Te Taura Whiri i te Reo Māori o Rarotonga

Muka, Volume 12, Issue 2, 1 March 1999, Page 1

Te Taura Whiri i te Reo Māori o Rarotonga

I runga i te aweke nui o nga iwi o Rarotonga ki to ratou reo ka karangatia he hui nui hei korero i nga ahuatanga epa ana kite whakatu Taura Whiri ite Reo Maori mo ratou. Ka tae mai te inoi kia tae atu tetahi o tenei o nga Taura Whiri ki reira korero ai i nga take i tu ai tenei, a, he aha katoa nga mahi kua mahia i roto i nga tau 11 kua taha.

I te taenga atu ki reira ka pataitia te ahua o te reo i nga moutere katoa o Rarotonga. Ko te korero, kua kaha rawa te reo kereru, kua kaha rawa te noho mai o te kupu Pakeha ki roto i nga korero. Ko tetahi ano, kua kore e tika te ahua o te whakamahi i etahi o nga kupu, a, ko te mataku kei ngaro te tikanga ake o etahi o nga kupu he pohehe no te tangata. Kia whakatauiratia ake tenei.

Ko te kupu mo te tauhou ko te manene, mete aha, e whakamahia ana te manene mo te manuhiri. Kua maharahara te hunga i tipu ake i roto i te reo i te mea he manene and te manene, he manuhiri ano te manuhiri, otiiahe haere ke tate manene, he haere ke tate manuhiri.

Ghorere ana tenei te rongo kei te raru te reo Maori i nga whenua o enei o 6 tatou whanaunga, ina ra, he Maori - katoa te nuinga e noho mai ana i tena, i tena moutere, he s. torutoru noa iho nga kaiiwi e noho ana i ta te- tangata whenua noho. Kaore i penei i a tatou nei kua tata ke te noho morehu i 6 tatou ake whenua. Haunga ano ia tenei,

e mohio pai ana tatou e muia ana era Maori e te wae tapoi ete wae pokai whenua, mete aha, ko te reo Pakeha te reo whakarato i tenei momo tangata.

A kati, ko tetahi o nga take i tohea roatia i tenei o nga hui ko te tokomaha o nga tangata ka noho mai kite poari oto ratou Taura Whiri. Ko te hiahia hoki kia noho mai he mangai mo tena, mo tena moutere. Ka mutu, ko tetahi

korero i puta, kia kaua nga mangai nei e noho ki Rarotonga. Me tangata whenua tonu te noho i tona ano moutere. Na, he maha tonu ena moutere me to tatou mohio, he nui te moni ka pau kite whakahuihui i tera poari.

Ahakoa enei momo tohe, heoi ano ta tenei o nga Taura Whiri he tautoko ito ratou hiahia mete ki atu ahakoa pehea, kei konei tenei o nga Tari kite tautoko atu kite awhina atu ita ratou e whai nei. Ara ano hoki tetahi hei whakaaro ake ma ratou, ko nga korero mo te Taura Whiri ‘hou\ Akene he ara poka tata tenei mo ratou. Kua neke atu ite 11 tau tenei o nga Tari e whakarato ana i te iwi, a, te ahua nei ka huri nga mahi a ko ko ake nei kite hoko a-kirimana i nga mahi epa ana kite reo.

Ka patai te iwi mehemea ka ora ake to tatou reo i tenei o nga huarahi ka whaia nei. Heoi ano te korero ka taea i tenei wa, wai ka hua, wai ka tohu, engari ia te tumanako, kia kitea e te ringa e tuhi nei, ae, engari tonu, emeaanakoe.