TE WHARE I RUNGA.
Wenerei, 27 o Hepetema, 1876. PIRE WHAKAURU MEMA MAORI. Ko Kapene Pereiha i korero kia panuitia tuaruatia taua Pire. I ki ia ite tau 1867 i whakaturia tetahi Ture e whai reo ai ki roto kite Paremete nga iwi Maori o te lcoroni. I kiia kia rim a nga tan e mana ai taua Ture. Ite tau 1572 ka maliia ano
tetahi Ture, he mea whakaneke atu kia rima mai tau e whai mema ai nga Maori kite Paremete. Na ka tae ki a Oketopa, 1877, ka mutu aua tau; ako te tikanga o tenei Pire lie mea kia mana tonu tana Ture 0 muri nei a tae noa kite wa e mea ai te Paremete kia kore. He alia kia korerotia eia te alma pai o nga mema Maori i te wa katoa i noho ai ratou i roto 1 te Kaunihera—rite tonu ki ta nga mema Pakeha te ahua. Ka tono ia kia panuitia tuaruatia taua Pire. Ko Kanara Whitimoa i ki, ehara i te mea tika tenei ritenga e uru nei nga mema Maori kite Paremete (ara te ritenga e whakamotuhake nei ki nga Maori he tikanga uru ki roto kite Paremete) —ki tana whakaaro he tikanga wehe ke ia i nga Maori me nga Pakeha ote motu. Kai te nui atu ito te mea e tika ana te reo ote iwi Maori ki roto kite Paremete i tenei wa (mo ta ratou mahi e pooti rua nei tenei kupu, ara i nga mema Pakeha me a ratou mema Maori ake ano,) —te take pea i penei ai, he kore koare ano kia Karauna karaatitia a ratou whenua kafcoa. No konei ia ka whakaaro he mea pai kia whakaritea tetahi takiwa e ata hurihuri ai te Paremete i taua mea, me i kore e kitea he tikanga e ahei ai te pooti i nga Maori pera tonu mete Pakeha, ara i runga i te ara o ana taonga me ana whaitaketanga ke atu e ahei ai ia te tu liei mema. Otira he tikanga tenei mo te taha kite Kawanatanga; ko tenei kua rongo ia kei te whakaae ratou ki tenei Pire, heoi e kore hoki ia e whakahe. Ko "Wi Tako Ngatata i whakatika ki runga korero ai, no te mea e pa ana taua Pire ki nga Maori. Ka patai' ia, He aha i tukua ai he mema Maori ki roto ki nga AVhare e xua nei o te Paremete ? He aha iki ai kia whakaturia tetahi Ture hei whakakore i nga mema Maori ? Mete mea e wehea ketia ana nga Maori i nga Pakeha te ahua—ara te mahi hanga ture ke mo te Pakeha, ture ke mo te Maori. Kaore i kotahi te ture mo nga Maori me nga Pakeha. E kore e taea e nga Maori te hanga ture mo ratou ake ano. Ko etahi Pakeha e pai ana kite whakarongo ki a nga Maori ana korero, ko etahi e ki ana kia kaua e whakarangona. Ki tana whakaaro me kotahi ano te ture mo nga Maori me nga Pakeha. Koia hoki me nga whenua Maori, kia kotahi ano te ture mo nga Maori me nga Pakeha, no te mea kaore nga Maori e mohio ana kite hanga ture, ko nga Pakeha e mohio ana. Me hapai i nga mea tika, a ka tautokona e nga Maori. Mo nga kupu a Kanara "Whitimoa, raua ko Kapene Pereiha, ituai ia kite korero mo te taha ki nga mema Maori. He aha te take i tokowha tonu ai nga mema Maori ki roto kite Paremete o Niu Tirani? Te kau enei nga mema Pakeha mo "Werengitana, hui ki Rangitikei me Manawatu. Mete mea e whakahe ana ki nga mema Maori tokowha i roto i te Whare te ahua. Tena e taea e nga mema tokowha te hapai i nga mea taimaha? kaore; e kore e taea. Engari nga Pakeha e kaha ana, no te mea he tokomaha ratou. Ko te Hotjmi i whakaae ki nga kupu a "Wi Tako, Ngatata. Ki tana whakaaro kua tupono a "Wi Tako Ngatata kite ara tika, eki nei ia kia tino rite tahi nga Maori ki nga Pakeha ki runga kite mahi whakatu mema mo ratou kite Paremete. Engari me tohe ki nga Maori kia rehitatia o ratou take kite whenua, (ara kia tuhia o ratou take kite whenua ki roto ki nga pukapuka a te Kawanatanga Whakaritea mo te pera), kia whai pooti ai ratou pera mete Pakeha ; a kia kaha hoki kite pooti mema Maori kia tokomaha ai ho mema Maori ki roto ki tera "Whare, kei te nui o nga pooti e mau ana i te iwi Maori te tikanga. Kaore he tikanga e kore ai e noho tahi nga Maori i te taha o te Pakeha i runga i te tikanga kotahi ano. Ko ratou nga rangatira tuatahi o te whenua. He iwi whai-matauranga ano ratou, he iwi
mohio ; a, Be nui nga painga i kitea e te Paremete i te urunga o nga naema Maori ki nga Whare e rua, ara i roto i nga mahinga o nga tikanga Maori. Kite mea_ ka tango nga Maori ite tikanga Pakeha mo te mahi pooti mema, tera ano pea ki tana whakaaro e tuaruatia te tokomahatanga o nga Mema Maori ki roto kite W liare ito tenei e tu. nei; aka pai tonu ia ki tena. Kite kitea lie tikanga e pera ai, ka tautokona ano e ia. Ko Ivapene Pp:reiha i whai kupu whakaatu ki a "Wi Tako JS"gatata kia rongo ia kua ki to Kawanatanga i tera Whare i liaro kia hurihuri ano ratou i te tikanga whakaneke ake i te nui o nga mema Maori kite Paramete. Ko tenei ko Wi Tako me tona lioa i roto i te Kaunihera e rite talii ana ki nga mema Pakeha. Kaore he mana o te Koroni katoa e kaha ki te turaki i a ia kia kore ai e noKo i roto i te Kaunihera. Katahi ka panuitia tuaruatia taua Pire, ka whakaarohia i roto i te Komiti, ka mutu ka panuitia tuatorutia. Heoi, ka mutu.
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18761107.2.7.5
Bibliographic details
Waka Maori, Volume 12, Issue 22, 7 November 1876, Page 273
Word Count
1,015TE WHARE I RUNGA. Waka Maori, Volume 12, Issue 22, 7 November 1876, Page 273
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in