TE WANANGA. KOTAHI PUTANGA I TE WIKI. HATAREI, 2 OKETOPA, 1875.

Wananga, Volume 2, Issue 22, 2 October 1875, Page 253

TE WANANGA. KOTAHI PUTANGA I TE WIKI. HATAREI, 2 OKETOPA, 1875.

I tera putanga o Te Wananga, i korero matou i etahi o nga mahi hoko whenua a te Pakeha o Haku Pei ki nga Maori. A ko tenei, ka korero matou i te mahi hoko whenua a Te Kawanatanga. Otiia he korero enci mo te hoko a Te Kawanatanga ki nga ke lwa at a. Me nta korero o matou aua korero kia tino maraina ai. E kiia ana, ko nga mahi hoko, ara ko n»a korero ui a te hunga e mea ana kia hoko whenua i Nepia nei ; e korero'ia ana aua kupu kite iwi. Koia nei etahi o nga tikangi, kite mea ko Hare te tangata i a ia tetahi whenua a Te K.iwanatanga hei haerenga Hipi maana, a he whenua utu tau taua whenua a Hare. Kite mea ka hiahia a Tame kia hokona tetahi wahi o taua whenua maana, amehemea he hoa a Hare no te taha e paingia ana e Te Kawanatanga, penei ka korerotia ki a ia te kupu tono hoko mo taua whenua e Tame, a ka tuhituhia ano hold e ia e Hare taana tono mo taua whenua. kia hokona e ia, kia raru ai te tono a Hare, kia kore ai e riro te whenua i a Hare. Ho. mea hoki kia mahia taua whenua kite hoko makete (akihaua.) JNa reira i mahia ai e etahi Pakeha ki enei tikanga. Ara kite hiahia ratou kite tahi whenua kia hokona e ratou, penei ka mea ratou kia kaua ta ratou tono hoko e rangona e te iwi, koi kawea taua wuenua kite hoko makete, ka tatnri ratou kite wa e tata ai te kopi o te Tari hoko whenua,

a ka kawea e ratou nga moni utu mo ta ratou whenua i rainamina ai, a utaa tonutia iho e ratou, kia rongo rawa ake te iwi kua oti nga mahi, e kore © taea te whakararu e tetahi tangata ana hiahiahoki ia ki taua wahi ra ano. He pono ranei, lie wawata kau ano ranei pea na te tangata, iki ai; e ! e Whaakina ana nga korero tono hoko a te iwi mo nga whenua Kawanatanga. Heoi ano ta matou he korero ite knpu e kiia ana e te iwi mo taua tu hoko, e hara i a matou taua whakaaro na te korero a te ngutu i rongo ai matou. No te e nga Pakeha o Te Motu o Tarain i Te Kawanatanga. Ka whakatete nga Pakeha a Henare Rata rana ka Keneroohi rai> taua whenua. Ako taua whakatete a rana kua Whakawakia, ara kuarapu rapua e Te Paremata i Poneke. He mea ki e Te Paremata kia rapu rapua aua tikanga o te hoko o taua whenua ete Komiti aTe Paremata. A ko Te Kaati te Huperoteni o Whakatu te Tumuaki o taua Komiti. A no te kawonga o te korero a taua Komiti kite Paremata, koia nei nga kupu o te korero a Te Kaati ki nga Mema o Te Paremata. "Pvo nga take i kitea i roto i nga kupu a nga kai korero mo taua mea t:oi. Na Henare Rata, he Mema aia no te Whare Ariki, a no Aperira o te tau 1873 aia i mea ai ki te Tari o nga wlienua o te Kawanatanga i Nepia, kia hokona cia etahi eka kia ono kia whitu ranei mano. Ko taua tono aana be mea ki eia i te rua o te taima o te Hatarei. Ako taua ra ka kapi te Tari ite rua o te taima. Ite taenga atu o Henare Rata ki reira, e raruraru ana te Komihana ki etahi mat:i, na reira i kore ai e oti te raahi tono a Henare Rata kia tiro taua whenua i aia, a tae noa ki nga mt-neti e whitu i tua ote rna ote taima. Ka kite a Henare Rata i te Kai Tiaki moni o te Kawanatanga, ka mea atu aia ki taua Komihana, kia kaua aia e haere i te rua o te taima, no te mea ka roa pea aia a Te Rata ki tana main kia oti. Otiia kihai taua Komihana i rongo ki te kupu a Henare Rata, a haere ana aia i te rna ote taima. Ano ka oti te main a Henare Rata i te Tari hoko wlienua, haere ana aia kite Komihana tiaki moni, a rokohanga atu kua kapi te Tari o taua Pakeha, na reira i takoto tarewa ai tana mahi hoko mo taua whenua. I taua whare ano a Te Keneroohi, e tono whenua ana ano maana. A, no tana kitenga i a Henare Rata i whakaaro ai aia, e, he hoko whenua pea ta Henare Rata. Ano te Ratapti a Te Keneroohi i tuhituhi ai ki teKai Tiaki whenua a te Kawanatanga, he ui taana, ko hea te whenua i tono ai a Henare Rata. He mea whaaki e te Komihana te ingoa ote whenua kia Keneroohi. Ano taua ra ranei, no te Mane ranei, a Te Keneroohi i kite ai ano i te Komihana, a mea atu ana te Komihana ki aia, ki ano i tino oti tika te tono a Henare Rata mo te whenua mo te Motu a Taraia. Na reira i mahia ai e Keneroohi taana tono ano mo taua whenua i taua ra auo, ito ata ote Mane. I wehi hoki te Komihana kei mahia taua whenua e Henare Rata kite likanga ote Ture, kia riro ai i aia taua whenua. Ano te mea he Apiha taua Komihana no te Kawanatanga, a note Kawanatanga ano hoki o te Porowini, a kihai aua Kawanatanga i awhina i aia kia kaha ai tana mahi, na reira raua ko Te Keneroohi i korero ai, a mea atu ana a Kenerohi ki aia, kite mea ka mahi whnkawa a Henare Rata i t iua Komihana, penei ma Keneroohi e utu, ana he taua Komihana. He mea tuhituhi aua knpu a Keneroohi, a kua kite te Komiti i taua pukapuka. A no te Mano i tae ai ano te pukapuka tono a Keneroohi mo to whenua, mo te Motu a Taraia. A kiia ana e to Komihana, lco te tono a Henare .Rata mo tan* whenua ki ano i tino oti tika ite Hatarei, a, no te mea kahore te kai tiaki moni i noho i te Tari i te Hatarei, nei tango i nga moni a Henare Rata, koia aia i mea ai ; no te Mane ano aun moni i utua ai kite Kai Tiaki moni. Ana reira aia i mea ai, ko tu tono a Henare Rata, me te tono a Te Keneroohi, he kotahi ano ra i tae ai aaa ton* k|

ma A ! hoko taua kite hoko 3 1 te'V 6 ° n °x? Whitu «»»«»«, i tatari ?Ki2?»ISW '» * mßh,a e te Kou.ihana, ahakoa i kna atu ai e Henare Rata ma ; kia hokona taua whe ua. W O T* D i l ? ü ß*r* k » »« ratou nga when" a Intarlni h«t- Te Taraia kia hokona hoki tera, i £Sf £?.J° w- aU f ? akeha - A katahi ra ano tana KorniH^nar o S!f\ , & hok T° nae l a , tewhGnuae tnutohea nei a SJhf na * J wh « ka >H» a Henare Rata ai taua S!U\ a , ttna .. tana ku P" ki te-Kooti Hnpirimi kia whakakahoret.a taua hoko a te Komihana A kf» wh2.S-! ?a ma i" tanto . he > llaw ea ana taua mahi KSotlokLn^ lA tG K ° oti H »P ir »ni- A, na taua Xoot to kupu. I tika pu ano te ma hi o Henare Rata mo aT a Tn hen o?-Jk 6 tU °J araia ' a met '"« t"na whiiS! a ki am. Oti.a kihai taua Kooti i mea kia utua nga moni a Henare Rata i pan noa i taua mahi. No mur Soa iho nei ka nip taua whenua ia Henare Rata. A ko tana kuou e tono nei ki tenei Paremata. He »ea naana/ki« SS,a a » taua whenua. A i utu ano aia i nga moni E £3,500 kite Kawanatanga i Aperira 1873, a no muri rawa nei i riro ai S^™i£ a k fl ii i S eaa - Hena , ro Rata mo «tna™n" xe mea i Kn te Kooti Hupinmi, ko te ra e riro mai ai to whenua i aia ko Aperira 1873.' Otiia kiha" ° r?romail aia.no man rawa nei i homai ai, koia aia i kii"i i he te mahiateKawanatangakiaia.ame utu aia mote roa o anamonritakoto kau ai. Ka mea a Te KaatTekia^a ?'S?2 , t , - ha t,ka t . et ° n ° UtUa Henare Kata. AimSl a Te Kaati me penei te utu e tukua kia Henare Rati m* ™ ?* kI M War - U P, Bihe °eti mo ana moni, m* La ma™ ma tf rua tekau, i takoto ai i roto i te Tari o te Po-owW SJgjL *> ea a f e Kaati, mei mohio te Kooti HupiSSStr!f at,ka,, ? a katoa ° taua mabJ . Penei kua mea taua Kooti me utu enei moni kia Henare Rat* K?S hoki taua Koot i kite i te pukapukat Te KenerJohi kite S2 h e a !£t. Ot Ak kUa tin ° ? nea te KoS e m e ° utu a iienare Kata A ko nga moni o te waru oaihenpti m- *1 Ko aaa "onF ana e huThul £. 9 Hfc t ' Ma te P « eraata • wbakaae enei moni k a S B &J£. t °P T ff 0 " 5 6te Paren >ata kia tuhhuMae SiSi B - k I roto . kl n « a moui e whakaaetia ana e te U ' ia tau ' ° te tura nga o nga Parirtfata katoa, he, utu mo nga mahi kite i wi. Kahore fan a hSSS a falfkSm k,a tT er ° aia * n * a katoa katoa OtWa e pen J * kl teku P u a te Komiti, kahore i tino mamma te mahi o nga whenua i te takiwa ki Haku Pei if. t? SittsSJ* Ao-£h^ as? Wftia-wv uT 1 :! 0 ,wa^ K hoki ua Te Keneroohi, kia puta he kupu a P ana icia Sno"S « ? kihaf i tika k ° ia a ' a a TeKiVtHTea kapiana. Mei wrihomo aTellwe to Ji a?a ft"^ vhenaa e . penei, e tika ano te tono a ?^° ohl pukaouka a Henare Rata i tuku .UrihS r£lt hot Whena* a, a kna bka te korero whaaki a taua Komihana kia Te wIE! r £? h l\ ta H ara ' OttiaWtoTbKenei^Sn.i k ihs i tika kia tatan aia mo te mane. 1 mea a Te gaatiki 2 5?•^ W tepu a k a a^Duk a \ e T e^ aW aia i to pujtapuka a Te Keneroohi. No reira aia a T« K" n «t,i.meaai,ehe anate whakahaere o tt mah? hoko on« whenna Kawanatenga o Haku Pei. a koto B\te°?n« , H° aUa m ° ni £616 « me «S S Henare TeiikeTo ViSl he io a^ te o Haku Pe™ * * mea ko te moni a Henare Rata ta«a Kawanatengae pupuri ana i nga maram? e rua ? te kau.. .A i uto moni ano W a Te Keneroohi A ko nua SSS Na l£j?S?V ,aih . euftti ' J Dg ?, ra j h « k "o» a -i a » a

km ulua kia Henare Rata. Otiia ko tana mahi he mahi i mal.ia ete Poiowini o Haku Pei. A kite mea ka mahi whakawa 1 nga Porowim,mate Porowini ano e ntn auamahi whakawa Ano te mea kua tae he moni kite kai tiaki nioni o Haku Pei ; na reira i kua ai, ma Haku Pei ano e ntu taua £616 Ai mea aTeKaati, ki tana whakaaro, kana taua tono e whakakahoretia eTe Pareroata. Ame whakaae te tono a Te Komiti. Koianei nga kupu o te pukapuka a Te Keneroohi kiaTe Huri :—" Makn e ntu nga moni katoa, una whakauakia koe e Henare Bata. kite mea in, e pai ana koe kia riro atui a koe anjo hoki taku pnkapuka tono (mo te whenua mo Te Motu o Taraia ) mo te whenua i tono ai a Henare Rata i te Hutarei."