E karanga ana kia whakaaro tātou mō te 'h' i te ingoa 'Whanganui'

Muka, Volume 22, Issue 2, 1 June 2009, Page 8

E karanga ana kia whakaaro tā tou mō te 'h' i te ingoa 'Whanganui'

Kua whakatauhia e Nga Pou Taunaha o Aotearoa me rapu nga whakaaro o te iwi whanui kia ‘Whanganui’ kia ‘Wanganui’ ranei.

Kei Nga Pou Taunaha te mana whakatau ingoa wahi, a, ka taea hoki e ia te whiriwhiri i nga tono tapa, te whakarereke, te whakaae, te whakakore ranei i nga ingoa wahi o Aotearoa.

I tae ai tetahi tono ki Nga Pou Taunaha kia whakahokia te ‘h’ kite ingoa o ‘Wanganui’ ite Huitanguru. Na Te Runanga o Tupoho te tono nei. No te korerotanga, no te whiriwhiringa i tenei tono, ka whakatauhia kite tuku i tenei take kite iwi whanui.

Hei ta te tiamana o te poari o Nga Pou Taunaha, a Takuta Don Grant, “E whakaae ana te poari kite tono aTe Runanga o Tupoho kia whakarerekehia te ingoa o te hapori o Wanganui. Kei te pirangi hoki kia homai e te iwi whanui 6 ratou whakaaro.”

“I he te tapa 1 te ingoa o ‘Wanganui’. Kare rawa 1 kahitihia I*l ilWi 'll .■■ IlipijjMW I ■IWWIIIPirtiBIiM ■■Win i tona wa, no reira ehara tenei i te ingoa tuturu i raro i nga ■ >,, - " ' • ■ ° ture. l M H HIIHI I I

I roto i nga rangahau ka uia Te Taura Whiri i te Reo Maori e Nga Pou Taunaha. I wanangahia hoki te whakamahi i te

ingoa o Whanganui mo te awa, te rohe poti Pakeha, te poari hauora me etahi pakihi i taua hapori. No te tau 1991 ka whakahokia te ‘h’ kite ingoa ote awa o Whanganui.

I ata wanangahia hoki e Nga Pou Taunaha nga tapaenga a Te Kaunihera o Wanganui i whakahe nei i te ‘h’. I arohia hoki te roa o te whakamahi i te ingoa o ‘Wanganui’ i taua rohe.

Engari e ai ki a Takuta Grant, i ahu mai te ingoa nei i te ingoa o te awa, a, kei te tika kia whaia nga ahuatanga whakaora reo o inaianei, kia ‘Whanganui’ tona tuhinga.

“Ahakoa i whaia te whakahua a te iwi kainga i aua tuhinga o mua, ko te tikanga kia whakatikahia tenei hapa no mua noa atu, no nga tau 150 kua huri.”

Ko te ahua kite tuhi te putake ote raruraru eaiki a Takuta Grant. Ehara tenei i te take whakahua. Ahakoa te korenga o te whakahua i te ‘h’ i roto i te tangata whenua, he maha noa atu nga ingoa kaore e whakahuatia tetahi o ana pu. Kei te ingoa o ‘Poor Knights Islands’ etahi pu penei, ara tona ‘k’ me tona ‘g\

I arotakehia te potitanga a te hapori o Wanganui i tu i te tau 2006.1 reira te nui ote tautoko mo te ingoa ‘Wanganui’. Heoi ano e tukuna ana kia rongo i te katoa, i a Aotearoa whanui tonu, kia whakatakotohia nga whakaaro o tena hapori, o tena hapori.

Ko te tuatahi tenei o nga tono penei, kia whakarerekehia te ingoa o tetahi taone nui. Ka whakamihi te poari kite kaha aTe Runanga o Tupoho kite rangahau, kite whakarite ita ratou tono.

A te 17 o Hereturikoka kati ai nga tono whakaae, whakahe ranei ki Nga Pou Taunaha.

Ka whakatauhia rawatia tenei kaupapa e te poari o Nga Pou Taunaha a te marama o Mahuru. Kati, ka riro ma te Minita Parongo Whenua te korero whakamutunga.

Tuhia mai to tono tautoko, whakahe ranei kite ipurangi o Nga Pou Taunaha: http://www.linz.govt.nz/placenames/

Kei te reo Maori te nuinga o nga kupu i runga i te whanau pane kuini nei. Ko ‘New Zealand’ te kupu Pakeha kia mohio ai nga rawaho no hea nga pane kuini nei. Katahi ano nei ka kitea te reo Maori i runga pane kuini, kia penei rawa te pai.

Heoi ano i mahi tahi Te Poutapeta o Aotearoa kite Kaunihera Tapoi Maori o Aotearoa, Te Papa Tongarewa me Tamaki Paenga Hira e puta ai nga pane kuini Matariki nei kite ao marama.

Na Lewis Moeau o Rongowhakaata, Ngai Tamanuhiri me Te Aitanga-a-Mahaki nga korero i whakamaori mo nga tuhinga tautoko i te raupapa pane kuini, na Ngahiraka Mason o Ngai Tuhoe raua ko Takuta Hirini Moko Mead o Ngati Awa nga tuhinga whakamahuki.

“Ka mihi matou ki nga iwi i tautoko, nga ropu i whai wahi mai ki tenei raupapa pane kuini motuhake a-tau, a Matariki. Hei tapiri atu ki enei mihi, kei te mihi ki Te Puni Kokiri me Te Taura Whiri i te Reo Maori.”