Waitangi

Muka, Volume 15, Issue 3, 1 June 2003, Page 2

Waitangi

Nā Patu Hohepa, Nō Te Taitokerau

Kua tae mai he tono kia whakamaramatia atu te ingoa nei; a Waitangi. He tini nga Waitangi, timata mai i te Waitangi i Tokerau, tae atu ki Waitangirua i te Upoko o te Ika, me tera Waitangi and hoki i te taha rawhiti o Te Wai Pounamu. Na ahua ote reo o Kai Tahu i whakahuatia ai ko Waitaki. Ka penei ano hoki te tuhinga. He Waitangi and hoki kei te motu o Wharekauri. Ahakoa kotahi te ingoa, he rereke nga take taunaha.

I uia mai kia whakamaramatia atu to Waitangi i Tokerau. I tenei wa ko Waitangi te awa, ko Waitangi te marae, ko Waitangi te whenua, ko Waitangi te moana, ko Ngati Rahiri te iwi. Me ki ra he rohe rahi, he rohe whanui tenei, atu i te puwaha ote awa o Waitangi kite taheke o Haruru, te takutai moana atu i Paihia e wehea atu ana e te kahiwi, tae noa kite whanga o Wairoa i tua atu o te papa patupaoro. Kia marama mai, he moka iti noa iho a Waitangi nei i roto i te rohe o Ngati Rahiri, kei tuawhenua ke hoki te rahi, kei Oromahoe, kei Pakaraka, kei Pouerua. <•; T

Engari ra, ko Waitangi te ingoa rongonui i enei ra. Ka whakahuatia tona ingoa, ka puia tika tonu ake i nga hinengaro o te nuinga o

tatou, koia nei te Waitangi o He Wakaputanga o te Rangatiratanga o Nu Tireni 1835 me Te Tiriti o Waitangi 1840. Ko te whare o Poihipi mete pouhaki i te taha o te papa patupaoro te wahi i hainatia ai te Tiriti. Kei te mohio whanuitia tenei. Ehara tenei i te whenua whaimana ki a Ngapuhi. Iti nei e mohio ana ki te papa kei tera taha ke o te awa o Waitangi, kei te papatupu o Te Tii, kei te taha tonu o te marae. Ko Te Tou Rangatira tona ingoa, i nohoia ai e nga rangatira i te wa tonu i wananga ai ratou i te Tirjti, me haina ranei, kaua ranei. No te wa tata noa nei Te Tou Rangatira, te kainga o Poihipi, te pouhaki mete papa patupaoro. Ko Waitangi hoki he ingoa no mua mai ra ano.

Ko Rahiri te upoko ariki i timata mai ai a Ngapuhi. Ko Uenukukuare tana tama matamua, i moe i a Kareariki kia puta ko Uewhati 2, ko Maikuku, ko Tamure, ko Ruakiwhiria Ka noho te whanau i etahi wa ki Whiria, kei reira nei era o ona

tupuna, a Rahiri raua ko Whakaruru. I etahi wa kei Waima i Hokianga te nohoanga, kei te tino tihi o Manawakaiaia te pa maioro o to ratou tupuna, o Uewhati 1. Koina e mau tonu nei te ingoa mo te maunga, ko Te Pa o Uewhati. I etahi wa kei Pouerua te whanau e noho ana, kei te ahika

mete ukaipo o Kareariki, te whaea o Uewhati. Engari ko te kainga e ngau nei i te ate ko Ruarangi i te puwaha o te awa o Waitangi. Kei te takutai moana hoki e mau tonu nei tona ataahua ahakoa kua muia e te tini. Koia nei te nohoanga i nga wa e ranga ana nga momo ika i te Tai Hoenga Wahine.

Ko te ingoa nei a Waitangi i taunahatia i te wa e noho ana te

whanau ki Ruarangi. Ko Maikuku te tamahine matamua a Uenukukuare raua ko Kareariki. I tana puawai tamahinetanga ehara mai te ahua

ataahua, he rerehua, he tau hoki ki nga mahi kori, haka, moteatea, he

taniwha mau rakau, a, kite karawhiu patu e ai ki nga wananga. Ka mau te rongo kite tini tamatoa, ka haere ki nga kainga me nga pa maioro kia kore pea e kite mai, kia tauaroha mai pea ranei, na, kia korero ai ki nga matua ko tera pea hei tane maku. He puhi ia,

e kore e ahei kia haere noa i waenga iwi. I waho atu i nga wa e mau ai nga tikanga whakatau manuhiri ka kitea atu i roto i nga matua powhiri, ko te hine nei he kotuku rerenga tahi. Kotahi nei te kitenga atu kua ngaro. He tini i rapu, kahore rawa he patanga. Kei Whangaroa tetahi koroke maia, ko Huatakaroa tona ingoa, a, ko Huatakaware tetahi atu o ona ingoa e mauria ana e nga tatai. Ka haere ma waka mai tae noa mai ki waho tonu

o Ruarangi, ka tere haere i te roma o Tokerau. I reira ka kite i nga taniwha e tangi haere ana tetahi ki tetahi, ka ruku, ka maiangi, ka ruku ano. Ka kite atu a Huatakaroa ko etahi i ruku, ngaro rawa atu. Ka tae a Huatakaroa ki te wahi i ngaro atu ai, ka ruku. 1 tona maiangitanga ake, kei roto i te ana nohoanga o Maikuku. Na nga tangi a nga taniwha i taunahatia ai te ingoa nei, Waitangi. Ka moe a Maikuku i a Huatakaroa. Ko Ngati Rahiri, ko Te Uri-o-Hua(takaroa) etahi o nga iwi rongonui i timata mai i a raua. Ko Te Ra, ko Ruakino, ko Torongare etahi o a raua tamariki. Ka moe hoki te tamaiti nei a Torongare i a Hauhaua, te tuakana o tona whaea, o Maikuku. He tini a raua tamariki, ko tetahi ko Hine-a-maru, nana nei a Ngati Hine. Ka waiho ra ki konei enei whakamarama mo te ingoa nei, mo Waitangi.