, ona tikanga, nga mahi a ona tipuna, me te whakapiki i tona Maoritanga, ka mau tonu. Ki te anga nga whakaaro o te tangata, tona hinengaro ki a mea, kaore he raparapa mana. Kei tona taha tonu te tangata hei tohutohu i a ia, hei korero ki a ia, hei waiata ki a ia. Apopo aua tohunga Maori ona ka ngaro i waenganui o te iwi, i nga marae, i nga nohoanga tangata. Ko aua tangata hoki he tere ki te mohio ki te aro atu te tamariki ki a ratau, kaore ranei. Ka arotia ka hihiri ratou ki te mahi i nga mahi e minaia ana e te tamariki, a kaore e arotia ka nohopuku. Na, e nohopuku nei te tini o te tohunga i waenganui i nga tamariki whakaaro kore o te iwi Maori. Ka mohio mai koe hei to ao tamariki nei te kaha e mau ai te taha Maori. Ko te reo te kaupapa o te Maoritanga. Ka mau ranei? Kei nga koka o nga tamariki te whakautu mo tenei. Ka hoki rawa te whakatikatika mo tatau ki nga kohanga o nga tamariki. Ma nga koka e whakaatu te reo Maori ki a ratau tamariki i te wa e kohungahunga ana, i te wa ngawari ai te hinegaro ke te pepehi. Ko etahi e ki ana kei te morimoria e nga koka hei Pakeha: ka Pakeha i muri atu nei. Haunga te mau o te kakano Maori i nga kanohi, engari etahi ahua katoa Pakeha i muri atu nei. Me tipu ake te tamariki me te reo i waia ki o ratau taringa. Hei reira tona pupri mai ai i te reo Maori. Ka tukua kia Pakeha, ka uaua te hoki mai ki te taringa te tika o te reo Maori. Na kaore taua reo e taea te whakaako ki nga kura katoa o Niu Tireni. Engari ka taea te whakahohonu e te kura te matauranga ki taua reo. Ma te kura hoki e whakaako te reo Pakeha e wehe i roto i te hinengaro nga huarahi whakaputa i te whakaaro: kia motuhake ko te reo Pakeha hei huarahi mo nga mea o tona taha, ma te reo Maori nga mea ki tona taha. Tirohia nga tangata kura i kaupapatia mai i te reo Maori i o ratau na timatanga. No muri i piki ai ki te reo Pakeha. Pai tonu ki tetahi reo, pai tonu ki tetahi, ka powaiwai i waenganui. Engari kei te tipu ake etahi o nga taitamariki a, kei te hoki haere nga whakaaro aroha o te iwi ki nga taonga tuku iho a o tatau tipuna. Ko tetahi wahi o te mea nei kei te tipu whakahawea ake o tetahi momo taitamariki ki tona taha Maori. Ka kite etahi he taha nui no ratau te taha Maori, a ka timata te whakapiri mai. Ma wai e whakatikatika? Ma te Pakeha pea. Ko ratou hoki kei te whakanui i nga mea a te Maori, ma ratau e whakatipua te Maori kore mohio ki tona ake reo, ki tona ake taha. Apopo pea ka kiia e kore te tangata e whiwhi ki nga tuunga i te taha Maori ki te kore e mohio ki te reo Maori. Kei te nui nga mea i timata i te whakahawea, kua hoki mai ki tona taha. Ko te tumanako ia mo nga taitamariki e puta i nga kura nunui hei reo mo to tatau nei whakatipuranga. Biggest Adult Education class ever held in Rotorua was the recent Maori language course for which enrolment was 90. Tutor is Mr A. Awatere, former Colonel of the Maori Battalion and now District Welfare Officer, Department of Maori Affairs, Rotorua. Most of those joining are Pakehas.