Te Papakupu Reo Māori a Te Taura Whiri

Muka, Volume 13, Issue 3, 1 March 2001, Page 1

Te Papakupu Reo Māori a Te Taura Whiri

Ete Matapuna, kia rere 6 wai ratarata kite ti, kite ta. Ka hia tau tetahi papakupu reo Maori e kawea ana e te ngutu tangata, na wai, na wai, ka kitea te putea e whakatinanatia ai tenei wawata. No te Pipiri 1999 i tapuia ai e te kawanatanga he putea hei whakapau ma Te Taura Whiri kite hanganga o te papakupu nei i nga tau e ono kei te tu mai. Ko te ahuatanga i rereke ai tenei o nga papakupu, ko te whakatau me tuhi kite reo Maori anake, kia riro ai ma te reo Maori ano ona koiwi, ona matu, ona whakanikoniko e whakaahua, te waiho ma te reo o iwi ke me ona and whakaaro, ana ano tikanga. Ma konei rawa e pakari ake ai te hunga e rumakina ana kite reo Maori, me era

ano o tatou e whai nei kia pumau to tatou reo kite mata ote whenua. Koia tenei, ko tetahi ara whakamaui ake i te reo kia pakari ano te tu, kia pakaua ano te hanga.

Ter a te whakaaro me waiho ma ona ano tohunga waihanga papakupu o te ao whanui tenei kaupapa e whakahaere. Katahi ka pataihia te patai he aha tatou e whakaae nei ma iwi ke tenei kaupapa nui e pikau? E ki ana tatou kaore e taea e tatou and, mete awhina mai a nga mohio o te ao papakupu ka ngakaunui mai kite kaupapa? Oti ana te whakatau, ae, ahakoa he mahi uaua, e tika ana ano ma te Maori tenei hanga e mirimiri, e poipoi. Me ki, kua hikoi rate kaupapa, engari he ara tenei ka roa e takahia ana, i te kaha tauhou ka tahi, i te nui

o ona kopikopiko ka rua. Ka mutu, kite kore e ata haere, ki hea noa iho tapoko ai i nga powharu o ponana, o pohehe, ki hea noa iho ngaua ai e nga koikoi o kotiti. He nui and nga peka o te papakupu nei. Ko te mahi tino taumaha rawa pea, ko te tuhi ‘whakamaoritanga’ mo ia tikanga o ia kupu, mete hoatu tauira ano ite taha e kitea ai te tino o te kupu, kaore i ko atu, i ko mai. Ka timata mai tenei mahi i nga kupu kei Te Wiremu, ina oti era, kua huri ki ta Ngata, ki a Ryan, ki Te Matatiki, ki hea ake, ki hea ake. Kua pau nei te toru marama kite kimi i tetahi hunga tokoiti ma ratou tenei mahi whakaruhi hinengaro. Tera ano nga ‘puna reo’ e whakaturia ana ki ona ano rohe o te motu, ko ta ratou, he rangahau i nga kupu o tona rohe

kaore ano i taia ki tetahi papakupu. I te Poutu-te-rangi 2001, e rua nga puna kua tu mai, ko to Te Waipounamu, ko to Te Tai Tokerau, a, tera ano tetahi ki Rotorua kua tata tonu te matika ake. He mea whakatu and tetahi ropu hanga kupu hou, i runga i te whakaaro ko te painga atu mena ka utaina kite papakupu te tini kupu hou e rapua ana e te rangatahi, e nga kura, e nga tari kawanatanga. Ka kore hoki he take o te waiho kia taia te tauira maro tuatahi o te papakupu, hei reira puta ai te amuamu penei na ‘kei hea ke nga kupu Maori mo nga hanga o naianei?’ No reira, mena he rarangi kupu Pakeha (he kupu hou tonu, kaore i kitea i tetahi papakupu Maori) kei to kura, kei to tari, e kimihia ana he whakamaoritanga, whakapa mai ki Te Taura Whiri.

Ara ano tetahi ropu ka whakaturia ko ta ratou, he wherawhera i nga tanga korero tawhito, pera i nga nupepa Maori, mai kore e kitea he kupu, he tikanga kupu, he whakamahinga kupu ranei i mahue atu ki reira, kaikainga ai e te puehu. Ko te tumanako ia, kia mau katoa nga kupu Maori katoa ka taea, e whanui ake ai te punakupu hei whawhatanga atu ma tatou, otira, ma nga uri whakaheke. A, oti ana te whakatau ko te Matapuna te ingoa e tika ana mo tenei punakupu nui tonu. Katahi tonu nei ka whakaritea he pae tukutuku mo te papakupu, www.matapuna.net.nz hei whatoro ma te hunga hiahia mohio kite roanga atu o nga korero mo tenei kaupapa nui.