HE WHARANGI TUWHERA.

Waka Maori, Volume 12, Issue 21, 17 October 1876, Page 261

HE WHARANGI TUWHERA.

Ko nga Pakeha matau kite Reo Maori e tuhi mai ana ki tenei nupepa me tuhi mai a ratou reta ki nga reo e rua-te reo Maori mete reo Pakeha ano. Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Matata, Hepetema 30, 1876. < E pa,—Tena .koe. Utaina atu aku kupu ki runga kite WaJca ka whakawhiti atu i Ngaruroro, ka tuku atu kia haere kite Aute, kai kona nga tangata e haerea na e ia, ara ko Arihi te Nairn, ko Nepia te Hapuku, ko te Hapuku te Nahu, ko Tipene, me ratou katoa. E hoa ma, kua tae mai ta koutou reta kite tahatika nei ote motu, kua kite ahau. Taku kupu whakalioki mo taua reta, he tamariki koutou kia korero i ena korero, ua te Pakelia ? Nou ano ou porangi, no te Maori; kua raru nano koia koe i tou whenua i Heretaunga e takoto na, i riro ano ra etahi wahi o a koutou whenua ite pena. Hei aha ma koutou i tuku ai i a koutou korero ? Ta koutou ki pea e kore e kataina koutou mo enei tu korero. Kati te tuku korero penei; ehara ito papa i a Henare Rata te he. Titiro atu koia koutou he Pakeha, ka karanga ano koutou he papa no koutou, he Maori ke na koutou. Katahi ka ata whakataukitia te whakatauki nei ki a koutou, —" He iwi mohoao, katahi ka kite ite Pakeha. Ko Heretaunga te kainga, ko Ngatikahungunu te iwi." Ka nama e koutou nga moni a te Pakeha, ka mea i tango noa te Pakeha ite whenua, Kaore, he haere ki nga paparakauta kai rama ai, ka ahua haurangi kua kore he herengi, kua tono herengi kite Pakeha ; kua huhua nga korero mo te whenua, kua ora ake, kua mea he horihori na te Pakeha nei. Na, e hoa ma, me mutu te tuku korero penei. Na Hakopa.

Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori. Ohiwa, Opotiki, Akuhata 19th, 1876. E hoa. —Tena koe. Tena taku reta mau e tuku atu ki runga i to tatou Waka Maori, hei hoe atu mana ki nga pito o to tatou motu, hei titiro ma nga hoa Maori, Pakeha hoki. E hoa ma, e nga iwi katoa o te motu nei, he ui atu tenei naku ki a koutou, kua kite pea koutou i te panuitanga a ISTgatikahungunu i mua tata ake nei, i mea ra kia tu he Paremete mo te motu nei. He aha te tikanga o tenei Paremete ? He pai, he kino ranei; he tika, he raruraru ranei P Ko te whakatauki a nga kahika tenei, ara:—" He pono, kite akina te waiu ka puta mai he pata; kite akina te ihu ka puta mai he toto ; kite akina ano te riri, ka puta mai he whawhai."—a, ko tehea te takiwa Maori i waiho ete ture hei tuunga mo taua Paremete ? Kei whea rate moni a tenei iwi ate Maori, he huihui ai ia kite wahi kotahi whakahaere ai i tona motu ? Me tu whakahihi ranei tatou kite Kawanatanga ?—ka he, engari, me tono kite Kawanatanga kia homai ko te Porowini ote Takiwa kite tangata Maori, ka tika. Ko tenei taonga ko te hoko whenua, ko te reti whenua, e kore e mutu, kua oti hoki te tuhituhi, " Ko te aroha kite monite putake o nga kino katoa." He kuare pea no tenei iwi no te Arawa i whakakorea ai e ia te Kooti Whenua Maori i tona takiwa, a kapea ana ki waho i te ture, huaina iho he takiwa Maori. E mohio ana pea aku hoa kite tikanga ote tono a IST gatikahungunu ki a te Kuini kia tirohia mai o tatou mate ? Ko ahau kei te pohehe; te take, na tatou ano te he, ehara i te Kawanatanga nana i tango

to tatou whenua; engari na tatou ano to tatou whenua i riro ai—na te hiahia kite moni. He aha koia te pai ote Maori kite haere ki roto i te Paremete noho ai, mehemea ko nga " tumutumu o Takana," kaore nei e mohio kite reo Pakeha. Ka tika te whakamutunga o te Maori ki roto i te Paremete, me boki mai tatou ki wah.o mahi atu ai. Ko Tuhourangi kua oti te hua tona ingoa ko te "Putaiki pupuri whenua." Ehara i te mea lie takahi ite Kawanatanga, katore; ko te Kawanatanga ano te maunga atu. E mana tonu ana te tangata Maori, kaore i peratia me nga motu o tawahi to tatou motu—ki taku mohio e mana tonu ana te Tiriti o "Waitangi. Engari tenei, me tohe tatou kite Kawanatanga kia homai ko te Porowini o te Takiwa hei kuhunga atu mo a tatou whakaaro. Tena ko ta Ngatikahungunu e mea nei kia tu he Paremete, kia tono atu ki a te Kuini kia tirohia mai o tatou mate, ka he tena. Kia tirohia pewheatia mai koia tatou ete Kuini ? Kia ■whakahekia ranei ko te Kawanatanga o Niu Tirani P kia pewheatia ranei ? Na Tamati Hapimasta.

Ki a te Etita o te Walca Maori. "Werengitana, Oketopa 13,1876. E hoa, —Tenei kua kite au i tetahi korero a tetahi tangata ingoa-kore i roto i te Wananga o te 7 o Oketopa, he korero taunu he korero whakahe noa iho ki te mahi whakamaori a nga kai-whakamaori a te Kawanatanga, mete reo Maori i roto ite Walca Maori. I reo-pakehatia baua korero, kaore i mahia kite reo Maori. Ko nga kupu i whakaaria mai i roto i taua korero hei taimutanga mana, he kupu ia i tikarohia mai e ia i roto i te whakamaoritanga o te Pire Whenua Maori, a kiia ana e ia i he rawa te reo Maori o aua kupu, e kore ia me nga Maori katoa o te motu e mohio kite tikanga. !Na, ko au e mea ana mei panuitia katoatia te korero i tangohia mai ai aua kupu, penei kua marama rawa te tikanga. He tino kupu tika rawa aua kupu no to matou reo, no to te iwi Maori; e kore rawa tetahi tangata Maori i tetahi wahi o tenei koroni e kaha kite whakahe i tetahi o enei kupu kua whakahengia nei e te Wananga. Eki ana hoki ia he kupu he te kupu nei, ara; —" I taia i runga ite mana ote Kawanatanga." Ko au e ki ana he kupu tino tika taua kupu; kaore he Maori ote motu katoa nei e whakahe i tena kupu. Engari pea te Wananga mana e whakahe—he mohio rawa hoki ia, he Pakeha hoki. Ko to te Wananga ahua tonu tena, he whakahe ki nga mea katoa. I whakahe ano kite reo Maori ate Rev. Mohi Turei i roto i tona reta i tubia eia kite Walca Maori, mete mea e pohehe ana ia ki tona reo ake ano! Heoi, e kore e ngaro te whakaaro o taua tangata nana nei i tuhi aua korero; kua mohio ano ia kite tika o aua kupu, engari he mahi wbakararuraru noa iho nana te Walca Maori, he taunu noa iho nana i runga pea i tona ngakau puhaehae. Na to hoa C. "W". Hadfield, he Maori.