HE KUPU WHAKAATU KI NGA HOA TUHI MAI.
Tenei kua tae mai ki a matou tetahi reta no te Peiwhairangi, te ingoa i tuhia ki reto ko to "Pito Whakararo;" he reta whakahe ki a Ta Tanara Makarini mo nga ture e tu nei mo nga rori, aha atu, no te mea, e ai ki ta te tangata nana i tuhi mai, no te mea e riro ana nga takolia i te Kawanatanga, kaore i nga Maori t etahi wahi—no kona ia ka wbakabe ki " nga ture Jcatoa e whakatakotoria ana i naiauei." E niabara ana ia ko nga Maori o " whakanohoia ana eTa Tanara Makariui kite pai'aire lioibo kaata, kei kite nga kauobi kei rongo nga taringa." STa, me whakaatu matou ki tcnei tangata ingoa kore e tubitubi mai nei, ko nga nioni takoba o nga rori, apiti atu ki etahi moni nui atu boki, e pau katoa ana kite whakapai i nga rori kia pai ai mo nga Pakeba me nga Maori boki, ako raua tabi ano kite bomai i etabi moni tokoba e wkakaritea ana kite rahi mete whaitikangatanga o a raua wlienua e mahia ana kite rori. Hei painga mo tatou nga rori me nga mabi pera katoa atu, a e tika ana kia utua e tatou te mahinga—ki te kore be moni, e kore boki e taea te mabi. Kaore rawa be motu e taea ai te whakabaere i nga mabi Kawanatanga me nga mabi nunui atu bei oranga mo te tangata kite kore e whakanohoia he- tikanga takoba ki runga kite iwi. Ko etahi tangata kaore rawa o inohio ana ki tenei, be kore ranei kaore e ata mabara ana. He tokomaba nga tangata o whakaaro ana be abua ke te ritenga o nga moni takoba i to etabi atu moni katpa e' wbakapaua ana ; kai te'kore lioki ratou e mobio, kai te ware-ware ranei, be tikanga ano e tukua ana ki a ratou liei uiu mo nga moni takoba e bomai ana e ratou. Otira ko te tikanga ote rironga ote moni takoba e rite tonu ana ki era atu moni katoa e riro ana i te mabi hokoboko. 11l boafcu moni ana tatou ki nga tangata e whangai ana i a tatou kite kai, ki nga tangata boki e wbakauwhi ana i a tatou kite kakabu, ki nga tangata boki e banga wbare ana mo tatou, a e utua ana boki e tatou te tiakanga a te Kawanatanga ia tatou, mete iriahinga i nga rori, me nga aha atu, be pera tonu me etahi atu moni e hokoa atu ana ki nga mea e biabiatia ana ete ngakau. Engari kotahi te tino tikanga i ahua ke ai; ara, kite karangatia e tatou be tangata hei mabi i a tatou ka matua wbakarite e tatou ki a ia te ritenga ote utu
mana, kite kore ia e pai mai ka anga tatou ki tetahi atu tangata. Engari ko te Kawanatanga oia motu oia motu katoa me whai mana rawa ano e rongo ai te tangata ki ana tono; ki te kore e pera, e kore boki e taea e te Kawanatanga te tiaki i te iwi. No konei e kore ano e waiho i tena tangata i tena tangata te whakaaro kia hia ranei moni e homai e ia mo te tiakanga i a ia, mo te mahinga hoki i nga mahi nunui e tika ana hei oranga mo te iwi, engari ma te Kawanatanga ano e whakatakoto i te ritenga, a mana ano hoki ma to Kawanatanga ano e tango i aua moni. Mehemea kapve i pera te tikanga, penei ka hohoro tonu tatotf te hoki ki runga ki nga ritenga Maori o mua, a te tutu raua ko .te raruraru noa iho, ara te takiwa i whai tonu ai te tangata 4cL 4a tona ngakau ano i pai ai. Ko etahi Kawanatanga uaua, hianga, i etahi motu, i whakaputa kino i taua mana o ratou, ara i tangohia i te iwi he moni nui rawa ake i to te mea e rite ana hei whakahaere i nga tikanga Kawanatanga; kei etahi motu, penei hoki me Niu Tirani nei, e noho ora ana nga tangata "i taua tu mahi kino, no te mea ko te iwi ano kite whiriwhiri he tangata whakahaere mo ratou, ara ko o ratou mema kite Paremete, a e kore ano e taea te mahi ke atu i aua mema he ture mo te iwi, he takoha ranei. Mo te kupu mo Ta Tanara Makarini, heoi ta matou kupu whakahoki, ara kaore ia e hanga ana i nga ture ; kotahi tonu tona reo i roto i te Paremete ki runga i te mahinga o nga ture, he pera tonu me etahi atu mema, ahakoa Pakeha, Maori ranei. Ko te Aho-o-te-Raitch, o Pukerewa, Waikato, e whakahe ana ki nga panuitanga tangata mate i roto i te WaTca Maori. Ko ana kupu enei, ara:—"Kaore etehi e rangona i mua, i te oranga; kia mate, katahi ka' rangona he rangatira, he karanga tangata kite kainga, he tini noa atu ona pai. E hoa ma, katahi nei taku mea pohehe. Engari ano i te oranga ano pea ka panui kia haere atu ai te tangata, ka karangatia e ia kite kainga, ka kitea to tika." E ki ana hoki aTe Alio-o-te-Rangi ko te Pakeha e arohaina ana i roto i te Kooti o te Kai-whakawa i Hamutana, e kore e tukua mai he tika mo te Maori i taua Kooti. Ta matou kupu:—Kb te tangata katoa atu e riro ana ki a ia te mate i roto i tetahi Kooti whakawa ka ki kaore i tika te mahi, ihe te whakawa; heoi tonu to te tangata tona whakaaro u a ana, u a te hanga pohehe—a, ki to matou whakaaro e kore ano e rere ke te ahua o te whakaaro o te Aho i to tena. E tino mohio ana matou kaore e taha tahi ana te "whakaaro ki te Pake]] a i roto ite Kooti i Hamutana; kite mea he tika kei te Maori, ka riro ano i a ia te tika i roto i taua Kooti, pera hoki me etahi atu Kooti. Ko tetahi tangata no Papatupu, Whanganui, e ki ana mai kotahi tangata no Ngatiuenuku i tere i runga i te waipuke nui rawa i puta i te 10 o Tihema kua taha nei, kiia ana taua waipuke e nga Maori ko te " Waipuke a Tawhaki." Ko Poriwhira te ingoa o taua tangata. I nui rawa te maia ote tangata ra kite au ote wai i tona terenga i runga i taua waipuke. Kotahi tnaero te roa ote wahi i tere ai, ka mau ona ringa kite harakeke ite tahataha, ka ora. I kaha ai taua tangata kite wai na te uri toa taua; ho tama na Pehi Turoa, na te Kauihi, na Hamarama —he toa taua anake enei tangata. Eki ana te tangata nana i tuhituhi mai, mehemea he tangata taua harakeke kua utua e ia ki nga moni e £5! Ko Rastieba Ebihaka, o "Waikouaiti, e ki ana kua whakatu toa hokohoko nga tangata o taua kainga. I mahia i runga ite mahi kamupene; te ritenga o taua toa e rua rau e wha te kau hea i timatatia ai taua mahi, kotahi pauna mo te hea. I te hokohokonga ki nga tangata kaore i roa kua pau katoa nga hea te hoko. Ko Raniera Erihana te kai-whakahaere o taua toa. E ki mai ana ia kua riro mai i a raua ko Tame Parata e rua xnihini tapahi witi. He mihini hou tonu, no tenei marama i hokona ai. Kua hokonanga huruhuru a nga Maori o tenei tau, riro mai e £7OO. Ko Ruaxebe Moeact, o Parihaka, Taranaki, oki mai ana kua pau ana kai ite pebana. Eki ana kite mea ka penei tonu aua manuka mate nga Maori. Ta matau kupu, me tiaki marire a Ruakere ratou ko ona hoa i a ratou mahinga kai, pera mete Pakeha e tiaki nei. He nui te kai ate pebana ite hanga ngarara katoa nei, ara te hanga whakakino rawa i nga kai. Ko Henabe Kingi, o Torere, Opotiki, e riri ana kite mea kaore nei e panuitia katoatia e matou te roanga katoatanga o nga reta e tukua mai ana ki a matou. E panuitia ana e matou nga tino kupu me nga tino tikanga o roto o nga reta katoa e tukua mai ana ki a matou, engari e kore e taea e matou to panui i nga korero amiki katoa me nga kupu huhua o nga reta a etahi o a matou hoa tuhituhi mai. Ko Te Kiwi, o Harataunga, e whakahe ana ki nga whakapae a etahi tangata e ki nei ko te Kawanatanga e tango ana i a ratou whenua. Eki mai ana na ratou ano te tikanga i riro ai o ratou whenua—na ratou ano i tono kia ruritia, kia whakawakia hoki i roto i te Kooti Whenua mo te hoko ano. He roa rawa te reta i tuhia mai i Maketu mo te matenga o Henxana te Wehiotsrangi. Ka kapi katoa te nupepa nei i tena
reta anake. Kaoro ano matou kia -whai takiwa noa kite ata titiro i taua reta. Ko te Hemaba, o Uawa, kua tae kite titiro i te kura i te Aute, Ahuriri. He nui tona koa kite mohio o nga tamariki, kite pai hoki ate kai-whakaako, ara te ngawari mete atawhai. • Hepata Maitat, o Uawa, Tai Rawhiti.—Tena kua taia au moni mo te nupepa i roto i te Waka Nama 2, o Hanuere 25, kua tukuna tonutia hoki te nupepa ki a koe ki to kainga. E mohio ana matou he tokotnaha nga Maori e tango poka noa ana i nga nupepa i roto i nga Potapeta; haere ai hoki ki reira rupahu ai ko ratou nga tangata mana aua nupepa. Na, lie tahae tenei o tika ana kite ture kia whiua, ama nga tangata nana aua nupepa e mea kia whakawa aua tu koroke kite kitea ratou. Heoi ta matou ko te tuku i nga nupepa kite Potapeta kia kawea ki nga kainga o nga tangata mana, a ko tena e ata mahia ana ano e matou. H. Take Tikao, o Wairewa, Waipounamu.—Ka pai tonu matou kia tukua mai e koe nga whakatauki a Ngaitahu. Te Raka, Kai-whakawa, Sepia.—Ka ata whakaarohia to kupu. He maha enei reta kua tae mai; ko etahi he tikanga kore noa iho i kore ai e panuitia. Ko etahi ka ata tirohia mariretia.
He rnoni "kua tae mai:— £ s. d. 1876. —Hori Wetini, o Matakohc, Kaipara, Akarana ... ... ... ... 0 10 0 2fa te Wana Tama, Kai-whakawa, mo 1876. —Pania Tangomate, o Omanaia, Hokianga 0 10 0 „ Hapakuku Moetara, o Waimamaku, Hokianga ... ... ... ... 0 10 0 Na M. J. Kanana, mo 1876.—Hami Tupaea, o te Pakipaki, Nepia ... 0 10 0 £2 0 0
Permanent link to this item
https://paperspast.natlib.govt.nz/newspapers/WAKAM18760222.2.2
Bibliographic details
Waka Maori, Volume 12, Issue 4, 22 February 1876, Page 37
Word Count
1,801HE KUPU WHAKAATU KI NGA HOA TUHI MAI. Waka Maori, Volume 12, Issue 4, 22 February 1876, Page 37
Using This Item
Tūnga manatārua: Kua pau te manatārua (i Aotearoa). Ka pā ko ētahi atu tikanga.
Te whakamahi anō: E whakaae ana Te Puna Mātauranga o Aotearoa The National Library of New Zealand he mauri tō ēnei momo taonga, he wairua ora tōna e honoa ai te taonga kikokiko ki te iwi nāna taua taonga i tārei i te tuatahi. He kaipupuri noa mātou i ēnei taonga, ā, ko te inoia kia tika tō pupuri me tō kawe i te taonga nei, kia hāngai katoa hoki tō whakamahinga anō i ngā matū o roto ki ngā mātāpono e kīa nei Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga : Purihia, Tiakina! (i whakahoutia i te tau 2018) – e wātea mai ana i te pae tukutuku o Te Puna Mātauranga o Aotearoa National Library of New Zealand.
Out of copyright (New Zealand). Other considerations apply.
The National Library of New Zealand Te Puna Mātauranga o Aotearoa acknowledges that taonga (treasures) such as this have mauri, a living spirit, that connects a physical object to the kinship group involved in its creation. As kaipupuri (holders) of this taonga, we ask that you treat it with respect and ensure that any reuse of the material is in line with the Library’s Principles for the Care and Preservation of Māori Materials – Te Mauri o te Mātauranga: Purihia, Tiakina! (revised 2018) – available on the National Library of New Zealand’s website.
Log in