KO TE HUIHUINGA TENEI, KI OPAPE. WHAKATAANE,

Wananga, Volume 2, Issue 3, 12 February 1875, Page 26

KO TE HUIHUINGA TENEI, KI OPAPE. WHAKATAANE,

Tihema, 2 1874. Nga putake korero ote whainga o Muriwai whare. Whakarongo, e te Arawa, me nga hapu katoa i Karangatia Jcia huihui mai kite tainga ote kawa o Munwai. Kaore he putake korero, ate Whakatohea lkarangatia ai, te take, he iwi mate i te patu a te Kawanatanga, he morehu hoki torutoru nei nga putake Tuatahi. Ko aku Rangatira ko nga mana nunui o enei SPPJ 1 ' JP te Ikittt <>terangj, Tana ko Hakaraia, me eraatu Kahgatira oku, kei Wharekauri tonu e noho ana, otira kei te noho huna i roto iahau, kaore ano he kupu ui a te Kawanatohga a kaore ano i marama mai i te .Kawanatanga kia atu ki Opotiki, kaore ano aua ■Rangaiara whaimana noa, otira ko te mea nui atu mo enei . *** H5 a *' T i* *«* rangona te kupu ka, houhia ranei te rongo,faa ratou ka peheatia ranei e te Kawanatanga, ffP.* 0 toea ktfa tee katoa nga rangatira whaihara oia iwr 6ia iwi kite ture kite aroaro ote Kawanatanga,

koia i tika ai tenei tono ki a koe e te Arawa, ko koe hoki te tapiri o te Kawanatanga, a me pehea aku ranga -tira e te Arawa. Tuarua, ko nga rori i o tatau takiwa Maori me tuku mai e te Kawanatanga, ko tatau Maori ano hei whakahaere mo nga kai mahi mo nga Maori, a hei Haihana. He ki ranei na te Kawanatanga, hei aha tenei iwi te Maori kua heke nei te tupu o tenei Motu. Tuatoru, Kia rapua te oranga o nga piihi whenua o ia hapu o ia hapu. E tuaruatia nei te tango e te Kawanatanga, kua riro ra hoki te nuinga o te whenua i te rau o te patu, e hoki tuarua mai ana ano kite boko kite reti i te waahi i waho o te rainatango me nga waahi iti i roto. He ui tenei na enei hapu kia te Arawa, ko te Arawa hoki te takawaenga o te Kawanatanga, raua ko te Maori, koia i karangatia ai a te Arawa kia haere mai hei arawhata atu mo nga tono a te Whakatohea kite Kawanatanga. Na te Ranapia te Waihaku, Paora Taia, Te Teira, Hoani te Waihaku, Patoromu. Kei runga ko W. Marsh te Rangikaheke, whakarongo e te Whakatohea me nga hapu katoa e noho nei, he tika to mohio ko te Arawa te tapiri mete takawaenga o te Pakeha raua ko te Maori, engari kaore ano he mana nui i tukua e te Kawanatanga, kia whakahaere ai a te Arawa, i nga tikanga mo te takiwa o Opotiki, o Opape, otira o te Whakatohea, engari te takiwa o te Arawa puta noa ona rohe, Tauranga atu ana, ka whaimana nga rangatira o te Arawa kite hurihuri i nga hapu Hauhau, me nga tangata hara nui o aua takiwa, ko tenei takiwa kaore, a, waiho ra, me kawe ake kite Kawanatanga, nga tikanga o tenei Huihui, ka whakaaturia a Hakaraia raua ko te Ikituoterangi, e ki ana a te Arawa, kei te noho ora kei te noho marama aua Rangatira, a kua rangona ranei e te Kawanatanga 7 , katahi ano ka mohio atu kei te mate. Ko te kupu mo nga rori engari tena ko ahau tonu te tumuaki Maori o nga rori i to te Arawa takiwa te 14 tau i tu ai ahau hai Huperetene mo aua huarahi, a e taea e au etahi kupu torutoru te ata whakamarama atu ki tenei Huihuinga. Ehara i te mea he whakahawea kia koutou mote tupu heke o te motu nei, kaore engari ano to tatou he, he moni kore na te Maori, titiro hoki no te Maori te whenua i takoto ai te huarahi, na te Kawanatanga nga rau pauna hei utu mo: aua kai mahi huarahi, me nga kai ruuri me nga Piritiime era atu mahi, koia i tika ai ko ana Pakeha tonu hei Haihana hei kai whakahaere, a hei whakarite i te utu mo nga kai mahi huarahi, he mohio hoki no tenei iwi no te Pakeha kite hanga huarahi me era atu mahi, engari tenei ano tetahi kupu marama, e mohio ai koutou mehemea he hiahia to te Maori kite hanga huarahi i runga i to ratou piihi ake, a i to ratou takiwa ranei, matua kohikohia he moni, otira me he iwi whai moni kohia kia £3OO kia £750 ranei ka whakatakoto ai kite aroaro o te Kawanatanga, a ma te Kawanatanga e tapiri kia £3OOO kia £2OOO ranei, ka tono ai i reira te utu rate haihana Maori ranei, a tena e whakaaetia mai aua kupu e rua e tono ai heoi tena. E nga Iwi nei, e miharo ana ahau kite nui o te aroha noa mai o te Kawanatanga ki nga takiwa o te motu nei, kaore nei o te motu nei arohatanga atu kite

Kawanatanga, ana te kuare o tenei Motu ki nga tikanga 0 nga Tore mahi huarahi, i waiho ai ko te Pakeha anake hereon, mow e mahia ai nga huarahi i nga takiwa Maori, i runga hoki i o tatou piihi tuturu, kaore nei he pakeha i nga takiwa Maori, e noho nei i rungai'nga pnhi ate iwi Maori heoi enei.. Tetahi kupu e kiia nei Jcittrapua he tikanga mo nga whenua, o ia hapu o ia hapu e ora ai i te Kawanatanga te hoko te reti te aha ranei, wnakarongo max, I hoki mai au i Poneke, kei te noho marama nga Tumuaki Kawanatanga, kei te tangi ki nga iwi Maori, kei te noho marama mai ratou. lleoi J whakantente moni nei i nga takiwa Maori, ko nga Karmanxote Kawanatanga i waiho, heoi e te iwi nei naana kai hoko te aha, hua atu na te tangata Maori ano 1 tono minamma atu kite moni, mo te hoko mo te reti a he pinngx kau mai ta te Pakeha no te Maori ano tena malu raruraru ehara ite Kawanatanga te he. Heoi ra ma te Arawa a koutou tono e whakaatu kite kawanatanga a muri nei. Nga hapu i haere tahi mete Arawa kite whai i te kawa o te whare nei o Muriwai. No Ngati-Pukeko, ... 20 tangata. „Te Urewera, ... 20 „ Tamatea, ... 10 „ Te Arawa. ... 80 Huihui katoa te ope, ... J3O Nga hapu i noho mai i te whare, hei pohiri mai. Te Whanau-a-Apanui, ... 10 tangata NgaJtai, .. v 10 Te Whakatohea. ... 200 m„ o?t t&8 a . te haora ° te P° katae ake aW. Kina-i ±"u iahuarangi, i haeie ake i Opotiki whakatika tomi mM ki -te tono i nga piihi oneone a te Kawanatanga, i tuku mai nei kia te Arawa, hei utu mo to ratou mahi taaki takiwa, he tono kia whakahokia atu mo te Iki-tu-oterangi raua ko Hakaraia, otira mo te Whakatonea katoa, ah.ua poauau ana nga kupu a Hoani Ngaamu i a JP Tamati Hapimana, i whakahokiai ite tono a Wi Krngi me Wi Maihi Terangikaheke hoki, te take I me, urn aWi Kingi ki roto kite whakaaringa ate j Whakatohea i ana putake kua mahue ake nei, penei e marama tana tono ka kiia atu na te Whakatohea tonu te tono mo Oliiwa kia whakahokia atu e te Arawakia ia teteto he o Wi kingi, nana te whare nui kua oti tuatahi o tenei takiwa, i te 1873, a i rangona ake ma te Arawa e whai te Kawa o taua whare, Mei puta i roto ite whare aW. Kingi, te tono mo Ohiwa kia whakahokia atu, e taea ano te ata titiro atu e te Arawa. Te mohio aW. Kingi, he putake nui kei a ia, he tono i Ohiwa ki a whakahokia atu ; Me noho tatan i roto i a Muriwai, whakauru ai i tana putake ki roto i a te Whakatohea. Kotahi po i noho ai tenei Hm, Ka hoki mai a te Arawa ki Ohiwa me era atu hapu, a, raru ana a te Arawa i te taenga mai ki °^°*j k V . I puta mai tetahi mate hohoro kite hoa o W. Maihi, ki a Eepora, waahi iti ka moe, e 40 haora i hemoai, na tekaha o nga TakutaMaori, o W. Maihi ka hoki mai tona Wairua ora. A, i tae ano aW. Maihi, kite Eata Nairana Pakeha, kia kite i tona hoa wahine, Kaore i tae mai, pouri tonu taua Koroheke ki taua Bate poauau, H. F. Kyland Armed Courtabr.

E ki ana taua Rata, he kore moni na te Kawanatanga, hei utu_ mo tana mahi tirotiro turoro Maori, ko tona utu pirihimana tonu e ora nei ia, i ana mahi titiro turoro Maori. A, e mate nei ano te hoa wahine o W.Maihi, no reira ia i tureiti ai, i te Kooti Whenua Maori, i Opotiki. Eta, e te Kai Ta o te Wananga, whakapaua katoatia nga korero, o te Whare nei o Muriwai. Kua tae nrai kia niatou te reta a Tamihana te Waitatakina, o te 27 o Hanuere, e whakaalu mai ana, kanui te Weera o tenei tau, ko nga Weera kua mate e 4 Paamu Weera, ko nga Kapetaone e 8, kaore ano kia mutu te patu, kia pau nga ra o Pepuere, 1875. Kanui to matou pai. kia rongo, kua whakakorea te Komiti (Executive) te mea atu kia te Kawana kia whakangeingei i te mea o te Karauna, kia Arikihanara Makitonore. Kua mohiotia e mahara ana a Ta Tanara Makarini kite nmrua te hara inaianei, tena e ahua kino kite ngakau Maori, ata noho, a kore, ata noho ranei. E mahara ana matou tena ano e ahua mea kite ngakau o te Pakeha, otira tena e nuiatu mo tenei a, te Pakeha Maori. Nga korero o Taranaki. Mete ki ano ia. E tino korerotia ■ ana, tena tetahi Pakeha kaumatua rangatira, kei Haaki Pei ko (Taare Neana,) no Pourerere, e mea ana kia whakaatu kite Whare Karakia o Ingarangi kei taua Porowini tetahi mea hoatu noa, £IO,OOO. Nga korero o Taranaki. E ki ana te (Herara o Nui Tireni,) kua whai kupu whakaari a (Ta Tanara Makarini,) kia meatia tetahi Manuwao mo te Newera Pirikeiti o Hauraki ; mete mea ano, tena ia e hoatu kite Pirikeiti, i tetahi o nga pu hou, kua tonoa nei e ia, ki tawahi kia homai. Te Taima o Nui Tireni, E whakakore ana i te meatanga a te Kawanatanga i a te Kirihi i etahi take, A, kia tu hei Tiati, a, ki a kore atu to ratou hoa kakari. E kore a te Kirihi e kaha te whakatu i tetahi taha, a, na te Kawanatanga ano, te waihotanga i a ia, kia noho i roto i te Whare, kia tino pono ai, Kaore e kaha tetahi taha kite whakangaueue i a ratou i o ratou inohoanga. I meatia ano a te Kirihi hei Tiati, ta ie mea, koia tonu te Mema mo mua o te Pa, o Nui Tireni. Ta te mea hoki, kua maha nga tau ona e tu ana, i roto o te maha o nga mahinga, me ta nui o te raihitanga, e tika ana ano ia, mo nga nohoanga, tena e puare. E ki atu ana kite Hiiti o te Weeta o Akarana* kia whakaturia a Ta Hori Kerei, mote turanga o te Kirihi, mete whakapuaki, kaore te Kawanatanga, e wehi i tenei ki a Ta Hori. Ekore hoki ia e arahi, e pei ranei. A kei raro iho tona kaha i to te Kirihi, kite whakatu whaka-ariki motetahi. Nga korero o Taranaki.. Kua hoki mai a Ta Tanara Makarini i Pewhairangi, i te ahiahi o te Wenerei kua hori nei, i reira e whakaoti ana i etahi atu tohetohe tawhito a

pg* gapri. .Jg matauria ana, ka haere ia kite Teemu I ***W J* **» »W rftev a.M reira whakapuaki ai i te o Qh^namuri. H. P. Herara, Haauere, 27, 1875. E ki ana nga rata mai no Akarana, e kiia nuitia {9M,$?Sq» TOn£|.n&, kn* roa to takiwa o Taßori Kerei p %ox&prep ana kia Takuta Petetone, kite tu to mua xnp teUiiti Weta o Akarana, hei reira pea to muri maka ai i te Ettai-Tianara-hipi, a ka rapa he npfc?anga i rpjfco i te .Wkare Paremata, hei kai-riiwhi W»ei;»P te >Ppk|ha mo Rangitikei. Poohi. H. P. Herara. MATAHIWI. Hantieri 29, 1875. Kia te Ka-ituhi # te Wananga, Una hoe. n [ M** ■» toku atu aku kupu whakahe ki nga Forowam katoa o tenei Motu, ara, o Nui Tireni, ki.aiga Pakeha ki nga Maori, E hoa ma, kotahi te xwa kex te takiwa o te Arawa, ko Tuhourangi, he pok'anoa kite whakatakoto i tana rohe potae ki waenganui i toku whenua, kaore nei he putake o TELi"* 1 W toku tekiwa » kua whakawakia taua iwi a 'Stahpurangie te Ture, kitea iho tona he, a he aha an© fcoki tenei mahi a Tuhourangi. Tuhourangi, b&jmsi atu koe ki tou whenua ake, kaore au e pai kp.kep hei mana mo toku whenua. . Na te Sopiha Te Niu. HeWaea iriai no Eotorua i nanahi i haere mai JL^d? 1 **???** 0 P* 1 ' kna riro mai i te Kawanatanga Euhi i nga Maori; 150,000 eka Whenua, ara, o o Kaingaroa, ko nga tau kihai i wKakaatutia, a-togre matou i mohio ki nga utu, otiia e mea ana te Wttea kia whakapono matou, kua mea te Kawanatanga, he Pakeha pai. A e ki ana ano kia matou, kei te korero ano inaianei mo tetahi atu Whenua nui kei takiwa o te Urewera, a keite ata haere! kei rte fcka, te haere a te Pakeha, ki waenganui o tenpi Mptu, (ara, ki *e Motu ote Nota.) Eki ana te Wapa, kei te ata mahi tahi i te mahi tika, mete mahaia kite Wfcakanpno, e kore « roa ka riro katoa ma?, i to Kawanataaga, nga waahi Whenua katoa e ana p tana takiwa, i runga i te ata Whakahapre me te.hpko, i xunga i te kore raruraru, ara i te kore p mau pa, i te Whakaoaua, i te Whakaheke totp. Aekprpe maha ake nga tau, ko nga Whenua o te Kiingi Maori, i te taha ki runga o Waikato, tena pea.e mro ki rpto ki nga ringa o te Pakeha. Na te mahi a te Minita mo te taha Maori, i whi- * - koFerptanga mo nga Whenua Maori, e ff ai W a^i a « •<&**. e tfka pna, na te mohiotanga » ,*e. ahua Maoris A # na te tohunga. :o Ta Tanara Makarinn i whiwhi ai kite mea i nga Maori, kia hoko i o ratou Whenua, kaore rawa nei ratou e pai mphpmp*imania etahi atu ritenga. H,P,Herara.