WHAI-KORERO A TE UPOKO.

Mahi a te hui o te Hahi Maori o te Takiwa o Turanga i te Pihopatanga o Waiapu, 30 November 1891, Page 5

WHAI-KORERO A TE UPOKO.

Ei hoa ma, e nga Minita, e nga Mangai o te Iwi; Te mea tuatahi hei korero maku ki a tatou, ko te ngaronga i roto i a tatou i tenei ra oto tatou Upoko, ote Pihopa. Tera ano ia kei te pouri tahi me tatou i te korenga ona e ahei kia tae mai, i a ia e whakawarea ana e nga mahi o etahi wahi o tona pihopatanga. Tetahi atu pouri o tatou inaianei, ko te ngaronga o etahi atu o nga tangata o tenei Hui, kahore nei e matauria, e tatou te take i kore ai e tae mai. I puta kupu a te Hui i Te Kaha, i te tau ka pahure nei mo te hanga Whare-karakia ki nga wahikihaineii whai Whare-karakia. Ko tetahi mea hoki tenei i nui ai te manawareka o to tatou huihuinga ki tenei kainga, ki Horowera, ara ko te otinga o tenei whare pai enoho neitatou. Note 15 o nga ra o Maehe i whakatuwheratia ai hei Whare-karakia. He nui te huihuinga tangata i

taua ra, i puta hoki te kohikohi i reira, £96 14s. 04. hei moni whakaoti i etahi mea ote whare-karahia, hei mea whare-minita hoki mo tenei kainga. Ko nga rakau mo taua whare-minita tenei kua, u mai ; e kore e roa kua oti. Te mea tenei e uru katoa ai tatou ki te koa o nga tangata o tenei Pariha, ka takoto nei i a ratou he tauira pai mo te mahi ki etahi atu o o tatou Pariha. Tena, ano tetahi mea hei whakaaturanga maku ki te Hui, ko te kupu i puta nei i te Hui i tera tau mo fe Paipera i nga rarangi whaka-marama i kiia nei kia perehitia, i kohikohia hoki he moni iti nei mo te perehitanga. Ko te Kawenata Hou kua timataia te perehi, kua tae tenei ki te 25 o nga Upoko o te Rongo-pai a Matui te wahi kua tukua mai ki konei kia tirotirohia nga he o te perehitanga; kia hoki atu ano ki Ingarani, kia whakatikaia nga mea i he, katahi ka perehitia. Ko te Kawenata Tawhito, kahore ano kia oti te whakanoho nga rarangi, otira kei te mahiaano. E kore e fata wawe te otinga o taua Paipera, otira he mea tika kia puta ta tatou whakapai mo te timatanga o te perehitanga. Flo maha nga kupu kua puta i enei tau kua pahure ake nei, kahore ano kia whakaritea. "Tetahi mo te whakaaro ate Hahi kia puta ki nga iwi kua kotiti nei ki te karakia pohehe, kia whakahokia mai ki te whakapono ki te Rongo-pai o Ihu Karaiti. Kahore he tikanga o te kupu pai ki te kore e tuaratia ki te mahi. Kua puta te ki a nga Pihopa o tenei motu ratou ko nga Mihanere ki te taha Pakeha o to tatou Hahi kia whakaaroa tenei mahi, he mahi hoki e hangai mai ana ki te aroaro o te Hahi i Niu Tirani, e kore e taea te huri ke ma etahi atu e mahi. Kua whakaae mai te Komiti Mihanere a Ingarani kia homai kia taki £IOO i te tau mo ng'a tau e rua hei whakakaha mo tenei mahi, ki te takoto wawe te £IOO a te Hahi i Niu Tirani i tetahi tau, i tetahi tau ; koia i whakahaua ai kia anga te Hahi i Niu Tirani, te taha Maori me te taha pakeha ki te Ihohikohi. Tenei ano ia tetahi wahi o te mahi, ma te TvNHahi Maori e whakarite. Ko te tu tangata i tika hei kukume mai i aua iwi, ko te tangata Maori. E kakama hoki ratou ki te whakarongo ki te waha Maori i te mea e turi ana ki te waha Pakeha. Heoi, ma te Hahi Maori tena wahi ote mahi, ara te homai tangata hei haere ki te mahii roto i aua iwi, ma tatou tahi te kohikohi oranga mo nga tangata e tonoa ki taua mahi ; ma, tatou tahi te inoi tonu ki te Atua kia homai tona Wairua. ki a ratou, kia mana ai ta ratou mahi. Tenei ano kei te haereere etahi o nga Minita Maori ki te toro i a ratou, i tae nei hoki a Mohi Turei, minita, ki Maketu, ki Rotorua, ki Tauranga i te hotoke nei ;ko etahi hoki o ngā minita o te pito whakararo, e haereere pena ana ki roto ki Waikato ; otira ko te mea tika kia kauaka e poto noa te wa e mahia ai taua mahi, engari kia motuhia rawatia atu etahi ki reira hei tangata tuturu mo taua

mahi. He tohu ora tenei, ara ko te Hahi kia kakama ki nga mahi penei ;ko te ngakau-kore ia ki aua mahi, he tohu mate. Ma te Atua e homai he wairua whakaaro ki a tatou, kia ata rapua ai e tatou nga mea e tupu pai ai tenei wahi o tana Hahi, I whakaaria e Mohi Turei, minita, i tautokona e Te Hati Houkamau : I I Tī whakapai ana te Hui ki te whaikorero a te Tumuaki, he mea atu ano tenei kia whakaae ia kia perehitia i roto i nga mahi a te Hui, IWhahaaatia ana. I meatia ko Hapata Te Wiremu hei kai-tuhituhii nga mahi a te Hui. i I whakaaria e Te Hati Houkamau, i tautokona e Mohi Turei, minita ; I He kupu tenei ki te Pihopa me kore e taea e ia te titiro tetahi taimaha nui e paana ki te Pariha o Te Horo i te mea hoki kua mate noa atu tona kai-hautūu o tenei waka. Ko te wairua kei te whakatoro mai i tawhiti, naku mamao ki nga hua i puta i runga i te uaua i puta mui ai te kakawa i te mata o te tangata i marama ai nga tikanga mahi o te Hahi ki tenei takiwa. .. Whakaaetia ana. I whakaaria e Hori Tohungia, i tautokona e Te Hati Houkamau : I I Ko Nikora Tautau kia tukua hei kai-whakaako, ara hei kanohi mo Rev. Matiaha Pahewa. Whakaaatia ana. I whakaaria e Hakopa Kahawai, i tautokona e Paora te Haenga:— Ko Aperahama Tataikoko kia kauaka e puta ki waho o te Pariha o Tuparoa, ina oti tana mahi. Unuhia ana ki aho. I whakaaria e Hori Tohungia, i tautokona e Rutene Te Arahi : T I Kia whakaturia he komiti kai-tiaki mo nga moni ohaoha ; kia tokotoru nga tangata, mo ia pariha, mo ia pariha. IWhalaaetia ana. I I whakaaria e Wi Houkamau; i tautokona e Mohi Turei, minita : He tikanga pai kia tere te tuku o nga panui ki nga pariha mamao mo te ra e tu ai te Hui o te Hahi Maori ;ki te taea, kia toru marama i mua mai ote tunga o te Hui e tuku panui ai, . Whakaaetia ana; ) K

I whakaaria e Eri Kawhia, minita, i tautokona e Te Hati Houkamau : I Kia whakatakotoria i roto i tenei Hui, he tikanga kohi mo nga moni e tonoa nei e te Hui kia kohia, kia whai tangata kohi i poto i ia pariha iia pariha, i roto i ia ono marama, me kohi tonu i runea i te tinana tangata. Whakaaetia ana. I He patai ki te Tumuaki, na Hakopa Kahawai : Kei te marama ranei tetahi tikanga mo te raruraru marena, ite mea ka whanakotia e tetahi tangata te wahine a tetahi, kia peheatia ranei ? 7 utua e fe Tuu uaki. I whakaaria e Paora Haenga, i tautokona e MRenata Taiapa : ' He whakapumau tenei ite kupu i whakaaetia e te Hui i Te Kaha, kia tu ki te Pariha o Rangitukia te Hui o te Hahi Maori a nga ra o Tihema, o te tau 1892. Whakaaetia ana. I whakaaria e Mohi Turei, Minita, i tautokona e Rutene Te Arahi I Tlle manawareka to tenei Hui ki te mea e korerotia nei e te Tumuaki mo te Paipera i nga rarangi whakamarama, kua timataia te perehi mai. He ki hoki tenei kia kaua nga tangata o te Hahi Maori e wareware ki te kohi moni mo taua mea. Whakaaetia ana. I whakaaria e Paora Haenga, i tautokona e Hori Tohungia : I Kia puta he whakaaro ma te Hui nei mo te kura tamariki i nga Ratapu kia whakaukia e tenei Hui ko nga kai-whakaako etahi hei mahi taua mahi. I IV hakaaetia ana. I whakaaria e Hone Waitoa, minita, i tautokona e Paora Haenga : I Kei te whakaae tenei Hui ki te mahi i korerotia nei inaianei e te Tumuaki, ara i te kukume mai ki roto ki te Hahi i nga iwi Maori kua riro atu nei i nga karakia pohehe kia waiho hei mahi ma, te Hahi Maori raua tahi ko te Hahi Pakeha, hei te tangata Maori he tangata mahi ma te tangata Maori hoki e rapu tetahi wahi o te oranga mo aua kai-mahi. Whakaaetia ana. I whakaaria e Peta Potini i tautokona e Hori Tohungia : Kia puta ho kupu whakahau ma tenei Hui ki nga tohunga

o la pariha, o ia pariha, kia whakahaeretia he kura mo ngā pakeke, mo nga tane mo nga wahine. I Whakaaetia ana. I I o : I whakaaria e Mohi Turei, minita, i tautokona e Riwai 'Taotu : He hiahia nei to nga rangatira me nga iwi o te tai whakararo nei kia honohono te haere atu o nga tangata e tonoa ana ki nga takiwa, e huhua mai nei nga karakia ke, Heoi, me whakarite e tenei wahi o te Hahi to ratou hiahia nui. Whakaaetia, ana. Kei konei ka nukuhia ki te I o Timema, Ī panuitia, i whakapumautia, I 1 Tihema, 1891. i u MM .

W. LI. WILLIAMS, Upoko.

''unEt, 1 TIHEMA, 1891.

No te Bh. 30m. i mine ai ano ki te Whare-katakia o to Tunga Tapu. I timataia te mahi ki te Īnoi ; muri iho ka panuitia ka whakapumautia nga tuhituhinga o nga mahi onanahi. I whakaaria e Arapeta Potini; i tautokona e PRenata Tihore : I Ä I He mea pai kia whai pukapuka Whakamakoha nga kaikarakia o ia pariha o ia pariha, hei whakamarama i a ratou ina patai ratou i etahi kupu o te Karaipiture ki te whakaminenga. I hakaaetia ana. I I whakaaria e Wi Houkamau, i tautokona e Renata Tihore : i I I Ei whakawhetai ana te Hui o te Hahi Maori ki te tunga o te Atirikona hei tumuaki mo te Hui i te mea e ngaro ana te Pihopa. Ii whakawhetai ana hoki te Hui o te Hahi Maori ki nga tangata o Horowera e manaaki nei i te Hui o te Hahi Maori i oti pai ai ngia mahi o tenei Hui. I Kati, kia tau te Rangimarie ki aua kai-manaaki. E whakawhetai ana hoki te Hui o te Hahi Maori ki te karaka, tuhituhi o nga mahi a te Hui o te Hahi Maori i runga i tona kaha, i oti pai ai nga mahia te Hui... Whakaaetia ana. I

Eei konei ka whakamutua te mahi e te fĪfumuaki ki te manäakitanga. I panuitia, i whakapumautia, 1 Tihema, 1891,

W. I. WILLIAMS, I: Upoko.

He moni enei i kohikohia i roto i te Hui.

Mo te perehi Paipera .. "i I RA 6 E Mo te Kareti iTe Raukahikatea .. 114 0 Mo te kawe i te Rongo-pai ki nga I wahi pouri o tenei motu TV 2 E "es ra 6