Te Hui a UNESCO i tū ki Stockholm, whenua o Huitene

Muka, Volume 11, Issue 2, 1 March 1998, Page 1

Te Hui a UNESCO i tū ki Stockholm, whenua o Huitene

Nā Timoti Kāretu, Te Toihau o Te Taura Whiri i te Reo Māori

Tokotoru matou o Aotearoa i haere atu kite hui nei hei waha, hei taringa mo tenei whenua. I tu te hui ki Stockholm, te taone matua o te whenua o Huitene, mai ite3o o Poutii-te-rangi kite 2 o Paenga-whawha, a, ko tona tino kaupapa ko te ahei ate tangata kite whai, kite pupuri, kite u tonu ki ana ake tikanga, ki tona ake reo, ki tona ake ahua. Katoa enei ahuatanga i whakahuatia mai ki raro i te karangatanga ' Cultural Rights.'

Pol mai ana a tipatere kite hui nei, a, mete aha and uaua ana tera te puta o tahi whakawhanaunga nei ki tetahi atu ahakoa i taea e matou tera ahua.

Ko au i whakanohoia ki tetahi ropu, a, ko to matou kaiwhakahaere no te whenua o Poriwia. Ko etahi atu o matou o nga kaikorero no te iwi Hami o Hinerangi, no te tari matua o Te Whakakotahitanga o Nga Iwi o Te Ao i Te Aporo Nui, ara, i New York.

Ko te wa i homai ki ia kaikorero e rua tekau miniti, a, hei te mutunga o a matou korero hei reira matou werohia ai kite patai, hei reira ranei te tangata whakaputa ai i ona ake whakaaro mo ta matou i ki ai, i kore ai ranei i ki. Ko te roa o te katoa o to matou wahanga e toru haora.

Kati, anei a Timoti i rere atu nei i Aotearoa, a, e rua tekau ma toru haora e rere ana kia taea ai te korero mo te rua tekau miniti! Aua atu, i puta te kupu, i korerotia te take, i tau ano ana and whakatau!

Ko te tono nui a te hui nui tonu, kia kaha ake te aro o nga kawanatanga puta noa ite ao kite taha tikanga tangata, mana tangata. Heoi and, te mea e taea ana e tenei huihuinga tangata ko te whakato i te whakaaro me kore noa e tupono ka aro mai te kawanatanga o tena whenua, o tena whenua ki ona and iwi meta ratou i mahi ai e mohiotia ai he mea tera no mea whenua, he mea tera no mea whenua. Ko te tino whai a te hui kia kotahi orau o nga moni e puta ana kite kawanatanga, ahakoa no hea, e whakapau ki tenei ahua.

I te mutunga iho kei te mohio tatou katoa kei ia kawanatanga ano tona ake mana, a, ina whakarongo mai, kaore noa iho ranei, kei a ratou atu tera.

Ko tetahi atu awangawanga, maharahara nui i puta ko te kaha horapa, kaha rangiwhawha o to te Amerikana ahua ahakoa he aha te whenua. Ko te ki a etahi ka riro ke ma tenei ahua a ratou ake tikanga e tami na te noho whakahaehae mai a te piioru Amerikana, a te pikitia Amerikana, a te kakahu Amerikana, otira nga ahuatanga maha noa o tera whenua e warea nei te rangatahi o te ao kite whai. Noho ke mai ana koira ke hei whainga atu, mahue ana ki rahaki a ratou ake tikanga. E tino nui ana te manukanuka o te huhua noa i te hui nei i te kaha o te riro o a ratou rangatahi i te ia, i te roma o te ao o Amerika.

Ka patai te hinengaro, atu ite tangi weto kite kaha ote pa mai o tera ahua, he aha te mea ka pahawa kia kore ai taua mate e pa mai? Me whakakore katoa nga ahuatanga Amerikana? E hoki ranei te koura ki tona puehutanga? Engari mo tena!

Kati, koinei noa ake te kaupapa matua i whaia. Me penei noa ake nei taku whakatau.

Anei tatou e noho nei i te whenua i kitea nei e 6 tatou tipuna. Kei a wai te mana kite ahua o nga mahi e ahei ana tatou kite mahi? Ko au e ki ana kei a tatou tonu, inahoki ahakoa te waimeha haere, te ngaro haere o etahi o a tatou tikanga, e ahei tonu ana tatou kite whai ina hiahia. Ko era ahuatanga kua tata nei te ngaro ka taea te

whakaora ake ina hiahia te tangata, waihoki te reo e maringi nei nga roimata i te tata ngaro engari ko tona punua oranga ake, e ora nei. Na te hiahia i pera ai engari kia kaha ke noa ake te hiahia.

Ki te wa kainga nei e kaha ana tatou kite komekome, ki te amuamu engari kia puta kite ao hei reira kitea ai to tatou waimarie ina whakaritea atu tatou ki etahi atu iwi ote ao. Kaore au i te ki me mutu te aki, te kokiri i nga take nunui e puta ai 6 tatou ihu, e he, ko era me whai tonu, me u tonu.

Ko etahi kei te ki mena hei kai to te puku, he moni to te pukoro, he oranga to te tinana, he pai te noho ka ahei te tangata kite whai ite ara tikanga, te ara toi, te ara puoru engari ina kore, ka warea kite kimi oranga tinana, ka mahue a oranga wairua, a oranga ngakau, a oranga hinengaro.

Kati, koinei taua autaia hui nei i rongo ai a Timoti i te tino wero o te matao mai i te kaha o te heke o tota i Tahiti i te wiki o mua atu.

Engari ehara ia tenei i te pikaunga nui kia pikautia mena e whai ana tatou kia mana to tatou ake ahua, a tatou ake tikanga ki ta te kawanatanga titiro?

Hei whakatepe noa, he aha te kararehe e mohiotia nei ko UNESCO? Ko te whakahaere o Te Whakakotahitanga o Nga Iwi o Te Ao kei raro i tona maru nga take matauranga, nga take piitaiao me nga take tikanga tangata.