KAITERIRIA.

Wananga, Volume 2, Issue 1, 12 January 1875, Page 5

KAITERIRIA.

Noema 2, 1874. Kia te Kai-tuhi o te Wananga, E hoa tena koe. Tenei te manuhiri tuarangi, o te 4 o nga ra o Hepetema, i te tau 1874, I tukua mai nei e te Wananga te wero; E mea nei, kia whaona tona Eiu ki nga kai o runga ia Waka ia Waka, a kua tae mai nei kia matou. A. tenei nga kai o'runga i tenei wahanga a Tua-matua, ara, o te Arawa ; Ka tukua atu ki roto kia Tnmuwhakairia, E ora ana te Wananga. Tena koe e koro me o whakaaro tika, korua ko to mokopuna mau e tuku atu kite Wananga Maori o Aotea-roa, hai titiro ina nga hoa i nga takiwa o te Ika-whenua nei o Aotea, i ia pahau i ia paihau, puta noa, i te pane tawhe noa i te hiku o te Ika a to Tupuna, a Maui-Tikitiki-o-Taranga : A, tae atu ana kite Paremata o Ingarangi i Poneke. Na o hoa tuku utanga atu. • Na ivereopa te Whare-Auahi, Na Mohi Moke, Na Aterea, Na Hona Tengatete, Na Pateriki Tokorangi. Tua tahi, ko te heenga o Tareha, raua ko Mete Kiingi. Otira e tika ana to raua he, Maharatia kia Arama raua ko Iwi, ko te Ture hoki to Atua, ko etahi o nga kaiwhakaliaere o te Ture a Hatana, O.tira tera atu nga titii mahi, e peehi nei i tenei Motu. L hoa e te Wananga, e mea ana te kupu o te Ture, i roto i te Waka Maori ; Koia te kaitiaki, koia te matua hai awhina hai kai tiaki, mo nga tini mate me nga raruraru epa ana kite tangata mete whenua. A, hua noa te ngakau, e tika ana: A i tenei ra kua. kite a. te kino. Tirohia i Upoko 23 Rarangi 8. Te kupu, Kaua ano hoki e tango ite utu whakapati, he mea whakamatapo hoki, ite kanohi kite: he mea whakaparori ke hoki, i nga kupu, a te hunga tika. Tuarua, Ko te Tiriti o Waitangi, ara ha Ngapuhi auake ana mahara i taua Tiriti, he rongo korero kau ki o tatou matua, a kia tatou hoki. Te tangata hoki o taua Tiriti ko (Hareßeweti,) nana aua mahara kinOj,

uoa ki teneira, ko (Hare Reweti) auo kei te whaikakrao i to 4atou takrwa, ara i te takiwa o te Arawa. Tuatoru, jEo c te Tiriti o Kohimarama, engari iieaa rrupeke nga rangatira ote Motuki reira, Te kupu l oti ueira, <ko* Ao-tea-roa manu ana wai, ara. mate itaagata raaite whenua, a ka rite te hara, A he aha ra hoki te intra o nga Wi Kawanafcanga, i tukua «*Ai ai, te hatamamgarara nei, a (Hare Reweti,) kite * a3a & } iuga whenua o nga hapu Kawanatanga, Otira meheraea kai te whakatauki nei, kai uta te pakanga, J kaa tai - te whiunga, a, e tika ana, kai a ia ano te he kai ana *u korero, kad te mahio koe. Tua-wha, Eo te Pooti Mema, E hoa ka tika, kaua e tangohia e koe i nga Rangatira anake, o la IWI o la lwi, engari, kimihia i nga mohiotanga i roto i i te tangata katoa. JHeoi koa, nga whakahoki mo etahi o nga kupu a te Wananga, Utirakai a muri atu pea, ka tae mai tetahi kupu; A ka tukua atu ano. E hoa, kia 1 kaha kia mala, me he mea ko koe, kai te marama kite oranga mo te tangata mete whenua; Ka mutu ena. Tenei tetahi, he mahrrrga na te ngakau, He tirea te Marama, e rite ana . l a te iti te korerawa e rongo ake, i roto i enei ra, kite tangi o nga manu papai e puta mai nei 1 miia > i nga ra o te timatanga, i te tau lca puta mai-nga Karere ki o tatou matua, He Mere whakairo o ratou rmgaringa, Ko te patu tenei i rarata ai nga mea matakana o te tuawhenua, ka tutakina i tenei ra, te Matm-tapu ki o tatou tupuna, hopukia, ana e ratou, ko te rangimarire i roto ano i te rangknaxietanga, ka whanau mai te ariki whakatangata, he Mere-p>orotaka i tona Tingaringa, patua . . . taha maui, o te wahine atawhai tangata, lmrmti tonu ake te puna kaikai, te haere mai nga tau o te whakaahurutanga i te whenua, hopu tonu ake ko nga ritenga, apiti iho ko te matauranga, i roto ano i te puna wai kotahi, e pupu ake ana, te wai tai, mete wai Maori. Te wai-taa i hopu ki nga ritenga, te wai-maori i hopu kite matauranga, titiro ana mai te Ariki whakatangata, tangohia mai ana ko nga ritenga apiti mai, ko te taha maui o te wahine atawhai tangata, ka topu titi tonu tana Mere; mimiti tonu ake te puna tangata, mete puna, Whenua kotahi ano te mangai puta ake ana i roto ko te whakapai, ko te kanga, Hemi, te 3 o nga Upoko te 10 o nga rarangi te tau hou o to tatou Ariki 1873 : Te houtanga o te tau, te houtanga hoki 0 te kupu i whakatakotoria mai i te moana nga ritenga e tuhera nei te Bori, i te tua-whenua me -te tangata tere kite korero nga mahi whakatikatika, mahi whakararurara kai te Whare tohunga nga ritenga e whakairohi a ana mai, ma te hunga i nga tatau e tipare atu ki o ratou rae e taea hoki te pehea kua oti ano te whakaatu e Paora, ki taiaa pukapuka kia Tim<>ti 1 te 6 o nga Upoko,.i te 10 o nga rarangi, ko te hoki kite moni te puttee o nga kino katoa, waihoki e nga Kama ote tua-whenua, © rere nei kite wai -tai, tukua atfute wai. kia rere- ana kite Moana, ko nga Tamwha i tdto, aoe hoki ki xiga Matapuna, kai reira te wahine Marena hou, kua oti tona k&ki te whakapwpSi fci tfe ngira, kite kou*ia whero, e tajta ana i nga parj&ai ki rtmga ki ta&ioa tepara, hai . oranga mo te Tindaa, te Wairna hoki. H© whakatauaki kai te a Matacriki i te

te Mangoroa, kai te tiaki te Maroro. i nga toka Tauranga Hapuku. Ka inutu ena, e hoa, kai holla koe ki ena, ko etahi tonu tena o nga kai o rcito i tenei Waka, i tonoa mai-nei e koe, ara, e te Wananga. Kai pokarekare Whaia, te wera te Whaione Tuatua one Taitai ahua tepapa i Earo ko te piere ko te ngatata, ko te kapikapi maku te whai, te wnai Manu. kahura ko taku whai, te whai ate Bangipinenga, ko taku whai tuputupu, horohoro, mahu, akuanei toro te uaua. Kati tena, tenei tetahi, ko te kupu a to Tupuna Angatoroirangi, I rmrihia ake ai ua hanga o tua-matua i te korokoro o te Parata, engari kua rougo ano a, kia rongo, kua kite ano a.— He toenga no te ruruku a to kuia Whaka-otirangi, ko te nuinga kua makere kite whenua, ko nga toenga ena i rokohanga raai e koe, man e mau atu hai whatu-manawa mou. Heoi ano koa, na hoa tuku whakaaro atu. Na Kereopa te WhaTe-Auahi, Na Mohi Moke, Na Aterea, Na Hona te Ngatete, Na Pateriki Tokorangi. Kahore rawa e tino marama ana tenei. reta, na Hare Keweti i whakatu te Tiriti ki Waitangi, i Pewhairangi, waihoki e hara pea i a Hare Eeweti tena mahi te tango i o koutou whenua, e hara pea ite mea tango, na etahi ano pea o koutou o nga Maori i hiahia kia hokona, koia pea a Hare Eeweti i mahi ai. Ko tetahi pea he hiahia no koutou kite inu ite wai o Hiroama, na te inumanga o nga tangata o konei i te roto o Hiroama i mate ai matou e noho atu nei. Etita Wananga. E hara ite Pakeha anake te he o te waipiro, he waipiro te waipiro, He korokoro tangata te korokoro tangata, na te korokoro te hiakai kite waipiro, e hara ite mea i rere noa atu te waipiro kite kopu ote tangata hemea inu marire ano, a na te moni i riro mai ai te waipiro, a na te whenua i riro mai ai te moni, a na te waipiro te take i rapu ai te tangata kite moni, kciia i pau ai nga whenua, E hara i nga Ture, a e hara i te tango Maori i riro ai, kahore, na te ininamina ki nga kai he pera me nga Iwi i pau ai etahi o nga whenua. Na te Wananga.