NGA KORERO O NEHE ME TE KAUHAU TATAKU I NGA IWI I INGARANGI.

Wananga, Volume 5, Issue 27, 6 July 1878, Page 336

NGA KORERO O NEHE ME TE KAUHAU TATAKU I NGA IWI I INGARANGI.

(Uroko 6.) E korero ana tatou i tenei wahi i te wa i tu ai nga Kingi toko-whitu i te montere i ingarangi, a ko te UNKNOWN o taua tu Kawanatanga he Hepetaki. He mea

hoki taua ingoa,UNKNOWN kupu Kariki, a ko tikanga o te Hepetaki, he Kingi teko-whitu e tu tahi anahei Kingi mo tana whenua. No te Jfcaaß27 i mini mai o te tan i mate ai a Te Karaiti, i tu ai tetahi Kingi xnohio, Kingi maia, ahe Kingi kaha kite arahi ite wi, ko Ekipata te ingoa o tana Kingi, a he Kingi aia no te takiwa ki Wehiki, a he mea mahi eia nga mahi i raru ai ana hoa Kingi toko-ono, a ko tonamanahoki i aia ano, koia oia i kiia ai, koia ana*e te Kingi ote Motu katoa. A nana i mea ko nga mea pai a ana Kingi, ko te koha o nga kai Mahnarangi, ara, ko te kai tama tana, mete kai tama wahine o ana whenua, me man ki a ia, he mea hoki tana tikanga nana, Ida noho hunga, ara pori, ara kai mahi kai a ana Kingi toko-ono ki aia. A rongo katoa ana Kingi mete iwi ite mana, mete ako, mete rongo ki nga Tare a Ekipata, a nana aia i kii koia te Kingi o te iwi Ingarihi. Na Ekipata i whakahua mataati tana ingoa Kingi o nga Ingarihi ki a ia ano, kahore hoki he Kingi i mna atu i a ia, i tapaa ki aia taua ingoa, katahi nei ano na Ekipata. Ano nga ra o Ekipata i Kingi ai, i mutu a: te tu o ana Kingi e whitu, a he kotahi anake te Kingi ote Motu katoa. Otiia ehara ite men ma taua Kingi kotahi ote iwi e kore ai he raru kite iwi o te Ingarihi, no te mea, i aua ra ano ka hui mai te iwi whenua ke ki Ingarangi, kite marc, kite patu, a kite noho ite whenua ma rotou, ko aua iwi huaki kino ki Ingarangi he Teina, a tetahi ingoa he Nohimana, a ko aua iwi i haere mai i nga whenua o Nowe, o Tenimaka, na reira o ratou ingoa, te Nohimana, no te whenua i Nowe, te Teina no te whenua i Tenimaka a koia rate take mai o ratou ingoa i mohiotia ai aua iwi ete Ingarihi. Ahe iwi noho takutai moana aua iwi, ahe mohio ratou kite eke waka, kite eke i o ratou kaipuke, ara te tu kaipuke o aua ra, ehara i te kaipuke penei me nga kaipuke o enei ra, he ahua y,-a*a nei o ratou kaipuke, otira, he mohio pu no aua iw / kite rere moana, koia tetahi ingoa ano mo ratou i kiia ai, he Kingi rere moana. Ahe iwi maia aua iwi, he iwi kino ki nga tau tangata ke atu i a ratou, e kore hoki te tangata man i a ratou i te moana e ora, a e kore te pa taea e ora i te ahi te tahutahu e ratou. Ko nga taonga ia o te iwi patua e ratou, ka maua e ratou ki o ratou kainga ana mutu te whawhai. A i nga ra tuatahi a aua iwi nei i rere ai me a ratou kaipuke kite takutai o Ingarangi. Kihai ratou i noho roa i aua wahi, e rua, e toru wiki, hoki ana ano ki to ratou whenua, he tutei kau taua haere i te tuatahi, he matakitaki kau. Otira i aua wiki e rua, i murua e ratou nga Pa tutata kite moana, a i riro nga tango o te Ingirihi o aua Pa ia ratou i te Teina mete Nohimana. Ano ka ahua mohio aua iwi nei kite ahua o nga iwi o Ingarangi, ara, ote Hakiona, haunga ano te iwi tangata whenua, ote Piritiana, e n*>ho moke ra, era te tangata whenua i nga maunga o Wera. Ano ka ahua mohio aua iwi nei ki nga iwi Hakiona. Ka patua e ratou nga Hakiona, mete mahi, patu a te Hakiana i patu nei, i te tangata whenua ite r/iritiana i mua. He iwi maia te Hakiona i nga ra o ratou iu ai kite patu i nga iwi nona ake te whenua i Ingarangi, a whati ana te iwi tan. gata whenua ki Wera, a ka wha nei ran tau o te tangata whenua e noho ana i tona wahi. Ka tae nei ki nga ra i u ai nga iwi hou nei, a ka mate hoki te iwi nana nei i patu te tangata whenua* A he mahi hono

tonu.teumai o aua iwi nei, a te Teiha, ate Nbhimana kite inouterei Ingarangi, ano Jca tini ratou, ka p&phpja te whenua. Ka peia haeretia e ratou te iwi Hakiona ki nga wahi i te. tuawhenua, a ka xirp i Le ITeina mete Nohimana ngn wahi pai, ara ka kapi jkatoa te whenua i nga iwi hoa nei te noho. Ano ka .u nei te noho a aua iwi, katahi ra ano ka tahuri ana ■iwi : ki -te patu i nga Pa a te Hakiona, a ka taea :he Pa, fai tahuna kite ahi. Ko te iwi i hopukia, ko era i waiho hei tanrekareka ma te Teina mete Nohimana, ft ka noho mokai te Hakiona ki ana iwi. A he iwi ana iwi nei, e karakia ana ki ta ratou atna Maori kia Otini. A he iwi tino kino, tino mauahana ki nga kai whakaako, ara, ki nga Minita o te HaaLi a te Atna pono. A i nga wa o te riri, kite mea ka man i aua iwi etahi o nga Minita o te Haahi a te Atua pono, e kore ana Minita e ora i aua iwi, ka patua tonntia ano i te wa i man ai. A he mea tahutahu e ana Teina ana Nohimana, nga whare karakia a te Atua pono, a he tneamuru nga mea o ana whare e ratou. Ano Jca tae te mate o te iwi kite tino o te aue, o jte tangi nui, ano ka ahua riro katoa te whenua o tana moatere i aua iwi. ka whanau tana tamaiti Kingi nei, ko Arapata te ingoa. He mokopmia aia no te. Kingi nui o te iwi, no Ekipata, no te nana nei i kore ai e tu nga Kingi toko-ono, a i riro nei koia anake ;hei Kingi. He mokopuna taun Arapata na tana Kingi maia. A no te tan 849, i mnri mai o Te Karaiti i whanau ai a Arapata. 1 te tau o Arapata i -whanau ai, kna kotahi tekan ma rua tan o tana tupuna o Ekipata e takoto ana i te urupa. A i nga ra ano o Arapata e iti ana, i iite te iwi i te maia, mete mohio <ona o Arapata. A he tamaiti rongo kite ako a nga Jkaumatua, he tamaiti mahara ki nga mea e akona ai -aia e ana Ariki. I aua ra, kabore kau he pukapuka a te iwi, a kahore hoki a Arapata i akona kite kprero pakapuka e tana tnpuna ranei, e Ekipata, e ana matua ranei, he ako a ngutu kau te ako i a Ampata i mohio ai i aua ra ona e iti ana. He tamaiti ata-ahua .a : Arapata, he mohio kite man patu, he kaiaka kite• patu kuri mohoao, a he mohio ano hoki aia ki tehapai .1 te kopere patu i te manu, i te kuri i nga parae, he mea hoki ko te kai a te iwi i aua ra, he mea mahi patu.e ratou nga kuri o te koraha hei kinaki mo a ratou kai o aua ra. A he tamaiti noho tonu a Arapata i te taha o nga kaumatua, te mea ona i pera ai, he uiui nana ki nga whakapapa a ona; .tnpuna,. ki nga waiata o mua, e wbakahua ana ki; te maia, mete toa o ana tnpuna kite mahi ora 1 mote iwi, a-tena e waiata nga mohio kite wbakahua i aua waiata whakapapa, he whakarongo kau ' jta.taua tamaiti, na reira aia i mohio ai ki nga korero i o ana tupuna, ki nga he o mua, ki nga ki a.ona! xnaatna, ki nga rohe o nga whenua, kingajtawei o te . -iwi. A i ako ano hoki a Arapata i a ia kite waiata i: ana waiata, a he pai no tona rep, koia 'te "iwi i ki ai, no: Arapata tereo tino pat rawa atnitote mano kite waiata. A he mea ako ano hoki e ia aia ano kite -Whakatangi i te kowauwau, i te putorinp, i nga meaj _hai rep mo nga waiata, a tino mpliip rawa asu ja i,nga nrohio _kat»a- A ie -tone tonu no. Arapata ki te ako i a ia, koia aia i rapu ai, a Jca Jkitea e ia .te •pukapaka - tahituhi, kahore kau '.hoki he pukapuka perehi a te jpereM -taa rpi*kapuka o ana ra, he toea? tnnitSLi a ; anftke f nga.£>^j^pa ! ka o : i \

te""meaboki"no te tan 1450 ikitea ai tenei mahi-te taa pukapaka kite perehi, a i nga rao Arapata e ora ana, ko te taa -849 aua taa, koia i mohiotia ai, Ida qnx> ran tan ma-tahi o Arapata kite mate, ara on a i ngaro atu ai i te ao nei, i mohiotia ai tenei mea te taa pukxtpuka ki tie perehi. Na reira a Arapata i roa ai kirte rap.u pukapaka mana e mohio ai kite korero pttfcapnka. Anoka tae ki tatia ra, ka whakaatu te Kuini, ara, te whaea o Arapata i te pukapaka tuhituhi a te ringaringa kia Arapata, a ka mea atu tona whaea ate Kuini ki a ia. E tama, kite mea ka ahuwhenua koe kite ako i a koe, aka matau koe kite korero i nga korero i roto i te pukapuka nei, penei maupo ano tenei pukapaka, ana tino mohio koe kite korero i nga kupu i roto ite pukapuka nei. Nei koa, be pukapuka pai tana pukapuka, he m a tuhitohi a roto o tana pukapuka kite wliakaohna tangata, kite whakaahua wnare, kite whakaahua manu, knri, ika, aha., aha, hei take mo nga korero i tnhituhia ki tans pukapuka. Ako etahi o nga kupu o taua pukapuka, he waiata na nga Ariki ote iwi. He waiata tangi, he onori, he waiata tataku i nga whawbai, i nga korero toa a etahi ote iwi, a o nga Kingi. He m«a hoki ko etahi o aua waiata nga waiata i akona ra enga tohunga waiata kia Arapata i aia e nini ra ki ana tohunga i mua. Ano ka hoatu taua pukapuka e Te Kuini, e tana whaea ki aia, he kore hoki no Te Kuini e mohio kite korero pukapuka, a i kore ai Te Kuini e mohio kite ako i tana tamaiti kite korero pukapuka, ka maua tana pukapuka e Arepata ki nga mohio, ka kii atu aia e Arapata kia ratou, ten a akona. ahau kite korero i nga .kupu ote pukapuka nei, kia mohio ai ahau kite korero pukapuka. Ano ka mohio aia, ka riroi a.iataua pukapaka hei taonga pu ake mana, a na te.pai o nga korero o taua pukapaka, i ki ai a Arapata, kia rapna ano hoki etahi pukapuka ke atu ano mana, a ka lutea etahi ano e ia, a ka mahi ako ia i a ia ki nga tino korero o ana tini pukapuka, a na tana niohio i nu!:u ake i to te,tokomaha o taua.iwi* koia a Arapata i kiia ai, ko Arapata te tino tohunga, he ingoa mona, i te mea he tino tohunga kite waiata/ki te whakapapa, a kite toa; Qtira, he quou .nga pukapuka i aua ra, ite mea hoki, ma te ringaringa e tuhituhi te pnkapuka kanoho ai te korero ite pukapaka. Ahe tau tini noa atu ka •oti te pukapuka kotahi, a he nui noa atu te utu o to pukapuka i aua ra, i te mea hoki • na te ringaringa -tangata anakei tuhituhi i oti ai o reira pukapuka. A 7 i aua ra,.ki te mea he pukapuka ta etahi o te iwi, a*S te mea ka tono tetahi 6 te iwi kia kite i taua pukapuka, matua hoatu te whenua nui noa atu ki ,te tangata .nana taua pukapuka, katahi. ra ano ka hoatu taua pukapuka kia kitea ete tangata nana rate : jwhennai mofcetetia ra mo te pukapuka, a kia oti te korero «ta tangata i te pukapuka, a ka whakabokia taua~pa|»pt&fi.' ftfc ttfhi ra ano, .te whenua i hoatu ra,ka ;whalcahp]pa ;mai. Te £ake i hoatu. ai te whenua; mo mo te pakard ranei, nio *• tahaetia raaei e te tangata ke. ;Kp .te whinua* hoatu raieutu, mo te-fcore.o' te pukapaka e hoki Jd -te tangata ••*» tana pukapaka.