Last year Rev. Manga Cameron gave three broadcasts on The Coming of Christianity to New Zealand. The first of these broadcasts was published in our last issue and here are the other two, dealing mainly with missions south of Auckland. KO TE HAERENGA O TE WHAKAPONO KI AOTEAROA, NA MANGA KAMARIE I taku korero tuatahi ra na i whakaoti ake i konei kua puta mai te Mihinare i Pewhairangi kua tae ki Kaitaia a e taone kei konei mai o Pukepoto. Tahuri mai te mahara o nga Mihinare i Pewhairangi ki te tai whakarunga, ara ki Tauranga me era wahi. No te Oketopa toru tekau ma toru te tau ka haere mai te Henare Wiremu, a Brown, a Thurburne, me Morgan, ka haere mai ki Pewhairangi ki te takiwa o te Hauraki. Kua pakaru ra hoki te tima o Henare Wiremu ki te wahapu ta Hokianga i te tau rua tekau ma waru na reira ka rere mai ratou ra runga poti, ara, open boat, ka u ki Kopu te wahapu o te awa o Waihou, ara te Thames River. I te karakia o te ahiahi, ta te Mihinare tikanga. Ko te mea nei e rua rau nga Maori i huihui ki reira. Ka timata te karakia a te Wiremu. Ka haere ki nga waiata ki nga himene nga whakautu oti katoa i te whakaminenga. Na, kia mahara mai koutou kahore ano he Mihinare kia noho ki reira. Na wai enei iwi i ako ki te karakia? No te mutunga o te karakia ka katuria toko toru nga taitama he mea kura ki Paihia na, ka pakari i reira ka hoki mai ki te kainga i Hauraki nei. Na enei tokotoru te hunga nei i whakaako ki te karakia. Ka neke mai a te Wiremu ma i reira tae mai ki te Matamata, kei reira te kaumatua nei a te Wherowhero e whanga atu nei i a ratou. I te mea ka whakamanuhiritia a Te Wherowhero ka inoia kia noho etahi o nga Mihinare ki reira. Ka oti ake te whiriwhiri me whiriwhiri tetahi kainga i waenganui ana i Waikato, i Hauraki, ka tau ko Puriri hei kainga Mihana. A no taua tau ano toru tekau ma toru ka whakanohoa e ia a Morgan raua ko Priest ki Puriri. I tenei wa e noho raruraru ana enei iwi, a Waikato raua ko Ngatimaru. Na, i runga i te whakaaro kia houhia te reinga ka tirohia me whakanoho etahi Mihinare i reira; no Pepuere toru tekau ma wha te tau ka haere mai a Brown raua ko Hamblyn ki te whiriwhiri kainga i Waikato. I Hurae muri tata mai ka haere mai ano a te Wiremu, a Brown, Morgan, a Waihou te haere mai ra runga rawhe tae mai ki Ngaruawabia ka tika tonu ki Mangapouri. Na, ka whakanoho ia he Mihana ki reira te tau toru tekau ma wha. Ko Morgan te te Mihinare hei whakanoho ki reira. No te tau i muri tata mai, no Aperira toru tekau ma rima te tau, ka whiriwhiria he Mihana ki Matamata ka whakanoa ko Brown ki reira. Hei aha ai tapaku ai i te korero mo enei kainga Mihana? Kati, ko Puriri kua poua te tau toru tekau ma toru; ko Mangapouri te tau toru tekau ma wha; ko Matamata te tau toru tekau ma rima; a, kahore au e tika ana kia tapaku i nga korero i konei no te mea kihai roa i muri mai ka nekehia enei Mihinare, ko te take hoki nekehia ai, ko tenei: I te wa e patu haere ana a hau nei i roto i Waikato me Hauraki ka neke mai etahi o nga iwi kia pipiri mai ki Hauraki noho ai. Na, i te mea kua mate nei a hau i te tau rua tekau ma waru kua mumutu haere te mahi o Ngapuhi. I tenei ka hoki a Waikato ki ona kainga ki te taha pai ko ia ka whakarerea a Mangapouri me era atu kainga e nga Mihinare. Kihai ratou i haere ki Kawhia i te mea kua nohoa e te Weteriana, ra runga i tetahi tirimana i hanga i waenganui i te Mihinare me te Weteriana, me hanga ki Mangungu, ki Horeke, ki Hokianga, i te tau toru tekau ma whitu. Te tirima nei penei ko Kawhia me tera tai me wai hoki te Weteriana. Na runga i tenei whakaaro ka neke atu nga Mihinare ki Manukau, i Akarana. I Akuhata toru tekau ma ono te tau ka noho a te Manihera ki reira, a i muri mai ka neke mai a te Manihera ki te wahapu o Waikato i te tau toru tekau ma iwa. Kati mo konei. taku korero tuatahi ra na i whakaoti ake i konei kua puta mai te Mihinare i Pewhairangi kua tae ki Kaitaia a e taone kei konei mai o Pukepoto. Tahuri mai te mahara o nga Mihinare i Pewhairangi ki te tai whakarunga, ara ki Tauranga me era wahi. No te Oketopa toru tekau ma toru te tau ka haere mai te Henare Wiremu, a Brown, a Thurburne, me Morgan, ka haere mai ki Pewhairangi ki te takiwa o te Hauraki. Kua pakaru ra hoki te tima o Henare Wiremu ki te wahapu ta Hokianga i te tau rua tekau ma waru na reira ka rere mai ratou ra runga poti, ara, open boat, ka u ki Kopu te wahapu o te awa o Waihou, ara te Thames River. I te karakia o te ahiahi, ta te Mihinare tikanga. Ko te mea nei e rua rau nga Maori i huihui ki reira. Ka timata te karakia a te Wiremu. Ka haere ki nga waiata ki nga himene nga whakautu oti katoa i te whakaminenga. Na, kia mahara mai koutou kahore ano he Mihinare kia noho ki reira. Na wai enei iwi i ako ki te karakia? No te mutunga o te karakia ka katuria toko toru nga taitama he mea kura ki Paihia na, ka pakari i reira ka hoki mai ki te kainga i Hauraki nei. Na enei tokotoru te hunga nei i whakaako ki te karakia. Ka neke mai a te Wiremu ma i reira tae mai ki te Matamata, kei reira te kaumatua nei a te Wherowhero e whanga atu nei i a ratou. I te mea ka whakamanuhiritia a Te Wherowhero ka inoia kia noho etahi o nga Mihinare ki reira. Ka oti ake te whiriwhiri me whiriwhiri tetahi kainga i waenganui ana i Waikato, i Hauraki, ka tau ko Puriri hei kainga Mihana. A no taua tau ano toru tekau ma toru ka whakanohoa e ia a Morgan raua ko Priest ki Puriri. I tenei wa e noho raruraru ana enei iwi, a Waikato raua ko Ngatimaru. Na, i runga i te whakaaro kia houhia te reinga ka tirohia me whakanoho etahi Mihinare i reira; no Pepuere toru tekau ma wha te tau ka haere mai a Brown raua ko Hamblyn ki te whiriwhiri kainga i Waikato. I Hurae muri tata mai ka haere mai ano a te Wiremu, a Brown, Morgan, a Waihou te haere mai ra runga rawhe tae mai ki Ngaruawabia ka tika tonu ki Mangapouri. Na, ka whakanoho ia he Mihana ki reira te tau toru tekau ma wha. Ko Morgan te te Mihinare hei whakanoho ki reira. No te tau i muri tata mai, no Aperira toru tekau ma rima te tau, ka whiriwhiria he Mihana ki Matamata ka whakanoa ko Brown ki reira. Hei aha ai tapaku ai i te korero mo enei kainga Mihana? Kati, ko Puriri kua poua te tau toru tekau ma toru; ko Mangapouri te tau toru tekau ma wha; ko Matamata te tau toru tekau ma rima; a, kahore au e tika ana kia tapaku i nga korero i konei no te mea kihai roa i muri mai ka nekehia enei Mihinare, ko te take hoki nekehia ai, ko tenei: I te wa e patu haere ana a hau nei i roto i Waikato me Hauraki ka neke mai etahi o nga iwi kia pipiri mai ki Hauraki noho ai. Na, i te mea kua mate nei a hau i te tau rua tekau ma waru kua mumutu haere te mahi o Ngapuhi. I tenei ka hoki a Waikato ki ona kainga ki te taha pai ko ia ka whakarerea a Mangapouri me era atu kainga e nga Mihinare. Kihai ratou i haere ki Kawhia i te mea kua nohoa e te Weteriana, ra runga i tetahi tirimana i hanga i waenganui i te Mihinare me te Weteriana, me hanga ki Mangungu, ki Horeke, ki Hokianga, i te tau toru tekau ma whitu. Te tirima nei penei ko Kawhia me tera tai me wai hoki te Weteriana. Na runga i tenei whakaaro ka neke atu nga Mihinare ki Manukau, i Akarana. I Akuhata toru tekau ma ono te tau ka noho a te Manihera ki reira, a i muri mai ka neke mai a te Manihera ki te wahapu o Waikato i te tau toru tekau ma iwa. Kati mo konei. Me huri ahau ki tera wahi ki Rotorua. A, i rongo ake koutou i tera wiki te tau rua tekau ma waru ka tae a Pango ki Pewhairangi. A tau toru tekau ma tahi ka tukua a te wharetutu, he rangatira ano no Te Arawa ki Pewhairangi. Toru tekau ma tahi a te tau na ka neke mai a ae Henare Wiremu raua ko te Hapimana ki Rotorua. Na, no te tau toru tekau ma rima a ka poua te Mihana ki Rotorua. I Hurae, ko te Hapimana te Mihinare me whakanoho ki reira. Me huri ki tera tai ki Tauranga poto noa ake tona korero. Toru tekau ma rima te tau ka whakanohoa te Mihinare a William Wayne ki Tauranga.