RETA I TUKUA MAI.

Wananga, Volume 5, Issue 43, 26 October 1878, Page 537

RETA I TUKUA MAI.

Kite Etita o te Wananga. E hoa tena koe, mau e tuku atu te matenga o "Wiremu Pomare, tama a Hori te Tauri, mokopuna a Wiremu Te Tauira

raua ko Te Moananui Maniapoto. Kua mate taua tamaiti i te 12 o nga ra o Oketopa, 1878, he tamaiti rangatira ia nona tupuua max te uri rangatira tuku iho ki oua koroua, puta noa ki a ia, koia tenei ona tupuna, ko Mawakenui, ko Mawakeroa ko Mawaketaupo, ko Tuwharetoa. ko Pakehopukia ko Taril nga, ko Tutawha, ko Te Raixgita. ko Parekawa, ko Tekohera ko Pakake, ko Kahura, ko Tekohera. ko Wiremu Te Taixri ko Kori Te Tauri, ko "Wiremu. Ponxare. Ko te taha kite mataa taane tenei, ko tc taha ki tc matua wuhine, koi nei. Ko Mawakenui, ko Mawakcroa, ko Mawaketaupo. ko Tuwharetoa ko Rakaihopukia, ko Taringa. ko Tutatawka. ko Terangita, ko Tamamutu. ko Kap.iwa. ko Meremcre, ko te Rangi-tua-ma-totoru, ko Te Rangihirawea, ko Tumu, ko Maniapoto, ko te Rohu. ko Te Haumihiata, ko Wiremu Pomare. Koi' nei te take iwhakamaramatia ai, he uri rangatira ia,-kia tika ai te kupu i runga ake nei, he maha hoki ona rerenga i roto i nga tupuna katoa. w.iiho ma ona uri i tawhiti e mohio iho ona rerenga i roto i uga tipuua katoa, he nui hoki te aroha, me to tangl ona matua. tae noa ki ona iwi katoa mo tona matep.ga i:»a hoki tc waiata tangi mo tona matenga. Kaoiv tc aroha i ::'i ki taku poLiki, V, tama tukino to wliaim.tnaiho kia hau, K:i la taua ka wh.-ii i u< lira o to tupuna, 0 whati hua ki mai ra mc ka hoki i konn, Ka mate koe i te whainga mai ki taku hika, Taukc katu ngatai o rak'.:i ma te taniwha, H.>ki mai e tama kurerotia mai ugahame. A te waew.ie i kimi atu, E Tii mai koc e uga whenua kite kauhau, Whukapapa man e ki atu ware ware ko au, He tanxariki wareware touu au c tenei ao, Xoun te rangona ake nei tai nui, Tc Arawa Matatua Kurahaupo Tokomaru. Nga waka teua o tipuna i hoe ai, Te moaua nui e takoto nei. Hoturoa Xgatoro Tamatekapua Rougokako, Tamatea. nga tangati o te Arawa e i. Wliakapirapiratia ki nga whenna nei, Me whakatika atu nga whaknhemai, A to teina ma o matua a Wiremu. Mo te pepa i tuhituhia e koe i ngarangii'a. E tika ana ra na \vairangi_korua.X;i poutu koe ra nic rapu noa ak--*, Nga pu nahcrau atu a matua kai reira, E rama nga puna i raon ui korua ko Wiremn. lie manawa whomxa e kore nei e taea, 1 te ra o tc waru ta o i kai Na Kiritai koe ra na "W.iilapu. Hinerolxua ko tc Ivilm re re moa kanoho, I laupoko iti tama, Ka puta ki waho ra Waitapu. 1 liacrc ra ia i te man nga rongo o te ture, A whiro nana i ai atu Parekawa, Tarnamv.tu ko te Wauka Tuto Pipi, Ka ti; kai tc riu o Whanganui, Turoa ko tc rangi h<ipu ata. Ko tana tama ka liuihuia koutou, Ko tc Teina ma o matua ki reira. 10 tama rongo nui a to matua ki nga whenua, f re raix'-T'l ra kai o ra ana te whetu. M:x rama o tc ata te puhi o mo tai tangata ra u, e. Heoi ano. ua to hoa aroha. Na Rawiri Kahia. Tanpo, Tapuaeharuru Oketopa IG, IS7S.

"E WAKA NEI, E WAKA NEI."

Ho iuati koe e Waka He mahi tutara to pai Ka ngehe koe i o kaka He retao o kahu papai. Ho inati koe. e Waka Ka pepa o ta'aku kii He upoko riwha nga maka O korero wliakahihi. He inati koe e Waka IVia Tupe e raka o wae To inati tinga he haka Te haka i mate ai Kae.

Kl TE Etita o Tb Wananga. E hoatena koe, me tuku atu te matenga o toka matua, o Haarra te Kabukino te Bamaiwabo. I mate ia ite ivca o Dga raoOketbpa, 1878, ko totia mate kaore i niohiotia, e korero ana raua ko ton a Pakeba, ka ki atu taua hakui, ka mate pea att. mate tonu ibo, kaore i whai meneti kua mate, engari ko tana hakui kanui tona matemate i mua atu o tona matenga ravfatanga nei. Heoi e hoa, kia tere to tuku kia wawe te kitctma whanaunga i te mateDga o tenei wahine kaumatua raxxgatira, e pouri matou, ara tona iwi a Ngatitahu. heoi. Hobi Te Huki. "Wainuioru, 16 Okeropa. 1878.

Kite Etita ote Wananga. E hoa ma tena korua. Tenei ta matou panui ka tukua atu kia korua,,ma korua e uta atu kia Te Wananga, to matou pouri mo Hana Whanako kua ngaro atu nei i a matou, no te 7 o nga haora o te po ka moe in, koia nei e hoa ma i mea ai matou kia tukua atu ki to tatou waka kia Te Wananga, kia kite ona whanaunga i nga wahi katoa i runga na, i raro nei, i mate noa iho ano taua wahine ki runga ite mabi, heoi e hoa, kia horo to tuku mai kia matou, kia kite iho matou, he waiata ano tana i tona matenga kihai matou i rongo, heoi boo. Na Hohepa te Taha, Na Henaee Ngatatjea. Matakaraka, Taupo, Whangaroa, Hepetema 24, 1878.

Ki tb Etita o Te Wananga Utaina atu ano aku kauhau ki runga ki to tatou waka tere' znaana e hoe ki Papawai, kia kite i a Taekopa. Eta, ata titiro iho iana o vhatu, na Uenuku a Paike, na Paikea a Pouheni, na Pouheni a Niwaniwa, ka moe i a Xanai, ako Porourangi ka moe i a Hatno ko Rongomaianiwaniwa, ko Tamataua ko Hinepare ko Rongokahekeiterangi ko Te Rarawa, ka luutu tena putanga. Ko "Whironui, ka moe i a Raiawa ko Huturangi, ka moe i a Paikea ka puta ko Pouheni, ka moe i a Mahanaiterangi ka puta ko Niwaniwa, ka moe i a Nanaia, ka puta ko Porouraugi, ka moe i a Hamo ko Uau, ko Rakaipo, ko Manutangirua Kihingaugaroa ka taua ko Apanui, ka mutu teua putanga. Ko Porourangi ko Hau ko Tuere ko.Haukoko ko Kaipoho ko Tumaurirere ko Rongowhakaata e noho na i Turanga,.ka mutu tena putanga. Ko Porourangi ko Hau ko Tuere ko Ror.gomaikairae ko Whatiuaroa ko Tinhi ko Hirau ko Mataura ko Rongokabakeiterangi ko Te Rarawa, ka mutu tena putanga, Ko Porourangi ko Hau ko Awapururu ko Tangihaereroa ko Poroumata ko Mate, ka mutu tena putanga. Ko Porourangi ko Hau ko Bakaipo ko Manutangirua ko Hingangaroa ko Hauiti e noho na i TJawa, kaati ena, ka huri ake au be tupuna ke, tera atu te timatanga, me biko noa mai i a Pubi e nobo mai ra ite Tai-tokerau ko Puhi ko Rerc ko Tata ko Maika ko Iramatapiko ko Muriwhenua ko Tamatea ko Kabungunw ko Kabukuranui ko Rakaihikuroa ko Rangitawbiao ko Hinekahukura, tena, eta, ata titiro iho koe, aka tawai mai ano koe, kaati noa he kai mo roto mo tena kete aau, ma Ngatiporou e kohi he kai mo roto mo tetnhi o kete. Eta, no Rawahi Auenuku no uta nei tonu a Whiroaui ko Huturangi tana, ka moe ite Pakeha nei i a Paikea, eta, ata korero marika i a koe, engari ako iho i tetabi knpu maau e kore au e whakaboki kino ito panui tawai Renarena Parau, ka korero tonu atu au ki a koe,_engari, korero i a koe i mutu ai, kaikapi Te WANANGA ; putonga 6 uga hoibo a Mnngati, beoi, na to boa ano. - ,Na H. Watejte lukiko. Mangati, Waiapu; GRetdpa 12,1878. "

Kkinei tak'uaoaTa H. Watene Tukino, o Waiapu, ko Puhi ko Rere, ko Tata, ko- Maika,. me ana e whakapuaki nei nga-' tupuna oNgapuhi. 32 tika ana pea ena korero no Waiapu. Otiia ki au ki NgapuKi koia nei aku tupuna v ko Kupe, tana ko Matiu tana ko Makaro (koia. a toatiu a Mnkaro i nga Moutere e tn i te Moana i Poneke ra) tana,ko x JUaca, tana ko Maanu, tana ko Nukutawhiti. (i haeremai tetfel-tangata raua ko tana taokete ko Ruanui i runga i taTanawaka ia Mamari a u mai ki Kokianjza) ta NuKutawniti ko Papatahuri iho,~ko warewa, te tuahine. (no te matenga o Nukutawhiti, na Moe-*: lewarewa te Pihe nei mo tana papa. " Papa-te-whatitiri i rnnga nei, ko ana kanepu. M He tangi tana pihe mo tana matua, a -waiho nei e -au e Ngapuhi hei pihe tupapaku, ta Papatahuxi ino, ko Papatahuri ake, tana ko Mouriuri, tana ko

Morakerake, tana ko Moraketu, tana ko Whiro, tana ko Toi, tana ko Apa, tana ko Rauru, tana ko Kauea, tana ko Tetokooterangi, tana ko Rangitaumumuhu, tana ko Rangitauwdnanga tana koHekana, tana ko Poupa, tanako Te Ikatauirangitanaka Awa, tana ko Awauui, tana ko Rakei, tana ko Tamakitera tana ko Puhi-Moana-Ariki, a ka mutu i konei taku whakahaa i oku tupuna ana karakia ahau, a ko te mutunga hoki ko Puhi,i te karakia Popoarengarenga, muri maiiaPuhi.katimata taku karakia ite tua tangata, he mau tonu naku kite whakahaa tonu i aua ingoa nei i aku karakia tapu o mua iho, koia ahau i mohio ai, kei taku pea te tika. Heoi ra he mea whaaki kau atu e au enei, tiei whakahe mai ma nga iwi o etahi waka, naku. Na Hone Waiti. Etita o Te "Wananga no taku iwi no Ngapuhi.

Kite Etita o te Wananga. TJtaina atu taku panui ki runga ki to tatou waka putunga znahara kia te Tauira kia Te Wajtanga, ka whakatika atu ki Wairarapa kia te Kopa Papawai. E hoa, tenei to panui whakahe mo taku panui tipuna, mo UenuKu Kaitangata. E hoa e te Kopa Papawai, he kainga nou i te Kiore-rapeti i anuhea ai to ngakau kite titiro iho ki taku kauhau tipuna, e kii na, e rua nga wahine a Uenuku Kaitangata, te wahine o mua ko Harahara te Rangi, te wahine o muri iho ko Paimahutanga, na Harahara te Rangi ko Kahutia, na te wahine o muri iho na Paimahutanga ko Ruatapu, ka kakea te whare o Uenuku e Ruatapu. ka whakapehewatia a Ruatapu kite tama meamea, engari ma Kahutia te Rangi e kake toku whare, ma te tamaiti i aitia ki runga kite Takapau Wharanui. E hoa ete Kopa Papawai, ko te take tena i kohikohia ai te hoko-wmtu tama, mete hanga i tana waka ia Tutepewaranginei, ka kawea ki waho kite moana, ka unuhia te puru e Ruatapu, ka pupu ake te wai ka whakatotohutia ka tahuri taua waka ki te huri purei ata, ka rumarumakina e Ruatapu te hoko-whita tama, mate katoa, ko Kahutia kaore i tae ia te rumaki, <ca whakatataha a Kakutia i a ia, katahi ka karanga mai a Ruatapu, haere ra e tai, ma te popo nunui au ote waru e hoatu. E hoa ete Kopa Papawai, ka kite koe i te tepetepe e pae na ite one, na nga tai a Ruatapu i homai ki uta nci. E hoa ete Kopa Papawai, ko Kahutia te Rangi kei te karanga i nga taniwha o tona matua o Uenuku Kaitangata, ia Paikea Ariki, ia "Whainga-ariki hei kawe mai i aia ki uta nei, kei au nga kainga i u mai ai e mohio ana, ko Ahuahu, ko Orutua, ko te Kautuku, ko Whangara Maitawhiti. E hoa ete Kopa Papawai, he kainga nau i nga paua o to kainga i rere ai ki o kanohi whakatitiki wha ai, na wai|koe ijkii, te peka tawhaowhao o Waiapu, i pae ki koi»a hei whakahe mai i to pntake i "VVhangara Maitawhiti, kia tcre te whakahoki mai. heoi ano. ANAKTJ ATEHEA. Horoera, Oketopa 11 1878.'

Kl TE Etita O TE WaNANGA. E hoa tena koe, te kai walia i nga pikaunga taimaha kite ao katoa., e hoa e te Ktita o Te Wasasga, tukua atu e koe taku reta kimi i nga tamariki a te matua a coku matua, koia tenei ka tukua iho nei e au ki raro iho nei. Ki ngn wahi katoa o Waiknto, he kimi atu tenei nakn i nga uri ote matua o toku matua, kite mea kua puta. tukua mai hoki c. koe kite WaxaNga te rongo kia haere atu au kite tiki atu ia koe. Mehemea ia ko te Kepe tou matua wahine, ina tona putake, kia mohio mai iakoe. koin tenei. Aria tu te putake mau e mohio mai, ko Taraia. ko Eangikohoa, ko Whakaea, ko "Whakahae, ko te Munanga, ko Taputapu, ko Tamaiwhiua. ko Heu, k<> te Eepe ko taku matua nana au, kite mohio iho koe tuhi mai. heoi ano. \ Na Ropoama HoANi. Hnmurana, Oketopa 15, IS7S.

Kl te Kai Tuhi o te Wa.xa.nga. JE hoa tena koe, man c tuku atu akn kupu, e tuku maiboki. E hoa ma e nga tangata a haere ana i roto i 3ku Paamu kia tupato ki nga keeti, kei whakatuwheratia nga keeti o waho, •me o roto, kite kitea te tangata e pera ana ka mnu ia au te •Ture ki a ia, he mea tuturu tena. he mea tuhi e tooku ringa i tenei ra, i te 20 o Hepetema, 1878 i taku tari i Hiorekata'. Na R Aperahama. •O te Taou Ngatiwhatua i Hiorekataa, Kaipara 25 1878.

Fanuitanga naku ji.a_Te Hapulca mo Poukaawa moana kia kaua e wnakamaroketia i muri ia au nei. Hei Ture tnturu tenei maku ma Te Hapuku rno toko whenua mo te Hauke papa tupu. tae uoa atu ki nga whakatupuranga katoa e baere ake nei. E hoa e te Etita o Te WaNanga, tukna atu e koe taku panui kite ao katoa nei baere ai kia kitea ai, e nga iwi katoa i runga ite Mutu nei, Maori, Pakeha hoki, kia rua nga reo, he Maori he Pakeha hoki. Na, taku kupu ko Poukaawa inoaDa, kaua e pokanoa te Pakeha, te Maori ranei kite kari awa, hei rerenga mo te wai, kei maroko a Poukaawa. E kore e tika kia pokanoa te Pakeha, te Maori rahei kite hanga ritenga maana ki runga ki toku whenua he ingoa ano toku, he rnana ano toku kei runga kei oku •whenua e man nei i ahau, he wahi iti tenei wahi e toe nei ko te Hauke anake, me waiho tonu tenei wahi kia takoto Maori ana, kaore he Karauna Karaati, kaore he whakawa mo runga i tenei whenua papa tupu ite Hauke, puta noa ki Poukaawa moana, he taunga mo taku Ture Maori, he tikaoga tonu iho tenei naku tipuna, tuku iho nei ki a ahau kia Te Hapuku. E hoa e te Etita ote Wajtanga tukua atu e koe taku Eanui kia Ta Hori Kerei, kia whakamanaia mai, te Ture faori, otira e whai mana ana ahau kite whenua. Me tuku tonu nga panui i nga Hatarei katoa o te rnarama o te tau 1878. He kupu tautoko tenei na te Komiti Kaumatua mo tc kupu a te Hapuku, e tika ann, ka rongo tonu matou i ana kupu, kaua te Pakeha e pokanoa kite kari awa hei rerenga mo te wai, kei maroke a Poukaawa. Ko te take kaore tenei whenua i Kootitia, Kaore i Karauna Karaatitia, he whenua papatupu tonu teiei whenua ko Te Hapuku tonu te Karanna Karaati o runga i te mana Maori takoto ai. He Ture tuturu tonu tenei mo nga tupuna, tuku iho ki nga matua, tuku iho nei kia matou ki ona uri i muri i a ratou, kaua te tan gat a e pokanoa kite whakahe i tenei Ture Maori, kua whakatuturutia nei e Benata Tamakihikurangi te Ture Maori, mo te Hauke papa tupu, puta noa i nga taha katoa o Poukaawa moana, haere noa i nga taha taha katoa o Poukaawa moana, te taunga o tenei Ture Maori, taihoa ka tuhia te raina o te rohe o te Hauke papa tupu, puta noa i nga taha katoa o te roto, hei taunga mo tenei Ture Maori, heoi, e hoa e te Etita o Te Wananga, kia tere to tuku, kia Te Waxanga, hei matakitaki ma nga iwi Maori, Pakeha hoki. Ko tenei panui me tuku tonu i nga Hatarei katoa ote marama, o te tau 1878, heoi na te Komiti katoa e noho nei i te Hauke. Na Te Harawira te latere, Na Te Ropiha te Takou, Na Hemi te Hukui, Na Te Waaka Rewharewha, Na Matene Waewae, Na Renata Tamakihikurangi, Na Raniera te Iho, Na Ropata te Hoa, Na Kiingi Tohunga, Ko Maika te kai tuhi.