RETA I TUKUA MAI.

Wananga, Volume 4, Issue 10, 17 March 1877, Page 101

RETA I TUKUA MAI.

Kite Etita o Te Wananga. E hoa tena koe, koutou ko hoa, whakahaere i to tatou Wananga. ma te manaki o to tatou Ariki koutou e tiaki i runga ito koutou pono, kaati te mihi kia koutou. E hoa he kupu tono naaku kia koe. me whakaatu mai e koe te utu o to tatou WaSAXCa i te wiki, i te marama, i te tau ranei. kia mohio ai ahau ki to tatou \Va>~A2sGA. Tukua mai e koe i te Wasanga. to reta kia au, kaati tena. E hoa tukua mai ano e koe te Waxaxga panui o nga Ture i tukua atn|na cau kia utaina mai e koe kite Wasaxga. me tuku mai ano c koe tetahi ki au. Kia ora tonu koutou ko hoa, kaati aku kupu kia koe. na to hoa. Na Hohai Taraka-b-a. Maketu. Ko te utu ruu Te Wa>"a>'ga mo te tau, £1 2s, 6d. Etita Wa>'ANC-A. Kite Etita o te Wasasga. E hoa tenei matou ka kite iho i nga korcro o Te Wananga 28 o Tihema 1876. I o kupu whakahoki mo te Foroporoaki a Ta Tanara Makarini. Taku kupu ra, ka pai ano kia penei to ■whakahoki i tana panui, otira, e pai ana ki etahi te kupu o taua panui ki nga taringa kuare, ki nga tangata mohio, kauui tc kino raw* atu i nga kino katoa. Koia au i mea ai kia pai to mau i te hoe o to tatou poti, koi rara, ka tahuri, ka mate tatou. E hoa, ta maua na tikanga ta te Maori, ka rangona, ara, te tangata pai kite mau tia poti, kite rere i roto ote hau-marangai, ka rekareka nga kuruu o ranga, me nga Pahihi, kaore e tata aai te webiwehi raua ko te siataku, koia t&ku

kupu mea atu ai ki a koe, kia wfcakamutua tenei tu mahi a ¥ I *.* l * Pakeha. No te mea "he Maoris Maori, he Pakeha te Pakeha, hinga atu he Pakeha, tu mai he Pakeha, ko taua Ture tahi. Ko te moni anake te mea her whak»mana 1 ana mea. Ko te Pihopa he mi i nga kupu aTe Atua, ko te mom ano tona kaha. Waihoki, ko tou kaha kite tawai ki aua tangata, kia hinga ko te moni ano, kia riro te mahi mau ka mahi ano koe 1 taua mahi tahi, a te hoko whenua, ins hoki ra, me mea anake ko nga Ture aTe Atua, kia Mohi nei, ka tUca tena, ko te Paremata e hanga Ture Dei hei whakamate hei whakaor* mo te Maori, kaore e tika ki taku mohio. Koia taku kupu pouri i mea ai ki a koe, kia mutu tenei tu mahi, no te mea pai rawa nga korero o te hui ki Pakowhai, kaore he kupu tawai o taua hui. No te timatanga mai ote Paremata ote tau ka hori nei i rongo kino ai ki nga korere oto tatou Waitanga. a mutu noa tenei tau. Kaati, ko tenei, kua huri katoa nga tangata o Te TVaxaxOa o Ngatiporou nei kite whakaara i Te " Waka " kia ara ki runga he pai hoki no te kai mau ote hoe oTe " Waka Maori." Kiati, kei te karangaranga ano matou nga tangata i hoki mai i te hui i Pakowhai kia whangaia te kai hoe o to tatou Waxangi, na te nui o nga kupu tawai, ara, puta ke i a te Ture. koia i huri katoa ai ki Te " Waka." Ka huri. Na. Epxsiha. Whauaho. iikapao waiapu.

Ei Te Etita o Te Waxasga. E hoa, e kore pea koe e pai kia utaina atu e koe te reta ne ki roto i to Wasasga, he ahakoa mau e kino, e pai ana. mau ewhiu, e pai ana. mau e tuku. e pai ana. E hoa. e Hone Hiana, kua kite matou te Tai ki Raro nei i a korua kuou ko Karaitiana, whakahe mo npa Ateha Maori o te Motu nei ki taku whakaaro na aua Ateha Maori i puta ai he pai ki njja takiwa Maori, he kaha aua Ateha Maori kite puru i nga raruraru o tona takiwa. E hara i te mea i whakaturia ko nga tutua hei Ateha, e kore ai e rongo i te kupu a o ratoa Ateha, kao, ko aua Ateha he mea whiriwhiri anake ki nga rangatira anake, ko ia iwi, me tona rangatira, ko ia iwi me tona rangatira. Ko aua rangatira ano i whaketuria nei hei Ateha, he aha te moumou o te moni e kiia ai, e moumou ana te moni ma aua Ateha. E hoa, mehemea i vraiho ma nga kai whakawa Pakeha anake, penei kihai i mutu te raruraru o nga takiwa Maori, i mahara au kua mutu i aua tangata te taua wahine te kanga, te whakanui i nga pouaru te tahae, te pakanga whenua, ko aua tangata te kai whiriwhiri, te kai peehi hoki kl raro i te Ture. S hoa, e Karaitiana, kei whea ano ena tangata mohio e ki nei koe kia turakina enei kai whakswa e tu nei, kia watea he tunga mo etahi atu kai whakawa, he tangata ware anake enei e tu nei, kua huri pea koe i to nohoanga i te Paremata i tahurihuri kau koe i te kore kupu hei hamumutanga mau kite Paremata, i hori koe i tango ai i te nohoanga o Tareha, e puta hoki tetehi mohiotanga mou, he whakakore koia tau i ta ratou mahi, kia watea he tunga mou, ki taku whakaaro kihai tetehi wahi o tou whenua o Heretaunga i riro mai i a koe i to nohoanga kite Paremata. E hoa kia mohio koe, e kore tetehi iwi e moe hewa kite whakatu i te tutua hei kai whakawa mo tona iwi, engari mei ki koe whakakore a aua tangata, me waiho ko Taiaroa hei Ateha mo nga Motu e rua nei, na, e tama ka Pooti pea ahau ki* Taiaroa. Heoi ano, e hoa kei pouri koe, he ahakoa e kino ana ki tc aroaro o Taiaroa. Na to hoa, Na Kio Te Pehipehi. Maniapoto Pa. Kite Etita oTe Wasaxga. E hoa, utaina atu e koe tenei kupu ki rung* kia to Wananga. E aku hoa e noh« nei i tenei Mota i Te Waipounamu, i te Motu heki o Aotearoa. Titiro o koutou kanohi ki nga mahi o te Paremata o te Kawanstanga, e kimi na, e rapu na i te he ino nga Motu e rua, ka o'no tnnga o nga Paremata, kahore ano tetahi paku ' iti kia put® mai, hei oranga mo te iwi Maori. Ko te take o to he i kore tie puta tetahi oranga mo te iwi Maori, kai a Te Makarini te he o nga Mota e rua i roto i te tonga o tenei Paremata, i kiia e nga Mema i roto i tenei Paremata kia taia kite reo Maori, mete reo Pakeha, ta Tare hou a Ta Tanara Makarini, kia mohio ai nga iwi katoa ki taua Ture mo nga whenua e takoto nei, kia mohio ai koutou be Tare huaa whenua, tahae whenua aua Ture. &<> wai' tt tft&gaU • wbftkaroofo, i kimi nga IkUm* M»©ri • pohe

toV 2j^ mata i_ a Hon Kerei, a Taiaroa i te take ote - °m° V** ira ? J ' a^e ' a Haimona, a Matara, a Te Hamutini T ,V i nga rolie e takoto ana ki tetahi taha, ki t«tani taha, ko waenganui o aua rohe kihai i riro i roto i * u * Hokonga, i takoto toitu tonu te whenua i waeneranui ko tetahi taha, m© tetahi taha i riro tena i te Hoko a nga Ftkehg e mau nei o ratou ingoa i runga ake nei. Ka ■ **. ?-5? f^P 11 whakaari a nga kai tuku whenua, kei aua wain t Hokona ax e ratou. Ko ta ratou kupu tenei a te wa e rohwohe ai te whenua, kua oti nei te utu, me 'hoatu Jrt nga Maon kia kotahi eka i roto i te tekau eka, kotahi kia tekan eka i roto ite rau eka. Ko enei kupu, kihai ano l rite, koia a Hori Kerei, a Taiaroa i uru ai kite Faremata, ki tejkimi i aua ritenga, a kihai i whakaaetia. Jioia tenei, koTe Makarini kai te huri i nga kupu e tika ana l runga i nga kupu a nga kai Hoko, kai te marama tonu a ratou kupu maianei, ko to tua-whenua o Te WaiEranamu, kai te uaua tonu nga tangata Maori inaianei a nro ano i a ratou. He kupu whakamutunga tenei ki ©kuhoa lte Motu kia marama te titiro, ka mate nga Motu e rua, ekore rawa e hoki mai kia tatou. tona mutunga lbo akuanei, he raruraru mo enei Motu e rua Kai a Te Makanm te he, mete huna i nga whenua o nsra iwi Maon, heoi ano. & Waipounamu.

Ki TI Etita o Te Wanaxga. E hoa tena kop, e kare panga atu e koe nga kupu whakabara 1 raro nei, makaa atu ki runga ki to retireti hei kawe hohoro atu ki runga, ki raro, ki nga taha ki nea wabi patata e pirangitia nei e te tino kai tuku atu, heoi tona enei. J*a, e hoa ma, e nga iwi o Hauraki, puta noa pota noa, whakarongo mai, i whakaturia to tatou Mema a fioani Nabe, e tatou kia mau ai o tatou whenua, kia fflutu ai ta tatou rukeruke, na, kia mahara ra, e Hauraki ki tenei kia koutou,kei kore tatou e kiten e to tatou Mema kei tahun ke atu ia ki ona iwi e pumau nei ta ratou wha*aaro ki tena ki, kua wbakina mai nei hoki © o tatou tuakana 1 tera pito nga taura he matakitaki atu ma tatou too. ha., e bo& ma, kua tino whakapumautia ano r hoki, e koutou e nga iwi o Hauraki nei, he Komiti mo te Mema i te 25, o Hanuere i te tau 1876, kiia ana ina taua Komiti e whakahaere nga tikanga a taua Mema, me nga tikanga mo te iwi, me nga ritenga mo te whenua me nga Ture mo te iwi, me nga ture mo te whenua i oti katoa enex mea te tuku e koutou e nga rangatira 0 Hauraki, kite Komiti i te ra i oti ai te anga rangatirao Hauraki, ■whakarongo mai, kna oti i ta koutou Komiti, i whakatu nei, te whakapumau tuturu tika i a raton etabi o a ratou Ture i pai ai mo nga iwi o Hauraki nei, puta noa, puta noa. Koia ra tenei, Tuatahi me pupuru te tangata i tona whenua hei oranga' mona atu ano ki ona uri i muri i a ia, eliara hoki te Maori i te iwi tohunga ki nga malii raweke, hei liomai ora mo tona tinana, kao, na konei ra i tika ai te ki a te Komiti, ko te whenua anake. te kai hari tika mai i te ora ki runga kit« tangata whaka te Maori. Tuarua, ko te waipiro, me mntu ta tatou kai, e tika ana te ki a te Komiti. 1 fa nei, ko te kai tenei i kaha jti te rapu utu mona, mo tona kainga e te tangata. Tua-toru, ko te e rangona tonutia ana etahi o koutou, e ki ana kia mutu to vtranga, e rangona ana ano hoki nga putake i ki ai etahi © kouton, me mntu taua aroha, na whakarongo mai kua wbakafuturutia tenei ki, me tangi tonu te Maori i ona tupapakn, abakoa, rangatira, ahakoa ware, me tangi tonu i runga i te aroha o tatou tupuna iho, me a ratou tikanga nanm e puta ana i roto i tenei mea, kua kiia, kauaka e kimihiabe kai ma te uhunga i te Pakeha. engari, me tunu nga kai i whakatupuria e o tatou ringaringa ahakoa nui •bekoa iti, na tua iho. Ko te kai a te Pakeha te take baiabi nei etabi o tatou kia warewaretia taua aroha nui' aotn tonn te kinai atu i nga kai a tena iwi tohunga ki Bf* xnaW raweka o t© to, ngote tonu i nga wain o to

tupuna whenua e takoto nei. Tua-wha, kua oti te ki nei, kauaka tatou e wareware kite taonga oto tatou tupunai ara, kite karanga ite tangata haere kite kainga, me mau tonu tena raea, ara, kua whakatuturutia kia nekehia ake te kaba o te karanga taDguta o naianei i te kaha o to mua karanga, pupuru kite kai, kite kaainga, kite whare, ahakoa tangata tupu, abakoa tangata ke, ahakoa, whai kai te kaainga, abakoa, koie te kai, me karanga tonu, ina te tangata haere te wbakaaro kite nobo, kite haere tonu ranei, e pai ana mutu ana i konei nga Ture i oti i te Komiti, kei te hangaa ano etahi tikanga, ko te tokomaha o te komiti nana i whiriwhiri i enei Ture e 30, be hianga anake aua Mema, a rne te tika boki i tenei taru i te kaumatua, beoti, kaati ra, ka mutu. E mohiotia ana ahaa e koutou. me patai hoki to koutou hoa, Na Eaika Whakaro>'gotai. Taratiu, Hauraki.

Ki TE Etita O te Wa>-A>*GA. Ko te xa tenei i haere ai taua hui a Ngaiterangi kite "Wairoa. he nui te pai o taua hui ite hoenga at« i o°ratou waka'i waho i te moara. haere ake nga tangata i ruaga i aua waka' 170, nga tangata i runga i nga waka e rima 5. He nui te pal heoi pau atu taua iwi ki uta. Ka moe i reira. ao-ake te ra ka whakaara kei te iwi ra ia ratou, katahi ka haere taua iwi i terori piriti, a te Kuini. ka whiti i taua rori. piriti. ka puta a Hori Xgatai. kite whakatika ite haere a taua iwi. mete mea kei te au e noho ana. i te pai o te Raukura, ka kitea e te tangata whenua. ka pohiritia ko te pohiri tenei a nga iwi o taua Pa. Haere maira. ete manuhiri tuaaraniri. na taku potiki iti ki kite taha tu ote rangi i kukume mai ai hei. H^o ; ka tae atu taua hui kite Pa. ka noho i taua Pa. Ka "whakatika mai, no Ngati-raukawa. haere mai ilatatua, haere in ai Ngai-terangi. haere mai. ki Tauranga. ka huri. katu ano'e ope. Ko Enoka Te Wnanake. mete kakahu kiwi, katahi katu kite whai korero. Haere mai Nati-rauka. haere mai, e etahi atu iwi, haere mai ki Tauranga. ka tu taua H'aiata. ' Tera te tai uru kahu rai whiti kahu, te roimata i roto, mehe wait urn kei aku kamo, kati tearoha te kai mauuga mai, a whenua nga korupewhare, o kapuairarora, ki nga mahinga erake mae homai he autui, kawehe taku kiri mehetaraougao uga, he maru i eke mai oromatotoru, waihotakuhika heitiriwhana kite iho nui, hei pere ki tawhiti katuiri te whakakokinga Heoi puta katoa te whaka pai a nga iwi katoa ki a Ngaiterangi, heoi ano. Na Tamati te Moaxaboa, Na Wi Pef.e Te W'heoro. O te Matapihi.

Kl TE ETITA 0 TE WAN AUG A. K Jaoa tena koe. e hoa kia pai mai to ngakau kite utauta i nga toru kupu na kite ihu oto tatou "\Vana>*ga. hei hoe ar,i ki nga marae e maha ite Motu nei. He panui i kite ahau c mau ana i te toa i Maketu na tetehi hapu o Te Arawa ki Maketu, e mea ana taua panui. me mutu te engari nga whanaunga. ka tika kite haere kite tangi i tJr.a mate. Tuarua. ko te Ture mo te wahine pcuanv kua koro e utua te marena o tona taane i mate, me moe noaibo taua pouaru. Tuatoru, oo te wahine i whakarerea e tona taane, ki te moe i tetehi atu tangata, kaore e utua atu kite taane. Tuatahi. kite whakarere raua i a raua. kore mana touu iho te taane kite wahine, te wahine kite taane, moe coa atu taua wahine ite taane. Kaua rawa te taua etu mo ena tu wahine. engari te wahine e moea e tetehi tangata. na tetehi tangata te wahine i inoea tahaetia e tetehi. me tu te taua ki tau-i tangata i moe tahae, me utu ano ia Na toku ngakau ake an tenei. E tika ana ano kia whakarcea e tatou enei Ture a o tatou tupuna matua. nga Ture taua wahine aei, engari ano te wahine i moea e tetehi tangata, ka tika, ko tona taane anake e haere mai kite tono utu. kaua nga huaanga, na. ko te Ture tangi tupapaku, me haere ano nga whanaunga kite tangi i o ratou aroha o mua, a Ki nga aroha o nga whanaunsra o niua. Ko te take i meatia ai, me mutu etehi. kua ahua Pakeha te ahua o etahi hapu o to tatou Moutere. kaati aku kuou whikaatu, na to hoa, >~A HOHAIA IAMAOHL', llaketu.