Te reo pāpāho, e mau rā te wehi

Muka, Volume 21, Issue 4, 1 December 2008, Page 5

Te reo pā pā ho, e mau rā te wehi

nā Waihoroi Shortland, nō Ngāti Hine me Te Aupōuri

Kahore tatou e aro ma te pouaka whakaata tatou e ako kite korero Pakeha. He aha tatou i pohehe ai he huarahi tenei hei ako mau i te reo Maori? Ae, tera etahi hotaka te aro kite ako ite reo, engari he kaupapa ke and tera, e tika ana Ida tirohia i runga and i ona tikanga mehemea i eke. Kati, he mahi ke and tera, he korero ke atu a tona ake wa, waiho tena ki kona tarewa ai.

Kia hold ake au kite pouaka whakaata nei. Heoi ano tana mahi ahakoa he aha te reo, Maori mai, Pakeha hoki, Hapanihi rawa atu, he kawe rongo, he hoko whakaaro, he whakangahau. Heoi ano, i mua o te rerenga o te patai, he aha tatou i pakanga nui ai kia mau to tatou reo i runga i tenei awa papaho, poto noa te whakautu. Na te mea i Aotearoa nei he mea tika ano kia matakihia atu e tatou nga korikoringa o te ao e taiawhio nei i a tatou, ma roto atu i to tatou reo. Kahore i tua atu, kahore i tua mai.

No reira, he aha tatou e takeo nei ina rongo atu tatou e tapepe mai ana nga arero i runga i te pouaka whakaata? Na te mea kei te HE te reo.Te kupu, te whakatakoto, te whakahua mai, te kitea marama atu, e ahu mai ana i hea, e anga atu ana ranei ki hea te whakaaro. Koina te mea e pa nei te hoha ki a tatou katoa. E ki ana pea etahi he papaku te reo, etahi he reo hou kei te haere. Tera ano etahi te pokateka ake, he pai atu te ngarengare i te kore rawa atu.

E hoa ma hei aha te karo, ina he te korero, kua he. Ahakoa totoia e te rua rau hoiho i te puehu paraoa, ka pokepoke ai taua paraoa e nga kaitunu keke rangatira rawa e kitea e koe, ka riringi ai kite miere na te hia mano pi i ngote ake i nga pua o te whitu miriona roiho, e kore e taka te kawa o te korero, i he te makere mai i nga ngutu o Hine Paiahua raua ko Tama Purotu ranei. Tena pea kei kona tonu te takenga mai o tetahi wahi o nga raru nei. E riro ke ana ma te pai a whatu, e paraire a arero miere. He aha te rongoa? I kona hei ta te Wiremu Rurutao ra, ka tuki te ihu ote mea nei kite toka tu moana.

Mehemea ahau i te whai atu i ta Quinton Hita i tohe ai, ehara ko te ringaringa e tapahia hei karo i te mate, me tapahi ke i te korokoro pea, ka ea. Engari kua mahue ke i a tatou te ao tuku toto o 6 tatou wheinga, no reira kua kore tera e ahei. Mahue ake ana ko te whai kite whakatika atu.

Te mate nui o te ao papaho Maori nei, he mahi uaua ka kitea e koe me eke ki hea nga paerewa o te reo, ka ahei te tangata kia noho mai hei kaitoko ake i te reo. E kore e pai ake nga reo, kia kohatu ra ano era. E penei hoki koe mo te hunga koinei te whai ia ra, tera pea a tona wa ka tupu, ka hua, ka puawai. Tena pohehe noa tena. E rua nga mea i taku whakapae kei te he i konei. Ka tahi ko te kapo kei te arahi i te kapo. Ka rua, ko te kore e uru o te whakaaro ahakoa pehea te pai o aku mahi, apopo me piki ake i tera taku whai. Me kimi e au he mea hou, he taumata ke hei whakapakari maku i taku reo.

Ehara hoki i te mea me whakairi kite rangi noa atu nga taumata o te korero, me takuta rawa te tangata ka taea atu, kahore. I te ao papaho, he reo ngawari noa te reo kei te arohia hei kawe i nga whakaaro o te tangata. Ko te mahi tuatahi a te

kaipapaho he tohe kia mau i te kaimataki mai te ia o ana korero. Ehara i te whakairi i tou matauranga, engari he hiki ke ake i te maramatanga o te iwi ki nga korikoringa o tona ao. Kia mahara, ko tatou noa nga kaikawe i nga take, ehara te take ko tatou ko nga kaikawe. Ki te tika to kawe i te reo, ko to rongo ka whaimuri atu i runga i tera.

Ehara ahau i te poropiti mo nga mita o te reo. Ka waiho atu au ma tena ma tena o koutou kei tena whakapono, e tohe te wahi ki tou mita mena he mea nui tena ki a koe. Moku nei kotahi tonu te reo, he Maori ia. Ina he i a koe, Nga Puhi mai, Ngati Porou atu, Tuhoe rawa, Taranaki ake, Kai Tahu rawa atu, ko taku reo tonu tena e taronatia mai na e koe. Engari kite tika ana, ina noa atu te reka ote tihau mai ate mapu, ahakoa ko wai te manu i te ngahere.

Hei tohe mutunga ake pea maku, ehara i te mea ka taea koe ete pouaka whakaata nei te ako kite korero Maori. Ko tona raru nui ke, ka noho ana hapa hei whakakotiti i a koe, i te mea tika. No reira e kara ma, ehara pea ko te papaku o te reo o te hunga nei te raru nui, engari ko te kore ke e hohonu ote ruruku kite kimi rongoa hei whakaora i ona ngoikoretanga.